Pełny tekst orzeczenia

WYROK

UZASADNIENIE

W pozwie z dnia 6 marca 2013 roku, z uwzględnieniem jego sprecyzowania i zmiany, powód L. K. domagał się nakazania pozwanemu M. K. (1) wydania powodowi przedmiotu służebności, tj. dwóch z czterech pokoi na piętrze oznaczonych na szkicu nr (...) poprzez przekazanie powodowi kompletu kluczy do zamka w drzwiach na klatkę schodową prowadzącą na piętro budynku mieszkalnego położonego na działce nr (...) w S..

*

Wyrokiem z dnia 15 lutego 2016 roku Sąd Rejonowy w Puławach:

I. nakazał pozwanemu M. K. (1) wydanie powodowi L. K. 1/2 części piętra budynku mieszkalnego położonego na działce nr (...) w P. (...), tj. pokoju z balkonem od strony południowo-wschodniej i pokoju od strony południowo-zachodniej, poprzez wydanie L. K. kompletu kluczy do zamka w drzwiach prowadzących z klatki schodowej na piętro budynku;

II. zasądził od pozwanego M. K. (1) na rzecz L. K. kwotę 657 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny:

Umową z dnia 20 sierpnia 2005 roku S. i W. małżonkowie K. darowali synowi M. K. (1) nieruchomość: zabudowane działki gruntu o numerach 23/2 i 17 położone w S., gmina K., zaś obdarowany M. K. (1) ustanowił na rzecz swoich rodziców nieodpłatną dożywotnią służebność osobistą korzystania z parteru budynku mieszkalnego na działce nr (...), zaś na rzecz swojego brata L. K. nieodpłatną dożywotnią służebność osobistą korzystania z połowy piętra w w/w budynku.

Budynek nr (...) położony na działce nr (...) w S. jest jednopiętrowy z podpiwniczeniem, na jego piętrze w dacie ustanowienia służebności znajdowały się cztery pokoje oraz łazienka, zaś wejście na piętro prowadzi z parteru przez klatkę schodową.

Bezpośrednio po ustanowieniu służebności L. K. odbywał służbę wojskową. Pokój nr (...) na piętrze zajmowany był przez S. i W. K. – urządzona była tam ich sypialnia oraz spiżarnia, M. K. (1) zajmował pokój nr (...), L. K. po powrocie z wojska zajmował pokój nr (...), zaś pokój z balkonem stanowił ogólnodostępny salon.

M. K. (1) ożenił się w 2007 roku i w kwietniu 2008 roku wyprowadził się wraz z żoną i dzieckiem do wynajętego mieszkania w P..

L. K. jest właścicielem działki położonej w bezpośrednim sąsiedztwie działki nr (...), na działce tej wybudowany został budynek mieszkalny oznaczony nr (...), w którym obecnie zamieszkuje wraz ze swoją konkubiną.

Na wniosek M. K. (1) L. K. wymeldowany został w trybie administracyjnym spod adresu (...).

Przed wyprowadzeniem się do własnego domu L. K.spał w pokoju nr (...) na piętrze, w pokoju tym oraz w pokoju nr (...) przechowywał swoje rzeczy, przy czym początkowo ani pokój nr (...), ani pokój z balkonem nie był przez niego zamykany i według potrzeb korzystali z nich także pozostali członkowie rodziny.

Pomimo wyprowadzenia się z rodzinnego domu L. K. pozostawił w nim swoje rzeczy osobiste, złożone częściowo w pokojach o numerach (...) na piętrze i częściowo na parterze budynku u rodziców.

W pomieszczeniach L. K. na piętrze budynku swoje rzeczy, m. in książki i ubrania, przechowywała także, za zgodą L. K., siostra stron – M. K. (2), przy czym w 2012 roku pokoje te zostały zamknięte na klucz, będący w posiadaniu W. K..

W 2012 roku M. K. (1) podjął decyzję o przeprowadzeniu się do domu na działce nr (...) i po przeprowadzonym remoncie, w styczniu 2013 roku, zamieszkał z żoną i dzieckiem na piętrze budynku, zajmując wszystkie znajdujące się tam pomieszczenia, przy czym klucze do pomieszczeń o numerach (...) otrzymał dopiero w toku policyjnej interwencji.

