Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 listopada 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Bożena Szponar - Jarocka (spr.)

Sędziowie: SA Marek Szymanowski

SO del. Danuta Zdzisława Poniatowska

Protokolant: Magda Małgorzata Gołaszewska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 16 listopada 2016 r. w B.

sprawy z odwołania K. O. reprezentowanego przez kuratora J. F. (1)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o zwrot nienależnie pobranych świadczeń

na skutek apelacji wnioskodawcy K. O. reprezentowanego przez kuratora J. F. (1)

od wyroku Sądu Okręgowego w Białymstoku V Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 29 grudnia 2015 r. sygn. akt V U 1208/15

uchyla zaskarżony wyrok i poprzedzającą go decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. z dnia 26 maja 2015 roku i sprawę przekazuje do ponownego rozpoznania organowi rentowemu.

Sygn. akt III AUa 315/16

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. decyzją z dnia 26 maja 2015 roku, wydaną na podstawie przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2013 roku, poz. 1440 ze zm.), ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2015 roku, poz. 121) oraz ustawy z dnia 27 czerwca 2003 roku o rencie socjalnej (Dz. U. z 2013 roku, poz. 982 ze zm.), zobowiązał K. O. do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń, tj. renty socjalnej za okres od 1 maja 2012 roku do 31 maja 2014 roku w kwocie 17.332,76 złotych z powodu odbywania przez niego kary pozbawienia wolności.

Kurator częściowo ubezwłasnowolnionego K. J. F. wniosła w jego imieniu odwołanie, w którym domagała się zmiany decyzji i ustalenia, że jej podopieczny nie jest zobowiązany do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń. Podniosła, że z powodu upośledzenia umysłowego K. O. nie był w stanie zrozumieć kierowanych do niego przez organ rentowy pouczeń, przez co nie miał świadomości, że zachodzą okoliczności powodujące ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń. Ponadto wskazała, że kwota wypłaconego świadczenia została wykorzystana na bieżące potrzeby ich gospodarstwa domowego.

Sąd Okręgowy w Białymstoku po rozpoznaniu powyższego odwołania wyrokiem z dnia 29 grudnia 2015 roku odwołanie oddalił. Z ustaleń Sądu I instancji wynikało, że K. O. urodził się (...). Decyzją organu rentowego z dnia 3 sierpnia 2004 roku przyznano odwołującemu rentę socjalną od 24 lipca 2004 roku, tj. od ukończenia 18. roku życia. Kolejnymi decyzjami ZUS prawo to było przedłużane na dalsze okresy. Sąd Okręgowy w Białymstoku postanowieniem z dnia 21 lutego 2008 roku, sygn. akt I Ns 155/07 ubezwłasnowolnił częściowo K. O. z powodu upośledzenia umysłowego. Na podstawie postanowienia Sądu Rejonowego w Białymstoku z dnia 23 kwietnia 2008 roku, sygn. akt V RNs 304/08 kuratorem częściowo ubezwłasnowolnionego została ustanowiona jego matka – J. F. (2). Z dalszych ustaleń Sądu Okręgowego wynikało, że w dniu 14 lipca 2014 roku J. F. (2), działając jako kurator syna złożyła w organie rentowym wniosek o ponowne ustalenie prawa do renty socjalnej, informując jednocześnie organ rentowy po raz pierwszy o tym, że jej syn przebywa w Areszcie Śledczym. ZUS decyzją z dnia 22 lipca 2014 roku wstrzymał K. O. wypłatę renty socjalnej od dnia 1 sierpnia 2014 roku. Z informacji nadesłanej do organu rentowego przez Areszt Śledczy w B. w dniu 18 sierpnia 2014 roku wynikało, że K. O. od dnia 25 kwietnia 2012 roku odbywa karę pozbawienia wolności, której koniec przewidywany jest na dzień 25 kwietnia 2020 roku. W konsekwencji aktualnie zaskarżoną decyzją ZUS z dnia 26 maja 2015 roku zobowiązano K. O. do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia – renty socjalnej za okres od 1 maja 2012 roku do 31 maja 2014 roku.

