Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 listopada 2016 r.

Sąd Rejonowy w Toruniu I Wydział Cywilny w składzie następującym

Przewodniczący SSR Magdalena Glinkiewicz

Protokolant st. sekr. sąd. Bożena Czajkowska

Po rozpoznaniu w dniu 14 listopada 2016 r. w Toruniu.

sprawy z powództwa

P. Ł. i A. D.

przeciwko:

P. Ł. i W. G. (1)

o:

zapłatę

orzeka:

I.  oddala powództwo;

II.  kosztami procesu obciąża powodów.

Sygn. akt I C 172/16

UZASADNIENIE

Powodowie P. Ł. i A. D. wnieśli o zasądzenie od pozwanych P. Ł. i W. G. (1) tytułem zachowku po zmarłym Z. Ł. następujących kwot:

- od P. Ł. na rzecz P. Ł. kwoty 8.200 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty,

- od P. Ł. na rzecz powódki A. D. kwoty 8.200 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty,

- od pozwanego W. G. (1) na rzecz powoda P. Ł. kwoty 8.200 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty,

- od pozwanego W. G. (1) na rzecz powoda A. D. kwoty 8.200 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty oraz zasądzenie kosztów procesu.

W uzasadnieniu pozwu powodowie wskazali, iż spadek po Z. Ł. na podstawie testament własnego nabyli pozwani P. Ł. oraz W. G. (1) w części ½ każdy z nich. Dodali, iż w testamencie Z. Ł. wydziedziczył swojego syna J. Ł. (1), ojca powodów. Na podstawie art. 1011 k.c. powodowie są uprawnieni do zachowku. Podali, iż w skład masy spadkowej wchodzi udział we własnościowym spółdzielczym prawie do lokalu mieszkalnego przy ul. (...) w T.. W chwili śmierci Z. Ł. przysługiwał udział w lokalu w wysokości 4/6. Powodowie wartość mieszkania określili na kwotę 196.800 zł , tym samym udział zmarłego wynosi 131.200 zł. W odniesieniu do obliczenia wartości zachowku wskazali, iż Z. Ł. miał dwoje dzieci. Wobec wydziedziczenia J. Ł. (1) w jego miejsce wstąpili powodowie. Każdemu z powodów należy się więc łącznie 1/8. Wskazali, iż spadkobiercami byli pozwani w równych częściach wobec tego każdemu z powodów przysługuje od każdego z pozwanych żądanie zapłaty w wysokości 1/16 substratu zachowku tj. 8.200 zł.

W odpowiedzi na pozew pozwani podali, iż nie zgadzają się z żądaniem pozwu. Zaznaczyli, iż w testamencie wnukowie zmarłego nie zostali ujęci a więc są niegodni dziedziczenia i zachowku. Pozwani zaznaczyli, iż wskazana przez powodów wartość mieszkania jest zawyżona. Obecnie lokal wymaga kapitalnego remontu i jego faktyczna wartość wynosi 100.000 zł. Podnieśli, iż wnukowie nie mieli kontaktu ze zmarłym. Dodali, iż pozwany P. Ł. jest inwalidą I grupy i sierotą. Zmarły wiedział, iż syn wymaga opieki stałej i spisany przez niego testament miał zapewnić mu byt. Druga część mieszkania przeznaczona jest dla opiekującego się P. Ł., W. G. (1). Nadto W. G. (2) jest również niepełnosprawnym II grupy.

Postanowieniem z dnia 12 lipca 2016r. Sąd Rejonowy w Toruniu oddalił wniosek pozwanych o ustanowienie pełnomocnika z urzędu.

