Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 października 2016 r.

Sąd Okręgowy we Wrocławiu II Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie następującym:

Przewodniczący- Sędzia SO Jolanta Bojko

Sędzia SO Katarzyna Wręczycka

Sędzia SO Piotr Jarmundowicz (spr.)

Protokolant: Anna Gawrońska

po rozpoznaniu w dniu 5 października 2016r. we Wrocławiu na rozprawie

sprawy z powództwa A. B.

przeciwko (...) S.A. w W. o zapłatę

na skutek apelacji strony pozwanej

od wyroku Sądu Rejonowego dla Wrocławia Krzyków we Wrocławiu

z dnia 10 kwietnia 2015 r.

sygn. akt I C 2686/14

I.  oddala apelację;

I.  zasądza od strony pozwanej na rzecz powoda 1 200 zł kosztów postępowania apelacyjnego.

SSO Piotr Jarmundowicz SSO Jolanta Bojko SSO Katarzyna Wręczycka

Sygn. akt II Ca 1168/15

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 10 kwietnia 2015 r. Sąd Rejonowy dla Wrocławia - Krzyków we Wrocławiu zasądził od (...) S.A. w W. na rzecz powoda A. B. kwotę 30 259,84 zł wraz z odsetkami ustawowymi liczonymi od dnia 12 sierpnia 2014 r. do dnia zapłaty zasądzając jednocześnie od strony pozwanej na rzecz powoda kwotę 3 930 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

W uzasadnieniu Sąd Rejonowy wskazał, że strony łączyła umowa o charakterze mieszanym, stanowiąca umowę ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym. W umowie tej zastrzeżono, że w przypadku całkowitej wypłaty środków zgromadzonych przez ubezpieczającego przed upływem określonego terminu, strona pozwana uprawniona była do pobrania opłaty likwidacyjnej. W chwili rozwiązania umowy, wartość środków zgromadzonych na koncie powoda wynosiła kwotę 55 017,89 zł. Wskutek rozwiązania umowy strona pozwana potrąciła opłatę za wykup w wysokości 30 259,84 zł (55 % wartości polisy utworzonej ze składki regularnej), wypłacając resztę środków zgromadzonych na koncie powoda w wysokości 24 758,05 zł.

Sąd Rejonowy wskazał, iż powództwo zasługiwało na uwzględnienie, bowiem postanowienia OWU określające uprawnienie strony pozwanej do pobrania opłaty za wykup w ww. kwocie były niewiążącymi powoda klauzulami niedozwolonymi. Zgodnie z art. 385 (1) § 1 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nie uzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Zdaniem Sądu Rejonowego, strona pozwana zastrzegając na swoją korzyść prawo do naliczenia rażąco wygórowanej opłaty za wykup, nie informując kontrahenta z jakich przyczyn świadczenie to ma taką właśnie wartość i jakie koszty czy też obciążenia wchodzą w skład tej opłaty, ukształtowała prawa i obowiązki powoda w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Sąd I instancji wskazał również, że w postanowieniach badanego wzorca umownego brak jest jednoznacznego wskazania, że opłata za wykup służy pokryciu znacznych kosztów ponoszonych przez ubezpieczyciela w związku z zawarciem umowy, w tym kosztów akwizycji i prowizji pośrednika, a nadto ma na celu zrównoważenie szczególnego prawa przysługującego ubezpieczającemu w postaci prawa wykupu, ustala zaś ono wysokość opłaty procentowo w odniesieniu do zgromadzonych przez konsumenta środków, niezależnie od ich faktycznej wysokości. Zdaniem Sądu I instancji, strona pozwana nie wykazała związku kosztów i ryzyka ubezpieczyciela z wysokością opłaty likwidacyjnej. Sąd Rejonowy uznał, iż takie ukształtowanie obowiązku nałożonego na konsumenta jest niezgodne z dobrymi obyczajami, zakładającymi lojalność przedsiębiorcy wobec konsumenta, bowiem z jednej strony zakład ubezpieczeń ukrył przed kontrahentem rzeczywisty cel tego świadczenia i przypisał mu w OWU charakter, którego rzeczywiście to świadczenie nie miało mieć, zaś z drugiej strony - przy przyjęciu, iż opłata ta miała stanowić zwrot kosztów za czynności związane z wykupem polisy, uznać należy za rażąco wygórowane. Sąd Rejonowy uwzględnił powództwo wobec uznania, że zakwestionowane postanowienie miało charakter niedozwolonej klauzuli umownej, nie wiązało powoda, a zatem pobrana na jego podstawie opłata za wykup miała charakter świadczenia nienależnego i podlegała zwrotowi.

