Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 października 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Rzeszowie, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 12 października 2016 r.

na rozprawie

sprawy z wniosku M. S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R.

o przeliczenie emerytury

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Przemyślu

z dnia 19 lutego 2016 r. sygn. akt III U 42/16

uchyla zaskarżony wyrok jak też poprzedzającą go decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w R. z dnia 26 listopada 2015r. i sprawę przekazuje do ponownego rozpoznania bezpośrednio temu organowi rentowemu.

Sygn. akt III AUa 383/16

Uzasadnienie
wyroku z dnia 12 października 2016 r.

Decyzją z dnia 26 listopada 2015 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R. odmówił wnioskodawczyni M. S. prawa do przeliczenia emerytury, dochodzonego wnioskiem z dnia 20 października
2015 r. Powołując w podstawie prawnej decyzji art. 7 pkt 5 lit. b ustawy z dnia
17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Fundusz Ubezpieczeń Społecznych
(t. j. Dz.U. z 2015 r., poz. 748 ze zm.) organ rentowy stwierdził, że odmawia zaliczenia do stażu pracy wnioskodawczyni dodatkowego okresu wychowywania dziecka powyżej 3 lat ponieważ nie przedłożyła ona informacji ,że była uprawniona do wypłaty zasiłku pielęgnacyjnego na dziecko specjalnej troski.

Wnioskodawczyni M. S. odwołała się od w/w decyzji ZUS do Sąd Okręgowego w Przemyślu. W odwołaniu z dnia 23 grudnia 2015 r. , wnosząc o zmianę zaskarżonej decyzji poprzez uwzględnienie w stażu ubezpieczeniowym dodatkowego okresu nieskładkowego opieki na córką A. S. od
17 kwietnia 1984 r. do 31 sierpnia 1985 r., wnioskodawczyni zarzuciła, że jakkolwiek w w/w okresie nie pobierała zasiłku pielęgnacyjnego na dziecko to jednak fakt, iż na podstawie odpowiedniego zaświadczenia lekarskiego uzyskała od pracodawcy dalszy urlop wychowawczy stanowi dostateczną przesłankę do uwzględnienia jej żądania.

W odpowiedzi na odwołanie z dnia 13 stycznia 2016 r. pozwany Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R. wniósł o oddalenie żądania wnioskodawczyni z tego samego względu jaki powołany został w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji. Jednocześnie pozwany organ rentowy akcentował , że jakkolwiek sam fakt niepobierania zasiłku pielęgnacyjnego nie stoi na przeszkodzie
w uwzględnieniu dochodzonego przy wnioskodawczynię okresu nieskładkowego - bo w tym zakresie istotne jest jedynie to , czy dziecko spełniało warunki do tego świadczenia - to w spornym okresie czasu o tego rodzaju uprawnieniu decydowały oddziały ZUS na podstawie orzeczenia komisji lekarskiej ds. inwalidztwa zatrudnienia , a takim orzeczeniem odwołująca nie dysponuje.