Sąd I instancji wskazał, że kwestia sporna w sprawie sprowadzała się do ustalenia, czy organ rentowy słusznie zażądał od K. O. zwrotu kwoty renty socjalnej wypłaconej za w/w okres jako świadczenia nienależnie pobranego.

Sąd Okręgowy podniósł, że zgodnie z art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 27 czerwca 2003 roku o rencie socjalnej, renta socjalna nie przysługuje za okres tymczasowego aresztowania lub odbywania kary pozbawienia wolności. Osoba tymczasowo aresztowana lub odbywająca karę pozbawienia wolności jest obowiązana niezwłocznie powiadomić właściwy organ wypłacający rentę socjalną o tymczasowym aresztowaniu lub o odbywaniu kary pozbawienia wolności. Obowiązek ten spoczywa również na dyrektorze aresztu lub zakładu karnego (art. 8 ust. 2 w/w ustawy). Przepis art. 138 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych stanowi natomiast, że osoba, która nienależnie pobrała świadczenia, jest obowiązana do ich zwrotu. Za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu ust. 1 uważa się: 1) świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania; 2) świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenia (art. 138 ust. 2 ustawy).

Sąd I instancji stwierdził, że analiza akt niniejszej sprawy wskazuje, iż wszystkie wydane przez organ rentowy decyzje w przedmiocie przyznania, a następnie kolejno przedłużania prawa do renty socjalnej odwołującemu zawierały stosowne informacje i pouczenia dotyczące obowiązków związanych z pobieraniem świadczenia. Wystarczającym zatem w tym zakresie było zapoznanie się z treścią przepisów przytoczonych przez organ rentowy. Sąd Okręgowy uznał przy tym, że zasadniczo powinność ta spoczywa na adresacie decyzji, niemniej mając na uwadze, że K. O. jako osoba ubezwłasnowolniona częściowo miał ustanowionego kuratora – matkę J. F. (2) to przede wszystkim na niej, jako na kuratorze osoby częściowo ubezwłasnowolnionej spoczywał obowiązek zapoznania się z pouczeniami.

I tak, z akt sprawy wynikało, że J. F. (2) jako kurator ubezwłasnowolnionego w dniu 3 września 2009 roku pokwitowała odbiór decyzji organu rentowego z dnia 2 września 2009 roku, na podstawie której przyznano K. O. prawo do renty socjalnej na dalszy okres. Decyzja ta zawierała pouczenie, z którego wprost (pkt IV ust. 2) wynikało, że prawo do renty socjalnej nie przysługuje m.in. osobie tymczasowo aresztowanej lub odbywającej karę pozbawienia wolności. W punkcie VI ust. 1 pouczenia wskazano natomiast, że osoba pobierająca rentę socjalną lub jej przedstawiciel ustawowy (opiekun faktyczny) zobowiązany jest powiadomić jednostkę organizacyjną ZUS o wszelkich okolicznościach mających wpływ na prawo do renty socjalnej i jej wysokość, w tym o pobycie w areszcie tymczasowym lub odbywaniu kary pozbawienia wolności.

W ocenie Sądu Okręgowego, oczywistym jest, że odwołujący jako osoba ubezwłasnowolniona mógł nie mieć świadomości spoczywających na nim obowiązków informacyjnych względem ZUS. Miał on jednak ustanowionego kuratora, którego zadaniem jest właśnie zabieganie o interesy podopiecznego. J. F. (2) jako kurator odwołującego, składając przed Sądem Okręgowym w Białymstoku stosowne przyrzeczenie w dniu 23 kwietnia 2008 roku zobowiązała się do działania mając na względzie dobro ubezwłasnowolnionego. Zdaniem Sądu I instancji, należało przyjąć, że od chwili pokwitowania decyzji organu rentowego z dnia 2 września 2009 roku kurator odwołującego powinna zapoznać się z pouczeniem i od tej pory mieć świadomość na temat tego, jakie obowiązki ciążą na podopiecznym K. O. w związku z uprawnieniem do renty socjalnej. W ocenie tego Sądu, od tego momentu kwestia świadomości odwołującego w zakresie konieczności powiadomienia organu rentowego o tym, że odbywa karę pozbawienia wolności pozostaje niejako drugorzędna, bowiem od chwili zapoznania się z treścią decyzji obowiązek ten dotyczył w głównej mierze jego kuratora.