M. K. (1) w toku prac remontowych na piętrze usunął do sutereny część starych mebli rodziców, w pokoju nr (...) urządził kuchnię, z której korzysta jego rodzina, pokój nr (...) przeznaczony został na pokój dziecinny (obecnie funkcję tę pełni pokój nr (...)), pokój nr (...) na sypialnię (obecnie funkcję tę pełni pokój nr (...)), zaś pokój nr (...) nadal pełni funkcję pokoju gościnnego – salonu.

W dniu 8 lutego 2013 roku M. K. (1) wymienił zamek w drzwiach na klatkę schodową prowadzącą z parteru na piętro budynku i odmówił udostępnienia kluczy L. K., zabronił także wchodzenia na piętro budynku M. K. (2).

W październiku 2013 roku na piętro domu zajmowane przez M. K. (1) weszła M. K. (2), czego wynikiem była awantura również z udziałem W. K., zakończona interwencją Policji, zaś ostatecznie postępowaniem karnym przeciwko M. K. (1).

Obecnie jedynie M. K. (1) i jego żona dysponują kluczami do drzwi prowadzących na piętro budynku.

M. K. (1) oraz W. i S. K. pozostają w głębokim konflikcie na gruncie rozliczeń majątkowych i toczą się w związku z tym co do nich liczne postępowania karne, strony wzajemnie kierują do organów ścigania zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstw, czy zwracają się o interwencje policyjne. Toczyły się między nimi również liczne sprawy cywilne, w tym przegrana przez W. i S. małżonków K. sprawa o „odwołanie darowizny”.

M. K. (1) pozostaje w konflikcie także ze swoim bratem L. K. i siostrą M. K. (2).

Sąd Rejonowy wskazał, na podstawie jakich dowodów ustalił powyższy stan faktyczny, dodając, że prawdziwość dokumentów i części okoliczności faktycznych nie była kwestionowana przez strony.

Co do sposobu korzystania przez L. K. z pomieszczeń na piętrze przedmiotowego budynku mieszkalnego i co do sposobu obecnego wykorzystywania tych pomieszczeń, Sąd Rejonowy oparł się na zeznaniach K. R. i A. K..

Sąd Rejonowy wskazał, że zeznania te, jak również zeznania W. i S. małżonków K., zasługują na wiarę za wyjątkiem tej ich części, w której odnoszą się do przyczyn, przebiegu czy osób inicjujących poszczególne incydenty wynikające ze wspólnego zamieszkiwania skonfliktowanych rodzin M. K. (1) i jego rodziców, w tym bowiem zakresie związek każdego ze świadków z daną stroną konfliktu determinował treść jego zeznań, w szczególności co do osoby odpowiedzialnej za te konflikty.

Rozbieżności te nie miały znaczenia dla wyniku niniejszego procesu i nie dyskwalifikują one zeznań wskazanych świadków w pozostałej części.

Sąd Rejonowy nie dał przy tym wiary dowodom mającym wskazywać, że L. K. wyprowadził się z przedmiotowego budynku dopiero w lutym 2013 roku, w związku z zamknięciem przez M. K. (1) drzwi prowadzących na piętro budynku. M. K. (1) już wcześniej, w związku z prowadzonym remontem, usunął część rzeczy L. K. ze spornych pomieszczeń, co świadczy o tym, że już wówczas ten ostatni nie mieszkał. Nie są też wiarygodne zeznania L. K., iż w tym okresie nie mieszkał we własnym domu pod adresem P. (...). Nie jest wiarygodne, aby policjanci w niewielkiej miejscowości, przy licznych policyjnych interwencjach, nie znali rzeczywistego miejsca zamieszkania L. K..

Pozostałe dowody zdaniem Sądu Rejonowego nie miały istotnego znaczenia dla wyniku procesu, a obrazowały jedynie skalę konfliktu między stronami i jego narastanie.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy uznał powództwo za zasadne.

Zgodnie z art. 296 k.c. nieruchomość można obciążyć na rzecz oznaczonej osoby fizycznej prawem, którego treść odpowiada treści służebności gruntowej (służebność osobista), zaś funkcją tak powstałego prawa jest zaspokojenie osobistych potrzeb uprawnionego i jego bliskich, służyć ona ma zatem indywidualnym celom konsumpcyjnym (alimentacyjnym).

Gdy właściciel nieruchomości obciążonej podejmuje działania sprzeczne z treścią ustanowionej służebności, uprawnionemu służy roszczenie analogiczne do roszczeń związanych z ochroną własności (art. 222 k.c. w zw. z art. 251 k.c.).