Sąd Okręgowy w Przemyślu, po rozpoznaniu odwołania M. S., wyrokiem z dnia 19 lutego 2016 r. (sygn. akt III U 42/16);
-w pkt I – zmienił zaskarżoną decyzję ZUS ustalając prawo wnioskodawczyni do przeliczenia emerytury przy uwzględnieniu w wysokości świadczenia okresu nieskładkowego od 17 kwietnia 1984 r. do 31 sierpnia 1985 r. począwszy od 1 października 2015 r.,
- w pkt II – stwierdził odpowiedzialność pozwanego organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji. Na podstawie zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego Sąd Okręgowy ustalił, że decyzją z dnia 2 sierpnia 2006 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R. przyznał wnioskodawczyni M. S. emeryturę nauczycielską od dnia
1 września 2006 r. to jest od ustania zatrudnienia. W dniu 20 sierpnia 2010 r. wnioskodawczyni ur. (...) złożyła w organie rentowym wniosek o emeryturę z tytułu osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego, co skutkowało decyzją ZUS z dnia 20 grudnia 2010 r. przyznającą M. S. prawo do dochodzonego świadczenia , począwszy od dnia 15 sierpnia 2010 r. Kolejno w dniu 3 stycznia
2011 r. i 25 czerwca 2014 r. wnioskodawczyni składała w organie rentowym wnioski o doliczenie dotychczas nieuwzględnionych okresów składkowych i nieskładkowych , w tym dłuższego urlopu wychowawczego na jakim przebywała od 17 kwietnia 1984 r. do 31 sierpnia 1985 r., przedkładając przy pierwszym wniosku opinię Miejskiej Poradni Wychowawczo -Zawodowej w P. z dnia 4 kwietnia 1984 r., a przy drugim zaświadczenie lekarskie z dnia 10 kwietnia 1984 r. potwierdzające konieczność dalszej opieki nad dzieckiem przez następny rok czasu do dnia 31 sierpnia 1985 r. Decyzją z dnia 14 marca 2011 r. pozwany organ rentowy odmówił przeliczenia emerytury , zaś decyzją z dnia 31 lipca 2014 r. odmówił wszczęcia postępowania wskazując, iż wniosek w sprawie przyznania świadczenia winien zawierać dowody uzasadniające prawo do świadczenia i jego wysokości , a pismo wnioskodawczyni nie spełnia tych wymagań . M. S. nie odwoływała się od powyższych decyzji ZUS. W dniu 12 czerwca 2015 r. wnioskodawczyni złożyła w pozwanym organie rentowym wniosek o ponowne ustalenie kapitału początkowego ,skutkiem czego było wydanie przez ZUS w dniu 18 września 2015 r. decyzji o ponownym ustalaniu wartości kapitału początkowego i przeliczeniu emerytury i w tej samej dacie o odmowie ponownego ustalenia kapitału. W decyzjach tych nie odnoszono się do kwestii przedłużonego urlopu wychowawczego bo wniosek M. S. z dnia 12 czerwca 2015 r. nie zawierał też takiego żądania. Pismem z dnia 20 października 2015 r. M. S. po raz kolejny zwróciła się do pozwanego organu rentowego o przeliczenie kapitału początkowego i emerytury z uwzględnieniem okresu przedłużonego urlopu wychowawczego ,przedkładając pismo jej pracodawcy wskazujące ,że
w okresie trwania zatrudnienia w Narodowym Banku Polskim przebywała na urlopie wychowawczym w okresie od 17 kwietnia 1981 r. do 31 sierpnia 1985 r. oraz raz jeszcze opinię Miejskiej Poradni Wychowawczo- Zawodowej w P. z dnia
4 kwietnia 1984 r. potwierdzającą iż córka wnioskodawczyni A. S. winna przebywać pod opieką matki. Powyższe stanowiło podstawę wydania - zaskarżonej w niniejszym postępowaniu - decyzji z dnia 26 listopada 2015 r. o odmowie przeliczenia emerytury. Nadto Sąd I instancji ustalił ,że wnioskodawczyni M. S. była zatrudniona w Narodowym Banku Polskim Oddziale Wojewódzkim w P. w okresie od 1 października 1977r. do 31 sierpnia 1985 r. W okresie od
17 kwietnia 1981 r. do 16 kwietnia 1984 r . odwołująca przebywała na urlopie wychowawczym z tytułu opieki nad dzieckiem do lat 4 - i ten okres nieskładkowy został przez organ rentowy uwzględniony- , a w okresie od 17 kwietnia 1984 r. do 31 sierpnia 1985 r. na przedłużonym urlopie wychowawczym . Przedłużony urlop wychowawczy został udzielony wnioskodawczyni przez pracodawcę na jej wniosek z dnia
10 kwietnia 1984 r. , na podstawie zaświadczenia lekarskiego z dnia 10 kwietnia 1984 r., w którym wskazano, że córka wnioskodawczyni A. S. w opinii psychologa neurologa i logopedy wymaga dalszej opieki matki do dnia 31 sierpnia 1985 r. Wnioskodawczyni w okresie przedłużonego urlopu wychowawczego nie pobierała na córkę zasiłku pielęgnacyjnego. W świetle powyższych ustaleń Sąd Okręgowy w Przemyślu uznał żądanie odwołania za w pełni zasadne, a zaskarżoną decyzję ZUS za naruszającą prawo. Powołując bowiem w ocenie prawnej sprawy § 2 ust. 1 obowiązującego w spornym okresie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 17 lipca 1981 r. w sprawie urlopów wychowawczych (Dz.U. Nr 19 poz.97 ze zm.) ,a także
§ 15 ust.1 rozporządzenia Ministra Pracy, Płac i Spraw Socjalnych z dnia 23 stycznia 1984 r. w sprawie zasiłków rodzinnych i pielęgnacyjnych (Dz.U. Nr 4, poz. 21 ze zm.) ,Sąd Okręgowy stwierdził, że fakt nabycia przez wnioskodawczynię dalszego urlopu wychowawczego z uwagi na stan zdrowia dziecka wymagającego opieki
z uwagi na stan zdrowia , przy potwierdzeniu tego stanu stosownym zaświadczeniem lekarskim , stanowi dostateczną przesłankę wykazania uprawnienia córki wnioskodawczyni do zasiłku pielęgnacyjnego, a skoro tak to w świetle brzmienia
art. 7 pkt 5 lit. b ustawy emerytalno-rentowej bez znaczenia jest , że świadczenie to nie było wypłacane .Na poparcie zaś tak wyrażonego poglądu Sąd I instancji powoływał wyroki Sądu Najwyższego z dnia 11 lipca 2006 r. I U K 354/05 LEX nr 328027 i 20 marca 2008 r. II UK 160/07 LEX nr 465987. W podstawie prawnej wyroku powołany także został art. 129 ust. 1 ustawy emerytalno-rentowej, jako stanowiący uzasadnienie do przyjętej przez Sąd Okręgowy daty podjęcia wypłaty zwiększonego świadczenia emerytalnego wnioskodawczyni , oraz art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. Stwierdzając z kolei , że już przed wydaniem zaskarżonej decyzji pozwany organ rentowy dysponował wszelkimi niezbędnymi do uwzględnienia żądania wnioskodawczyni dowodami , Sąd I instancji orzekł o odpowiedzialności pozwanego ZUS za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji na podstawie art.118 ust. 1 a ustawy emerytalno-rentowej.

