Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 lutego 2017 roku

Sąd Okręgowy w Płocku IV Wydział Cywilny-Odwoławczy

w składzie następującym:

Przewodniczący - SSO Wacław Banasik (spr.)

Sędziowie - SO Małgorzata Michalska

SO Renata Wanecka

Protokolant: sekr. sądowy Katarzyna Gątarek

po rozpoznaniu na rozprawie 15 lutego 2017 r. w P.

sprawy z powództwa S. J. (1)

przeciwko Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w W.

o ustalenie

na skutek apelacji pozwanej

od wyroku Sądu Rejonowego w Gostyninie z 29 sierpnia 2016 r.

sygn. akt I C 438/15

1.  zmienia zaskarżony wyrok w całości i powództwo oddala, oraz zasądza od S. J. (1) na rzecz Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w W. kwotę 846 (osiemset czterdzieści sześć) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu;

2.  zasądza od S. J. (1) na rzecz Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w W. kwotę 850 (osiemset pięćdziesiąt) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu za II instancję.

SSO Małgorzata Michalska SSO Wacław Banasik SSO Renata Wanecka

Sygn. akt IV Ca 996/16

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 29 sierpnia 2016 r. Sąd Rejonowy w Gostyninie ustalił, że powód S. J. (1) ma prawo do unijnych dopłat bezpośrednich za 2012 rok zgodnie z powierzchnią działek rolnych wynoszącą:

- na działce rolnej oznaczonej symbolem AI na działce ewidencyjnej nr (...) ha,

- na działce rolnej oznaczonej symbolem BG na działce ewidencyjnej nr (...) ha,

- na działce rolnej oznaczonej symbolem AK na działce ewidencyjnej nr (...) ha,

- na działce rolnej oznaczonej symbolem AL na działce ewidencyjnej nr (...) ha,

- na działce rolnej oznaczonej symbolem AM na działce ewidencyjnej nr (...) ha,

- na działce rolnej oznaczonej symbolem AN na działce ewidencyjnej nr (...) i częściowo 128/1 – 1,17 ha,

- na działce rolnej oznaczonej symbolem AO na działce ewidencyjnej nr (...) ha,

- na działce rolnej oznaczonej symbolem BL na działce ewidencyjnej nr (...) ha,

- na działce rolnej oznaczonej symbolem AT na działce ewidencyjnej nr (...) ha,

- na działce rolnej oznaczonej symbolem AR na działce ewidencyjnej nr (...) ha,

- na działce rolnej oznaczonej symbolem AS na działce ewidencyjnej nr (...) ha,

- na działce rolnej oznaczonej symbolem BA na działce ewidencyjnej nr (...) i częściowo na działkach nr (...) ha,

- na działce rolnej oznaczonej symbolem BB na działce ewidencyjnej nr (...) ha,

- na działce rolnej oznaczonej symbolem (...) na działce ewidencyjnej nr (...) ha,

- na działce rolnej oznaczonej symbolem AW na działce ewidencyjnej nr (...) ha,

- na działce rolnej oznaczonej symbolem BD na działce ewidencyjnej nr (...) i częściowo na działkach (...) ha,

- na działce rolnej oznaczonej symbolem BE na działce ewidencyjnej nr (...) i częściowo na działkach (...) ha,

- na działce rolnej oznaczonej symbolem AC na działce ewidencyjnej nr (...) i częściowo poza jej granicami – 1,15 ha,

- na działce rolnej oznaczonej symbolem ZZ na działce ewidencyjnej nr (...) i częściowo na przyległych działkach (...) ha,

- na działce rolnej oznaczonej symbolem WA na działce ewidencyjnej nr (...) ha,

- na działce rolnej oznaczonej symbolem AE na działce ewidencyjnej nr (...) ha,

- na działce rolnej oznaczonej symbolem BR na działce ewidencyjnej nr (...) ha,

- na działce rolnej oznaczonej symbolem (...) na działce ewidencyjnej nr (...) ha,

- na działce rolnej oznaczonej symbolem P na działce ewidencyjnej nr (...) ha,

- na działce rolnej oznaczonej symbolem O na działce ewidencyjnej nr (...) ha,

- na działce rolnej oznaczonej symbolem D na działce ewidencyjnej nr (...) ha,

- na działce rolnej oznaczonej symbolem F na działce ewidencyjnej nr (...) ha,

- na działce rolnej oznaczonej symbolem J na działce ewidencyjnej nr (...) ha,

- na działce rolnej oznaczonej symbolem R na działce ewidencyjnej nr (...) ha,

- na działce rolnej oznaczonej symbolem SS na działce ewidencyjnej nr (...) ha,

- na działce rolnej oznaczonej symbolem S na działce ewidencyjnej nr (...) ha,

- na działce rolnej oznaczonej symbolem M na działce ewidencyjnej nr (...) ha,

- na działce rolnej oznaczonej symbolem K na działce ewidencyjnej nr (...) ha,

- na działce rolnej oznaczonej symbolem L na działce ewidencyjnej nr (...) ha,

- na działce rolnej oznaczonej symbolem BC na działce ewidencyjnej nr (...) ha (punkt 1). W punkcie 2 Sad zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 9854,84 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania, w tym 600 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Powyższe rozstrzygnięcie zostało oparte na następujących ustaleniach i ocenie prawnej:

