Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 13 listopada 2012 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – Wydział I Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 13 listopada 2012 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa Gminy Miejskiej S.

przeciwko B. P.

o stwierdzenie nieważności czynności prawnej

na skutek apelacji strony powodowej

od wyroku Sądu Okręgowego w Kielcach

z dnia 22 maja 2012 r. sygn. akt I C 2347/11

1.  zmienia zaskarżony wyrok przez nadanie mu następującego brzmienia:

„I. ustala, że umowa sprzedaży nieruchomości objętej księgą wieczystą Sądu Rejonowego w Sandomierzu Nr (...) położonej w S. oznaczonej jako działka nr (...) w S. o powierzchni 84 m ², zawarta pomiędzy B. i S. F., a Skarbem Państwa działającym przez Naczelnika Miasta S. w dniu 17 lipca 1974 r. jest nieważna;

II. zasądza od pozwanej B. P. na rzecz strony powodowej Gminy Miejskiej S. kwotę 18.217 zł (osiemnaście tysięcy dwieście siedemnaście złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu;

III. zasądza od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Kielcach na rzecz adwokata W. C. z Kancelarii Adwokackiej w K., Al. (...) kwotę 8.856 zł (osiem tysięcy osiemset pięćdziesiąt sześć złotych), w tym 1.656 zł podatku od towarów i usług, tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanej z urzędu.”;

2.  zasądza od pozwanej na rzecz strony powodowej kwotę 16.400 zł (szesnaście tysięcy czterysta złotych) tytułem koszów postępowania apelacyjnego.

Sygn.akt I A Ca 1015/12

UZASADNIENIE

Powód-Gmina Miejska S. wniosła o ustalenie, że umowa sprzedaży nieruchomości położonej w tym mieście stanowiącej działkę nr. (...) o pow. 84m.kw., dla której Sąd Rejonowy w Sandomierzu prowadzi księgę wieczystą nr. (...), zawarta w dniu 17 lipca 1974 r. między B. i S. F. jako sprzedającymi a Skarbem Państwa działającym przez Naczelnika Miasta S. jako kupującym , jest nieważna wobec niezachowania aktu notarialnego.

W uzasadnieniu żądania pozwu powodowa Gmina powiada , że dokument obejmujący powyższą czynność prawną sporządzony w Państwowym Biurze Notarialnym w S. nie został podpisany tylko przez sprzedających i kupującego , a nie przez asesora notarialnego przez którym oświadczenia zostały złożony, wobec czego forma aktu notarialnego wymagana pod rygorem nieważności dla obrotu nieruchomościami nie została zachowana. Interes prawny w żądaniu ustalenia nieważności umowy strona powodowa uzasadniała chęcią wyeliminowania z obrotu administracyjno-prawnego przedmiotowej umowy , a także wyklarowania sytuacji prawnej przy rozliczeniu z tytułu nakładów poniesionych przez siebie na w/w nieruchomość po sporządzeniu tej umowy.

Pozwana B. P. jako następca prawny B. i S. F. wniosła o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów procesu , podnosząc iż niemożliwym jest aby wymieniony w pozwie dokument sporządzony został niewłaściwie , skoro jego wypisy na podstawie oryginału podpisane zostały przez notariusza.

Wyrokiem z dnia 22 maja 2012 r. sygn..akt IC 2347/11 Sąd Okręgowy w Kielcach oddalił powództwo i zasądził od strony powodowej na rzecz pozwanej kwotę 7.200 zł powiększoną o podatek od towarów i usług tytułem kosztów zastępstwa jej zastępstwa prawnego z urzędu.