Wyrok Sądu Okręgowego w Przemyślu z dnia 19 lutego 2016 r. zaskarżony został przez pozwany Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R.. W apelacji z dnia 29 marca 2016 r. pozwany organ rentowy ,zarzucając naruszenie prawa materialnego przez niewłaściwe zastosowanie art. 7 pkt 5 lit. b ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t. j. Dz.U. z 2015 r., poz. 748 ze zm.) , co doprowadziło do nieuzasadnionego uwzględnienia żądania wnioskodawczyni wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie odwołania .W uzasadnieniu wniesionego środka odwoławczego skarżący w szczególności podnosił , że wbrew stanowisku Sądu Okręgowego
w P. przedłożone przez wnioskodawczynię dowody nie mogą stanowić dostatecznej podstawy do uwzględnienia wykazywanego dodatkowego okresu nieskładkowego opieki nad dzieckiem , ponieważ w spornym okresie czasu obowiązywało rozporządzenie Ministra Pracy , Płac i Spraw Socjalnych z dnia 23 stycznia
1984 r. w sprawie zasiłków rodzinnych i pielęgnacyjnych (Dz.U. Nr 4, poz. 21 ze zm.) , które w § 15 i § 17 przewidywało, że zasiłek pielęgnacyjny przysługuje na dziecko którego stan zdrowia mieści się w katalogu zawartym w załączniku nr 2 do rozporządzenia , a o powyższym przesądzało orzeczenie komisji lekarskiej ds. inwalidztwa
i zatrudnienia. Jednocześnie powyższe przesłanki nie były konieczne do nabycia prawa do dalszego urlopu wychowawczego , bo w tym wypadku dostatecznym było legitymowanie się stosownym zaświadczeniem lekarskim o stanie zdrowia dziecka wymagającym sprawowania nad nim osobistej opieki. Reasumując więc skarżący stwierdzał, że wnioskodawczyni A. S. nie wykazała istnienia uprawnień do zasiłku pielęgnacyjnego na córkę w czasie korzystania z dodatkowego urlopu wychowawczego , co uniemożliwia uznanie go za okres nieskładkowy w rozumieniu powołanego w petitum apelacji art. 7 pkt 5 lit. b ustawy emerytalno-rentowej.

Wnioskodawczyni A. S. nie ustosunkowała się do treści apelacji organu rentowego .

Sąd Apelacyjny w Rzeszowie, rozpoznając apelację pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w R., zważył co następuje;

Wniesiony przez pozwany organ rentowy środek odwoławczy skutkować musi -
w ocenie tut. Sądu- uchyleniem zaskarżonego wyroku , jak też poprzedzającej go decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w R. z dnia 26 listopada 2015 r. i przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania bezpośrednio temu organowi rentowemu.