S. J. (1) jest rolnikiem, który korzysta ze wsparcia wynikającego z tzw. „dopłat unijnych”. Na skutek złożonego przez niego wniosku – w dniu 4 października 2012 r. kierownik Biura Powiatowego Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w P. wydał decyzję w sprawie przyznania płatności w ramach systemów wsparcia bezpośredniego na rok 2012. We wniosku S. J. (1) zadeklarował powierzchnię gruntów wynoszącą 53,95 ha do przyznania jednolitej płatności obszarowej, powierzchnię 30,07 ha do przyznania uzupełniającej płatności obszarowej do powierzchni grupy upraw podstawowych oraz powierzchnię 2,70 ha do przyznania specjalnej płatności obszarowej do powierzchni upraw roślin strączkowych i motylkowatych drobnonasiennych. W dniu 10 grudnia 2012 r. do Biura Powiatowego (...) w P. wpłynęło pismo w sprawie podejrzenia wystąpienia nieprawidłowości w gospodarstwie (...), które zostało przekazane do (...) Oddziału (...) w W..

W dniu 17 stycznia 2013 r. w gospodarstwie (...) zostały przeprowadzone czynności kontrolne w zakresie kwalifikowalności powierzchni metodą inspekcji terenowej. Następnie pracownicy pozwanego sporządzili raport o numerze (...)- (...). W trakcie kontroli z kwalifikowalności powierzchni stwierdzono następujące nieprawidłowości:

- na działce rolnej AC stwierdzono powierzchnię 0,86 wobec zadeklarowanej 1,20 ha,

- na działce rolnej AE stwierdzono powierzchnię 3,65 wobec deklarowanej 4,04 ha,

- na działce rolnej AL./AL1 stwierdzono powierzchnię 1,04 wobec zadeklarowanej 1,38 ha,

- na działce rolnej AR stwierdzono powierzchnię 1,29 wobec zadeklarowanej 1,62 ha,

- na działce rolnej AS stwierdzono powierzchnię 1,19 wobec zadeklarowanej 1,42 ha,

- na działce rolnej AT stwierdzono powierzchnię 0,61 wobec zadeklarowanej 0,72 ha,

- na działce rolnej AW stwierdzono powierzchnię 1,54 wobec zadeklarowanej 1,87 ha,

- na działce rolnej BA stwierdzono powierzchnię 2,176 wobec zadeklarowanej 2,50 ha,

- na działce rolnej BB stwierdzono powierzchnię 0,41 wobec zadeklarowanej 0,50 ha,

- na działce rolnej BC stwierdzono powierzchnię 0,39 wobec zadeklarowanej 0,57 ha,

- na działce rolnej BD stwierdzono powierzchnię 0,76 wobec zadeklarowanej 0,89 ha,

- na działce rolnej BE stwierdzono powierzchnię 0,25 wobec zadeklarowanej 0,37 ha,

- na działce rolnej BL/BL1 stwierdzono powierzchnię 0,67 wobec zadeklarowanej 0,81 ha,

- na działce rolnej BR stwierdzono powierzchnię 1,33 wobec zadeklarowanej 1,42 ha,

- na działce rolnej BRS/BRS1 stwierdzono powierzchnię 1,07 wobec zadeklarowanej 1,20 ha,

- na działce rolnej D/D1 stwierdzono powierzchnię 0,65 wobec zadeklarowanej 0,78 ha,

- na działce rolnej J/J1 stwierdzono powierzchnię 0,91 wobec zadeklarowanej 1,01 ha,

- na działce rolnej L stwierdzono powierzchnię 0,10 wobec zadeklarowanej 0,13 ha,

- na działce rolnej M/M1 stwierdzono powierzchnię 0,42 wobec zadeklarowanej 0,51 ha,

- na działce rolnej O/O1 stwierdzono powierzchnię 0,14 wobec zadeklarowanej 0,46 ha,

- na działce rolnej R/R1 stwierdzono powierzchnię 0,64 wobec zadeklarowanej 0,82 ha,

- na działce rolnej WA stwierdzono powierzchnię 0,98 wobec zadeklarowanej 1,30 ha,

- na działce rolnej Z stwierdzono powierzchnię 0,13 wobec zadeklarowanej 0,20 ha.

Oprócz tego na działce (...) nie stwierdzono deklarowanej uprawy kwalifikującej się do przyznania płatności uzupełniającej – stwierdzono ugór. W przypadku zaś działki rolnej – na działce AM zadeklarowanej na działce ewidencyjnej nr (...) stwierdzono, że obszar uprawy wykracza poza granice zadeklarowanej we wniosku działki ewidencyjnej.

W dniu 13 marca 2013 r. S. J. (2) złożył skargę do Dyrektora (...) Oddziału (...) w W. na dokonywanie i przeprowadzanie pomiarów działek rolnych przez kontrolerów terenowych, w której zażądał przeprowadzenia ponownej kontroli w gospodarstwie. Odpowiedź na to pismo wystosowane zostało do powoda w dniu 19 kwietnia 2013 r. łącznie z kserokopią zaświadczenia z wynikami testu odbiornika oraz kopią raportu po korektach.