Od powyższego wyroku strona pozwana złożyła apelację zarzucając naruszenie:

1) art. 6 k.c. w zw. z art. 232 k.p.c. poprzez jego błędne zastosowanie i przyjęcie, że powód przedstawił dowody świadczące o tym, że postanowienie wzorca umownego stosowanego przez pozwaną stanowi postanowienie niedozwolone pomimo braku przedstawienia takiego dowodu przez powoda;

2) art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów polegające na całkowitym pominięcie przez Sąd przy rozpoznaniu sprawy warunków umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi na podstawie której powód został objęty ochroną ubezpieczeniową i uznaniu, że pozwana zatrzymuje jakieś środki stanowiące własność powoda oraz uznaniu, iż wypłata wartości wykupu nie jest głównym świadczeniem z umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym;

3) art. 278 § 1 k.p.c. poprzez oddalenia wniosku o dopuszczenie wniosku z opinii biegłego aktuariusza, podczas gdy rozstrzygnięcie sprawy wymaga wiadomości specjalnych;

4) art. 385 (1) k.c. oraz art. 805 k.c. w zw. z art. 829 § 1 k.c. i art. 2 ust. 1 pkt 13 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej poprzez jego błędną interpretację i uznanie, że postanowienie OWU stanowi postanowienie niedozwolone, środki znajdujące się na ubezpieczeniowym funduszu stanowią aktywa powoda, nie zakładu ubezpieczeń, pomimo odmiennej definicji ustawowej ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego oraz postanowienie umowne stoi w sprzeczności z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interes powoda;

5) art. 385 (2) k.c. w zw. z art. 65 § 2 k.c. poprzez jego błędną interpretację i dokonanie indywidualnej kontroli wzorca umownego całkowicie z pominięciem reguły interpretacyjnej wyznaczonej przez przepisy prawa, w tym w szczególności bez dokonania oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia, fakt objęcia powoda ochroną ubezpieczeniową na podstawie umowy ubezpieczenia przy całkowitym pominięciu przez sąd okresu, na jaki zostały zawarte wzajemne zobowiązania stron oraz okoliczności, że jej zerwanie było jednostronną czynnością powoda niezwiązaną z żadnymi przyczynami leżącymi po stronie pozwanej;

6) art. 18 ust. 2 ustawy o działalności ubezpieczeniowej poprzez jego błędną interpretację i uznanie, że pozwana nie ma prawa pokrycia kosztów wykonywania umowy ubezpieczenia ze składki wpłaconej przez powoda i alokowanej w ubezpieczeniowe fundusze kapitałowe;

7) art. 153 ustawy o działalności ubezpieczeniowej poprzez jego błędną wykładnię i uznanie, że postanowienia OWU stanowią postanowienia niedozwolone i tym samym uznanie, że pozwana jako zakład ubezpieczeń nie ma prawa pokrycia kosztów prowadzonej działalności ze środków wypłaconych przez powoda jako składka z tytułu zawartej umowy ubezpieczenia oraz tym samym nie ma obowiązku prowadzenia działalności rentownej;

8) § 2 ust. 1 pkt 19 - 21 oraz art. 16 Rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 28 grudnia 2009 r. w sprawie szczególnych zasad rachunkowości zakładów ubezpieczeń i zakładów reasekuracji poprzez błędną interpretację i uznanie, że pozwana nie ma prawa pokrycia kosztów związanych z prowadzoną przez siebie działalnością, w tym w szczególności koszty ponoszone przez pozwaną nie są sprecyzowane i pozwana nie ma prawa amortyzować kosztów akwizycji w czasie, pomimo, że wyżej wspomniane rozporządzenie zarówno określa szczegółowo koszty ponoszone pozwaną i koszty, które pozwana ma rozliczyć z wypłaconych składek jak określa czas ich amortyzacji i termin, jakich należy je rozliczyć.