W ocenie Sądu Okręgowego, powyższego stanowiska nie może zmienić podnoszona przez stronę odwołującą okoliczność, że kolejna decyzja organu rentowego z dnia 9 września 2011 roku nie była skierowana do kuratora ubezwłasnowolnionego. Sąd I instancji wskazał bowiem, że ubezwłasnowolniony K. O. oraz jego kurator – J. F. (2) mają ten sam adres zamieszkania. Co więcej, z akt sprawy nie wynika, aby kurator ubezwłasnowolnionego wskazała organowi rentowemu inny adres do korespondencji, na który należałoby doręczać decyzje. Z tych względów, zdaniem Sądu I instancji, brak jest powodów, dla których należałoby uznać, że kurator była zwolniona z obowiązku poinformowania ZUS o tym, że jej syn przebywa w Areszcie Śledczym.

Sąd Okręgowy oddalił wnioski dowodowe strony odwołującej o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego psychiatry na okoliczność ustalenia stanu świadomości K. O. oraz jego rozeznania w treści pouczeń a także o przesłuchanie kuratora odwołującego J. F. (2). Zdaniem tego Sądu, wnioski te były bezprzedmiotowe, gdyż od 23 kwietnia 2008 roku, tj. od daty ubezwłasnowolnienia odwołującego to nie jego świadomość, lecz świadomość jego matki jako kuratora była okolicznością istotną, którą Sąd Okręgowy brał pod uwagę wydając rozstrzygnięcie w niniejszej sprawie. Z kolei przesłuchanie kuratora było zdaniem tego Sądu zbędne i powodowałoby zwłokę w postępowaniu.

Reasumując, Sąd I instancji stwierdził, że analiza akt sprawy nie pozostawia zatem wątpliwości, iż ani uprawniony do renty socjalnej K. O., ani jego kurator – J. F. (2) nie powiadomili organu rentowego o okoliczności rzutującej na prawo do świadczenia, tj. o rozpoczęciu w dniu 25 kwietnia 2012 roku odbywania przez uprawnionego do renty socjalnej kary pozbawienia wolności. Co więcej, okoliczności sprawy wskazują również, że niepowiadomienie organu rentowego o tej okoliczności nie wynikało z przyczyn od nich niezależnych, w sposób nieusprawiedliwiony zwlekali oni z poinformowaniem organu rentowego o tym fakcie aż do 14 lipca 2014 roku. Skutkiem tego renta socjalna była wypłacana K. O. do 31 maja 2014 roku pomimo, że od 25 kwietnia 2012 roku przebywał on w Areszcie Śledczym. Mając na uwadze powyższe, Sąd Okręgowy jak w sentencji wyroku orzekł na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c.

Kurator częściowo ubezwłasnowolnionego K. O. – jego matka J. F. (2) zaskarżyła powyższy wyrok w całości, zarzucając mu:

1) istotne naruszenie przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na wynik sprawy, a mianowicie:

a) art. 278 k.p.c. w zw. z art. 217 § 1, 2 i 3 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. poprzez pominięcie wniosku w przedmiocie przeprowadzenia dowodu z opinii biegłej sądowej z zakresu psychiatrii na okoliczność, że K. O. z uwagi na rozpoznane u niego jednostki chorobowe nie miał zdolności zrozumienia pouczeń zawartych w decyzji organu rentowego z dnia 9 września 2011 roku, która to decyzja przyznawała rentę K. O. do 2014 roku, a co za tym idzie nie miał świadomości co do okoliczności powodujących utratę prawa do pobieranego przez niego świadczenia,

