Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 6 lipca 2011 roku

Sąd Okręgowy w Warszawie - Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów

w składzie:

Przewodniczący: SSO Magdalena Sajur-Kordula

Protokolant: asystent sędziego Piotr Zawodny

po rozpoznaniu w dniu 6 lipca 2011 roku w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) w P.

przeciwko (...) we W.

o uznanie postanowienia wzorca umowy za niedozwolone

I. uznaje za niedozwolone i zakazuje (...) we W. wykorzystywania w umowach z konsumentami postanowienia wzorca umowy o treści:

„Bank nie bierze odpowiedzialności za mogące wystąpić opóźnienia w dostarczaniu wiadomości SMS, w takim zakresie w jakim powstałe opóźnienia będą następstwem okoliczności niezależnych od Banku.”;

II. zasądza od (...) we W. na rzecz (...) w P. kwotę 360 (trzysta sześćdziesiąt) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu;

III. nakazuje pobrać od (...) we W. na rzecz Skarbu Państwa - Sąd Okręgowy w Warszawie kwotę 600 (sześćset) złotych tytułem opłaty stałej od pozwu, od której uiszczenia powód był zwolniony z mocy prawa;

IV. zarządza publikację prawomocnego wyroku w Monitorze Sądowym i Gospodarczym na koszt (...) we W..

/-/ SSO Magdalena Sajur-Kordula

Sygn. akt XVII AmC 1789/10

UZASADNIENIE

Powód - (...) w P. wniosło o uznanie za niedozwolone i zakazanie pozwanemu (...) we W. wykorzystywania w obrocie z konsumentami postanowienia wzorca umowy o treści:

„ Bank nie bierze odpowiedzialności za mogące wystąpić opóźnienia w dostarczaniu wiadomości SMS, w takim zakresie w jakim powstałe opóźnienia będą następstwem okoliczności niezależnych od Banku .” (§ 22 Regulaminu Świadczenia Usług Bankowości Elektronicznej (...)w (...)).

W uzasadnieniu podał, że klauzula ta powinna zostać uznana za niedozwoloną w rozumieniu art. 385 ¹ i art. 385 ³ pkt 21 kc, gdyż w sposób sprzeczny z prawem przewiduje wyłączenie odpowiedzialności banku wobec konsumentów za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania. Pozwany bank wyłączył bowiem odpowiedzialność za działania firm telekomunikacyjnych i informatycznych, z pomocą których wykonuje swoje zobowiązania. Zdaniem powoda Bank odpowiada wobec klienta za sprawne funkcjonowanie systemów telekomunikacyjnych i informatycznych przedsiębiorców, za pośrednictwem których wykonuje swoje zobowiązania. Jeżeli będzie musiał z tego powodu zapłacić odszkodowanie konsumentowi, będzie mu przysługiwało roszczenie regresowe w stosunku do firm telekomunikacyjnych. Kwestionowana klauzula ograniczy natomiast możliwość uzyskania odszkodowania od konsumenta, skoro wyłącza ona możliwość dochodzenia go od Banku, a z firmami telekomunikacyjnymi czy informatycznymi nie łączy klienta żadna umowa. Powód podniósł nadto, że pojęcie „przyczyn niezależnych” nie jest zdefiniowane ani w Regulaminie pozwanego, ani w przepisach prawa, ani też w orzecznictwie i doktrynie. W razie sporu z konsumentem może być więc ono interpretowane jako postanowienie wyłączające odpowiedzialność banku za działania osób, z pomocą których wykonuje swoje zobowiązania. Powód zarzucił, że kwestionowana klauzula narusza dobre obyczaje, ponieważ jest obliczona na niedoinformowanie i dezorientację konsumenta, na wywołanie mylnego wyobrażenia o przysługujących mu uprawnieniach i obowiązkach Banku. Powód powołał się również na wyroki Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, uznające za niedozwolone klauzule podobne – zdaniem powoda – do klauzuli zaskarżonej.

