Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 5 maja 2011 r.

Sąd Apelacyjny w (...) I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSA Arina Perkowska

Sędziowie: SA Jacek Grela

SA Marek Machnij (spr.)

Protokolant: sekr. sąd. Małgorzata Chełchowska

po rozpoznaniu w dniu 5 maja 2011 r. w (...)

na rozprawie

sprawy z powództwa J.

przeciwko Skarbowi Państwa – Sądowi Okręgowemu w (...) i Sądowi Apelacyjnemu w (...)

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku

z dnia 8 października 2010 r. sygn. akt I C 1443/09

1) oddala apelację,

2) zasądza od powoda na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kwotę 2.700 (dwa tysiące siedemset) zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

Na oryginale właściwe podpisy

Sygn. akt: I ACa 59/11

UZASADNIENIE

Powód J. wniósł o zasądzenie od pozwanego Skarbu Państwa -Sądu Okręgowego w (...) i Sądu Apelacyjnego z osobna kwot po 93.000 zł z usta­wowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu (tj. 27 października 2009 r.) tytułem od­szkodowania za przewlekłość postępowania w sprawie III Ca (...) Sądu Okręgowego w (...). Wskazał, że złożył skargę na przewlekłość postępowania w tej sprawie, któ­ra została oddalona przez Sąd Apelacyjny w sprawie I S (...). Twierdził, iż w tych spra­wach bezpodstawnie odmawiano mu ustanowienia pełnomocnika z urzędu, nie doprowa­dzano go na rozprawy, opieszale rozpatrywano jego pisma, wskutek czego zaniechanie pozwanych naraziło go na nierozpoznanie apelacji w rozsądnym terminie, a w wyniku tego doznał opisanej w pozwie szkody, związanych ze stresem i depresją, powodującymi konieczność zażywania większej ilości leków oraz bóle żołądka i wątroby.

Prokuratoria Generalna Skarbu Państwa wniosła w imieniu pozwanych jednostek organizacyjnych Skarbu Państwa o oddalenie powództwa. Zaprzeczyła wszystkim twier­dzeniom powoda i podniosła, że nie wykazał, aby w w/w sprawach nastąpiła przewle­kłość postępowania.

Sąd Okręgowy w (...) wyrokiem z dnia 8 października 2010 r. oddalił po­wództwo, obciążył Skarb Państwa kosztami sądowymi, od których powód był zwolniony oraz zasądził od niego na rzecz Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kwotę 3.600 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

W pisemnych motywach powyższego wyroku Sąd Okręgowy ustalił, że pismem z dnia 2 września 2009 r. powód złożył skargę na przewlekłość postępowania w toku spra­wy III Ca (...) Sądu Okręgowego w (...), domagając się zasądzenie kwoty 20.000 zł tytułem odszkodowania.

W uzasadnieniu skargi bezczynność Sądu w okresie od dnia 22 kwietnia 2009 r. do września 2009 r. Powyższa skarga została oddalona postanowie­niem Sądu Apelacyjnego w (...) z dnia 12 października 2009 r. sygn. akt I S (...).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o zgromadzony w sprawie materiał dowodowy w postaci dokumentów, w szczególności akta sprawy I S (...), wskazując, że były one wiarygodne. Sąd nie przeprowadził dowodu z przesłuchania stron, ponieważ nie było potrzebne to dla rozstrzygnięcia sprawy. Ponadto oddalił wnioski dowodowe zgłoszone przez powoda, gdyż nie miały one znaczenia dla rozstrzygnięcia w niniejszym postępowaniu.

Stan faktyczny był co do zasady bezsporny między stronami, a wyjaśnienia wy­magała kwestia, czy roszczenie powoda zasługuje na ochronę prawną. Powód dochodził tego roszczenia na podstawie art. 16 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naru­szenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowa­dzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasad­nionej zwłoki w zw. z art. 417 k.c. Przepis art. 16 w/w ustawy dotyczy sytuacji, w której strona nie wniosła skargi na przewlekłość postępowania zgodnie z art. 5 ust. l tej ustawy. W takiej sytuacji może na podstawie art. 417 k.c. dochodzić naprawienia szkody wyni­kłej z przewlekłości postępowania. Wynika z tego, iż warunkiem skorzystania przez stro­nę z tej możliwości jest to, aby sprawa, w której nastąpiła przewlekłość postępowania, była prawomocnie zakończona co do istoty sprawy i żeby nie skorzystała z wniesienia skargi w toku postępowania, w którym nastąpiła przewlekłość.