b) art. 299 k.p.c. w zw. z art. 217 § 1, 2 i 3 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. i art. 232 k.p.c. poprzez oddalenie wniosku o przesłuchanie J. F. (2), bowiem, zdaniem Sądu I instancji, dowód ten był nieistotny dla rozstrzygnięcia sprawy, a co za tym idzie niewyjaśnienie przez Sąd Okręgowy, czy stwierdzone u odwołującego zaburzenia, bezpośrednio wpływały na świadomość i rozeznanie co do treści pouczeń zawartych w decyzjach ZUS, jak również, czy w okolicznościach niniejszej sprawy można wysnuć wniosek, że K. O. rzeczywiście został prawidłowo pouczony przez organ rentowy o okolicznościach powodujących utratę prawa do pobieranego przez niego świadczenia,

c) art. 233 § 1 k.p.c. poprzez brak wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego, wybiórczą i dowolną jego ocenę i w konsekwencji sprzeczność istotnych ustaleń z materiałem dowodowym zgromadzonym w sprawie poprzez:

- nieustalenie, czy dyrektor aresztu lub zakładu karnego naruszyli ciążący na nich obowiązek niezwłocznego powiadomienia organu wypłacającego rentę socjalną o tymczasowym aresztowaniu lub o odbywaniu kary pozbawienia wolności przez K. O.,

- uznanie, iż to przede wszystkim na J. F. (2) spoczywał obowiązek zapoznania się z pouczeniami, w sytuacji, gdy K. O. jest ubezwłasnowolniony tylko częściowo i tak też był traktowany przez organ rentowy, który ustawicznie pomijał jego kuratora w korespondencji, a tym samym uniemożliwiał mu dbanie o interesy podopiecznego, podczas gdy, jak Sąd I instancji sam wskazał, powyższy obowiązek spoczywał też na dyrektorze aresztu lub zakładu karnego,

- uznanie, iż pomimo faktu, że J. F. (2) nie odebrała decyzji organu rentowego z dnia 9 września 2011 roku, która przyznawała rentę K. O. do 2014 roku, to okoliczność ta nie ma znaczenia, bowiem zdaniem Sądu wystarczył fakt, że J. F. (2) odebrała w dniu 3 września 2009 roku decyzję organu rentowego z dnia 2 września 2009 roku, w którym zawarte były pouczenia, a co za tym idzie rzekomo od tej pory powinna mieć ona świadomość w zakresie konieczności powiadomienia organu rentowego o tym, że K. O. odbywa karę pozbawienia wolności i tym samym też od tego momentu rzekomo kwestia świadomości K. O. pozostaje drugorzędna,

2) istotne naruszenie prawa materialnego, tj. art. 138 ust. 1 i ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych poprzez błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, iż świadczenie wypłacone K. O. było świadczeniem nienależnie pobranym, gdyż rzekomo został on prawidłowo pouczony przez organ rentowy o okolicznościach powodujących utratę prawa do pobieranego przez niego świadczenia, jak również uznanie, że niepowiadomienie organu rentowego nie wynikało z przyczyn niezależnych od K. O. i jego kuratora, co jest sprzeczne z zebranym materiałem dowodowym w sprawie,

3) sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego materiału dowodowego poprzez przyjęcie, że z całokształtu materiału dowodowego wynika, iż kurator K. O. miał świadomość konieczności powiadomienia organu rentowego o tym, że K. O. odbywa karę pozbawienia wolności, pomimo że J. F. (2) nie odebrała decyzji organu rentowego z dnia 9 września 2011 roku, która przyznawała rentę K. O. do 2014 roku.

Wskazując na powyższe zarzuty kurator odwołującego domagała się zmiany zaskarżonego wyroku i stwierdzenia, że odwołujący nie jest zobowiązany do zwrotu pobranych świadczeń, tj. renty socjalnej za okres od 1 maja 2012 roku do 31 maja 2014 roku po jej uprzednim przesłuchaniu oraz przeprowadzeniu dowodu z opinii biegłego sądowego z zakresu psychiatrii oraz zasądzenia na jej rzecz kosztów postępowania odwoławczego, ewentualnie uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jest o tyle zasadna, że zaskarżony wyrok Sądu I instancji oraz poprzedzająca go decyzja Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. z dnia 26 maja 2015 roku podlegały uchyleniu, zaś sprawa przekazaniu temu organowi do ponownego rozpoznania.