W dniu 24 maja 2013 r. Kierownik Biura Powiatowego (...) decyzją o nr (...) przyznał powodowi:

- jednolitą płatność obszarową w wysokości 28.469,82 zł wynikającą z pomniejszenia o kwotę w wysokości 7.349,88 zł ze względu na stwierdzone nieprawidłowości,

- uzupełniającą płatność obszarową do powierzchni grupy upraw podstawowych w wysokości 3.553,90 zł wynikającą z pomniejszenia o kwotę w wysokości 2.353,20 zł ze względu na stwierdzone nieprawidłowości oraz modulacje płatności,

- specjalną płatność do upraw roślin strączkowych i motylkowatych drobnonasiennych w wysokości 1.553,61 zł wynikającą z pomniejszenia o kwotę w wysokości 174,84 zł ze względu na stwierdzone nieprawidłowości.

W przypadku płatności (...) powierzchnia stwierdzona wyniosła 48,93 ha, w przypadku płatności (...) powierzchnia stwierdzona wyniosła 27,89 ha, zaś do specjalnej płatności upraw roślin strączkowych i motylkowatych drobnonasiennych zakwalifikowano powierzchnię 2,57 ha.

Na skutek odwołania od tej decyzji Dyrektor (...) Oddziału (...) uchylił zaskarżoną decyzję i sprawę przekazał do ponownego rozpoznania organowi I instancji. Po przeprowadzeniu ponownej kontroli administracyjnej, po uwzględnieniu wyników z przeprowadzonych kontroli w gospodarstwie, w dniu 4 października 2013 r. Kierownik Biura Powiatowego (...) wydał kolejną decyzję w sprawie przyznania płatności o nr (...), która była jeszcze bardziej niekorzystna dla powoda, bowiem płatność uzupełniająca została pomniejszona o kwotę w wysokości 2.372,26 zł. Od tej decyzji powód ponownie wniósł odwołanie, nie zgadzając się z wynikami kontroli na miejscu. Organ drugiej instancji – Dyrektor (...) Oddziału (...) po „wnikliwym przeanalizowaniu materiału dowodowego” uznał słuszność zaskarżonej decyzji pod względem faktycznym i prawnym i postanowił utrzymać w mocy zaskarżoną decyzję (decyzja nr (...) z dnia 26 listopada 2013 r.). W uzasadnieniu decyzji stwierdzono, że kontrola została przeprowadzona prawidłowo i dane wynikające z raportu z czynności kontrolnych przedstawiają stan faktyczny. S. J. (2) nie zgodził się z tą decyzją i złożył skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w W., który skargę oddalił (wyrok z dnia 14 stycznia 2015 r., wydany w sprawie (...)). Do wyroku tego złożono zdanie odrębne. S. J. (1) złożył skargę do Naczelnego Sądu Administracyjnego, która do chwili zamknięcia rozprawy nie została rozpoznana.

Zeznania świadków: W. J. oraz inspektora terenowego (...) dokonującego kontroli w gospodarstwie powoda i sporządzającego protokół kontroli J. M., zdaniem Sądu, niewiele wniosły do sprawy w zakresie ustalenia rzeczywistej powierzchni upraw rolnych w gospodarstwie powoda. Relacje świadka J. M. potwierdziły jedynie okoliczności, które skutkowały uwzględnieniem powództwa. Świadek ten potwierdził bowiem po pierwsze fakt, że kontrola została przeprowadzona bez udziału powoda, mimo iż powód mógł i chciał brać w niej udział, po drugie, że była przeprowadzona w okresie zimowym, w czasie, gdy grunty pokryte były warstwą śniegu, po trzecie, że protokół był poprawiany, gdyż „być może urządzenie zawiodło i punkt przeskoczył”, zaś w przypadku jednej z upraw pomiar oddzielnych dwóch działek dokonany został na niekorzyść rolnika, zaś po łącznym ich zmierzeniu tolerancja była już dla rolnika korzystna. Świadek relacjonował jednocześnie z dużą swobodą o uznaniowości kontrolerów w zakresie włączania bądź niewłączania pewnych obszarów do gruntów działki rolnej. S. J. (2) w swoich relacjach złożonych w charakterze strony potwierdził te okoliczności, wskazując również, iż organ administracyjny nie tylko nie uznał za wiarygodne pomiarów dokonanych na jego prywatne zlecenie przez geodetów wpisanych na listę biegłych sądowych, które dokonane zostały w czasie, gdy nie było już śniegu na polach, ale również zaniechał weryfikacji pomiarów dokonanych przez swoich pracowników przez zespół geodetów powołany wspólnie przez powoda i pozwanego.

W związku z powyższym Sąd dopuścił w pierwszej kolejności dowód z opinii biegłego geodety T. S. na okoliczność ustalenia rzeczywistej powierzchni referencyjnej działek rolnych we wsiach L., J. i A. (gm. S.) zgłoszonych (...) przez powoda uprawniających do przyznania dopłat bezpośrednich. Biegły sporządził opinię, wskazując powierzchnie działek rolnych. Dnia 16 listopada 2015 r. złożył wyjaśnienia na piśmie i aneks do opinii oraz został dodatkowo przesłuchany na rozprawie w dniu 19 lutego. Opinia została sporządzona fachowo i rzetelnie, a jej ustalenia i wnioski jasno i przekonywująco uzasadnione. Nie była kwestionowana merytorycznie przez strony i Sąd uznał ją za wystarczającą podstawę do dokonania ustaleń potrzebnych do rozstrzygnięcia. Jednocześnie Sąd nie podzielił stanowiska pozwanego, iż opinia ta jest nieprzydatna z uwagi na fakt, że biegły dokonywał pomiarów w 2015 r., a dotyczyły one upraw z 2012 r., bowiem taki sam argument można byłoby przeciwstawić pomiarom dokonanym przez kontrolerów Agencji w styczniu 2013 r. w zakresie upraw z 2012 r., jednak z tą różnicą, że pracownicy pozwanego mogli wziąć czynny udział w czynnościach i pomiarach dokonywanych przez biegłego geodetę, zaś powód nie brał udziału w pomiarach dokonanych przez pracowników Agencji.