Jakkolwiek bowiem zgodzić się należy ze skarżącym w zupełności , że na chwilę obecną wnioskodawczyni nie wykazała w dostateczny sposób wszystkich koniecznych przesłanek do potwierdzenia wykazywanego przez nią okresu od 17 kwietnia 1984 r. do 31 sierpnia 1985 r. jako przewidzianego w art. 7 pkt 5 lit. b ustawy emerytalno-rentowej dodatkowego okresu nieskładkowego (o czym poniżej), to jednak powyższe jest skutkiem zaniedbań procesowych nie tylko Sądu I instancji ( będących
w tym wypadku wynikiem błędnej koncepcji rozpoznania sprawy) ,ale przede wszystkim w pierwszym rzędzie pozwanego organu rentowego, niezależnie od tego , że – co najwidoczniej umknęło uwadze Sądu Okręgowego w Przemyślu – przyjęte
w zaskarżonej decyzji rozstrzygnięcie ZUS było niepełne w odniesieniu do wniosku M. S. z dnia z 20 października 2015 r. , co nawet przy podzieleniu racji odwołującej nie mogło skutkować zmianą wysokości pobieranego przez nią świadczenia emerytalnego. Zauważyć bowiem w pierwszym rzędzie należy , że pobierana przez wnioskodawczynię emerytura jest tzw. emeryturą kapitałową , której sposób ustalania wysokości (art. 26 ustawy emerytalno-rentowej) powoduje , że bez ponownego ustalenia wartości kapitału początkowego, nie jest możliwe zwiększenie jej wysokości. Zdawała sobie z tego sprawę najwidoczniej i sama wnioskodawczyni , skoro w wyżej powołanym wniosku z dnia 20 października 2015 r. -żądając uwzględnienia dodatkowego okresu nieskładkowego- zawarła wyraźne żądanie ponownego przeliczenia kapitału początkowego i naliczenia emerytury .Powyższe winno było więc rodzić dwie odrębne decyzje ZUS , gdy tymczasem wydano jedynie tę odmawiającą przeliczenia emerytury , co przy związaniu sądu orzekającego wyłącznie treścią zaskarżonej decyzji ( por. m.in. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 1999 r. II UZ 52/99 OSNP 2000/15/601) i przy braku możliwości przeliczenia emerytury bez uprzedniego ponownego ustalenia kapitału początkowego , de facto prowadzić było winno do oddalenia żądania odwołania ,bez wnikania w meritum sporu. Niezależnie od tego zauważyć przyjdzie, że pozwany organ rentowy, uchylił się także od oceny stanu zdrowia córki wnioskodawczyni w spornym okresie czasu jako jednego ze stanów wskazanych w załączniku nr 2 do obowiązującego wówczas rozporządzenia Ministra Pracy, Płac i Spraw Socjalnych z dnia 23 stycznia 1984 r. w sprawie zasiłków rodzinnych i pielęgnacyjnych (Dz.U. Nr 4, poz. 21 ze zm.) uprawniającego do zasiłku pielęgnacyjnego, pomimo wyrażonego trafnie poglądu , iż sam fakt niepobierania tego świadczenia w w/w okresie nie stoi na przeszkodzie w uwzględnieniu wykazywanego przez wnioskodawczynię dodatkowego okresu nieskładkowego, bo tu decydujące jest jedynie spełnienie warunków do jego wypłaty. Oczywiste było przy tym, że w sytuacji gdy wnioskująca nie pobierała zasiłku pielęgnacyjnego na córkę , nie mogła też dysponować stosownym – przewidzianym w § 17 wyżej powołanego rozporządzenia- orzeczeniem komisji lekarskiej ds. inwalidztwa i zatrudnienia. W tym stanie rzeczy- zdaniem tut. Sądu - pozwany organ rentowy winien był jednak wdrożyć odpowiednie postępowanie orzecznicze , podobne do tego jakie przyjmował w postępowaniach wznowieniowych w sprawach (...) , a więc gromadząc wstępnie wszelką możliwą dokumentację lekarską dotyczącą stanu zdrowia córki wnioskodawczyni ze spornego okresu , przy następczej jej analizie przez lekarza orzecznika ZUS, czego jednak zaniechał. Podobnie postąpił Sąd I pierwszej instancji , przy czym powyższe zaniechanie (choćby przeprowadzenia dowodu z opinii właściwych biegłych lekarzy ) było w tym wypadku –co zasygnalizowano już wyżej- następstwem błędnej oceny prawnej sprawy , skutkującej nieuprawnionym poglądem o wykazaniu przez M. S. spornego okresu nieskładkowego samym faktem udzielenia jej przez pracodawcę na ten czas dalszego urlopu wychowawczego przy treści zaświadczenia lekarskiego z dnia 10 kwietnia 1984 r. o stanie zdrowia córki jako wymagającego dalszej nad nią opieki w oparciu