Bezsporne jest, że pozwany ustanowił na rzecz powoda dożywotnią osobistą służebność, której treścią jest „korzystanie z połowy piętra domu mieszkalnego”. Strony w umowie nie określiły bliżej treści służebności, toteż na podstawie sposobu korzystania z budynku bezpośrednio po jej ustanowieniu Sąd Rejonowy uznał, że wolą stron było, aby powód mógł korzystać z pokoju nr (...) oraz z pokoju oznaczonego nr (...).

M. K. (1) jest wobec tego zobowiązany do nieprzeszkadzania L. K. w korzystaniu z tych pokoi, a tym samym do zapewnienia mu dostępu do tych pomieszczeń, np. w razie wymiany zamka w drzwiach przez udostępnienie kluczy.

M. K. (1) zamknął drzwi na klatkę schodową prowadzącą na piętro budynku, uniemożliwiając w ten sposób L. K. korzystanie z pomieszczeń objętych opisaną wyżej służebnością osobistą.

Sąd Rejonowy podkreślił, że oceny zasadności powództwa nie zmienia okoliczność, że co najmniej od połowy 2012 roku L. K. nie zamieszkuje w przedmiotowym budynku i wyprowadził się do wybudowanego przez siebie w sąsiedztwie domu.

Nie ma to bowiem wpływu na istnienie służebności i dopiero jej niewykonywanie przez 10 lat skutkowałoby wygaśnięciem służebności (art. 293 k.c.).

Okoliczność ta nie uzasadnia również oddalenia powództwa, gdyż może być co najwyżej podstawą żądania zniesienia służebności na podstawie art. 295 – 297 k.c.

Rozstrzygnięcie o kosztach procesu Sąd Rejonowy uzasadnił art. 98 § 1 i § 3 k.p.c., wskazując, że przegrywający sprawę pozwany powinien zwrócić powodowi poniesione przez niego koszty procesu w postaci opłaty od pozwu, wynagrodzenia pełnomocnika – radcy prawnego (w stawce minimalnej wynikającej z § 7 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu, Dz. U. z 2013 roku, poz. 490) i opłaty skarbowej od pełnomocnictwa.

*

Apelację od tego wyroku wniósł pozwany M. K. (1), zaskarżając go w całości.

Pozwany zarzucił zaskarżonemu wyrokowi:

I.  naruszenie prawa materialnego:

1.  art. 222 § 1 k.p.c.1 poprzez jego zastosowanie w sytuacji, gdy powód nie udowodnił, że pozwany M. K. (1) faktycznie włada pokojem z balkonem od strony południowo-wschodniej, przesłanki pozytywnej skutkującej uwzględnieniem powództwa oraz ustalenia przez Sąd pierwszej instancji, że pokój nr (...) od strony południowo-zachodniej jest pokojem dziecinnym użytkowanym wyłącznie przez syna pozwanego, co automatycznie skutkuje brakiem legitymacji biernej pozwanego i oddaleniem powództwa,

2.  art. 298 k.c. poprzez jego niezastosowanie w realiach niniejszej sprawy w sytuacji, gdy świadkowie strony powodowej zgodnie twierdzili, że pokój z balkonem był zawsze ogólnie dostępny i wykorzystywany jako pokój gościnny, zaś sam powód dysponuje domem o powierzchni 130 m ² na sąsiedniej nieruchomości i nigdy nie potrzebował wskazanego pokoju do wykonywania swojej służebności, jak sam stwierdził w toku przesłuchania informacyjnego „jak brat zapłaci mi za tę służebność”, zatem pieniądze były głównym motywem wytoczenia powództwa,

3.  art. 302 k.c. poprzez jego niezastosowanie przy ustalaniu zakresu służebności „połowy piętra”, która ma być wydana powodowi, w sytuacji, gdy z wiedzy notoryjnej oraz prawa budowlanego i przepisów wykonawczych wynika, iż każdy lokal mieszkalny składa się z pomieszczeń mieszkalnych i pomieszczeń pomocniczych (przedpokoje, łazienki, toalety, kuchnie);

II.  naruszenie prawa procesowego, tj. art. 233 k.p.c., poprzez:

- dokonanie dowolnej a nie swobodnej oceny dowodu z zeznań A. K., jak również dokumentacji fotograficznej złożonej przez pozwanego z odpowiedzią na pozew, polegającej na uznaniu, że powodowi w ramach służebności przysługuje salon z balkonem w sytuacji, gdy po jej ustanowieniu nie korzystał z niego,

