Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 21 grudnia 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – I Wydział Cywilny w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 21 grudnia 2016 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa Krajowego Stowarzyszenia (...) w K.

przeciwko M. A. (1)

o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną

na skutek apelacji strony powodowej

od wyroku Sądu Okręgowego w Kielcach

z dnia 22 marca 2016 r. sygn. akt I C 2372/15

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od strony powodowej na rzecz pozwanego kwotę 5.400 zł (pięć tysięcy czterysta złotych) tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

SSA Barbara Górzanowska SSA Andrzej Szewczyk SSA Elżbieta Uznańska

Sygn. akt: I ACa 913/16

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy w Kielcach wyrokiem z dnia 22 marca 2016 r. oddalił powództwo Krajowego Stowarzyszenia (...) w K. przeciwko M. A. (1) o uznanie za bezskuteczną w stosunku do powoda umowy darowizny zawartej w dniu 12 września 2011 roku między M. A. (2) a pozwanym M. A. (1), na mocy której M. A. (2) darowała pozwanemu nieruchomość będącą lokalem mieszkalnym, położoną w K. przy ul. (...) numer (...), objętą księgą wieczystą (...), do wysokości wierzytelności powoda przysługującej mu wobec M. A. (2) na podstawie umowy pożyczki nr (...) nr(...) z dnia 22 maja 2009 roku, zawartej pomiędzy powodem a R. K., którą to umowę M. A. (2) poręczyła do kwoty 100.000zł wraz z odsetkami za opóźnienie, odsetkami kapitałowymi i wszelkimi innymi kosztami związanymi z udzieloną pożyczką.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 22 maja 2009 roku (...) Stowarzyszenie (...) w K. zawarło z R. K. umowę pożyczki numer (...) Nr (...) na kwotę 100.000zł, co do której w dniu 24.06.2009 roku zawarty został aneks nr (...). W dniu 22 maja 2009 roku zawarta została pomiędzy (...) Stowarzyszeniem (...) w K. a M. A. (2) umowa poręczenia za zobowiązanie R. K. wynikające z umowy pożyczki numer (...) Nr (...). Zgodnie z umową m.in. M. A. (2) udzieliła zabezpieczenia spłaty pożyczki poprzez złożenie oświadczenia o dobrowolnym poddaniu się egzekucji w formie aktu notarialnego z art.777§1 pkt 5 k.p.c. do kwoty 140.000zł. W dniu 20 lipca 2010 roku powód dokonał wypowiedzenia umowy pożyczki z dnia 22 maja 2009 roku i zażądał zapłaty należności wyliczonej na dzień 16 lipca 2010 roku w kwocie 119.314,57zł obejmującej : kapitał 85.192zł, raty kapitałowe przeterminowane 11.121,86zł, odsetki umowne, raty odsetkowe przeterminowane, odsetki karne za niespełnienie warunków umowy, odsetki karne, opłaty pocztowe od wezwań, w terminie 14 dni, doręczone dłużnikom w dniach 22-26 lipca 2010 roku. W dniu 12 września 2011 roku M. A. (2) dokonała darowizny na rzecz syna M. A. (1) prawa odrębnej własności lokalu mieszkalnego położonego w K. przy ul. (...). Stawający do aktu wartość prawa do lokalu określili na 150.000zł. Wnioskiem z dnia 26 sierpnia 2010 roku wierzyciel wystąpił przeciwko R. K., M. A. (2), K. K. o nadanie klauzuli wykonalności aktowi notarialnemu z dnia 9 czerwca 2009 roku o dobrowolnym poddaniu się egzekucji do kwoty 140.000zł, z powołaniem się na wypowiedzenie umowy pożyczki pismem z dnia 20 lipca 2010 roku o powyższej treści. Postanowieniem z dnia 22 października 2010 roku Sąd Rejonowy w K. w sprawie VII Co 790/10 nadał opisanemu tytułowi egzekucyjnemu klauzulę wykonalności do maksymalnej wysokości 140.000zł. W 2012 roku wierzyciel wszczął egzekucję przeciwko R. K., K. K., M. A. (2) w sprawie Km 775/12 prowadzonej przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w K. J. P. na podstawie tytułu wykonawczego w postaci oświadczenia dłużników o poddaniu się egzekucji, któremu nadano klauzulę wykonalności postanowieniem Sądu Rejonowego w K. sygn. akt VII Co 790/10. Na wniosek wierzyciela egzekucja przeciwko M. A. (2) prowadzona jest z wynagrodzenia za pracę na podstawie umowy na czas nieokreślony, na zaspokojenie wierzytelności powoda i banku na kwotę 7800zł, podział potrącanego wynagrodzenia dokonywany jest procentowo. M. A. (2) nie posiada majątku poza ruchomościami codziennego użytku, nie przedstawiającymi wartości. Potrącenie z wynagrodzenia za pracę na rzecz powoda wyniosło w listopadzie 2015 roku 419,42zł. Na dzień 29 maja 2015 roku zadłużenie w sprawie Km 775/12 wynosiło 126.383,78zł. M. A. (1) w celu zwolnienia się z odpowiedzialności w ramach skargi pauliańskiej i postępowania egzekucyjnego dokonał wpłaty na rzecz powoda w dniu 16 listopada 2015 roku kwoty 120.000zł, w dniu 16 lutego 2016 roku kwoty 2500zł, oznaczając w dyspozycji przelewu „ spłata poręczenia pożyczki dotyczy umowy nr (...) –K. R.”, na poczet należności obciążającej M. A. (2), egzekwowanej w sprawie egzekucyjnej Km 775/12. Wierzyciel do lutego 2016 roku tytułem wpłat wyegzekwowanych w sprawie Km 775/12 uzyskał kwotę 20.406,18zł. Natomiast wpłaty dobrowolne dłużników wyniosły 148.836,68zł ( w tym 120.000zł uiszczone przez M. A. (1)). Świadczenie egzekwowane w sprawie Km 775/12 zostało spełnione.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy uznał, że powództwo nie zasługuje na uwzględnienie. Wskazał, że podstawą prawną roszczenia powoda jest art. 527 k.c. Przedmiotem zaskarżenia jest umowa darowizny prawa odrębnej własności lokalu mieszkalnego, a zatem nie ulegało wątpliwości, iż pozwany uzyskał korzyść majątkową, a dłużniczka działała ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela (art.529k.c.), skoro wyzbywając się danego składnika stała się niewypłacalna – jak w przypadku M. A. (2) po zbyciu prawa odrębnej własności lokalu. Na datę wytoczenia powództwa porównując istniejącą po stronie powoda wymagalną wierzytelność z tytułu oświadczenia o poddaniu się egzekucji, którą powód powołał w uzasadnieniu pozwu, a stan majątkowy dłużniczki po dokonaniu kwestionowanej czynności nie ulegało wątpliwości, iż wskazana czynność dokonana została z pokrzywdzeniem wierzyciela i stan majątkowy M. A. (2) ograniczający się do pobierania wynagrodzenia za pracę, nie był wystarczający do efektywnego zaspokojenia wierzyciela w rozsądnym terminie. Z uwagi na solidarną odpowiedzialność dłużniczki jako poręczyciela i pożyczkobiorcy, powód uprawniony był do kwestionowania czynności rozporządzającej poręczyciela, którego stan majątkowy jest właściwy dla oceny pokrzywdzenia wierzyciela przez kwestionowaną umowę darowizny, odmienny pogląd nie był prezentowany przez pozwanego. Co do powyższych przesłanek skargi pauliańskiej, ich spełnienie w przedmiotowym procesie nie było sporne. Natomiast, jak dalej wskazał Sąd Okręgowy powołując się na wyrok Sądu Najwyższego z 15 lutego 2007 r., II CSK 452/06, uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 11 października 1995 r., sygn. III CZP 139/95 i wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 listopada 2003 r., sygn. III CKN 355/01 podstawową przesłanką skargi pauliańskiej jest przede wszystkim istnienie zaskarżalnej, tj. podlegającej ochronie, wierzytelności pieniężnej w stosunku do dłużnika, który dokonał czynności prawnej objętej żądaniem ubezskutecznienia, odpowiednio skonkretyzowanej i oznaczonej co do wysokości. Wymóg ten znajduje uzasadnienie w tym, że wyrok uwzględniający powództwo powinien w swojej sentencji zawierać oznaczenie konkretnej wierzytelności, której została udzielona ochrona na podstawie art. 527 k.c., co będzie miało znaczenie dla dalszego postępowania wykonawczego, bowiem wierzyciel będzie mógł się domagać zaspokojenia z majątku osoby trzeciej jedynie tej konkretnej wierzytelności. Po wtóre, konieczność należytej konkretyzacji wierzytelności co do wysokości wynika również z konieczności przesądzenia dalszych przesłanek akcji pauliańskiej, w tym przede wszystkim pokrzywdzenia wierzyciela, które polega na tym, że wskutek dokonania czynności prawnej dłużnik stał się niewypłacalny lub niewypłacalny w wyższym stopniu niż był przed jej dokonaniem (art. 527 § 2 k.c.). Stan niewypłacalności dłużnika nie jest bowiem kategorią abstrakcyjną i zawsze powinien być ustalany w relacji do wysokości wierzytelności, której ochrony domaga się powód.

