Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 lutego 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach V Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 22 lutego 2017 r. w Katowicach

na rozprawie

sprawy z powództwa M. J.

przeciwko Skarbowi Państwa - Dyrektorowi Aresztu Śledczego w (...)

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Gliwicach

z dnia 5 kwietnia 2016 r., sygn. akt I C 176/14

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od powoda na rzecz Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej kwotę 240 (dwieście czterdzieści) złotych tytułem kosztów postępowania apelacyjnego;

3.  przyznaje adwokat M. K. od Skarbu Państwa Sądu Okręgowego w Gliwicach kwotę 295,20 (dwieście dziewięćdziesiąt pięć 20/100) złotych, w tym 55,20 złotych podatku od towarów i usług, tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej świadczonej powodowi z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt V ACa 457/16

UZASADNIENIE

Powód M. J. wystąpił do Sądu Okręgowego w Gliwicach z pozwem, w którym domagał się zasądzenia od pozwanego Skarbu Państwa – Dyrektora Aresztu Śledczego w (...) kwoty 85.000zł tytułem zadośćuczynienia za naruszenie dóbr osobistych, wniósł nadto o zasądzenie na swą rzecz kosztów procesu. Uzasadniając żądanie powód podał, że w okresie 17 maja do 26 czerwca 2013r., 13 sierpnia do 18 września 2013r. przebywał, a obecnie od 23 października 2013r. przebywa w tej jednostce penitencjarnej. W okresie objętym pozwem cele więzienne nie spełniały wymogów wynikających z Kodeksu karnego wykonawczego odnośnie metrażu przypadającego na jedną osobę, a nie zachodziły ustawowe przesłanki do wyjątkowego osadzenia powoda w celi, w której na jedną osobę przypada mniej niż 3m ^{( 2)}. Cele nie spełniały też wymogów ustawowych co do kubatury. Po odjęciu powierzchni kącika sanitarnego oraz urządzeń grzewczych do dyspozycji powoda pozostawała przestrzeń mniejsza aniżeli 3m ^{( 2)}. Nadto cele nie spełniały wymogów w zakresie warunków socjalno – bytowych oraz sanitarnych z uwagi na brak właściwego oświetlenia, zagrzybienie, brak odpowiedniej wentylacji, nienależyte wydzielenie kącika sanitarnego, brak dostępu do ciepłej wody, niezapewnienie dostatecznej ilości środków czystości, niezapewnienie właściwej opieki medycznej oraz odpowiedniej ilości leków. Powód podniósł, iż warunki wykonywania kary nie powinny być źródłem dolegliwości innych niż związanych bezpośrednio z pozbawieniem wolności, dlatego umieszczenie go w celi, w której przekroczone były wynikające z art.110 k.k.w. normy metrażowe może stanowić naruszenie godności i prawa do prywatności.

Pozwany domagał się oddalenia powództwa i zasądzenia kosztów procesu. Zaprzeczył by w okresie osadzenia powoda dochodziło do tzw. przeludnienia oraz by cele nie spełniały właściwych warunków sanitarnych i socjalno – bytowych.

Wyrokiem z 5 kwietnia 2016r. Sąd Okręgowy w Gliwicach oddalił powództwo i orzekł o kosztach procesu. Rozstrzygnięcie zapadło przy ustaleniu, że powód przebywał u pozwanego w okresie 17 maja 2013r. do 11 października 2014r. w celach wieloosobowych o numerach kolejno (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), ponownie (...), (...), (...), (...), (...), a następnie ponownie w celi (...). Każdorazowo powierzchnia celi przypadająca na jednego osadzonego była nie mniejsza niż 3m ^{( 2)}. Zgodnie z obowiązującymi przepisami od powierzchni celi odliczono kąciki sanitarne, powierzchnie pod oknami, powierzchnie pod grzejnikami (wnękę kaloryferową jeżeli jest) oraz powierzchnie pod kratami w przypadku cel dla przestępców niebezpiecznych, przy powód nie był osadzony w tego rodzaju celi. Sąd Okręgowy ustalił również, że cele nie były zagrzybione, a kącik sanitarny był umieszczony z reguły przy wejściu do celi i zabudowany trwałą zabudową na wysokości 1,85m. W celi była bieżąca zimna woda, którą można było podgrzać. Osadzeni mieli możliwość zakupienia środków czystości, areszt zapewniał też opiekę medyczną, a temperatura w celach była adekwatna do pory roku – istniała możliwość jej sprawdzenia przez kwatermistrza. Ponadto każda cela posiada dwa otwory wentylacyjne oraz okno umożliwiające przeprowadzenie wentylacji.