Skarżąca wniosła o dopuszczenie przez Sąd Okręgowy dowodu z opinii biegłego sądowego aktuariusza, na okoliczność kalkulacji kosztów pozwanej, związanych z przedterminowym rozwiązaniem umowy ubezpieczenia, zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie na rzecz pozwanej od powoda kosztów procesu, w tym postępowania za dwie instancje według norm przepisanych lub ewentualnie uchylenie zaskarżonego w części orzeczenia i przekazanie do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej kosztów procesu, w tym postępowania apelacyjnego.

W uzasadnieniu apelacji podniesiono, że Sąd I instancji błędnie uznał, że opłata za wykup ustalająca wartość wykupu określa główne świadczenia stron wynikające z umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym. Apelująca, powołując się na poglądy doktryny, podniosła również, że aktywa zgromadzone w ramach ubezpieczeniowych funduszy kapitałowych stanowią wyłączną własność zakładu ubezpieczeń i są częścią jego aktywów, które on lokuje zgodnie z zasadami przyjętymi w umowach ubezpieczenia. Dodatkowo, skarżąca podniosła, iż powód posiada wyższe wykształcenie, prowadzi działalność gospodarczą w zakresie badania rynku i opinii publicznej, wobec czego nie należy go traktować jako przeciętnego konsumenta. Jednocześnie podkreślono że w momencie rozwiązania umowy ubezpieczenia pozwana jest zobowiązana rozliczyć koszty akwizycji owej umowy ubezpieczenia, które to koszty pozwana powinna pokryć z wpłaconych przez powoda składek, a w przypadku rozwiązania umowy ubezpieczenia przed terminem aktywowane koszty akwizycji dotyczące tej umowy są ujmowane w koszty w tym samym miesiącu, w którym następuje rozwiązanie umowy ubezpieczenia, a zatem przy wydawaniu orzeczenia koniecznym jest wzięcie pod uwagę obowiązku rozliczenia i pokrycia kosztów poniesionych przez pozwaną z wpłaconej przez powoda składki.

W odpowiedzi na apelację strony pozwanej, powód wniósł o oddalenie apelacji w całości ze względu na jej bezzasadność, oddalenie wniosku pozwanej o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego sądowego oraz zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

W uzasadnieniu wskazano, że w ocenie powoda rozstrzygnięcie Sądu Rejonowego jest prawidłowe i ma potwierdzenie w zebranym materiale dowodowym, a ponadto w pełni odpowiada prawu.

Na rozprawie w dniu 5 października 2016 r. Sąd Okręgowy postanowił pominąć dowód z opinii biegłego sądowego aktuariusza wobec bezskutecznego upływu terminu do uiszczenia przez stronę pozwaną zaliczki tytułem wynagrodzenia biegłego sądowego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja strony pozwanej jako bezzasadna podlegała oddaleniu.

Poczynione przez Sąd I instancji ustalenia faktyczne, Sąd Okręgowy w pełni podziela i uznaje za własne.

Zdaniem Sądu Okręgowego, wbrew stanowisku zaprezentowanemu w apelacji, orzeczenie Sądu I instancji uznać należy za prawidłowe, wydane na skutek właściwie przeprowadzonej przez Sąd Rejonowy oceny zebranego materiału dowodowego w sprawie. Materiał dowodowy przedstawiony w sprawie oceniony został bowiem przez Sąd Rejonowy wszechstronnie i zgodnie z regułami wyrażonymi w art. 233 k.p.c. Wskazać w tym miejscu należy, że uchybienie przepisowi art. 233 k.p.c. ma miejsce wówczas, gdy wnioski wyprowadzone przez sąd przy ocenie dowodów nie układają się w logiczną całość zgodną z doświadczeniem życiowym, lecz pozostają ze sobą w sprzeczności, a także gdy nie istnieje logiczne powiązanie wniosków z zebranym w sprawie materiałem dowodowym (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 17 kwietnia 2014 r., sygn. akt I ACa 267/14).

