Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 28 lipca 2016 r.

Sąd Rejonowy w Toruniu XI Wydział Cywilny

w składzie następującym:

po rozpoznaniu w dniu 28 lipca 2016 r. w Toruniu

na rozprawie

sprawy z wniosku U. J.

przy uczestnictwie J. S. (1), J. S. (2), D. M. (1), J. M. (1), R. S. (1), V. K., A. D., B. B. (1), M. K., K. D. (1) i M. K. (1)

o stwierdzenie nabycia spadku po A. S. w zakresie wchodzącego w skład spadku gospodarstwa rolnego

postanawia:

1.  stwierdzić, że gospodarstwo rolne wchodzące w skład spadku po A. S. zmarłym dnia 29 września 1992r. w S., mającym ostatnie miejsce zwykłego pobytu w T., na podstawie ustawy nabyły: dzieci A. i H.: U. J., J. S. (2), J. S. (1) i R. M. (1) po 1/5 (jednej piątej) części każde z nich oraz wnuczki – córki T. i K. K. M. D. i V. K. po 1/10 (jednej dziesiątej) części każda z nich;

2.  ustalić, że każdy z uczestników postępowania ponosi koszty postępowania pierwszoinstancyjnego i odwoławczego związane ze swym udziałem w sprawie.

Sygn. akt XI Ns 134/16

UZASADNIENIE

U. J. złożyła wniosek o stwierdzenie nabycia spadku po A. S. z uwzględnieniem wchodzącego w skład spadku gospodarstwa rolnego.

Postanowieniem z dnia 15 czerwca 2015 r., sygn. akt XI Ns 5/15 Sąd Rejonowy w Toruniu:

I. stwierdził, że spadek po A. S. zmarłym w dniu 29 września 1992 r. w S. ostatnio stale zamieszkałym w T. na podstawie ustawy nabyły dzieci A. i H.: R. M. (2), T. S., U. J., J. S. (1) i J. S. (2) po 1/5 części każde z nich, z tym że wchodzące w skład spadku gospodarstwo rolne z mocy ustawy dziedziczą synowie A. i H.: J. S. (1) i J. S. (2) oraz wnuczka A. D. (córka T. i K.) po 1/3 części każde z nich

II. ustalił, że każdy uczestnik postępowania ponosi koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie.

Na skutek apelacji wnioskodawczyni, uczestników J. S. (1), J. S. (2) i V. K. postanowieniem z dnia 16 grudnia 2016 r. sygn. akt VIII Ca 649/15 Sąd Okręgowy w Toruniu uchylił zaskarżone postanowienie w części dotyczącej rozstrzygnięcia o dziedziczeniu wchodzącego w skład spadku gospodarstwa rolnego i sprawę przekazał w tym zakresie Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania w instancji odwoławczej. Ze wskazań Sądu ad quem wynik, że Sąd I instancji powinien przeprowadzić postępowanie dowodowe, w oparciu o dowody zaoferowane przez strony oraz ponownie przesłuchać wnioskodawczynię i uczestników pod kątem posiadania kwalifikacji do dziedziczenia gospodarstwa rolnego w świetle wymogów określonych w art. 1059 i 1060 k.c. oraz § 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 12 grudnia 1990 r. w sprawie warunków dziedziczenia ustawowego gospodarstw rolnych (Dz. U. Nr 89, poz. 519 z późn. zm.).

Rozpoznając sprawę ponownie Sąd ustalił co następuje.

A. S. zmarł 29 września 1992 r. w S., jego ostatnim miejscem zwykłego pobytu był T.. Zgodnie z treścią prawomocnego postanowienia z dnia 15 czerwca 2015 r. Sądu Rejonowego w Toruniu, XI Ns 5/15 spadek po nim nabyły dzieci R. M. (2), T. S., U. J., J. S. (1) i J. S. (2) po 1/5 części każde z nich.

dowód:

postanowienie z dnia 29 września 1992 r., k. 120

akt zgonu, k. 6

W skład spadku wchodzi gospodarstwo rolne o powierzchni 8,3 ha położone w S..

dowód:

odpis księgi wieczystej, k. 24-29

A. S. miał dzieci: U. J., J. S. (2), J. S. (1), T. S., K. S., R. M. (2). K. S. zmarł przed spadkodawcą, nie pozostawiając zstępnych.