Dokonując oceny prawnej, Sąd Rejonowy wskazał, że powództwo w niniejszej sprawie oparte zostało na treści art. 189 k.p.c. Podstawową przesłanką zasadności powództwa jest więc posiadanie przez powoda interesu prawnego w ustaleniu istnienia stosunku prawnego lub prawa. Interes prawny w żądaniu ustalenia należy rozumieć jako potrzebę prawną wynikającą z sytuacji prawnej, w jakiej znajduje się powód. Jeżeli z prawa podmiotowego nie wynika, że ma on potrzebę ustalenia, wyrok ustalający jest zbyteczny.

W ocenie Sądu powód posiada tak rozumiany interes prawny w żądaniu tego ustalenia, który nie podlega ochronie prawnej w drodze innego środka, w szczególności w toku postępowania administracyjnego. Jedyną możliwością poszukiwania przez powoda ochrony prawnej jest wniesione prze niego powództwo o ustalenie prawa do unijnych dopłat bezpośrednich za rok 2012 według zadeklarowanej (a nie uznanej przez pozwanego) powierzchni działek. W tym zakresie Sąd podzielił stanowisko strony powodowej co do istnienia przesłanki z art. 189 k.p.c. w postaci interesu prawnego powoda w żądaniu ustalenia jego prawa. W postępowaniu administracyjnym powód pozbawiony został możliwości weryfikacji jego zarzutów i zastrzeżeń dotyczących przeprowadzonej kontroli w jego gospodarstwie, o czym mowa będzie poniżej.

Ustawa z dnia 26 stycznia 2007 r. o płatnościach w ramach systemów wsparcia bezpośredniego, obowiązująca w dacie wydawania decyzji niekorzystnej dla powoda, przewidywała, że „Rolnikowi przysługuje jednolita płatność obszarowa na będące w jego posiadaniu w dniu 31 maja roku, w którym został złożony wniosek o przyznanie tej płatności, grunty rolne wchodzące w skład gospodarstwa rolnego, kwalifikujące się do objęcia tą płatnością (…), jeżeli:

1) na ten dzień posiada działki rolne o łącznej powierzchni nie mniejszej niż określona dla Rzeczypospolitej Polskiej w załączniku nr XX do rozporządzenia nr 1973/2004;

2) wszystkie grunty rolne są utrzymywane zgodnie z normami przez cały rok kalendarzowy, w którym został złożony wniosek o przyznanie tej płatności;

2a) przestrzega wymogów przez cały rok kalendarzowy, w którym został złożony wniosek o przyznanie tej płatności;

3) został mu nadany numer identyfikacyjny w trybie przepisów o krajowym systemie ewidencji producentów, ewidencji gospodarstw rolnych oraz ewidencji wniosków o przyznanie płatności.

2. Rolnikowi, który w danym roku spełnia warunki do przyznania jednolitej płatności obszarowej, przysługują płatności uzupełniające do powierzchni upraw:

1) chmielu,

2) roślin przeznaczonych na paszę, uprawianych na trwałych użytkach zielonych,

3) innych roślin

– położonych na działkach rolnych objętych wnioskiem o przyznanie jednolitej płatności obszarowej. Rolnikowi, który w danym roku spełnia warunki do przyznania jednolitej płatności obszarowej i złożył wniosek o przyznanie tej płatności, przysługuje wsparcie specjalne w formie specjalnej płatności obszarowej do powierzchni upraw roślin strączkowych i motylkowatych”.

Powyższe warunki i wymagania podlegają weryfikacji za pomocą kontroli administracyjnych oraz kontroli na miejscu przeprowadzanych przez właściwe władze. Maksymalny obszar kwalifikowany powinien być ustalony w oparciu o system informacji geograficznej, o którym mowa w art. 17 rozporządzenia rady nr 73/2009 z dnia 19 stycznia 2009 r. ustanawiającego wspólne zasady dla systemów wsparcia bezpośredniego dla rolników w ramach wspólnej polityki rolnej (…).

Zdaniem Sądu analiza akt administracyjnych dotyczących odwołania powoda od decyzji zmniejszającej płatności, prowadzić może do wniosku, że w zasadzie wszystkie czynności kontrolne zostały przeprowadzone prawidłowo w oparciu o obowiązujące przepisy. Jednak to, że zachowane zostały normy prawne, nie oznacza, że wyniki kontroli były zgodne z rzeczywistym stanem na gruncie. Urządzenie, jakim posługiwali się kontrolerzy, posiada odpowiednie certyfikaty, a pracownicy dokonywali czynności kontrolnych zgodnie ze swoją wiedzą, doświadczeniem oraz w oparciu o obwiązujące przepisy. Nie oznacza to jednak, że należy bezkrytycznie przyjąć za jedyne słuszne i właściwe wyniki tej kontroli.