W odpowiedzi na pozew (...)we W. wniósł o oddalenie powództwa. Jego zdaniem zakwestionowana klauzula nie spełnia żadnej z przesłanek wymienionych w art. 385 ^{( 1)} kc, w tym – nie wyłącza ona odpowiedzialności pozwanego Banku z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania. Pozwany wskazał, że w myśl art. 472 kc podstawową okolicznością, za którą mógłby on ponosić odpowiedzialność, byłoby niezachowanie należytej staranności w zakresie świadczonych usług. Gdy pozwany dochował należytej staranności, to nie może on zostać pociągnięty do odpowiedzialności z powodu okoliczności, które są od niego niezależne. Tymczasem pozwany w ramach świadczonych usług podjął wszelkie niezbędne kroki w celu umożliwienia konsumentom korzystania z operacji dokonywanych drogą elektroniczną i komunikowania się za pomocą opcji SMS, opracowując i udostępniając konsumentom odpowiednie narzędzia. Nie można wymagać, by pozwany ponosił rozszerzoną odpowiedzialność, na przykład za wadliwość czy przeciążenia linii telefonicznych lub też inne zdarzenia, zależne od podmiotów w żaden sposób niezwiązanych z pozwanym. Pozwany Bank nie jest w stanie przewidzieć ani zapobiec niewłaściwemu funkcjonowaniu operatorów sieci telefonii komórkowej i innych podmiotów, które mogą mieć wpływ na zakłócenia procesu transmisji wiadomości tekstowych sms. Sporna klauzula dotyczy opóźnień będących następstwem okoliczności od pozwanego niezależnych, czyli takich, na które pozwany nie ma żadnego wpływu. Obciążanie go odpowiedzialnością za wystąpienie takich okoliczności byłoby rażąco niesprawiedliwe.

Pozwany powołał się też na wyrok Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z 28 stycznia 2010 r. sygn. akt XVII AmC 737/09, który - jego zdaniem - uznał za dozwoloną klauzulę o podobnej treści jak klauzula objęta pozwem.

Sąd Okręgowy w Warszawie – Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów ustalił następujący stan faktyczny:

Pozwany (...)we W. prowadzi działalność gospodarczą, w ramach której świadczy także usługi bankowości elektronicznej. (okoliczność bezsporna).

Przy prowadzeniu działalności gospodarczej pozwany posługuje się w obrocie z konsumentami wzorcem umownym o nazwie: „Regulamin Świadczenia Usług Bankowości Elektronicznej (...)w (...)”. Wzorzec ten zawiera zakwestionowane przez powoda postanowienie o następującej treści:

„Bank nie bierze odpowiedzialności za mogące wystąpić opóźnienia w dostarczaniu wiadomości SMS, w takim zakresie w jakim powstałe opóźnienia będą następstwem okoliczności niezależnych od Banku.”.

(okoliczność bezsporna, „Regulamin Świadczenia Usług Bankowości Elektronicznej (...)w (...)” k. 6 - 8 akt).

Sąd Okręgowy w Warszawie - Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów zważył, co następuje:

Stosownie do art. 385 ¹ § 1 kc za niedozwolone postanowienia umowne (klauzule abuzywne) mogą być uznane tylko takie postanowienia umowy zawieranej z konsumentem, które łącznie spełniają następujące warunki:

1)  nie zostały z nim uzgodnione indywidualnie,

2)  nie określają głównych świadczeń stron, w tym ceny lub wynagrodzenia, chyba że zostały sformułowane w sposób niejednoznaczny,

3)  kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami,

4)  rażąco naruszają interesy konsumenta.

Jeśli chodzi o pierwszą przesłankę, jest ona w niniejszej sprawie spełniona, gdyż kwestionowane postanowienie nie jest indywidualnie uzgadniane z konsumentem.

Nie uzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. Są to postanowienia, które nie zostały ustalone w wyniku negocjacji między stronami. Z kolei postanowieniami indywidualnie uzgodnionymi są takie, które były w sposób rzeczywisty negocjowane (na ich treść konsument mógł w praktyce oddziaływać) lub włączone do umowy wskutek propozycji zgłoszonej przez samego konsumenta.

Kwestionowane postanowienie nie jest wynikiem tego rodzaju uzgodnień. Jest ono jednym z elementów wzorca umowy o nazwie „Regulamin Świadczenia Usług Bankowości Elektronicznej (...)w (...)”. Ustawa wprost uznaje postanowienia przejęte z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi za nie uzgodnione indywidualnie (art. 385 ^{( 1)} § 3 zdanie 2 kc).

Ewentualny ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywał na pozwanym (art. 385 ¹ § 4 kc). Dowód ten nie został w niniejszej sprawie przeprowadzony. Pozwany zresztą nie wypowiadał się co do tej okoliczności, ani nie zaprzeczał, że kwestionowane postanowienie nie jest indywidualnie uzgadniane. Fakt ten można więc uznać za przyznany (art. 230 kpc).

Następnie, za niedozwolone mogą być uznane tylko te postanowienia, które nie określają głównych świadczeń stron. Przyjmuje się bowiem, że jeśli chodzi o główne świadczenia, strony zawsze uzgadniają je indywidualnie i właśnie ze względu na nie przystępują do zawarcia umowy.