Przede wszystkim stwierdzić należy, iż kuratorowi częściowo ubezwłasnowolnionego odwołującego – jego matce J. F. (2) przysługiwał w niniejszej sprawie status zainteresowanej w sprawie. Zgodnie z treścią art. 477 ¹¹ § 1 k.p.c. zainteresowany jest stroną w postępowaniu sądowym w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych. W niniejszej sprawie znajdował zastosowanie znowelizowany przepis art. 477 ¹¹ § 1 k.p.c. dotyczący zainteresowanego (w brzmieniu obowiązującym od dnia 20 marca 2015 roku), ponieważ odwołanie od zaskarżonej decyzji ZUS inicjujące postępowanie przed Sądem w niniejszej sprawie zostało złożone w sierpniu 2015 roku. Przepis art. 477 ¹¹ § 2 zd. 1 i 2 k.p.c. stanowi, że zainteresowanym jest ten, czyje prawa lub obowiązki zależą od rozstrzygnięcia sprawy. Jeżeli zainteresowany nie bierze udziału w sprawie, sąd zawiadomi go o toczącym się postępowaniu. Zainteresowany może przystąpić do sprawy w ciągu dwóch tygodni od dnia doręczenia zawiadomienia. W toku postępowania przed Sądem Okręgowym, J. F. (2), jako że nie brała ona udziału w postępowaniu przed organem rentowym jako strona powinna zostać przez Sąd Okręgowy powiadomiona o tym, że przysługuje jej status zainteresowanej oraz mieć możliwość przystąpienia do toczącego się postępowania, co nie miało miejsca. W ocenie Sądu Apelacyjnego, prawa i obowiązki J. F. (2) zależą od rozstrzygnięcia sprawy. Została ona bowiem ustanowiona kuratorem częściowo ubezwłasnowolnionego syna – K. O. i na mocy prawomocnego postanowienia Sądu Rejonowego w Białymstoku z dnia 23 kwietnia 2008 roku, sygn. akt V RNs 304/08 upoważniona do reprezentowania syna i zarządzania jego majątkiem.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, podkreślenia wymaga, iż odwołujący K. O. na mocy prawomocnego postanowienia Sądu Okręgowego w Białymstoku z dnia 21 lutego 2008 roku, sygn. akt I Ns 155/07 został częściowo ubezwłasnowolniony z powodu upośledzenia umysłowego. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, z dowodu z opinii biegłych psychiatry oraz psychologa, sporządzonych w toku postępowania w sprawie o ubezwłasnowolnienie, jak również z treści wypowiedzi K. O. podczas wysłuchania w tamtym postępowaniu jednoznacznie wynika, że odwołujący nie jest w stanie samodzielnie wykonywać czynności związanych z zarządem jego majątkiem (zaś świadczenie w postaci renty socjalnej niewątpliwie stanowi jego majątek). Z opinii biegłego psychologa wynikało, że K. O. ma znaczne trudności w operowaniu i tworzeniu pojęć abstrakcyjnych, ma trudności w uogólnianiu, wnioskowaniu i obniżony krytycyzm. Jego zachowanie charakteryzują zaburzenia sfery emocjonalno-popędowej oraz ograniczenia w umiejętnościach adaptacyjnych (kierowania sobą, dbania o zdrowie oraz bezpieczeństwo, uspołecznienie) – k. 30-31 akt Sądu Okręgowego w Białymstoku, sygn. akt I Ns 155/07. Biegły psycholog, jak również biegły psychiatra (k. 30-31, 37-38 akt Sądu Okręgowego w Białymstoku, sygn. akt I Ns 155/07) zgodnie stwierdzili, że K. O. ma ograniczoną zdolność do kierowania swoim postępowaniem, co uzasadnia jego częściowe ubezwłasnowolnienie, zaś biegły psychiatra wskazał także, że ma on ograniczoną zdolność do zawiadywania swoim mieniem. Natomiast K. O. w toku wysłuchania przez Sąd w postępowaniu o ubezwłasnowolnienie podał m.in. że: nie wie co oznacza ubezwłasnowolnienie, umie trochę czytać, nie umiał wskazać, czy jest początek, czy koniec miesiąca, nie zna się na zegarku, nie wie kto jest prezydentem, jak również, że nie dałby rady załatwić sprawy urzędowej (k. 16 akt Sądu Okręgowego w Białymstoku, sygn. akt I Ns 155/07). W świetle takich dowodów oraz okoliczności dotyczących kwestii stanu zdrowia (zwłaszcza stopnia upośledzenia umysłowego) K. O. należy jednoznacznie przyjąć, bez konieczności dalszego prowadzenia postępowania dowodowego w tym zakresie, że odwołujący nie jest w stanie samodzielnie sprawować takich czynności jak zarząd majątkiem, występowanie przed urzędami, kierowanie wniosków czy spraw do różnych instytucji państwowych. Uzasadnia to twierdzenie, że nawet jeśli odwołujący przeczytał treść pouczenia dołączonego do decyzji ZUS przyznających prawo do renty socjalnej na dalsze okresy, w szczególności w kwestii obowiązków poinformowana organu rentowego o tymczasowym aresztowaniu bądź odbywaniu kary pozbawienia wolności, to nie można zasadnie oczekiwać, aby treść takiego pouczenia intelektualnie zrozumiał.