dowód:

akt małżeństwa U. J., k. 13

akt urodzenia J. S. (2), k. 50a

akt urodzenia J. S. (1), k. 19

akt zgonu K. S., k. 8

zapewnienie spadkowe, k. 115v

T. S. zmarł dnia 1 maja 1994 r., pozostawiając zstępnych: R. S. (1), A. D., V. K., B. B. (2) i M. K..

dowód:

akt zgonu T. S., k. 10

akt małżeństwa R. S. (1), k. 11

akt małżeństwa A. D., k. 12

akt małżeństwa M. K., k. 15

akt małżeństwa V. K., k 17

akt małżeństwa B. B. (2), k. 18

R. M. (2) zmarła dnia 7 kwietnia 1996 r. pozostawiając zstępnych: D. M. (1), J. M. (2), K. D. (1) i M. K. (1).

dowód:

akt zgonu R. M. (2), k. 7

akt małżeństwa K. D. (2), k. 14

akt małżeństwa M. K. (1), k. 16

akt urodzenia D. M. (1), k. 20

akt urodzenia J. M. (3) , k. 21

Wnioskodawczyni U. J. ur. 1949 już jako dziecko pracowała w gospodarstwie rolnym należącym do jej rodziców. Wykonywała w nim, obok rodziców, wszelkie typowe prace gospodarcze związane z uprawami.

dowód:

zeznania świadka G. G. na rozprawie w dniu 10 maja 2016 r. k. 292v

zeznania świadka J. D. na rozprawie w dniu 10 maja 2016 r. k. 293

zeznania wnioskodawczyni na rozprawie w dniu 10 maja 2016 r., k. 294v

zeznania uczestnika J. S. (2) na rozprawie w dniu 10 maja 2016 r., k 294v

zeznania uczestnika J. S. (1) na rozprawie w dniu 10 maja 2016 r., k295

Wnioskodawczyni wykonywała powyższe prace w gospodarstwie od ukończenia 14. roku życia. Nie miała ukończonej szkoły rolniczej. W chwili śmierci spadkodawcy mieszkała w Niemczech, pracowała w ogrodnictwie.

dowód:

zeznania wnioskodawczyni na rozprawie w dniu 10 maja 2016 r., k. 294v

J. S. (2) w 1992 r., w dacie śmieci spadkodawcy, pracował w Zakładzie (...) w C.. Od 1978 r. wspólnie z bratem J. S. (1) zajmował się prowadzeniem gospodarstwa ojca - dokonywał zasiewów, zbiorów, potem je sprzedawał. Praca zawodowa nie utrudniała mu równoległej pracy w gospodarstwie, m.in. dlatego że pełnił funkcje kierownicze.

dowód:

zeznania uczestnika J. S. (2) na rozprawie w dniu 10 maja 2016 r., k. 294v

zeznania uczestnika J. S. (1) na rozprawie w dniu 1 czerwca 2015 r., k. 116

zeznania wnioskodawczyni na rozprawie w dniu 1 czerwca 2015 r., k. 115v

J. S. (1) w 1992 r., w dacie śmierci spadkodawcy, pracował zawodowo jako kierowca. Równolegle, wspólnie z bratem J. S. (2), uprawiał gospodarstwo rolne należące do ojca. Było to jego stałe zajęcie od 1972r . Prace wykonywał po zakończeniu pracy w charakterze kierowcy, w weekendy, w razie potrzeby brał urlop w celu wykonywania prac w gospodarstwie.

dowód:

zeznania J. S. (1) na rozprawie w dniu 10 maja 2016 r., k. 295 i w dniu 1 czerwca 2016 r., k. 116

zeznania wnioskodawczyni na rozprawie w dniu 1 czerwca 2015 r., k. 115v

T. S. od dnia 2 lutego 1992 r. do śmierci tj. 1 maja 1994 r. pobierał rentę z tytułu zaliczenia do trzeciej grupy inwalidów

dowód:

decyzja ZUS z dnia 12 marca 1992 r. k. 306-307

orzeczenie Komisji Lekarskiej ds. Inwalidztwa i Zatrudnienia z 21 lutego 1992 r., k. 308

Nie miał wykształcenia rolniczego, nie pracował w rolnictwie (bezsporne)

Jego córka A. D. od 1983 r. pracowała w gospodarstwie rolnym swojego teścia, prowadzając jej wraz z mężem. Zajmowała się uprawą, wykonywał typowe prace polowe i obrębie gospodarstwa. Nie wykonywała innej pracy.