Sąd wskazał, że zgromadzony w sprawie materiał dowodowy prowadzi do wniosku, że przy tak specyficznym rodzaju upraw prowadzonych przez powoda, kształcie geometrycznym działek, każda niewielka pomyłka ludzka bądź wadliwość urządzenia mogły doprowadzić do dokonania nieprawidłowych ustaleń, w tym wypadku niekorzystnych dla powoda i niosących dla niego negatywne konsekwencje finansowe. Sąd Rejonowy w pełni podzielił argumenty zawarte w uzasadnieniu zdania odrębnego do wyroku oddalającego odwołanie powoda w trybie administracyjnym. Omówione w nim zostały szczegółowo takie cechy samego protokołu kontroli, które rzeczywiście mogą skutkować odmową uznania go w ogóle za dokument urzędowy sporządzony zgodnie z obowiązującym prawem. Naniesione poprawki nie pozwalają uznać, iż jego treść jest odzwierciedleniem dokonanych w terenie ustaleń. Jednak przede wszystkim – w ocenie Sądu – należy zgodzić się z tezą, że nic nie stało na przeszkodzie, a wręcz w okolicznościach sprawy było nieodzowne, aby czynności w terenie zwłaszcza pomiary działek dokonać z udziałem zainteresowanej osoby. Obecność rolnika przy czynnościach kontrolnych inspektorów (...), w świetle obowiązującego prawa, nie była przecież zakazana. Po otrzymaniu protokołu z kontroli powód podważał rzetelność tych czynności kontrolnych i złożył oświadczenie w szczególności odnoszące się do kształtu działek. Treść zastrzeżeń zgłaszanych przez powoda w ogóle nie była w żaden sposób weryfikowana.

Brak rzetelnego zweryfikowania materiału dowodowego i dokonanie ustaleń faktycznych w sprawie wyłącznie na protokole Sąd I instancji uznał za naruszające prawo powoda do dopłat z zadeklarowanej przez niego powierzchni. Najbardziej jednak zdumiewające było uzasadnienie zaniechania przeprowadzenia pomiarów upraw przez geodetę wspólnie powołanego przez zainteresowanego rolnika i organ administracyjny. W ocenie Sądu wygaśnięcie umów dzierżawy na niektóre z działek rolnych nie stanowiło żadnej przeszkody w dokonaniu stosownych pomiarów. (...) te przecież nadal istniały i mogły być przedmiotem ustaleń w zakresie obszaru upraw rolnych. Takich ustaleń można było dokonać i dokonano nawet w toku niniejszego postępowania. Tym bardziej nic nie stało na przeszkodzie, aby przed wydaniem ostatecznej decyzji w sprawie płatności organ administracyjny dokonał rzetelnych i niekwestionowanych przez rolnika pomiarów powierzchni referencyjnych. W przekonaniu Sądu skoro zaniechano tego w toku postępowania administracyjnego, wniesienie powództwa w niniejszej sprawie stało się celowe i uzasadnione. Jedynie w taki sposób powód mógł dochodzić swoich praw do dopłat wyliczonych w oparciu o rzeczywistą powierzchnię upraw.

Sąd podkreślił, że kontrolerzy byli pracownikami Agencji, a więc nie byli osobami postronnymi i ich ustalenia mogły być nie do końca obiektywne. Z drugiej strony żaden z nich nie posiadał wykształcenia (wiedzy specjalistycznej) z zakresu geodezji. Znajomość jedynie obsługi urządzenia pomiarowego nie daje gwarancji rzetelności kontroli, zwłaszcza, że urządzenie to mogło dokonać błędnych obliczeń zależnych np. od błędnego wprowadzenia danych. Dlatego w toku niniejszego postępowania Sąd oparł swoje ustalenia na opinii biegłego z zakresu geodezji T. S.. W ocenie Sądu tylko taka opinia w sposób jednoznaczny i rzetelny wskazywać może na faktyczną powierzchnię działek, która mogła stanowić podstawę do przyznania płatności bezpośrednich. Sąd cywilny oczywiście nie wkraczał w materię administracyjną i nie zamierzał zastępować orzeczenia wydanego w postępowaniu sądowoadministracyjnym. Stąd też dokonał jedynie ustalenia, że powód ma prawo do unijnych dopłat bezpośrednich za 2012 rok zgodnie z powierzchnią działek rolnych ustaloną w oparciu o opinię biegłego geodety. Decyzja o przyznaniu tych dopłat oczywiście leży w gestii sądu administracyjnego.

O kosztach postępowania Sąd orzekł w oparciu o treść art. 98 k.p.c.

Pozwana Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w W. wniosła apelację, w której zaskarżyła wyrok Sądu I instancji w całości. Zarzuciła:

I.  naruszenie przepisów postępowania, które miało wpływ na wynik sprawy, tj.:

1)  art. 231 k.p.c. poprzez błędne uznanie, że w postępowaniu administracyjnym powód został pozbawiony możliwości weryfikacji jego zarzutów i spostrzeżeń, podczas gdy z akt administracyjnych jednoznacznie wynikało, że powód takiego uprawnienia nie został pozbawiony, bowiem kilkukrotnie składał zastrzeżenia do wyników kontroli na miejscu i jego zastrzeżenia były przedmiotem analizy i ponownych ustaleń stanu faktycznego i udzielonej odpowiedzi;