W ocenie Sądu Okręgowego powód wykazał, iż posiadał względem M. A. (2) wierzytelność zaskarżalną i wymagalną, która wynikała z oświadczenia o dobrowolnym poddaniu się egzekucji do kwoty 140.000zł z dnia 9 czerwca 2009 roku, któremu zgodnie z przepisem art. 777 § 1 pkt 5 k.p.c. nadana została klauzula wykonalności w dniu 22 października 2010 roku. Dodatkowo powód wskazał, iż M. A. (2) jest dłużnikiem z tytułu umowy poręczenia cywilnego zawartej w dniu 22 maja 2009 roku z powodem. Co do roszczenia z umowy poręczenia nie toczyło się postępowanie o zapłatę, jak przyznał powód. Istotnym zatem dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy jest istnienie zaskarżalnej wierzytelności po stronie powoda, z uwagi na zakres merytorycznych zarzutów podnoszonych przez stronę pozwaną zmierzających do wykazania nieistnienia wierzytelności powoda wobec dłużnika M. A. (2). Pozwany podniósł, że wierzytelność powoda nie istnieje bowiem: 1) dokonał spełnienia świadczenia objętego tytułem wykonawczym, którym dysponuje powód i co do którego prowadzona jest egzekucja komornicza w sprawie Km 775/12, 2) wierzytelność z tytułu poręczenia cywilnego nie objęta tytułem wykonawczym jest przedawniona (a wierzytelność chroniona skargą pauliańską musi być zaskarżalna).