W oparciu o powyższe ustalenia Sąd Okręgowy doszedł do przekonania, że powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie ponieważ powód nie wykazał by opisana na wstępie jednostka penitencjarna pozwanego działała względem jego osoby w sposób bezprawny. Nie wykazał powód by w ogóle przebywał w warunkach przeludnienia, natomiast pozwany przedstawił dowody, które Sąd ocenił jako wiarygodne, świadczące o zachowaniu normy powierzchniowej 3m ² na jednego osadzonego. Dodatkowo podkreślił, że zarówno w świetle regulującego tę kwestię art.110 k.k.w. oraz orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka na gruncie przepisu art.3 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wartości nie zdefiniowano konkretnej normy powierzchni, której przekroczenie automatycznie oznaczałoby naruszenie powołanego przepisu. Sąd Okręgowy miał natomiast na uwadze kryterium tzw. kumulatywnej oceny zaistniałych warunków, polegającej na kompleksowej ocenie wszelkich aspektów warunków oraz rygorów pozbawienia wolności takich jak powierzchnia celi, liczba osadzonych osób w celi, warunki sanitarne, możliwość zapewnienia minimum prywatności, ilość czasu spędzanego poza celą, możliwość pracy, czas i częstotliwość zajęć sportowych i rekreacyjnych, wiek i płeć osadzonych, ich prawidłowy dobór itp. Wskazał, że zastosowanie tego kryterium ma to znaczenie, iż braki i nieprawidłowości w jednej z wymienionych okoliczności, jeżeli są „zrekompensowane” pewnymi udogodnieniami w zakresie innych, nie muszą powodować oceny negatywnej i stwierdzenia naruszenia praw człowieka. Sąd Okręgowy miał też na uwadze stanowisko Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, który za traktowanie nieludzkie uznał złe traktowanie, które jest zamierzone, stosowane nieprzerwanie przez dłuższy czas, jeśli spowodowało u ofiary obrażenia ciała albo intensywne cierpienie fizyczne lub psychiczne. Dokonując analizy rozstrzygnięć zapadłych w tego rodzaju sprawach Sąd Okręgowy stwierdził, że w każdym wypadku o naruszeniu godności skazanego można mówić wtedy, gdy cierpienia i upokorzenie przekraczają konieczny element cierpienia wpisanego w odbywanie kary pozbawienia wolności, zwłaszcza przy bierności zakładu karnego, który nie dba o poprawę warunków obywania kary i godzi się na przepełnienie cel, nie dba o zwiększenie ich ilości, o remonty, o polepszenie warunków racjonalnych, żywieniowych, czy wreszcie kulturalnych.