dowód:

zeznania świadka J. P. na rozprawie w dni 10 maja 2016 r., k. 294

zeznania świadka J. M. (4) na rozprawie w dniu 10 maja 2016 r., k. 294

zeznania świadka B. W. na rozprawie w dniu 10 maja 2016 r., k. 294

zeznania uczestniczki A. D. na rozprawie w dniu 10 maja 2016 r. k. 295, i w dniu 1 czerwca 2015 r., k. 116v

Od 1983 r. do 2001 r. A. D. podlegała ubezpieczeniu społecznemu rolników.

dowód:

zaświadczenie z KRUS, k. 203

W 1982 r. A. D. ukończyła naukę w Zespole Szkół (...) na podbudowie (...) Szkoły (...) i uzyskała tytuł technika technologii produktów rolno-spożywczych o specjalności przetwórstwo zbożowe.

dowód:

świadectwo ukończenia technikum, k. 206

Córka A. S. V. K. od lat 80. pracowała w gospodarstwie rolnym swoich przyszłych teściów, położonym w G.. Wykonywała prace związane z uprawą i hodowlą. Pracuje tam do dziś. Było to jej główne zajęcie. Okazjonalnie wykonywała prace dorywcze, nie przerywając pracy w gospodarstwie. W trakcie urlopu macierzyńskiego nadal zajmowała się pracą w gospodarstwie.

dowód:

zeznania świadka Z. K. na rozprawie w dniu 10 maja 2016 r., k. 293

zeznania świadka M. K. (2) na rozprawie w dniu 10 maja 2016 r., 293v,

zeznania świadka W. M. na rozprawie w dniu 10 maja 2016 r., k 293v

zeznania uczestniczki V. K., k. 295

B. B. (2), M. K. (3) i R. S. (2) ani ich zstępni w dniu 29 września 1992 r. nie pracowali w gospodarstwie rolnym, nie legitymowali się okresem co najmniej rocznej pracy w gospodarstwie rolnym bezpośrednio przy produkcji rolnej, ani nie mieli ukończonej szkoły o profilu rolniczym.

dowód:

zeznania uczestniczki R. S. (1) na rozprawie w dniu 10 maja 2016 r., k. 295v, w dniu 1 czerwca 2015 r., k. 116

zeznania uczestniczki B. B. (2) na rozprawie w dniu 10 maja 2016 r., k. 296

zeznania uczestniczki M. K. na rozprawie w dniu 10 maja 2016 r., k. 296

R. M. (2) w okresie od 1 czerwca 1990 r. do 30 kwietnia 1996 r. pobierała rentę z tytułu niezdolności do pracy, była zaliczona do pierwszej grupy inwalidzkiej.

dowód:

zeznania uczestnika D. M. (2) na rozprawie w dniu 10 maja 2016 r., k. 295v

zeznania uczestnika J. M. (2) na rozprawie w dniu 1 maja 2016 r k. 295v

zeznania uczestniczki K. D. (2) na rozprawie w dniu 1 maja 2016 r., k. 295v

zeznania uczestniczki M. K. (1) na rozprawie w dniu 1 maja 1994 r, k. 295v

wypis z orzeczenia Komisji Lekarskiej do spraw Inwalidztwa i Zatrudnienia z dnia 2 września 1992 r. i 10 sierpnia 1990 r., decyzja z dnia 28 lipca 1990 r. o przyznaniu renty k. 302

Sąd zważył, co następuje.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie dokumentów urzędowych - postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku w sprawie XI Ns 5/15, aktów stanu cywilnego, wypisów z orzeczeń komisji lekarskich i decyzji ZUS, zaświadczenia KRUS, świadectwa szkolnego. Dokumenty te stanowią zgodnie z art. 244 § 1 k.p.c. dowód tego, co zostało w nich urzędowo zaświadczone. Sąd nie miał wątpliwości co do wartości dowodowej decyzji ZUS w przedmiocie przyznania świadczeń R. M. (2) i T. S.. Tak samo nie budziły zastrzeżeń wypisy z orzeczeń komisji lekarskiej do spraw inwalidztwa i zatrudnienia, zaliczających R. M. (2) do pierwszej, a T. S. do trzeciej grupy inwalidów. W szczególności co do wypisu z orzeczenia z dnia 10 sierpnia 1990 r. dot. R. M. wskazana została data początkowa od której istnieje inwalidztwo (czerwiec 1990 ). W ocenie Sądu nie ma podstaw aby kwestionować ważność tych orzeczeń. Przypomnieć można, że w świetle utrwalonego podglądu decyzja administracyjna może zostać skutecznie podważona w postępowaniu cywilnym jedynie w wyjątkowych sytuacjach, jeśli jest dotknięta wadami, godzących w jej istotę jako aktu administracyjnego. Do takich wad zalicza się brak organu powołanego do orzekania w określonej materii oraz niezastosowanie jakiejkolwiek procedury lub oczywiste naruszenie zasad postępowania administracyjnego (uchwała 7 sędziów SN z dnia 9 października 2007 r., III CZP 46/07, OSNC 2008 r. nr 3 poz. 30 i powołane tam orzecznictwo). W niniejszej sprawie żadne tego typu okoliczności nie występują.