Postanowienie umowne będące przedmiotem niniejszej sprawy nie dotyczy głównych świadczeń stron. Przez główne świadczenia stron należy rozumieć elementy przedmiotowo istotne umowy (essentialia negotii). Zalicza się do nich wynagrodzenie lub cenę jako świadczenie konsumenta oraz świadczenie wzajemne przedsiębiorcy: wydanie towaru czy wykonanie określonej usługi. W niniejszej sprawie głównymi świadczeniami są: z jednej strony – świadczenie na rzecz konsumenta usługi bankowości elektronicznej, z drugiej strony – zapłata przez konsumenta określonych w taryfie opłat i prowizji. Natomiast sporne postanowienie nie dotyczy tak rozumianych świadczeń głównych, lecz reguluje wyłączenie odpowiedzialności pozwanego za opóźnienia w dostarczaniu wiadomości SMS.

Do rozstrzygnięcia pozostała ocena, czy kwestionowane przez powoda postanowienie umowne kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy.

Istotą dobrego obyczaju jest szeroko rozumiany szacunek do drugiego człowieka. Dobre obyczaje odwołują się do takich wartości, jak uczciwość, szczerość, zaufanie, lojalność, rzetelność i fachowość. Sprzeczne z dobrymi obyczajami będą działania uniemożliwiające realizację tych wartości, w tym również takie, które zmierzają do niedoinformowania, dezinformacji, wykorzystania naiwności lub niewiedzy konsumenta. W orzecznictwie Sądu Najwyższego wskazuje się, że działanie wbrew dobrym obyczajom wyraża się w tworzeniu klauzul umownych, które godzą w równowagę kontraktową stosunku obligacyjnego.

Jeśli chodzi o przesłankę „rażącego naruszenia interesów konsumenta”, to znaczenie mają nie tylko interesy o charakterze ekonomicznym, lecz także takie dobra konsumenta jak jego czas, prywatność, wygoda, zdrowie konsumenta i jego bliskich, rzetelne traktowanie, prywatność, poczucie godności osobistej, satysfakcja z zawarcia umowy o określonej treści. Naruszenie jest „rażące”, jeśli poważnie i znacząco odbiega od sprawiedliwego wyważenia praw i obowiązków stron.

Oceniając w tym świetle sporne postanowienie: „ Bank nie bierze odpowiedzialności za mogące wystąpić opóźnienia w dostarczaniu wiadomości SMS, w takim zakresie w jakim powstałe opóźnienia będą następstwem okoliczności niezależnych od Banku.”, Sąd uznał, że stanowi ono niedozwolone postanowienie umowne w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 kc oraz art. 385 ³ pkt 2 kc, stojące w sprzeczności z zasadą odpowiedzialności za niewykonanie zobowiązania wyrażoną w art. 471 kc.

Zgodnie z § 21 ocenianego Regulaminu, „Posiadacz Konta/upoważniona osoba w ramach Serwisu SMS może korzystać z usługi powiadamiania go o wybranych zdarzeniach na Koncie za pomocą wiadomości tekstowych przesyłanych przez Bank na wskazany przez Posiadacza Konta/upoważnioną osobę numer telefonu komórkowego”. Zgodnie natomiast z § 21 ust. 2 Regulaminu, „Posiadacz Konta/upoważniona osoba może korzystać z dostępu do informacji o wybranych zdarzeniach na Koncie w ramach Serwisu SMS z wiadomości tekstowych przysyłanych do Banku przez Posiadacza Konta/upoważnioną osobę z dowolnego numeru telefonu komórkowego oraz otrzymanej odpowiedzi na ten numer telefonu komórkowego”. Wysyłając więc tekstową wiadomość SMS w ramach Serwisu SMS, Bank musi korzystać z usług telefonii komórkowej, a być może także z usług operatora sieci Internet, jeśli Internet jest jednym z ogniw przesyłania takich SMS-ów. Bez wątpienia więc pozwany Bank w takich okolicznościach wykonuje swoje zobowiązanie przy pomocy innych podmiotów. Natomiast sformułowanie kwestionowanej klauzuli, zgodnie z którym „okoliczności niezależne od Banku” wyłączają jego odpowiedzialność za opóźnienia w dostarczaniu wiadomości SMS, może właśnie oznaczać – wobec niejednoznaczności tego sformułowania – także przeszkody w przesłaniu SMS wynikłe z działań bądź zaniechań podmiotów, z których pomocą pozwany wykonuje swoje zobowiązanie. Ogólną zaś zasadą prawa zobowiązań w tym zakresie jest reguła wyrażona w art. 474 kc, zgodnie z którym „dłużnik odpowiedzialny jest jak za własne działanie lub zaniechanie za działania i zaniechania osób, z których pomocą zobowiązanie wykonywa, jak również osób, którym wykonanie zobowiązania powierza”. Przepis ten jest wprawdzie przepisem względnie obowiązującym – to znaczy obowiązuje strony, jeśli inaczej nie postanowiono w umowie – jednak zasady wyrażone w takich przepisach regulują wzajemne prawa i obowiązki stron w sposób modelowy i uwzględniają zrównoważenie ich interesów. Mogą być więc właściwym punktem odniesienia do oceny, czy dane postanowienie wzorca umowy nie wykracza poza ten model w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco naruszający interes konsumenta. Skoro więc odpowiedzialność profesjonalisty za działania i zaniechania innych podmiotów, z pomocą których wykonuje on zobowiązanie, jest właściwą regułą, która sprawiedliwie „wyważa” prawa i obowiązki stron, to wyłączenie tej reguły przez zapis o „okolicznościach niezależnych od Banku” uchylających tę odpowiedzialność musi być uznane za abuzywne. Taki zapis jest próbą przerzucenia przez Bank ryzyka prowadzonej działalności na konsumentów.