- błędną wykładnię pojęcia „połowa piętra”, mającego stanowić służebność powoda, która zdaniem Sądu jest tożsama z pojęciem „dwa pomieszczenia na piętrze”, podczas gdy powód, na którym spoczywał ciężar dowodu, nie udowodnił, jaka jest powierzchnia piętra domu, a jaka powierzchnia dwóch pomieszczeń, których żąda wydania,

co w konsekwencji doprowadziło Sąd pierwszej instancji, wbrew zasadom arytmetyki i logiki, do orzeczenia, w wyniku którego powód może korzystać z dwóch pokoi o powierzchni około 38 m ² oraz przedpokoju, łazienki, wc, kuchni o łącznej powierzchni około 26 m ², co przy całkowitej powierzchni piętra około 80 m ² stanowi 80 % powierzchni lokalu a nie 50 %, jak wynika z treści służebności.

Pozwany wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku przez oddalenie powództwa w całości i o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego zwrotu kosztów procesu według norm prawem przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego nie jest zasadna.

Sąd Rejonowy poczynił prawidłowe ustalenia faktyczne i ocenił dowody zgodnie z dyspozycją art. 233 § 1 k.p.c. Sąd Okręgowy przyjmuje te ustalenia za własne.

Podniesione w apelacji zarzuty naruszenia zasady swobodnej oceny dowodów w istocie nie dotyczą poczynionych przez Sąd pierwszej instancji ustaleń faktycznych a zrekonstruowanej na ich podstawie przez Sąd pierwszej instancji treści służebności osobistej przysługującej powodowi.

Sąd Rejonowy bowiem wyraźnie ustalił, że powód korzystał na wyłączność jedynie z pokoju nr (...), w którym sypiał, zaś pokój nr (...) z balkonem, przechodni (do pokoju nr (...)), stanowił ogólnie dostępny salon, w którym znajdowały się również rzeczy powoda.

W myśl art. 298 k.c. zakres służebności osobistej i sposób jej wykonywania oznacza się, w braku innych danych, według osobistych potrzeb uprawnionego z uwzględnieniem zasad współżycia społecznego i miejscowych zwyczajów. Sąd Rejonowy trafnie uznał, że wobec lakonicznego opisu zakresu służebności osobistej w akcie notarialnym zawierającym oświadczenie woli pozwanego o jej ustanowieniu („połowa piętra domu mieszkalnego”), dokonując wykładni tego oświadczenia woli należało uwzględnić sposób korzystania z przedmiotowego budynku przez L. K. w okresie poprzedzającym ustanowienie służebności i bezpośrednio po jej ustanowieniu, kiedy między stronami nie zaistniał jeszcze żaden konflikt na tym tle. Powierzchnia pomieszczeń może być jedynie kryterium pomocniczym. Skarżący bynajmniej nie kwestionuje tego, w jakim zakresie L. K. korzystał z pomieszczeń na piętrze przedmiotowego budynku mieszkalnego. Na tej podstawie Sąd Rejonowy prawidłowo zrekonstruował zakres służebności osobistej przysługującej powodowi. Należy zwrócić uwagę, że z zaskarżonego wyroku bynajmniej nie wynika uprawnienie L. K. do posiadania w sposób wyłączny pokoju nr (...) (z balkonem). Sąd Rejonowy nakazał bowiem M. K. (1) wydanie L. K. kompletu kluczy do zamka w drzwiach prowadzących z klatki schodowej na piętro budynku, co umożliwi L. K. dostęp do pomieszczeń na piętrze budynku mieszkalnego, z których jest uprawniony do korzystania w takim zakresie, w jakim czynił to po powrocie z wojska, a co należy uznać za zakres służebności osobistej odpowiadający woli powoda wyrażonej w oświadczeniu woli o jej ustanowieniu i ówczesnym osobistym potrzebom uprawnionego oraz zasadom współżycia społecznego. Nie oznacza to natomiast, aby z pomieszczenia nr 1 mógł korzystać wyłącznie powód, gdyż tylko pomieszczenie nr 2 było jego własnym pokojem. Nie można też przyjąć, że L. K. w ogóle nie korzystał z pokoju nr (...), skoro musiał przez niego przechodzić, znajdowały się tam jego rzeczy i był to pokój ogólnodostępny.

Wobec powyższego zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. należy uznać za chybiony, a twierdzenia odwołujące się do powierzchni poszczególnych pomieszczeń – za nieadekwatne do stanu faktycznego niniejszej sprawy.

Sąd Okręgowy podziela również dokonaną przez Sąd pierwszej instancji ocenę prawną ustalonego stanu faktycznego.