W uzasadnieniu wyroku Sąd Okręgowy ustalił, że poprzednicy prawni stron , z ramienia Skarbu Państwa Naczelnik Miasta S. oraz rodzice pozwanej, ówcześni współwłaściciele nieruchomości, stawili się w Państwowym Biurze Notarialnym w S. w celu zawarcia umowy sprzedaży wymienionej w pozwie nieruchomości w trybie art. 6 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości (Dz.U.z 1974 r. Nr.10 , poz. 64 ze zm.). Przyjęci zostali przez asesora notarialnego J. K. , który przygotował projekt umowy podpisany przez kontrahentów , ale przez niego samego. Ponieważ oryginały aktów notarialnych nie były i są wydawane poza miejsce ich przechowywania wydawane były wypisy, które czyniły zadość wymogom przewidzianym w art. 110 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r.-Prawo o notariacie ( Dz.U. z 2008 r. Nr.189 , poz. 1158 - jednol.tekst), a w szczególności zaopatrzone zostały odpowiednią pieczęcią i podpisem notariusza ( asesora notarialnego ). Szereg lat funkcjonowały one w obrocie prawnym i były podstawą wydanych później decyzji administracyjnych. Nieruchomość miała być zbyta pod budowę dojścia pieszego i dojazdu dla wózków dziecięcych do Przychodni (...) przy ul. (...) w S. , zgodnie z decyzją Prezydium (...) w S. z dnia 6 września 1973 r. nr. (...) (...)i celem nabycia jej przez kupującego wskazanym w umowie. Wysokość odszkodowania wywłaszczenie ustalono na kwotę 89.328 zł. Cel wywłaszczenia nie został jednak zrealizowany wobec czego zbywcy w roku 1990 rozpoczęli starania o zwrot nieruchomości, co zaowocowało decyzją Starosty (...) z dnia 31 maja 2000r. znak(...) (...) o zwrocie udziałów we współwłasności zbywcy i spadkobiercy zbywczyni S. F. B. F. w 5/8 częściach oraz pozostałym spadkobiercom S. F. , w tym pozwanej B. P. po 1/8 części stosownie do wielkości udziałów spadkowych. W uzasadnieniu tej decyzji organ administracyjny stwierdził, że mimo upływu 7 lat od zawarcia umowy nie rozpoczęto prac związanych z celem wywłaszczenia , natomiast niezgodnie z tym celem istniejący w dniu wywłaszczenia budynek rozbudowano i nadbudowano w ten sposób, że stanowi on obecnie architektonicznie część trzykondygnacyjnego budynku administracyjno-usługowego stojącego częściowo na nieruchomości objętej wywłaszczeniem , a częściowo na nieruchomości sąsiedniej.

Jako podstawę prawną decyzji o zwrocie powołano art. 137 ust.l pkt. 1 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami ( Dz.U.z 2000 r. Nr. 46 , poz. 543 ze zm.- jednolity tekst). Decyzją z dnia 28 września 2000 r. znak (...)- (...) Wojewoda (...) utrzymał w mocy decyzję o zwrocie , a skarga decyzję organu II instancji została oddalona wyrokiem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w K. z dnia 28 września 2005 r. sygn..akt II SA /Kr 732/05 . Z kolei skargę kasacyjną Gminy S. od tego wyroku oddalił Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie wyrokiem z dnia 13 marca 2007 r. sygn..akt OSK 311/06.Umową notarialną z dnia 4 sierpnia 2008 r. spadkobiercy S. i B. F. znieśli współwłasność przedmiotowej nieruchomości w ten sposób, że przypadła on na wyłączną własność pozwanej B. P.. Wezwana przez pozwaną Gmina S. wydała jej część budynku na działce nr. (...) objętej kwestionowaną w pozwie opuszczając pomieszczenia, w których mieściły się biura Urzędu Miasta S. , natomiast pozostałą część tego budynku na działce nr. (...) nakazał wydać B. P. Sąd Apelacyjny w Krakowie wyrokiem z dnia 10 listopada 2009 r. sygn..akt I A Ca 896/09. Ponadto prawomocnym wyrokiem z dnia 2 czerwca 2009 r. sygn..akt IC 101/08 Sąd Rejonowy w Sandomierzu orzekł eksmisję R. K. i T. K. z lokalu w budynku położonym w S. przy ul. (...) bez prawa do lokalu socjalnego.

R. K. wniosła z kolei o ustalenie, że w treści umowy z dnia 17 lipca 1974 r. jest błąd i o stwierdzenie , że nieruchomość została zakupiona w celu zabudowy budynkiem administracyjnym Powództwo to zostało prawomocnie oddalone wyrokami Sądu Okręgowego i Apelacyjnego w K..

Pismem z dnia 12 stycznia 2010 r. Burmistrz Miasta S. i z identycznym pismem R. K. zwrócili do Wojewody (...) o stwierdzenie nieważności decyzji administracyjnych o zwrocie wywłaszczonej nieruchomości jako wydanych z rażącym naruszeniem prawa, a mianowicie art. 136 ust. 3 i art. 137 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997r. o gospodarce nieruchomościami. Ponadto R. K. zwróciła się o wstrzymanie wykonalności decyzji o zwrocie nieruchomości, a decyzją z dnia 12 marca 2010 r. znak (...)Minister Infrastruktury odmówił temu wnioskowi, natomiast postanowieniem z dnia 24 czerwca 2010 r. zawiesił z urzędu postępowanie o ponowne rozpatrzenie jej sprawy do czasu rozstrzygnięcia w sprawie IC 2830/09 Sądu Okręgowego w Kielcach.

Poczyniwszy powyższe ustalenia Sąd Okręgowy powiada, że brak jest podstaw do uwzględnienia powództwa wobec braku po stronie powoda interesu prawnego, a interes taki jest przesłanką każdego roszczenia o ustalenie przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub, zgodnie z przepisem art. 189 k.p.c.