Odnosząc te rozważania do okoliczności niniejszej sprawy Sąd Okręgowy wskazał, że powód nie wykazał, by doszło do naruszania jego dóbr osobistych w okresie objętym pozwem. Jego twierdzenia zawarte w pozwie, a odnoszące się do warunków sanitarnych, jakie panowały w Areszcie Śledczym w (...), nie zostały potwierdzone w żaden sposób, zarzutów tych nie potwierdził także świadek M. S., który jak powód był osadzony w tym Areszcie. Sąd Okręgowy miał też na uwadze, że mimo dwukrotnego wezwania powód nie stawił się i nie złożył zeznań w charakterze strony, pozbawiając się tym samym możliwości udowodnienia swoich racji za pomocą tego środka dowodowego. Sąd Okręgowy oddalił natomiast wniosek o dopuszczenie dowodu ze zdjęć celi oraz o przeprowadzenie oględzin cel uznając, że wobec wyników postępowania dowodowego wnioski te były niecelowe, ich uwzględnienie nie przyczyniłoby się do rozstrzygnięcia sprawy i powodowałoby jej zbędne przedłużenie. Rozstrzygnięcie zapadło na podstawie art.24 k.c., a w zakresie kosztów procesu na podstawie art.102 k.p.c. O wynagrodzeniu należnym pełnomocnikowi powoda ustanowionemu z urzędu orzeczono na zasadzie art. 29 Prawa o adwokaturze w związku z § 11 ust.1 pkt 25 i § 2 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu w związku z § 22 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu.

W apelacji od tego wyroku powód zarzucił naruszenie art.23 i 24 k.c. poprzez ich błędną wykładnię, polegającą na nieprawidłowym przyjęciu, że złe warunki, w jakich przebywał powód, takie jak przede wszystkim brak odpowiedniego oświetlenia, brak odpowiedniej wentylacji, zagrzybienie, nienależyte wydzielenie kącika sanitarnego, brak dostępu do ciepłej wody, niezapewnienie właściwej opieki medycznej oraz odpowiedniej ilości leków nie dają podstaw do przyznania zadośćuczynienia za doznaną krzywdę. Skarżący zarzucił również sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego, mającą wpływ na wynik sprawy, a polegającą na nieuzasadnionym przyjęciu, że nie doszło do wykazania naruszenia dóbr osobistych przez opisane wyżej warunki osadzenia, a nadto że powód nie wykazał doznanej krzywdy. Ponadto skarżący zarzucił naruszenie art.217 k.p.c. poprzez oddalenie wniosku dotyczącego wykonania zdjęć celi oraz oględzin celi, co uniemożliwiło przeprowadzenie dowodów z faktów mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy oraz art.231 § 1 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie i w konsekwencji stwierdzenie, że powód nie wykazał naruszenia dóbr osobistych, podczas gdy taki wniosek można było wyprowadzić z ustalonych w toku postępowania faktów. W oparciu o te zarzuty powód domagał się zmiany wyroku poprzez uwzględnienie powództwa w całości, ewentualnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji.

Pozwany domagał się oddalenia powództwa i zasądzenia kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył, co następuje.

Apelacja jest bezzasadna.

Sąd pierwszej instancji poczynił prawidłowe ustalenia faktyczne, które w pełni znajdują oparcie w zgromadzonych dowodach. Ich ocena, choć lakoniczna, nie narusza zasad wymienionych w art.233 § 1 k.p.c. Sąd Apelacyjny akceptuje w pełni te ustalenia i bez zbędnego powtarzania czyni je własnymi.