Jeżeli postępowanie trwa nadal, stronie przysługują jedynie uprawnienia z art. 5 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. Natomiast art. 16 tej ustawy przewiduje specjalny tryb dla tych osób, które nie wniosły skargi na przewlekłość postępowania w jego toku. Po­wód w toku postępowania odwoławczego III Ca (...) skorzystał z prawa przysługują­cego mu na mocy art. 5 ustawy, wnosząc skargę na przewlekłość, która została rozpozna­na przez Sąd Apelacyjny w (...) postanowieniem z dnia 12 października 2009 r. sygn. akt I S (...). W konsekwencji wydanie postanowienia o oddaleniu skargi zniweczyło możliwość dochodzenia roszczenia, opartego na treści art. 16 w/w ustawy. N.­czalne jest orzekanie w toku niniejszej sprawy o stwierdzeniu przewlekłości postępowa­nia w innej sprawie sądowej, w sytuacji, w której powód złożył już skargę o stwierdzenie przewlekłości postępowania, ale została ona oddalona.

W konsekwencji zbędne było badanie pozostałych przesłanek zasadności powódz­twa w oparciu o przepis art. 16 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. w zw. z art. 417 k.c.

Niezależnie od tego Sąd stwierdził, iż powód nie udowodnił podstawowej przesłanki żądania odszkodowania w postaci bezprawnego postępowania pozwanego, z któ­rego miałaby wyniknąć szkoda. W tej sytuacji nie zachodziła potrzeba ustalania, czy ist­niały inne przesłanki roszczenia odszkodowawczego.

Powyższy wyrok został zaskarżony w całości apelacją przez powoda w oparciu o zarzuty:

1)  naruszenia art. 98 k.p.c. przez zasądzenie od niego kosztów procesu na rzecz pozwanego w sytuacji, w której korzystał ze zwolnienia od kosztów sądowych, a jego sytuacja życiowa nie pozwala na pokrycie tych kosztów,

2)  naruszenia art. 117 k.p.c. przez odmowę przyznania mu pełnomocnika z urzędu, po­mimo iż zachodziła taka potrzeba,

3)  art. 233 § l k.p.c. przez dokonanie dowolnej oceny materiału dowodowego i brak wszechstronnego rozważenia zebranego materiału oraz oparcie orzeczenia wyłącznie na odpowiedzi na pozew, złożonej przez pozwanego i aktach sprawy bez odniesienia się do jego wniosków dowodowych,

4)  naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. przez pominięcie w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku przyczyn, z powodu których odmówił innym dowodom wiarygodności i mocy dowodowej,

5)  naruszenia art. 417 k.c. w zw. z art. 16 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez
nieuzasadnionej zwłoki przez uznanie powództwa za niezasadne i nieudowodnione, pomimo że nie miał wyznaczonego pełnomocnika z urzędu i nie brał udziału w proce­sie.

W konsekwencji powód domagał się uchylenia zaskarżonego wyroku i przekaza­nia sprawy do ponownego rozpoznania.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie od powoda na rzecz Proku­ratorii Generalnej Skarbu Państwa kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie, a jej zarzuty są bezzasadne.

Decydujące znaczenie w niniejszej sprawie miała okoliczność, że powód domagał się odszkodowania za przewlekłość postępowania w sprawie III Ca (...) Sądu Okręgowego w (...), w której złożył skargę na przewlekłość postępowania, która to skarga została oddalona przez Sąd Apelacyjny w sprawie I S (...). W związku z tym Sąd pierwszej instancji trafnie stwierdził, iż w świetle art. 15 i art. 16 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postę­powaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postę­powaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki wyłączone było dochodzenie przez po­woda w odrębnym postępowaniu, tj. w niniejszej sprawie, stwierdzenia przewlekłości postępowania w w/w sprawie III Ca (...) Sądu Okręgowego w (...) oraz odszko­dowania z tego tytułu, ponieważ domaganie się takiego odszkodowania możliwe jest wy­łącznie w dwóch wypadkach, które wzajemnie wykluczają się:

a)  w razie uwzględnienia przez sąd skargi wniesionej w toku postępowania, w którym doszło do przewlekłości (czyli przed zakończeniem tej sprawy), z tym że dochodzenie odszkodowania następuje w odrębnym procesie (art. 15 ust. l w/w ustawy),

b)  jeżeli strona nie skorzystała z możliwości wniesienia powyższej skargi, może po za­kończeniu postępowania, w którym doszło do przewlekłości, dochodzić bezpośrednio w odrębnym procesie naprawienia szkody wynikłej z przewlekłości (art. 16 w/w usta­wy).