Brak interesu prawnego u powodowej Gminy, która interes ten uzasadniała chęcią wyeliminowania z obrotu prawnego decyzji administracyjnych o zwrocie wywłaszczonej nieruchomości wydanych przez organy obu instancji wynika zdaniem Sądu Okręgowego z kilku przyczyn.

Po pierwsze wydane stronom wypisy aktu notarialnego , który miał obejmować umowę sprzedaży nieruchomości czyniły zadość wymogom przewidzianym w art. 110 Prawa o notariacie , a skoro tak to w świetle art.109 tej ustawy miały moc prawną oryginału , natomiast zgodnie z jej art. 2 & 2 miały moc prawną dokumentu urzędowego i mogły być podstawą czynności podejmowanych w postępowaniu administracyjnym i sądowym.

Po drugie niemożliwe jest wyeliminowanie w drodze powództwa o ustalenie decyzji administracyjnych o zwrocie nieruchomości przy jednoczesnym utrzymaniu w mocy aktu notarialnego obejmującego sprzedaż nieruchomości poprzednikowi prawnemu strony powodowej, a tylko wtedy powodowa Gmina utrzymałaby się z własnością nieruchomości jej interes prawny byłby wytłumaczalny i uzasadniony. Nie istniałyby bowiem wówczas podstawy do zwrotu tej nieruchomości następcom prawnym zbywców. Natomiast stwierdzenie , że umowa była nieważna od samego początku byłoby jednoznaczne z przyjęciem , że nie wywołała żadnych skutków prawnych , a zatem współwłaścicielami nieruchomości pozostaliby zbywcy, a później ich spadkobiercy. W tym przypadku można byłoby mówić o interesie prawnym po stronie zbywców lub ich następców prawnych gdyby nie odzyskali nieruchomości na drodze postępowania administracyjnego.

W końcu aktualny stan prawny nieruchomości jest identyczny jak przed 17 lipca 1974 r., a kwestia rozliczenia nakładów jest bez znaczenia dla oceny zasadności żądania pozwu , a poza tym była przedmiotem rozstrzygnięcia w postępowaniu administracyjnym o zwrot nieruchomości.

Jako podstawę prawną orzeczenia o kosztach procesu Sąd Okręgowy powołał art. 98 k.p.c.

W apelacji, opartej na zarzutach naruszenia prawa materialnego, a to art. 189 k.p.c. przez przyjęcie że Gmina Miejska S. nie wykazała interesu prawnego w wytoczeniu niniejszego powództwa , oraz art. 110 Prawa o notariacie przez błędną wykładnię i przyjęcie że wypis aktu notarialnego ma moc prawną oryginału i dokumentu urzędowego w sytuacji gdy oryginał nie zawiera podpisu notariusza , oraz naruszenia przepisów postępowania , a mianowicie art.316 & 1 k.p.c. przez jego niezastosowanie i nierozpoznaniu sprawy w granicach zakreślonych pozwem , strona powodowa wnosi o zmianę zaskarżonego wyroku przez orzeczenie zgodnie z żądaniem pozwu i zasądzenie kosztów procesu za obie instancje lub o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o kosztach postępowania apelacyjnego.

Rozpoznając apelację, Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Zarzutom apelującego nie można odmówić słuszności.