Zdaniem Sądu Okręgowego, Sąd Rejonowy prawidłowo ustalił, iż postanowienia umowne określające świadczenie wykupu na poziomie 55 % zgromadzonych środków, nie wiązały powoda. Poprawnym wobec tego wnioskiem było stwierdzenie, iż dokonanie przez stronę pozwaną zatrzymania środków, stanowiło niedozwoloną klauzulę i wyczerpująco uzasadnił tę ocenę.

Strona pozwana w swej apelacji wskazuje na niedostarczenie przez powoda dowodów na okoliczność spełnienia przesłanek wymaganych do uznania danego postanowienia za klauzulę niedozwoloną, lecz w ocenie Sądu Okręgowego stanowi to li tylko środek obrony strony pozwanej, bowiem nie wiadomo, jakie dowody, poza dokumentami związanymi z zawarciem, wykonywaniem i rozwiązaniem umowy, powód miałby dołączać. Ocena dowodów przedstawiona przez Sąd Rejonowy nie nosi znamion nielogiczności czy też niezgodności z doświadczeniem życiowym. Świadczenie wykupu jest przewidziane na wypadek rozwiązania umowy i ustalenia sądu w tym zakresie wynikają ze złożonych dokumentów, w istocie nawet z uzasadnienia apelacji wynika zaś, iż jest to swoista opłata, która obejmuje koszty przedterminowej likwidacji polisy. Sąd Rejonowy prawidłowo uwzględnił na kim spoczywa ciężar wykazania zasadności roszczenia nie naruszając art. 6 k.c. w zw. z art. 232 k.p.c.

W ocenie Sądu Okręgowego, wbrew twierdzeniom apelującej, postanowienia dotyczące opłaty likwidacyjnej nie określały głównych świadczeń stron, w związku z czym mogą być one uznane za klauzule niedozwolone. Nie było też żadnych podstaw, ażeby traktować opłatę likwidacyjną jako świadczenie główne w rozumieniu art. 385 § 1 k.c., co wyłączałoby kontrolę klauzuli w trybie tego przepisu. Z istoty stosunku ubezpieczenia wynika, że świadczeniem głównym należnym zakładowi ubezpieczeń jest składka. Świadczenie określone poza składką będzie w tej sytuacji świadczeniem ubocznym. Takim świadczeniem jest w szczególności każde świadczenie związane z przedwczesnym rozwiązaniem umowy. W doktrynie wskazuje się, że pojęcie „główne świadczenia stron" należy interpretować raczej wąsko, w nawiązaniu do pojęcia elementów umowy przedmiotowo istotnych (essentialia negotii). Do elementów tych zaliczyć będzie można wynagrodzenie i cenę oraz świadczenie wzajemne przedsiębiorcy – towar, usługę, np. elementem tym będzie ilość i cena towaru w umowie sprzedaży, ale już nie określenie jakości towaru (Rzetecka - Gil Agnieszka, Kodeks cywilny. Komentarz. Zobowiązania - część ogólna, Komentarz do Kodeksu cywilnego). W przedmiotowej sprawie do głównych świadczeń stron należało spełnienie przez ubezpieczyciela danego świadczenia w przypadku zajścia określonego w umowie wypadku, a także opłacanie składki ubezpieczeniowej przez powoda. Tylko postanowienia bezpośrednio regulujące wskazane kwestie można zatem zaliczyć do postanowień określających główne świadczenia stron. Umieszczone w OWU zapisy dotyczące opłaty likwidacyjnej regulują świadczenia poboczne, związane jedynie pośrednio z głównym przedmiotem umowy. Omawiane postanowienia mogą mieć więc w pewnych okolicznościach wpływ na wysokość poszczególnych świadczeń stron, jednak nie oznacza to, iż automatycznie należy je uznać za określające świadczenie główne stron. Pojęcie to należy bowiem rozumieć wąsko, zwłaszcza przy ocenie umów zawieranych pomiędzy podmiotem profesjonalnym a konsumentem. W tym miejscu wskazań należy na pogląd Sądu Najwyższego, który stwierdził, że w piśmiennictwie formułowany jest ogólny postulat, by pojęcie postanowień określających główne świadczenia stron rozumieć wąsko, jako obejmujący jedynie klauzule wprost odnoszące się do obowiązku głównego realizowanego w ramach umowy, przez określenie jego zakresu, a wszelkie wątpliwości należy rozstrzygać na rzecz objęcia klauzuli kontrolą merytoryczną (uchwała Sądu Najwyższego dnia 29.06.2007 r., sygn. akt III CZP 62/07).