Oznacza to, iż samodzielne ustalenie przewlekłości postępowania w procesie od­szkodowawczym może nastąpić jedynie wtedy, gdy strona uprzednio nie skorzystała z możliwości złożenia skargi na podstawie przepisów powyższej ustawy. Z tego punktu widzenia wziąć trzeba pod uwagę, że w niniejszym postępowaniu nie budzi żadnych wątpliwości, iż powód skorzystał z możliwości wniesienia takiej skargi, która została jednak oddalona. W związku z tym nie może aktualnie domagać się ani odszkodowania na podstawie art. 15 ust. l w/w ustawy, ani nie może żądać samodzielnego ustalenia przewlekłości w obecnym postępowaniu na podstawie art. 16 tej ustawy.

W tej sytuacji stwierdzić należy, że Sąd Okręgowy dokonał prawidłowych i wy­starczających ustaleń faktycznych, gdyż w przedmiotowej sprawie istotne znaczenie miał wyłącznie fakt wystąpienia przez powoda ze skargą o stwierdzenie przewlekłości w po­wyższej sprawie oraz oddalenia tej skargi. W konsekwencji wszystkie pozostałe okolicz­ności podnoszone przez powoda nie miały już żadnego wpływu na treść rozstrzygnięcia, o dochodzonym w tej sprawie żądaniu. Tym samym zbędne było przeprowadzanie zgło­szonych przez niego wniosków dowodowych.

Chybione są więc zarzuty naruszenia art. 233 § l k.p.c. i art. 328 § 2 k.p.c., ponieważ nie istniały w niniejszej sprawie żadne dowody, które wymagały przeprowadzenia lub które zostały wadliwie ocenione przez Sąd pierwszej instancji. Nie można rów­nież uznać, iż w pisemnym uzasadnieniu zaskarżonego wyroku Sąd Okręgowy powinien wyjaśnić jeszcze jakieś inne okoliczności. Ponadto nieuzasadniony jest zarzut naruszenia art. 117 k.p.c., ponieważ nie ma żadnych podstaw do uznania, że ewentualna pomoc pro­fesjonalnego pełnomocnika procesowego z urzędu mogłaby w jakikolwiek sposób wpły­nąć na korzystną dla powoda treść zaskarżonego wyroku, skoro bezzasadność powódz­twa była wręcz oczywista i wynikała z zupełnie innych przyczyn, niż brak odpowiednich twierdzeń lub wniosków dowodowych ze strony powoda.

W tym stanie rzeczy nieuzasadnione są również zarzuty naruszenia art. 417 k.c. w zw. z art. 16 w/w ustawy, ponieważ nie mogły mieć one zastosowania z uwagi na odda­lenie skargi powoda wniesionej w toku postępowania w sprawie III Ca (...) Sądu Okręgowego w (...), wskutek czego -jak wyżej wyjaśniono — niedopuszczalne jest ponowne orzekanie o istnieniu takiej przewlekłości oraz odszkodowaniu z takiego tytułu.

Odnośnie do zarzutu naruszenia art. 98 k.p.c. wskazać należy, że nie może on uza­sadniać zwolnienia powoda od obowiązku zwrotu kosztów procesu na rzecz przeciwnika, który wygrał obecny proces. Wziąć trzeba pod uwagę, iż ten przepis w ogóle nie reguluje zagadnienia takiego zwolnienia, lecz wręcz przeciwnie normuje zasadę, z której wynika, że strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (koszty procesu). Wynika z niego zatem zasada zupełnie odwrotna od powoływanej przez powoda, ponie­waż ten przepis nie dotyczy możliwości zwolnienia z obowiązku zwrotu kosztów proce­su, lecz obciążenia niemi strony przegrywającej proces. Natomiast regulacja, dotycząca zwolnienia od obowiązku zwrotu kosztów procesu (ściślej: odstąpienia od obciążania nimi) zawarta jest w przepisie art. 102 k.p.c., ale powód nie podniósł zarzutu naruszenia tego przepisu, w związku z czym nie ma możliwości i potrzeby odnoszenia się do tej kwestii. Dodać jedynie można w nawiązaniu do argumentacji skarżącego, iż po myśli art. 108 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (tj. Dz.U. z 2010 r. Nr 90, póz. 594 ze zm.) zwolnienie od kosztów sądowych nie zwalnia strony od obowiązku zwrotu kosztów procesu przeciwnikowi.

Z tych wszystkich przyczyn Sąd Apelacyjny oddalił apelację na mocy art. 355 k.p.c. jako pozbawioną usprawiedliwionych podstaw. Ponadto orzekł o kosztach postępowania apelacyjnego na mocy art. 108 § l k.p.c. w zw. z art. 109 k.p.c., art. 98 § l k.pc. i art. 11 ust. 3 ustawy z dnia 8 lipca 2005 r. o Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa (Dz.U. Nr 169, póz. 1417 ze zm.) odpowiednio do wyniku sprawy w tej instancji.