2)  art. 231 k.p.c. z zw. z art. 233 § 1 k.p.c. poprzez błędne uznanie, że skoro osoby przeprowadzające kontrolę na miejscu były pracownikami Agencji, a więc nie były osobami postronnymi, to ich ustalenia nie mogły być do końca obiektywne, a tym samym sporządzony przez nich dowód urzędowy w postaci raportu z kontroli na miejscu nie jest obiektywny i jedynym możliwym dowodem wobec tego może być opinia biegłego. Powyższe stwierdzenia są całkowicie błędne i dowolne, gdyż Agencja w postępowaniach dotyczących przyznania płatności w ramach wsparcia bezpośredniego nie jest stroną postępowania, a organem administracji przyznającym uprawnienie i określającym jego wysokość, który to wobec tego działa bezstronnie i nie ma interesu przeciwstawnego do strony postępowania;

3)  art. 231 k.p.c. poprzez błędne uznanie, że organy Agencji w toku prowadzonego postępowania administracyjnego nie zweryfikowały rzetelnie materiału dowodowego i dokonały ustaleń faktycznych wyłącznie na protokole w sprawie do dopłat, czym naruszono prawo powoda do dopłat, podczas gdy z akt administracyjnych wynika, że raport z kontroli na miejscu poddany był kilkukrotnej analizie i ocenie w toku postępowania administracyjnego, a poza tym jako dokument urzędowy jest głównym elementem ustalania stanu faktycznego w sprawach dotyczących przyznawania płatności bezpośrednich;

4)  art. 233 § 1 k.p.c. poprzez wyprowadzenie z materiału dowodowego wniosków z niego niewynikających poprzez uznanie, że w sprawie powód został pozbawiony możliwości weryfikacji jego zarzutów, czym naruszono prawo do dopłat, pracownicy Agencji nie mogą być osobami obiektywnymi w toczącym się sporze, co uzasadniało oparcie się w orzekaniu jedynie na protokole biegłego i co w konsekwencji uzasadniało uznanie, że w sprawie można było domagać się ustalenia prawa na podstawie art. 189 k.p.c.;

5)  art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów poprzez brak logicznego i wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego, uznając, że sporządzony w postępowaniu cywilnym raport biegłego może być jedynym dowodem, który w sposób jednoznaczny i rzetelny wskazywać może na faktyczną powierzchnię działek rolnych, która może stanowić podstawę do przyznania płatności bezpośrednich za 2012 rok, co uzasadniało uwzględnienie powództwa o ustalenie, podczas gdy raport został sporządzony w październiku 2015 r. na podstawie wizytacji działek we wrześniu 2015 r. i dotyczy ustalenia stanu faktycznego w roku 2012, gdzie biegły sądowy sam zanegował możliwość dokonania ustaleń stanu faktycznego w roku 2015 dla roku 2012, a ponadto jak wynikało z opinii powstała ona w okolicznościach, gdy działki ewidencyjne zostały podzielone i na części z nich znajduje się już droga żwirówka, a ponadto jak wynikało z opinii została sporządzona w oparciu o wskazania wnioskodawcy w przypadku, gdy sytuacja na gruncie uległa zmianie, tj. np. stan upraw jest zupełnie inny niż podczas zgłaszania w celu otrzymania płatności bezpośrednich. Ponadto biegły z zakresu geodezji nie posiada wystarczającej wiedzy odnośnie upraw rolnych oraz kwalifikowania ich do płatności bezpośrednich, jakimi kwalifikują się pracownicy Agencji;

II.  naruszenie przepisów prawa materialnego, tj.:

6)  art. 189 k.p.c. poprzez błędną wykładnię i w konsekwencji zastosowanie w sprawie sprowadzającą się do uznania, że ww. przepis w zakresie uznania interesu prawnego ma zastosowanie do ustaleń stanu faktycznego, tj. ustalania prawidłowych powierzchni działek rolnych spełniających warunki do przyznania płatności bezpośrednich, podczas gdy prawidłowa wykładnia tego przepisu wskazuje, że interes prawny nie zachodzi w sytuacji dotyczącej ustalania stanu faktycznego, co w konsekwencji powinno skutkować oddaleniem powództwa,

7)  art. 189 k.p.c. poprzez jego błędną wykładnię i w konsekwencji zastosowanie w sprawie sprowadzającą się do uznania, że ww. przepis w zakresie uznania interesu prawnego ma zastosowanie również w sytuacji, gdy dokonane przez sąd ustalenia wkroczyły w sferę ustaleń, które są dokonywane równolegle w postępowaniu administracyjnym i sądowoadministracyjnym, podczas gdy prawidłowa wykładnia przepisu wskazuje, że interes prawny nie zachodzi w sytuacji, gdy powód ma możliwość na innej drodze osiągnąć ochronę swoich praw, co również wyklucza zastosowanie w takim przypadku art. 189 k.p.c., co w konsekwencji powinno skutkować oddaleniem powództwa,

8)  art. 189 k.p.c. poprzez jego błędną wykładnię i w konsekwencji zastosowanie w sprawie sprowadzającą się do uznania, że ww. przepis w zakresie uznania interesu prawnego ma zastosowanie również w sytuacji braku rzetelnego zweryfikowania przez organy administracyjne materiału dowodowego (zarzut braku rozpatrzenia zgłaszanych przez stronę zastrzeżeń i dokonanie ustaleń wyłącznie na protokole), podczas gdy właściwa wykładnia i zastosowanie przepisu nie jest uzależnione od powyższego, gdyż wskazane uchybienia mogą być podstawą co najwyżej do wzruszania decyzji administracyjnych w trybach nadzwyczajnych, czy też złożenia skargi do sądu administracyjnego. Przepis art. 189 k.p.c. ani prawidłowa jego wykładnia nie wiąże w żaden sposób możliwości wytoczenia powództwa o ustalenie z koniecznością stwierdzenia błędów w postępowaniu administracyjnym, a wręcz przeciwnie uniemożliwia wytoczenie takiego powództwa o ustalenie, gdyż właściwą drogą wówczas jest tryb nadzwyczajny administracyjny, czy sądowoadministracyjny, w związku z tym powód nie posiada interesu prawnego, co w konsekwencji powinno skutkować oddaleniem powództwa,