Zeznania świadków były bez wyjątku wiarygodne, Sąd uznał je za logiczne, konkretne i wzajemnie się uzupełniające. Również na wiarę zasługiwały zeznania wnioskodawczyni i uczestników. Ich pewna ogólnikowość wynika z upływu czasu od wydarzeń będących ich przedmiotem. Stwierdzenie przez część uczestników, że R. M. (2) nie spełniała przesłanek dziedziczenia gospodarstwa, nie może być uznane za zeznania co do faktów.

Kolejno należy wskazać, że zgodnie z art. 1059 k.c. w brzmieniu obowiązującym w dniu 29 września 1992 r. spadkobiercy dziedziczą z ustawy gospodarstwo rolne, jeżeli w chwili otwarcia spadku:

1) stale pracują bezpośrednio przy produkcji rolnej albo

2) mają przygotowanie zawodowe do prowadzenia produkcji rolnej, albo

3) są małoletni bądź też pobierają naukę zawodu lub uczęszczają do szkół, albo

4) są trwale niezdolni do pracy.

W myśl art. 1060 k.c. w granicach określonych w art. 931 § 2 wnuki spadkodawcy, które w chwili otwarcia spadku odpowiadają warunkom przewidzianym w art. 1059 pkt 1 i 2, dziedziczą gospodarstwo rolne także wtedy, gdy ich ojciec lub matka nie mogą gospodarstwa dziedziczyć dla braku warunków przewidzianych w art. 1059. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych.

Pojęcia „przygotowania zawodowego do prowadzenia produkcji rolnej” oraz „trwałej niezdolności od pracy” precyzowały przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 12 grudnia 1990 r. w sprawie warunków dziedziczenia ustawowego gospodarstw rolnych (Dz.U. Nr 89 poz. 519). Zgodnie z jego § 1 spadkobierca ma przygotowanie zawodowe do prowadzenia produkcji rolnej, uprawniające do dziedziczenia z ustawy gospodarstwa rolnego, jeżeli:

1) ukończył zasadniczą lub średnią szkołę rolniczą albo szkołę ekonomiczną o specjalności przydatnej do prowadzenia produkcji rolnej,

2) ukończył szkołę wyższą o kierunku rolniczym lub ekonomicznym, jeżeli kierunek ukończonych studiów daje przygotowanie do prowadzenia produkcji rolnej,

3) uzyskał przygotowanie zawodowe do pracy w rolnictwie w drodze doskonalenia zawodowego prowadzonego przez uprawnione do tego zakłady pracy, jednostki organizacyjne i inne osoby prawne lub fizyczne,

4) wykaże się stałą pracą w gospodarstwie rolnym bezpośrednio przy produkcji rolnej przez okres co najmniej roku.

Zgodnie z § 2 pobieranie nauki zawodu lub uczęszczanie do szkoły, w tym do szkoły wyższej, uprawnia spadkobiercę do dziedziczenia gospodarstwa rolnego, jeżeli nie miał stałego zatrudnienia lub innego stałego źródła dochodów.

Z kolei pojęcie niezdolności do pracy określono w § 3 ust. 1, stanowiącym, że spadkobierców gospodarstwa rolnego uważa się za trwale niezdolnych do pracy, jeżeli:

1) osiągnęli wiek - kobiety 60 lat, a mężczyźni 65 lat i nie wykonują stałej pracy, która stanowiłaby dla nich główne źródło utrzymania, lub

2) zostali zaliczeni do I lub II grupy inwalidów w trybie i na zasadach określonych w przepisach o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin.