Powodowa Gmina jako następca prawny podmiotu , który zgodnie z kwestionowaną w pozwie umową miał nabyć własność nieruchomości objętej tą umową na podstawie art. 6 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości ma legitymację procesową czynną oraz interes prawny w ustaleniu , że do zawarcia tej umowy nie doszło i tym samym nie nastąpił skutek prawny w postaci przejścia własności nieruchomości na rzecz kupującego. Zależy od tego bowiem stan prawny nieruchomości i cały szereg konsekwencji prawnych związanych z faktem braku przewłaszczenia , tym bardziej iż po sporządzeniu i podpisaniu przez kontrahentów umowy sporządzonej w dniu 17 lipca 1974 r. w Państwowym Biurze Notarialnym w S. Skarb Państwa , który miał być nabywcą poczynił na nieruchomość cały szereg nakładów, co rodzi konsekwencje prawne w postaci ich rozliczenia z właścicielem . Inaczej bowiem kwestia rozliczeń będzie kształtować się w sytuacji kiedy zmiany właściciela w ogóle nie doszło, a inaczej przy przyjęciu , że doszło do przeniesienia własności nieruchomości, ale wobec niezrealizowania celu wywłaszczenia nieruchomość podlega zwrotowi wywłaszczonemu właścicielowi lub jego następcom prawnym. Na konieczność uzyskania pewności co do stanu prawnych przy rozliczeniach z tytułu nakładów na nieruchomość zwróciła uwagę strona powodowa w piśmie procesowym z daty wpływu do Sądu Okręgowego w Kielcach w dniu 14 listopada 2011 r. -k-41-45 akt i ze stanowiskiem tym należy się zgodzić jak również z poglądem , że tylko ustalenie nieważności umowy przez sąd w drodze powództwa z art.189 k.p.c. pozwoli na wyeliminowanie z obrotu prawnego decyzji administracyjnych o zwrocie nieruchomości, do wywłaszczenia której w istocie nigdy nie doszło. Stąd też nie można się zgodzić z argumentacją Sądu Okręgowego , że skoro do rozliczenia z tytułu nakładów doszło w postępowaniu administracyjnym o zwrot wywłaszczonej nieruchomości interesu prawnego w żądaniu ustalenia nieważności umowy nie można upatrywać w potrzebie rozliczenia z tytułu nakładów poczynionych przez poprzednika prawnego powodowej Gminy , czy przez samą Gminę. Stwierdzenie powyższe pociąga w konsekwencji brak akceptacji dla stanowiska Sądu Okręgowego , że interes prawny w żądaniu ustalenia nieważności umowy wobec braku zachowania formy szczególnej zastrzeżonej pod rygorem nieważności mogliby mieć tylko zbywcy lub ich spadkobiercy, gdyż wyłącznie w ich interesie byłoby ustalenie, że zachowali prawo własności nieruchomości, która miała być przedmiotem obrotu. Apelujący słusznie także podnosi, że wydanie wypisów aktu notarialnego spełniającego wymogi przewidziane w art. 110 Prawa o notariacie, a więc zaopatrzonego podpisem nie może sanować braku zachowaniu formy aktu notarialnego dla oryginału , który nie został sporządzony przez notariusza , wobec czego i ten wypis nie może być podstawą czynności podejmowanych w innych postępowaniach sądowych, czy w postępowaniu administracyjnym. Do wyeliminowania go z obrotu jest natomiast konieczne orzeczenie sądowe , co stanowi także argument za interesem prawnym w żądaniu ustalenia nieważności oryginalnej umowy.

Skoro zaś oryginał dokumentu obejmującego umowę sprzedaży nieruchomości nie został podpisany przez notariusza to nie spełnia wszystkich wymogów dla aktu notarialnego, a mianowicie niezbędnego elementu z art. 92 & 1 pkt. 9 Prawa o notariacie , wobec czego forma aktu notarialnego zastrzeżona w art. 158 k.c. nie została zachowana. Niezachowanie tej formy jako innej formy szczególnej od formy pisemnej skutkuje zaś nieważnością czynności prawnej z mocy art. 73 & 2 zdanie 1 k.c.

Zmiana rozstrzygnięcia przez uwzględnienie powództwa pociąga za sobą konieczność zmiany orzeczenia o kosztach procesu w związku z zasadą odpowiedzialności za wynik postępowania wyrażoną w art. 98 k.p.c. i zasądzenie tych kosztów od pozwanej na rzecz strony powodowej, na które składają się -opłata sądowa od pozwu w kwocie 11.000 zł. oraz koszty zastępstwa prawnego według stawki minimalnej z & 6 pkt. 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu ( Dz.U.Nr.163 , poz. 1348 ze zm.) wraz z opłatą skarbową od pełnomocnictwa w łącznej kwocie 7.217zł. Zaszła też konieczność zmiany rozstrzygnięcia o kosztach zastępstwa prawnego pozwanej z urzędu przez obciążenie tymi kosztami Skarbu Państwa na podstawie art. 29 ust. 1 ustawy z dnia 26 maja 1982 r.-Prawo o adwokaturze ( Dz.U.z 2009 r. Nr.146, poz. 1188 ze zm.-jednol.tekst).

Z przytoczonych wyżej względów Sąd Apelacyjny orzekł jak w punkcie 1 sentencji na mocy art. 386 & 1 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego między stronami, na które składają się - opłata sądowa od apelacji w kwocie 11.000 zł. oraz koszty zastępstwa prawnego w wysokości stawki minimalnej określonej w & 6 pkt. 7 w związku z & 13 ust. 1 pkt. 2 wymienionego wyżej rozporządzenia w kwocie 5.400 zł., orzeczono na podstawie art. 98 & 1 i 3 w związku z art. 391 & 1 k.p.c., natomiast o kosztach zastępstwa pozwanej z urzędu w postępowaniu apelacyjnym stosownie do & 2 ust. 3 , & 6 pkt. 7 , & 13 ust. 1 pkt. 2 i & 19-21 tego rozporządzenia oraz art. 29 ust. 1 Prawa o adwokaturze.