Sąd Okręgowy nie podziela również zarzutu naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. Uzasadnienie wyroku sporządzone przez Sąd I instancji zawiera wszystkie ustawowo określone elementy i poddaje się kontroli instancyjnej. Zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. może być usprawiedliwiony tylko w wyjątkowych okolicznościach, w których treść uzasadnienia orzeczenia Sądu uniemożliwia całkowicie dokonanie oceny toku wywodu, który doprowadził do wydania orzeczenia lub w przypadku zastosowania prawa materialnego do niedostatecznie jasno ustalonego stanu faktycznego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 listopada 2009 r. II PK 129/09). W niniejszej sprawie rozstrzygnięcie jest prawidłowe, a uzasadnienie wyjaśnia w sposób wyczerpujący jego motywy.

Przy prawidłowo ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy prawidłowo zastosował przepisy prawa materialnego. Jak już zostało wspomniane, świadczenie wykupu nie jest świadczeniem głównym, a w związku z tym Sąd Rejonowy w sposób prawidłowy uznał, iż zostały spełnione wszystkie przesłanki i zasadnie przyjął, że zapisy umowy w zakresie określenia tego świadczenia stanowią postanowienia niedozwolone.

W ocenie Sądu II instancji, Sąd Rejonowy nie naruszył także art. 385 (2) k.c. w zw. z art. 65 § 2 k.c., z uwagi na to, iż nie ma przeszkód, by strona pozwana, kształtując zapisy umowne z konsumentami, wystrzegała się postanowień naruszających prawa konsumenta. Jako chybione należy ocenić zarzuty apelującej, że sąd nie wziął pod uwagę przepisów ustawy o działalności ubezpieczeniowe. Strona pozwana zawierając umowę z konsumentem winna w sposób transparentny określić jego obciążenia wynikające z umowy. Tymczasem sformułowania w zakresie podstaw ustalania świadczenia wykupu w żaden sposób nie pozwalają ustalić jaki koszt pozwanego pokryć ma konsument z tytułu przedwczesnego rozwiązania umowy. W tym miejscu wskazać należy, iż jako całkowicie bezpodstawny jawi się zarzut niedopuszczenia przez Sąd I instancji dowodu z opinii biegłego aktuariusza, skoro na etapie apelacji, gdy ów dowód został dopuszczony, pozwany uchybił terminowi do uiszczenia zaliczki tytułem wynagrodzenia biegłego, co doprowadziło do jego pominięcia.

Z uwagi na powyższe wobec stwierdzenia, iż spełnione zostały wszystkie przesłanki świadczące o abuzywności postanowień umowy zawartych w OWU rozstrzygnięcie Sądu uznać należy za prawidłowe. W sytuacji bowiem bezskuteczności względem konsumenta tych zapisów nie było podstaw do zatrzymywania na swoją rzecz środków, a tym samym w świetle umowy łączącej strony w pozostałym zakresie, winny być one w całości zwrócone. Roszczenie powoda zasługiwało więc na uwzględnienie.

Mając na względzie powyższe Sąd Okręgowy oddalił apelację na podstawie art. 385 k.p.c., a rozstrzygnięcie o kosztach oparte zostało na art. 98 k.p.c.

Piotr Jarmundowicz Jolanta Bojko Katarzyna Wręczycka