Pismem z dnia 2 sierpni 2016r. powodowie rozszerzyli powództwo wnosząc o zasądzenie od każdego z pozwanych na rzecz każdego z powodów kwot w wysokości po 10.000 zł tytułem zachowku wraz z odsetkami ustawowymi od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty. Podali, iż z przedłożonego przez pozwanych postanowienia wynika, iż jedynym spadkobiercą po zmarłej Z. Ł. był Z. Ł. tym samym lokal przy ul. (...) w T. stanowił w całości jego własność. Każdemu z powodów przysługuje od każdego z pozwanych 1/16 z substratu zachowku i przy obecnej cenie mieszkania wartość ta wynosi po 10.543,75 zł.

Pozwani w kolejnym piśmie wnieśli o oddalenie powództwa w całości . Zaznaczyli, iż pozwani postępują sprzecznie z zasadami współżycia społecznego bowiem nie dopełniono względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych. Dodali, iż pełnomocnik powodów był obecny na sprawie dotyczącej ustalenia prawa do spadku, wiedział więc kto jest właścicielem mieszkania.

Sąd Rejonowy ustalił, co następuje:

Spadkodawca Z. Ł. zmarł 25 czerwca 2015 r. W chwili śmierci był wdowcem, pozostawił dwójkę dzieci P. Ł. oraz J. Ł. (1).

Bezsporne

Spadek po zmarłym na podstawie testamentu notarialnego nabyli w równych częściach P. Ł. i W. G. (1). Syn J. Ł. (1) został wydziedziczony.

Bezsporne.

J. Ł. (1) ma dwoje dzieci P. Ł. i A. D..

Bezsporne

W skład spadku po Z. Ł. wchodziło własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego w T. przy ul. (...) o wartości 168.700 zł.

Dowód: odpis zwykły księgi wieczystej k. 17-17,

postanowienie z dnia 21.11.2011 r. k. 37

opinia biegłego k 112-121v

Za życia Z. Ł. nie miał żadnego kontaktu z P. Ł. i A. D.. Wnukowie również nie próbowali nawiązać kontaktu z dziadkiem.

Dowód: zeznania świadka M. Ł. z 25.05.2016 r. 00:18:52-00:30:27

zeznania świadka J. Ł. (1) z dnia 25.05.2016 r. 00:30:27 – 00:42:05

zeznania świadka D. C. z dnia 25.05.2016 . 00:42:05-00:50:36

zeznania pozwanego W. G. (1) z 25.05.2016 r. 00:50:36-01:00:25

P. Ł. jest osobą schorowaną, cierpi na schizofrenię i wymaga stałej pomocy osób trzecich. Jest inwalidą I grupy. W. G. (1) posiada niepełnosprawność w stopniu umiarkowanym.

Dowód: zeznania świadka D. C. z dnia 25.05.2016 . 00:42:05-00:50:36

zeznania pozwanego W. G. (1) z 25.05.2016 r. 00:50:36- 01:00:25

wypis z orzeczenia k. 89

orzeczenie k. 90

W mieszkaniu przy ul. (...) w T. zamieszkuje obecnie P. Ł. wraz z córką W. G. (1).

Bezsporne

Sąd zważył, co następuje:

Stan faktyczny w niniejszej sprawie Sąd ustalił na podstawie okoliczności bezspornych, dokumentów przedłożonych przez strony, opinii biegłego a także w oparciu o zeznania świadków, przesłuchanie pozwanego W. G. (1) oraz akt sprawy XI Ns 1721/15.

Sąd w pełni dał wiarę dowodom w postaci dokumentów zgromadzonych w toku procesu, albowiem były kompletne i jasne, wraz z pozostałymi dowodami tworzyły dokładny stan faktyczny sprawy. Ich prawdziwość nie budziła w ocenie Sądu jakichkolwiek wątpliwości. Co więcej wiarygodność przedłożonych dokumentów nie była kwestionowana przez żadną ze stron.