Wobec częściowego ubezwłasnowolnienia odwołującego J. F. (2) na mocy prawomocnego postanowienia Sądu Rejonowego w Białymstoku z dnia 23 kwietnia 2008 roku, sygn. akt V RNs 304/08 została ustanowiona kuratorem syna oraz upoważniona do reprezentowania go i zarządzania jego majątkiem. Zgodnie z treścią art. 12b ust. 1 ustawy z dnia 27 czerwca 2003 roku o rencie socjalnej jeżeli dla osoby uprawnionej do renty socjalnej ustanowiono opiekę prawną, świadczenie to wypłaca się osobie sprawującej tę opiekę. Jeżeli do renty socjalnej uprawniona jest osoba, która wymaga opieki innej osoby oraz nad którą nie została ustanowiona opieka prawna, w przypadku gdy osoba uprawniona do renty socjalnej nie może odebrać jej samodzielnie, świadczenie to jest wypłacane osobie sprawującej nad nią opiekę faktyczną, na podstawie oświadczenia o sprawowaniu tej opieki. Sprawowanie opieki faktycznej nad osobą uprawnioną do renty socjalnej potwierdza wójt (burmistrz, prezydent miasta) właściwy ze względu na miejsce zamieszkania lub pobytu osoby uprawnionej (art. 12b ust. 2 ustawy). Rentę socjalną wypłaca się osobom sprawującym opiekę prawną lub opiekę faktyczną nad osobami uprawnionymi do renty socjalnej, po uprzednim pouczeniu o konieczności poinformowania organu rentowego o zajściu okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczenia albo wstrzymanie wypłaty świadczenia w całości lub w części oraz o obowiązku zwrotu świadczenia przez te osoby w przypadku, gdy zostało pobrane nienależnie (art. 12b ust. 3 ustawy). Stwierdzić wprawdzie należy, iż nad odwołującym nie została ustanowiona opieka prawna, jednakże niewątpliwie z uwagi na stan intelektualny wymaga on opieki innej osoby. Wobec więc takiego brzmienia przepisu art. 12b ust. 2 ustawy, zdaniem Sądu Apelacyjnego, uznać zatem należy, iż skoro J. F. (2) była ustanowiona kuratorem częściowo ubezwłasnowolnionego syna i była upoważniona do reprezentowania go i zarządzania jego majątkiem, to winna ona poinformować o tym fakcie ZUS, zwłaszcza, że kierując do organu rentowego pisma tytułowała się jako opiekun prawny syna.