9)  art. 189 k.p.c. poprzez jego błędną wykładnię i w konsekwencji zastosowanie w sprawie sprowadzającą się do uznania, że ww. przepis w zakresie uznania interesu prawnego ma zastosowanie również w sytuacji, gdy celem powoda jest wytoczenie powództwa o ustalenie mające na celu uzyskanie w tym postępowaniu dowodów na potrzeby innego postępowania, tj. sądowoadministracyjnego i następnie administracyjnego, podczas gdy jego prawidłowa wykładnia wskazuje, że interes prawny nie zachodzi w sytuacji, gdy celem powództwa jest uzyskanie dowodów dla potrzeb innych postępowań, co w konsekwencji powinno skutkować oddaleniem powództwa.

Konkludując, apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej kosztów procesu za I instancję, ewentualnie o uchylenie w całości orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Gostyninie, a także zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej kosztów postępowania apelacyjnego według norm przepisanych.

W odpowiedzi na apelację powód wniósł o jej oddalenie.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jest zasadna.

Sąd Rejonowy błędnie ocenił, iż powód ma interes prawny w ustaleniu posiadania prawa do unijnych dopłat bezpośrednich od nieruchomości o określonej w pozwie powierzchni. W tym zakresie Sąd II instancji uznał za uzasadniony sformułowany w apelacji zarzut naruszenia prawa materialnego, tj. art. 189 k.p.c. Pozostałe zarzuty w istocie okazały się zbędne.

Kluczowym problemem w niniejszej sprawie okazała się dopuszczalność drogi sądowej w odniesieniu do sformułowanego w pozwie żądania powoda. Z uwagi na rozbieżność stanowisk stron, Sąd Okręgowy ponownie zajął się owym zagadnieniem. Przypomnieć bowiem należy, że kwestia dopuszczalności drogi sądowej w przedmiotowej sprawie była już przedmiotem rozważań Sądu Okręgowego w Płocku w związku z rozpoznawaniem zażalenia na postanowienie odrzucające pozew. Pierwotnie powód wnosił o ustalenie faktów, tj. powierzchni nieruchomości, od jakiej należą mu się dopłaty unijne. Sąd Rejonowy odrzucił wówczas pozew, powołując się na art. 199 § 1 pkt 1 k.p.c. Uznał bowiem, że żądania powoda sprowadzają się do ustalenia stanu faktycznego, które następnie miałyby być dowodem wykorzystanym w postępowaniu administracyjnym. Sąd Okręgowy w Płocku, rozpoznając zażalenie powoda na postanowienie w przedmiocie odrzucenia pozwu (IV Cz 75/15), uchylił je, wskazując wyraźnie, że powód opiera swoje roszczenie na treści art. 189 k.p.c., który w jego ocenie znajduje zastosowanie w sprawie. Sąd podkreślił wtedy, że sama kwestia przesłanek pozwalających na ustalenie zgodnie z żądaniem pozwu powinna podlegać ocenie merytorycznej, a sama ewentualna bezpodstawność żądania powoda nie oznacza jeszcze niedopuszczalności drogi sądowej. Sąd I instancji winien bowiem ocenić, czy powód dochodzi ustalenia prawa czy faktu, jak również, czy posiada interes prawny w takim ustaleniu. Z uzasadnienia postanowienia Sądu Okręgowego wydanego w sprawie IV Cz 75/15 wynikało zatem, że zarówno w postępowaniu administracyjnym, jak i cywilnym nie jest dopuszczalne roszczenie o ustalenie faktu. W przypadku jednak postępowania cywilnego – nie oznaczało to niedopuszczalności drogi sądowej prowadzącej do odrzucenia pozwu, ale zagadnienie to należało rozpatrywać w kategorii braku interesu prawnego w takim ustaleniu. Zamiarem Sądu Okręgowego było zasugerowanie Sądowi I instancji, iż przesłanki, które skłoniły tenże Sąd do odrzucenia pozwu – w istocie winny skutkować oddaleniem powództwa już na pierwszym terminie rozprawy bez przeprowadzania jakiegokolwiek postępowania dowodowego.

Niemniej jednak stanowisko zaprezentowane w powyższym postanowieniu Sądu Okręgowego straciło na aktualności po zmianie powództwa przez S. J. (1), który zmodyfikował swoje żądanie w ten sposób, że wniósł o ustalenie, iż ma prawo do unijnych dopłat bezpośrednich od nieruchomości o określonej w pozwie powierzchni. Wówczas Sąd Rejonowy uznał, iż ochrona tak skonkretyzowanego roszczenia może nastąpić w drodze powództwa cywilnego. Co do zasady pogląd ten zasługuje na aprobatę, bowiem żaden przepis prawa materialnego, ani procesowego nie przewiduje w zakresie takiego żądania drogi innego postępowania, w tym administracyjnego. Zauważyć wypada, że w postępowaniu administracyjnym toczy się postępowanie o świadczenie, tj. o przyznanie dopłat, a kwestia powierzchni nieruchomości jest jedynie przesłanką stosownych decyzji administracyjnych. W związku z powyższym to organy administracyjne w toku swojego postępowania winny zająć się problematyką powierzchni nieruchomości, od jakich dopłaty się należą.