o opinię Miejskiej Poradni Wychowawczo -Zawodowej w P. z dnia 4 kwietnia 1984 r. Tymczasem z całą stanowczością – w ślad za skarżącym - podkreślić należy, że przesłanki nabycia prawa do dodatkowego urlopu wychowawczego przewidziane w § 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 17 lipca 1981 r. w sprawie urlopów wychowawczych (Dz.U. Nr 19 poz. 97 ze zm.) nie były tożsame z tymi decydującymi o prawie do zasiłku pielęgnacyjnego określonymi w tym wypadku w § 15 ust. 1 ust. 2 pkt 1 i ust. 5 rozporządzenia Ministra Pracy ,Płac i Spraw Socjalnych z dnia 23 stycznia 1984 r. w sprawie zasiłków rodzinnych i pielęgnacyjnych ( Dz.U. Nr 4 poz.21 ze zm.) .O ile więc w pierwszym wypadku udzielenie dalszego urlopu wychowawczego była uzależnione jedynie od przedłożenia stosownego zaświadczenia lekarskiego o stanie zdrowia dziecka potwierdzającego, że z uwagi na stan zdrowia wymaga ono nad nim osobistej opieki, o tyle w tym drugim musiał być to nadto stan zdrowia wywołany ściśle określonymi schorzeniami wskazanymi w załączniku nr 2 do w/w rozporządzenia. Oczywiste jest przy tym ,że dysponując odpowiednim zaświadczeniem lekarskim o stanie zdrowia córki i nabywając z tego tytułu uprawnienie do dodatkowego urlopu wychowawczego wnioskodawczyni kreuje pewne domniemanie faktyczne poważnego schorzenia dziecka, niemniej jednak jest to wyłącznie domniemanie wymagające stosownej orzeczniczej weryfikacji. O takiej konieczności , przy zaakcentowaniu rozróżnienia przesłanek nabycia prawa do dodatkowego urlopu wychowawczego i do zasiłku pielęgnacyjnego, stanowi też wprost -przywołany zresztą przez Sąd I instancji, ale najwidoczniej bez bliższej analizy jego uzasadnienia -wyrok Sądu Najwyższego z 11 lipca 2006 r. I UK 354/05 LEX nr 328027.
Z tych wszystkich więc wyżej naprowadzonych względów , skoro z jednej strony rozstrzygnięcie pozwanego ZUS w przedmiocie wniosku M. S. z dnia 20 października 2015 r. nie odnosiło się do całości żądania , z drugiej zaś w całym dotychczasowym postępowaniu nie przeprowadzono koniecznej orzeczniczej weryfikacji stanu zdrowia córki wnioskodawczyni w aspekcie przesłanek nabycia przez nią prawa do zasiłku pielęgnacyjnego w spornym okresie czasu, to na podstawie
art. 477 ^{14 a} k.p.c. należało orzec jak sentencji. W ponownym więc postępowaniu pozwany Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R. –w uwzględnieniu wszystkich powyższych uwag - winien jest w pierwszym rzędzie zwrócić się do wnioskodawczyni o wskazaniem adresów placówek medycznych , w których prowadzone było leczenie jej córki , aby następnie- po zgromadzeniu tej dokumentacji -poddać ją dalszej analizie przez lekarza orzecznika ZUS .To zaś stanowisko orzecznicze stanowić będzie podstawę do wydania przez pozwany organ rentowy dwóch odrębnych decyzji ;- pierwszej odnoszącej się do wniosku M. S. o ponowne ustalenie wartości kapitału początkowego i drugiej dotyczącej wnioskowanego przez w/w przeliczenia emerytury. Dopiero zaś tak pełne rozpoznanie sprawy, pozwolić może sądowi na wszechstronną ocenę istoty sporu , przy wykorzystaniu w postępowaniu sądowym dowodów osobowych z opinii biegłych , dla ewentualnej weryfikacji stanowiska organu rentowy w przypadku wydania kolejnych niekorzystnych dla M. S. decyzji i przy ich zaskarżeniu przez w/w.