Sąd nie odmówił również wiarygodności opinii biegłego z dziedziny szacowania nieruchomości. Opinia ta była logiczna, spójna, a także udzielała odpowiedzi na pytania sformułowane w tezie postanowienia dopuszczającego dowód. Trzeba jednocześnie zaznaczyć, iż opinia została sporządzona przez osobę odznaczającą się niekwestionowanymi kwalifikacjami, biegły posiadał wystarczającą wiedzę z dziedziny objętej zakresem przedmiotowym powyższej opinii. Nie można również pomijać tego, że biegły swoje stanowisko w tym przedmiocie sformułował po dokonaniu oględzin nieruchomości i po zapoznaniu się ze stosowną dokumentacją dotyczącą tej nieruchomości, a zatem wnioski opinii zostały sporządzone nie na podstawie arbitralnej i formułowanej a priori oceny, lecz w oparciu o obiektywny i rzetelnie zebrany materiał badawczy, który potwierdzał prawidłowość wyrażonych przez biegłego sądów.

Nadto opinia ta nie została zakwestionowana przez żadną ze stron. W ocenie Sądu nie było więc jakichkolwiek podstaw by uznać ją za nierzetelną czy niefachową. Dla porządku można dodać, że Sąd w sprawie do rozstrzygnięcia której wymagane są wiadomości specjalistyczne nie może wydać orzeczenia wbrew wnioskom wypływającym z opinii uznanej przez tenże Sąd za fachową i rzetelną ( zob. np. wyrok SN z 26/10/2006 I CSK 166/06 – publ. Lex nr 209297 lub II UK 277/04 OSNP 2006/5-6/97).

Za wiarygodne Sąd uznał zeznania M. Ł. i J. Ł. (1) dotyczących pogorszenia się relacji i stosunków rodzinnych pomiędzy zmarłym oraz ojcem powodów oraz na okoliczność składu masy spadkowej po zmarłym. Świadkowie zgodnie wskazali, iż wobec tego, że Z. Ł. zostawił matkę J. Ł. (2), ten nie utrzymywał z nim kontaktów. Dodali, iż powodowie wiedzieli o tym, iż mają dziadka. Świadek J. Ł. (1) podkreślił, iż zmarły chciał spotkać się z wnukami ale nic w tym kierunku nie robił, natomiast powodowie (dzieci świadka) nie mieli potrzeby kontaktu z dziadkiem. Złożone zeznania były jasne, spójne i logiczne

Sąd nie odmówił wiarygodności zeznaniom świadka D. C. na okoliczność stosunków pomiędzy powodami a zmarłym, gdyż są one zgodne z materiałem dowodnym, któremu Sąd dał wiarę.

Na walor wiarygodności zasługiwały twierdzenia pozwanego W. G. (1). Pozwany wskazał, iż wiedział, że Z. Ł. miał syna z poprzedniego małżeństwa. Nie utrzymali jednak ze sobą kontaktów. Dodał, iż w skład spadku weszło jedynie mieszkanie. Podkreślił, iż wolą zmarłego było, aby w tym mieszkaniu zamieszkał jego syn P. Ł., który jest osobą chorującą na schizofrenię.

Bezspornym w przedmiotowej sprawie było, że pozwani nabyli na podstawie testamentu spadek po zmarłym Z. Ł. jak również, że spadkodawca pozostawił po sobie dwójkę dzieci: P. Ł. oraz J. Ł. (1), przy czym wydziedziczył syna mającego dwójkę dzieci: P. Ł. i A. D.. Nie kwestionowanym przez strony było także, iż w skład spadku wchodziło własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego położonego w T. przy ul. (...) w T..

Istota sporu w niniejszej sprawy sprowadzała się do ustalenia, czy powództwo jest zasadne, a jeżeli tak to w jakim zakresie.

Na samym wstępie rozważań wskazać należy, że zgodnie z brzmieniem art. 931 § 1 k.c. w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku..

W dalszej części rozważań trzeba zaznaczyć, iż w myśl art. 991 § 1 k.c. zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni - dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach - połowa wartości tego udziału /zachowek/.