Tymczasem Sąd Okręgowy jest przekonany, że takie postępowanie o ustalenie nawet faktów prawotwórczych (wedle twierdzeń strony powodowej) nie jest w niniejszym procesie możliwie z uwagi na brak interesu prawnego i w związku z tym powództwo powinno być oddalone. W tym zakresie Sąd podziela pogląd wyrażony w orzeczeniu Sądu Najwyższego z dnia 12 kwietnia 2001 r., III CZP 8/01, w myśl którego fakt prawotwórczy, jako przesłanka nabycia prawa do określonego świadczenia (w tym przypadku prawa do dopłat unijnych od nieruchomości o określonych w pozwie powierzchniach) musi być ustalony w postępowaniu administracyjnym toczącym się na skutek wniosku złożonego przez powoda o przyznanie dopłat. Powództwo o ustalenie nie może bowiem prowadzić do samodzielnego ustalenia uprawnień, jeżeli rozstrzygnięcie o nich jest nierozerwalnie związane z rozstrzyganiem określonych stosunków prawnych. Nie sąd powszechny, lecz organ administracji posiada kompetencję do ustalenia wskazanego wyżej faktu prawotwórczego.

Należy zauważyć, iż Wojewódzki Sąd Administracyjny w W. nie zawiesił postępowania wywołanego wniesieniem skargi przez S. J. (1) toczącego się równolegle do postępowania przed Sądem Rejonowym w Gostyninie, słusznie przyjmując, że wynik postępowania przed Sądem Rejonowym nie ma żadnego znaczenia dla kwestii wysokości dopłat unijnych należnych powodowi za rok 2012. Takie ustalenia leżą bowiem w gestii postępowania administracyjnego i sądowoadministracyjnego.

W wielu orzeczeniach wojewódzkich sądów administracyjnych przyjęto zapatrywanie, iż w przypadku stwierdzenia rozbieżności pomiędzy deklaracją rolnika a danymi wyznaczonymi na podstawie ortofotomapy organy weryfikujące uprawnienia do płatności powinny zmierzać do ustalenia stanu rzeczywistego, co winno nastąpić przy wykorzystaniu wszystkich dostępnych środków dowodowych (zob. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w L. z dnia 20 października 2010 r., I SA/Lu 295/10). Powyższe oznacza, że kwestia jakości prowadzenia postępowania dowodowego jest immamentną problematyką postępowania administracyjnego. Skoro dopuszczalne jest korzystanie z wszelkich środków dowodowych, to niewykluczone, że również dowód z opinii biegłego w przypadku zaistnienia rozbieżności byłby wskazany. Jednakże konieczność przeprowadzenia takiegoż dowodu, jak również prawidłowość przeprowadzenia kontroli na miejscu są przedmiotem badania przez sądy administracyjne, co zresztą nastąpiło też w rozpatrywanym przypadku. Wojewódzki Sąd Administracyjny w W. wyrokiem z dnia 14 stycznia 2015 r. oddalił skargę S. J. (1) na decyzję Dyrektora (...) Oddziału (...) w W. z dnia 26 listopada 2013 r., uznając, iż kontrola przeprowadzona przez pracowników Agencji na nieruchomościach S. J. (1) dokonana została zgodnie z prawem przy użyciu odpowiednich urządzeń pomiarowych. Do wyroku zgłoszone zostało zdanie odrębne, które jednak Naczelny Sąd Administracyjny, w uzasadnieniu wyroku wydanego na skutek rozpoznania skargi kasacyjnej powoda, ocenił jako nieznajdujące uzasadnienia w aktach sprawy.

Reasumując, powództwo wytoczone przez S. J. (1) zasługiwało na oddalenie z uwagi na brak interesu prawnego w ustaleniu prawa do dopłat unijnych zgodnie z powierzchnią nieruchomości zadeklarowaną we wniosku. W związku z powyższym, Sąd Okręgowy – stosując art. 386 § 1 k.p.c. – orzekł jak w punkcie 1 sentencji.

Konsekwencją takiego rozstrzygnięcia była konieczność zmiany postanowienia o kosztach procesu. Zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu ustanowioną w art. 98 § 1 k.p.c. to powód – jako strona przegrywająca sprawę – zobowiązany jest zwrócić pozwanej koszty procesu za I i II instancję. W skład kosztów poniesionych przez stronę pozwaną w I instancji wchodzi opłata skarbowa od pełnomocnictwa (17 zł), koszty zastępstwa prawnego w kwocie 600 zł ustalone na podstawie § 6 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu, a także koszty dojazdu pełnomocnika na rozprawę w wysokości 229 zł – zgodnie z wnioskiem zawartym na karcie 62. W punkcie II Sąd zasądził od powoda na rzecz pozwanej zwrot kosztów zastępstwa prawnego poniesionych w II instancji w wysokości 600 zł – zgodnie z § 10 ust. 1 pkt 1 w zw. z § 2 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz zwrot opłaty od apelacji w wysokości 250 zł.

SSO Wacław Banasik SSO Małgorzata Michalska SSO Renata Wanecka