Rozpoznając sprawę ponownie organ rentowy winien ustalić, czy J. F. (2) należycie wypełniła obowiązek poinformowania ZUS o fakcie ustanowienia jej kuratorem częściowo ubezwłasnowolnionego syna, co ma istotne znaczenie dla kwestii ewentualnego obowiązku zwrotu świadczenia wypłaconego jej synowi. Odnośnie tejże kwestii istnieją wątpliwości, które należy wyjaśnić. W jednym z tomów akt ZUS (dotyczących dokumentacji medycznej) znajduje się odpis postanowienia Sądu Okręgowego w Białymstoku z dnia 21 lutego 2008 roku, sygn. akt I Ns 155/07 w przedmiocie częściowego ubezwłasnowolnienia odwołującego (k. 12) oraz zaświadczenie, potwierdzające, że jego kuratorem została ustanowiona J. F. (2) (k. 11). Dokumenty te nie są opatrzone prezentatą ZUS, z której wynikałaby data ich złożenia. Zostały one natomiast umieszczone w tomie akt pomiędzy dokumentami pochodzącymi z 2008 oraz 2009 roku (k. 10 i 13). J. F. (2) przesłuchana przez Sąd Apelacyjny zeznała, że poinformowała ZUS o ustanowieniu jej kuratorem częściowo ubezwłasnowolnionego syna w kwietniu 2008 rok albo na początku 2009 roku. Okoliczności tej ZUS nie przyznał. Gdyby okazało się, że J. F. (2) w/w dokumenty, tj. odpis postanowienia Sądu oraz zaświadczenie o ustanowieniu jej kuratorem przedłożyła w ZUS bezpośrednio po ustanowieniu jej kuratorem, a przed 2012 rokiem, to należałoby wnioskować, że prawidłowo powiadomiła ona organ rentowy o sprawowaniu opieki nad częściowo ubezwłasnowolnionym. W takiej sytuacji organ rentowy winien był pouczyć J. F. (2) o treści art. 12b ust. 1 ustawy z dnia 27 czerwca 2003 roku o rencie socjalnej i zwrócić się do niej z zapytaniem, czy sprawuje ona opiekę faktyczną nad częściowo ubezwłasnowolnionym synem i czy w związku z tym do jej rąk ma być wypłacana renta socjalna należna K. O.. W sytuacji zaś, gdyby okazało się, że J. F. (2) jako kurator dla osoby częściowo ubezwłasnowolnionej zaniedbała obowiązek poinformowania ZUS o sytuacji prawnej odwołującego, byłaby to okoliczność istotna dla ustalenia ewentualnej jej odpowiedzialności za nienależnie pobraną rentę socjalną K. O. za okres odbywania przez niego kary pozbawienia wolności (art. 138 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w zw. z art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 27 czerwca 2003 roku o rencie socjalnej). Dopiero ustalenie powyższych okoliczności pozwoli na ocenę niniejszej sprawy pod kątem zaistnienia przesłanek z art. 138 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

W ocenie Sądu II instancji, J. F. (2) powinna także brać udział w sprawie w postępowaniu przed organem rentowym.

Podkreślić przy tym należy, iż niedopuszczalna jest sytuacja, w której J. F. (2) występowałaby w postępowaniu w dwóch rolach procesowych, tj. jako kurator częściowo ubezwłasnowolnionego K. O. oraz osobiście jako strona, ze względu na rozbieżność interesów. Z tego względu Zakład Ubezpieczeń Społecznych jako organ administracji publicznej na podstawie art. 34 k.p.a. powinien wystąpić do sądu z wnioskiem o wyznaczenie przedstawiciela dla odwołującego do reprezentowania go w niniejszym postępowaniu.

Mając na względzie przytoczone wyżej rozważania na mocy art. 477 ^14a k.p.c. Sąd Apelacyjny orzekł jak w wyroku.