Zgodnie z art. 1011 k.c. zstępni wydziedziczonego zstępnego są uprawnieni do zachowku, chociażby przeżył on spadkodawcę.

Celem instytucji zachowku jest ochrona interesów majątkowych najbliższych członków rodziny wymienionych w art. 991 § 1 k.c. przez zapewnienie im, niezależnie od woli spadkodawcy, a nawet wbrew jego woli, roszczenia pieniężnego odpowiadającego określonemu w powołanym przepisie ułamkowi wartości udziału w spadku, który by im przypadał przy dziedziczeniu ustawowym. Na wysokość zachowku mają wpływ dwa czynniki: sytuacja osobista uprawnionego oraz wartość udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym.

Ojciec powodów został wydziedziczony przez spadkodawcę. Konsekwencją takiego stanu rzeczy jest to, że udział spadkowy, który przypadałby wydziedziczonemu przez spadkodawcę dziecku przypada zstępnym wydziedziczonego ( SN z dn. 28 maja 1971 r., III CZP 5/71, RPEiS 1972, nr 1, s. 350).

W takim stanie rzeczy, z uwagi na nabycie spadku przez pozwanych, każdemu z powodów przysługuje roszczenie o zachowek w wysokości 1/16 udziału spadkowego od każdego z pozwanych.

W skład masy spadkowej weszło spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego położonego w T. przy ul. (...) wartości 168.700 zł. Każdemu z powodów wobec każdego z pozwanych przysługiwałoby więc prawo do zachowku w kwocie 10.543,75 zł ( 1/12 x 168.700 zł.).

Sąd przyznaje, iż co do zasady powodom przysługuje roszczenie o zachowek po zmarłym Z. Ł.. Niemniej jednak w przedmiotowej sprawie istnieją okoliczności przemawiające za oddaleniem powództwa.

Pozwani podnieśli zarzut nadużycia prawa przez powodów na podstawie art. 5 k.c.

W sprawie o zachowek nie jest wyłączone zastosowanie art. 5 k.c. (uchwała SN z dnia 19 maja 1981 r., III CZP 18/81, OSNC 1981, Nr 12, poz. 228, z glosą A. Szpunara, NP 1983, nr 2, s. 94). Przyjmuje się jednak powszechnie, że zakres zastosowania powyższego przepisu powinien być stosunkowo wąski, bowiem ocena sądu, czy żądanie zapłaty sumy odpowiadającej wysokości zachowku stanowi nadużycie prawa podmiotowego (art. 5 k.c.), nie powinna pomijać, że prawa osoby uprawnionej do zachowku służą urzeczywistnieniu obowiązków moralnych, jakie spadkodawca ma wobec swoich najbliższych (wyr. SN z dnia 7 kwietnia 2004 r., IV CK 215/03, PiP 2006, z. 6, s. 111, z glosą T. Justyńskiego). Względy te nakazują szczególną ostrożność przy podejmowaniu oceny o nadużyciu prawa żądania zapłaty sumy pieniężnej odpowiadającej wysokości zachowku, która nie może opierać się jedynie na ogólnym odwołaniu się do klauzuli generalnej zasad współżycia (wyr. SA w Białymstoku z dnia 31 marca 2011 r., I ACa 99/11, OSAB 2011, z. 1, poz. 21). Obniżenie wysokości zachowku, czy też pozbawienie spadkobiercy ustawowego zachowku może więc mieć miejsce w przypadkach zupełnie wyjątkowych. W kontekście celu, jakiemu służyć ma zachowek, a mianowicie urzeczywistnieniu obowiązków moralnych, jakie spadkodawca ma względem swoich najbliższych, podkreśla się w orzecznictwie, że nie mogą zostać pominięte te zachowania uprawnionego, które wskazują na to, jak ten wywiązywał się ze swoich obowiązków względem najbliższych, ze szczególnym uwzględnieniem spadkodawcy. Przy orzekaniu o zachowku nie należy zatem pomijać oceny moralnej także postępowania uprawnionego do zachowku (wyr. SA w Szczecinie z dnia 22 kwietnia 2009 r., I ACa 459/08, Lex nr 550912). Podkreślić należy, iż art. 5 k.c. znajduje zastosowanie w pewnych szczególnych i wyjątkowych sytuacjach, na przykład gdy głównym składnikiem spadku jest prawo do lokalu służące zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych zobowiązanego do zapłaty zachowku w razie braku możliwości do zaspokojenia tych potrzeb oraz gdy inne składniki spadku nie wystarczą na zaspokojenie roszczenia z tytułu zachowku.