Na tle tych przepisów nie ma wątpliwości co do tego, że J. S. (1) i J. S. (2) spełniają kryterium z art. 1059 pkt 1 k.c. tj. stałej pracy bezpośrednio przy produkcji rolnej, ponieważ w chwili śmierci spadkodawcy prowadzili gospodarstwo rolne. Zgodnie z ukształtowanym poglądem, takiej kwalifikacji nie sprzeciwia się fakt, że jednocześnie wykonali inną pracę zawodową, skoro nie uniemożliwiała im pracy w gospodarstwie (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 maja 2004 r., III CK 10/03, Lex nr 585798). Z przeprowadzonych dowodów wynika, że gospodarstwo należące do ojca prowadzili w pełnym wymiarze, wykonując bezpośrednio i osobiście wszelkie typowe prace związane z uprawą.

Jednocześnie każdy z nich spełnia inną jeszcze przesłankę przygotowania zawodowego do prowadzenia produkcji rolnej (art. 1059 pkt 2 k.c.) w postaci stałej pracy bezpośrednio przy produkcji rolnej przez co najmniej rok. Ich praca w gospodarstwie ojca, o charakterze stałym i bezpośrednim, datowała się na wiele lat przez śmiercią A. S..

Kryterium przygotowania zawodowego do produkcji rolnej w postaci pracy bezpośrednio przy produkcji rolnej przez co najmniej rok spełnia również wnioskodawczyni U. J., która przez szereg lat, od czasu gdy była nastolatką, pracowała w spadkowym gospodarstwie na równi z rodzicami, angażując się w pełnym wymiarze we wszelkie prace gospodarcze.

Z kolei R. M. (2) w chwili śmierci spadkodawcy spełniała przesłankę trwałej niezdolności do pracy, mianowicie została zaliczona do I grupy inwalidów w trybie i na zasadach określonych w przepisach o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin. Została ona zaliczona od pierwszej grupy inwalidów na mocy orzeczenia Komisji Lekarskiej do Spraw Inwalidztwa i Zatrudnienia, z dnia 10 sierpnia 1990 r. i z dnia 2 września 1992 r.

Co do T. S. należy stwierdzić, że nie spełniał on kryterium niezdolności do pracy, gdyż został zaliczony do trzeciej grupy inwalidów; nie miał ukończonych 65 lat. Nie spełniał też żadnej z przesłanek z art. 1059 § 1-3 k.c. Konieczna stała się więc analiza uprawnień jego zstępnych tj. R. S. (1), A. D., V. K., B. B. (2) i M. K. z punktu widzenia art. 1059 pkt 1- 2 k.c.

Z przeprowadzonych dowodów wynika, że zarówno A. D. jak i V. K. spełniły wymóg stałej pracy bezpośrednio przy produkcji rolnej – w chwili otwarcia spadku każda z nich, w pełnym wymiarze, zajmowała się prowadzeniem gospodarstwa, które było źródłem ich utrzymania. Należy też uznać, że każda z nich jednocześnie legitymowała się rocznym okresem stałej pracy w gospodarstwie rolnym bezpośrednio przy produkcji rolnej, przez co spełniały dodatkowo przesłankę przygotowania zawodowego do prowadzenia produkcji rolnej.

Natomiast przesłanek z art. 1059 pkt 1-2 k.c. nie spełniali pozostali zstępni T. S. tj. M. K. (3), B. B. (2) oraz R. S. (1), ani ich zstępni. Trzy pierwsze osoby nie pracowały wówczas bezpośrednio przy produkcji rolnej i nie miały zawodowego przygotowania rolniczego, nie były małoletnie i nie pobierały nauki ani nie były trwale niezdolne do pracy, a nadto ich zstępni nie pracowali przy produkcji rolnej ani nie mieli przygotowania rolniczego.

Mając na uwadze powyższe, Sąd stwierdził, że wchodzące w skład spadku po A. S. nabyły po 1/5 jego dzieci spełniające kryteria z art. 1059 pkt 1 - 4 k.c. tj. U. S., J. S. (1), J. S. (2) i R. M. (2), a w miejsce T. S. – przypadający mu udział dziedziczą jego zstępni spełniający wymogi z art. 1059 pkt 1-2 k.c. tj. A. D. i V. K. po połowie, czyli co do całości gospodarstwa po 1/10.

O kosztach całego postępowania pierwszo- i drugoinstancyjnego Sąd postanowił zgodnie z art. 520 § 1 k.p.c., zgodnie z generalną zasadą orzekania o kosztach postępowania nieprocesowego i z uwagi na brak sprzeczności interesów uczestników.