Pozwany Bank w przedmiotowym Regulaminie przyjął na siebie zobowiązanie do powiadamiania posiadacza konta o wybranych zdarzeniach za pomocą wiadomości tekstowych sms. Konsumenci mogą podejmować decyzje o zawarciu umowy o usługę bankowości elektronicznej kierując się także tym udogodnieniem. Dlatego Bank powinien ponosić pełną odpowiedzialność za wykonywanie przyjętego na siebie zobowiązania, a gdy jego niewykonanie następuje z przyczyny leżącej po stronie innego podmiotu (np. operatora sieci telefonii komórkowej, dostawcy sieci Internet), pozwany – w razie konieczności zapłaty odszkodowania na rzecz konsumenta – może następnie kierować swoje roszczenia do operatora.

Odnosząc się do stanowiska pozwanego powołującego się na treść art. 472 kc, statuującego odpowiedzialność za niezachowanie należytej staranności, oraz do twierdzeń pozwanego, że staranności tej dochowuje, Sąd zauważa, że treść obowiązków pozwanego Banku - uwzględniająca dobre obyczaje oraz równowagę praw i obowiązków stosunku cywilnoprawnego - może być ustalona tylko przy uwzględnieniu całości regulacji kodeksowej. Dlatego treść przepisu art. 472 kc nie może być interpretowana w oderwaniu od treści powołanego art. 474 kc. Jeżeli zgodnie z tym ostatnim przepisem za zachowanie osób, z których pomocą dłużnik wykonuje zobowiązanie, odpowiada on jak za własne działanie i zaniechanie, to oznacza to, że dłużnik jest odpowiedzialny za niezachowanie należytej staranności przez te osoby. Sam dłużnik zaś za zachowania tych podmiotów odpowiada na zasadzie ryzyka, niezależnie od istnienia czy braku winy po swojej stronie.

Powyższe uwagi prowadzą do wniosku, że kwestionowana klauzula jest niedozwolonym postanowieniem umownym wymienionym w art. 385 ³ pkt 2 kc, zgodnie z którym w razie wątpliwości uważa się, że niedozwolonymi postanowieniami umownymi są te, które wyłączają lub istotnie ograniczają odpowiedzialność względem konsumenta za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania.

Odnosząc się do powołanego przez pozwanego wyroku SOKiK z 28 stycznia 2010 r. sygn. akt XVII AmC 737/09, należy zauważyć, że brak pisemnego uzasadnienia w tej sprawie uniemożliwia stwierdzenie motywów, jakimi kierował się Sąd oddalając powództwa. Należy też podnieść, że – w przeciwieństwie do tego jednostkowego wyroku – w tutejszym Sądzie Ochrony Konkurencji i Konsumentów utrwaliła się jednolita linia orzecznictwa uznająca podobne, jak w niniejszej sprawie, wyłączenia odpowiedzialności banku za niedozwolone postanowienia umowne.

Z powyższych względów Sąd orzekł o abuzywności kwestionowanej w pozwie klauzuli oraz zakazał pozwanemu jej stosowania.

Zgodnie z treścią przepisu art. 26 ust 1 pkt 6 w zw. z art. 113 ust. 1 oraz 96 ust.1 pkt 3 ustawy z dnia 28 lipca 2005r. o kosztach sadowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 167 poz. 1398) rozstrzygnięto o obciążeniu pozwanego obowiązkiem uiszczenia opłaty sądowej.

Rozstrzygnięcie dotyczące kosztów zastępstwa procesowego oparto na mocy art. 98 § 1 i 3 k.p.c w zw. z § 14 ust. 3 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1349 ze zm.).

Publikację prawomocnego wyroku w Monitorze Sądowym i Gospodarczym zarządzono na podstawie art.479 k.p.c.

/-/ SSO Magdalena Sajur - Kordula