Zarzuty powoda odnoszące się do podstawy faktycznej rozstrzygnięcia nie mogły odnieść skutku. W pierwszej kolejności godzi się zauważyć, że formułując twierdzenia o sprzeczności ustaleń faktycznych ze zgromadzonymi w sprawie dowodami oraz kwestionując prawidłowość oceny tych dowodów powód nie tylko nie wskazał na czym owa wadliwość polega, ale nie podał nawet które z dowodów zostały ocenione nieprawidłowo. Tymczasem w judykaturze powszechnie przyjmuje się, że właściwe sformułowanie zarzutów odnoszących się do oceny dowodów wymaga aby skarżący przywołał konkretne uchybienia sądu pierwszej instancji, polegające na naruszeniu zasad logiki, rozsądku czy doświadczenia życiowego. Nie jest natomiast wystarczające przedstawienie innej wersji wydarzeń, nawet równie prawdopodobnej do tej, którą przyjął sąd. Skarżący wymogów tych nie spełnił, a jego zarzuty z braku podstaw stanowią jedynie polemikę ze stanowiskiem Sądu Okręgowego. Zarzucając naruszenie prawa procesowego powód przyjął za pewne i udowodnione okoliczności związane z niewłaściwym standardem cel i ich powierzchnią, choć jednocześnie nie próbował podważyć dowodów w postaci zeznań świadków oraz dokumentów, z których wynikały okoliczności odmienne. Jest to o tyle istotne, że ustalenie warunków, w jakich powód został osadzony w Areszcie Śledczym w (...), było osią sporu w całym toku niniejszego postępowania. Dla przykładu – powód w swej apelacji odwoływał się do tzw. przeludnienia związanego z niezachowaniem normy powierzchniowej 3m ^{( 2 )}na jednego osadzonego, lecz jednocześnie nie podważał ani dokumentów złożonych przez pozwanego, ani zeznań przedstawiciela pozwanego D. W., z których wynikało, że w okresie osadzenia nie spędził ani jednego dnia w przeludnionej celi. Twierdząc z kolei, że cele były zagrzybione powód nie odniósł się do zeznań współosadzonego M. S., który okoliczności tej przeczył. Ostatecznie żaden z dowodów, w tym zaoferowanych przez powoda, nie stwarzał podstaw do przyjęcia, że w Areszcie Śledczym w (...) istniały takie warunki socjalno – bytowe, jak opisano w pozwie. Wprawdzie powód domagał się przeprowadzenia oględzin cel, ale zgodzić się trzeba ze stanowiskiem pozwanego wyrażonym w odpowiedzi na apelację, że dowód ten był o tyle nieprzydatny, że pozwalałby ustalić stan cel istniejący obecnie, a nie w chwili, kiedy przebywał w nich powód (począwszy od maja 2013r.). Powód zarzucił też w apelacji, że nie zapewniono mu należytej opieki lekarskiej ani odpowiedniej ilości leków, jednak z okoliczności sprawy nie wynika ani jakiej ewentualnie powód opieki medycznej potrzebował, a jej nie uzyskał, ani także w jakie leki i w związku z jakim schorzeniem nie został zaopatrzony.

Podsumowując powyższe rozważania – Sąd Apelacyjny nie stwierdził naruszenia prawa procesowego, a tym bardziej takiego, które miałoby wpływ na treść zaskarżonego rozstrzygnięcia.

Odmiennym zagadnieniem pozostaje udowodnienie zakresu doznanej krzywdy – słusznie stwierdził Sąd Okręgowy, iż powód nie stawiając się celem przesłuchania w charakterze strony sam pozbawił się możliwości skorzystania z tego środka dowodowego, niezbędnego w procesie o ochronę dóbr osobistych.

Ponieważ – jak już o tym była mowa – powód w ogóle nie udowodnił wystąpienia okoliczności faktycznych, z którymi wiązał naruszenie swych dóbr osobistych, nie można podzielić jego stanowiska, iż oddalając powództwo Sąd Okręgowy naruszył art.23 i art.24 k.c.

Z podanych przyczyn Sąd Apelacyjny doszedł do przekonania, że apelacja nie jest zasadna i orzekło jej oddaleniu po myśli art.385 k.p.c. O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art.98 k.p.c. W sprawie nie zachodzi bowiem szczególnie uzasadniony wypadek, o jakim mowa w art.102 k.p.c., tym bardziej, że decydując się na wystąpienie z apelacją, która nie wnosiła niczego nowego do sprawy powinien liczyć się z koniecznością zwrotu kosztów poniesionych przez przeciwnika procesowego. Wysokość zasądzonej kwoty wynika z § 8 ust.1 pkt 26 w związku z § 10 ust.1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U. z 2015r., poz.1800 ze zm.) w brzmieniu obowiązującym w dacie wniesienia apelacji, przy czym w odniesieniu do ustanowionego z urzędu pełnomocnika powoda do kwoty należnego wynagrodzenia doliczono również podatek od towarów i usług.

SSO (del.) Piotr Suchecki SSA Lucjan Modrzyk SSA Aleksandra Janas