Sąd analizując całość zebranego materiału dowodowego doszedł do przekonania, iż powodowie w rzeczywistości byli dla zmarłego osobami obcymi, łączyła ich z nim jedynie „więź krwi”. Podkreślić należy, iż powodowie w chwili śmierci Z. Ł. mieli ukończone więcej niż 30 lat, byli więc już od długiego czasu osobami pełnoletnimi. Zebrany w sprawie materiał dowodowy w szczególności w postaci zeznań świadków, jak i przesłuchania pozwanego wskazują natomiast, iż pomiędzy powodami a zmarłym nie było żadnego kontaktu. Zmarły opuścił rodzinę ojca powodów J. Ł. (1) i z uwagi na to, że syn nie chciał zaakceptować decyzji ojca, nie utrzymywali oni miedzy sobą żadnych kontaktów.Naturalnym było również, iż kontakty te nie były utrzymywane pomiędzy dziećmi J. Ł. (1) – powodami a ich dziadkiem. Zmarły nie odwiedzał powodów zarówno w wieku dziecięcym, jak i dorosłym. Również powodowie nie czuli potrzeby poznania swojego biologicznego dziadka. Nie interesowali się jego życiem, zdrowiem. Pomiędzy powodami a zmarłym poza więzami biologicznymi nie istniała żadna więź rodzinna. Osoby te były dla siebie w zasadzie obce. Dostrzec wypada, iż powodowie nie wykazali jakiejkolwiek próby nawiązania kontaktu z Z. Ł., co jednoznacznie świadczy o tym, iż dla nich pozostawał obojętny. Skoro więc powodowie podjęli decyzję o niekontaktowaniu się i nie nawiązywaniu jakichkolwiek więzi ze Z. Ł. za jego życia, to w ocenie Sądu trudno uznać, iż mają oni podstawy do wystąpienia z żądaniami zapłaty zachowku po zmarłym.

Za takim stanowiskiem Sądu przemawiają również okoliczności dotyczące spisania testamentu przez zmarłego oraz jego ostatniej woli. Uwzględnienie w testamencie syna P. Ł. i pasierba W. G. (1) podyktowane było w szczególności troską o los jednego z nich. P. Ł. jest bowiem osobą schorowaną, cierpi na schizofrenię i wymaga stałej pomocy osób trzecich. Z. Ł. przez przekazanie pozwanym jedynego swojego majątku w postaci mieszkania, zamierzał do zapewnienia bytu i opieki P. Ł.. Obecnie w przedmiotowym mieszkaniu zamieszkuje P. Ł., a opiekę nad nim sprawuje córka pozwanego W. G. (1). Konieczność zapłaty zachowku w tym wypadku mogłoby doprowadzić do konieczności sprzedaży mieszkania, gdyż żaden z pozwanych nie posiada innego majątku, z którego mógłby spłacić powodów. Sprzedaż mieszkania pozbawiłaby zaś pozwanego P. Ł. znajdującego się w trudnej sytuacji zdrowotnej, miejsca do zamieszkania.

Reasumując Sąd w pkt I oddalił powództwo.

O kosztach orzeczono w punkcie II wyroku, na podstawie art. 98 k.pc.