Za całkowicie chybiony należy uznać zarzut naruszenia art. 222 § 1 k.c. w zw. z art. 251 k.c. W okolicznościach niniejszej sprawy za oczywiste należy uznać ustalenie Sądu pierwszej instancji, że obecnie to pozwany (właściciel nieruchomości) wyłącznie włada pomieszczeniami na piętrze przedmiotowego budynku. Inni członkowie jego rodziny, w tym jego syn, wywodzą swoje uprawnienia do korzystania z tej nieruchomości od niego. Nie można zatem uznać, aby to nie pozwany był osobą legitymowaną biernie w sprawie o ochronę służebności.

Z kolei zarzut naruszenia art. 298 k.c. dotyczy dwóch zagadnień. Co do pierwszego – jak to już wyżej wskazano – Sąd Rejonowy nie ustalił, aby zakres służebności osobistej przysługującej powodowi obejmował wyłączne korzystanie z pokoju nr (...). Ochrona służebności osobistej, udzielona powodowi, ma jedynie przywrócić stan zgodny z prawem, odpowiadający stanowi istniejącemu wcześniej. Nie jest zatem tak, aby powód miał korzystać z pokoju gościnnego w sposób wyłączny, musi jednak z niego korzystać, chociażby po to, aby przejść do pokoju nr (...).

Co do drugiego zagadnienia – motywacji przyświecającej powodowi w dochodzeniu ochrony przysługującej mu służebności – Sąd Okręgowy dostrzega, że niniejsza sprawa jest pokłosiem intensywnego konfliktu istniejącego w rodzinie, a powód, zamieszkujący w nowo wybudowanym przez siebie domu, nie wykazał potrzeby dalszego korzystania z przysługującej mu służebności osobistej. Nie uzasadnia to jednak oddalenia powództwa z powołaniem się na nadużycie przez powoda prawa podmiotowego (art. 5 k.c.). Instytucja ta nie powinna bowiem znajdować zastosowania w sytuacji, gdy przepisy prawa materialnego przewidują możliwość zniesienia służebności. Zniesienie służebności osobistej jest możliwe, jeżeli uprawniony dopuszcza się rażących uchybień przy jej wykonywaniu (art. 303 k.c.), służebność stała się szczególnie uciążliwa dla obciążonego a nie jest konieczna uprawnionemu (art. 294 k.c. w zw. z art. 297 k.c.), bądź utraciła dla uprawnionego wszelkie znaczenie (art. 295 k.c. w zw. z art. 297 k.c.).

Zmiana sytuacji życiowej powoda i istniejący między stronami konflikt nie może natomiast prowadzić do usankcjonowania bezprawnych działań pozwanego, który zamiast dążyć do zniesienia służebności w sposób przewidziany prawem, samowolnie pozbawił powoda możliwości korzystania z przysługującej mu służebności osobistej.

Z przyczyn podniesionych wyżej Sąd Rejonowy nie naruszył również art. 302 k.c. przy ustalaniu zakresu służebności osobistej, gdyż w tym zakresie oparł się na woli stron wyrażonej w umowie o ustanowieniu tej służebności, a kwestia korzystania z innych pomieszczeń przeznaczonych do wspólnego użytku w ogóle nie była przedmiotem sporu w niniejszej sprawie ani przedmiotem ochrony udzielonej powodowi.

Skarżący nie sformułował żadnych zarzutów naruszenia przepisów prawa procesowego w zakresie rozstrzygnięcia o kosztach procesu, a jego zmiana byłaby jedynie następstwem odmiennego rozstrzygnięcia co do istoty. Sąd Odwoławczy z urzędu uwzględnia zaś tylko naruszenie prawa materialnego oraz nieważność postępowania (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2008 roku, II CSK 400/07, Lex nr 371445). Wobec oddalenia apelacji pozwanego nie było podstaw do zmiany tego rozstrzygnięcia.

Wobec oddalenia apelacji pozwanego na podstawie art. 98 § 1 i § 3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. i art. 391 § 1 k.p.c. należało zasądzić od pozwanego na rzecz powoda zwrot kosztów postępowania odwoławczego obejmujących wynagrodzenie pełnomocnika – radcy prawnego w stawce minimalnej wynikającej z § 10 ust. 1 pkt 1 w zw. z § 5 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2015 roku, poz. 1804, ze zm.).

Z tych względów na podstawie art. 385 k.p.c. Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji wyroku.

1 Oczywista omyłka, chodzi o k.c.