Powód swoją wierzytelność wobec M. A. (2) z tytułu umowy poręczenia cywilnego określał na różne kwoty. Mianowicie na dzień 16 lutego 2016 roku wskazał na kwotę 248.343,75 zł, w tym kapitał 100.000 zł ( w wypowiedzeniu umowy pożyczki jest kwota niższa), karę umowną na 20.000 zł (nie objętą wypowiedzeniem umowy pożyczki), odsetki (bliżej niesprecyzowane odmiennie niż w wypowiedzeniu umowy) na 93.960,89 zł, koszty windykacji i koszty sądowe na 34.382,86zł ( brak kosztów sądowych w powoływanym (...)umowy pożyczki). Natomiast na dzień 16 listopada 2015 roku, poprzedzający wpłatę dokonaną przez pozwanego, powodowa spółka określiła swoją wierzytelność na 201.080,53zł, a zatem dług wg powoda za okres 3 miesięcy miał wzrosnąć o 47.263,22zł. Zaś w pozwie zadłużenie z tytułu umowy pożyczki na dzień 23 lipca 2015 roku wskazane zostało na 191.714,66 zł. Podkreślił Sąd, iż wbrew twierdzeniom powoda o wysokości maksymalnej świadczenia pieniężnego egzekwowanego w sprawie Km 775/12 (kwota 140.000zł) nie decydował wniosek wierzyciela, lecz wyłącznie treść tytułu wykonawczego, tj. oświadczenia o dobrowolnym poddaniu się egzekucji przez dłużników do kwoty 140.000 zł, któremu nadana została klauzula wykonalności do kwoty maksymalnie 140.000 zł. Egzekucja zatem w sprawie Km 775/12 dopuszczalna jest do kwoty 140.000 zł. Innym tytułem wykonawczym, jak przyznał sam powód nie dysponuje, nie było w ogóle wszczynane postępowanie o zapłatę. Jak wskazał powód w ramach egzekucji w sprawie Km 775/12 wyegzekwowana i przekazane na jego rzecz do lutego 2016 roku została kwota 20.406,18zł (k.52), co po uwzględnieniu kwoty 120.000zł i następnie 2500zł wpłaconej przez pozwanego na poczet zobowiązania poręczyciela M. A. objętego egzekucją skutkuje spełnieniem wierzytelności objętej jedynym tytułem wykonawczym opartym na oświadczeniu o dobrowolnym poddaniu się egzekucji do kwoty 140.000zł, egzekwowanego w sprawie Km 775/12.

Powód powoływał się na zarachowanie wpłaty 120.000zł na poczet należności ubocznych obciążających M. A. (2), co miało skutkować nie spełnieniem świadczenia objętego egzekucją i istnieniem zaskarżalnej wierzytelności co do kwoty 79.100,89zł na dzień 25 lutego 2016 roku. Taki sposób zarachowania wpłaty z pominięciem roszczenia egzekwowanego w sprawie Km 775/12 kwestionował pozwany. Wierzyciel nie może dowolnie dokonać zakwalifikowania świadczenia dobrowolnego za poręczyciela na poczet przedawnionego świadczenia, jeżeli wpłaty dokonuje osoba trzecia celem zwolnienia się od odpowiedzialności w ramach skargi pauliańskiej i dłużnika, za którego świadczy w ramach prowadzonego postępowania egzekucyjnego. Decydująca nie może być treść umowy pożyczki pomiędzy powodem a R. K. -(...) umowy pożyczki z dnia 22 maja 209 roku w zakresie ustalonego pomiędzy powodem a pożyczkobiorcą sposobu zarachowania dokonywanych wpłat. Oceny należy dokonać z uwzględnieniem art.65k.c., mając na uwadze okoliczności towarzyszące wpłacie i jawne wobec wierzyciela. Oceny tej nie zmienia wpis w poleceniu przelewu z odniesieniem się do poręczenia i umowy pożyczki – jako precyzujący źródło zobowiązania M. A. (2), w konfrontacji z prowadzoną egzekucją przeciwko poręczycielowi i wszczętym procesem ze skargi pauliańskiej, w ramach którego wpłaty dokonuje pozwany jako osoba trzecia, wysokością zadłużenia wskazywanego przez komornika 126.383,78zl na dzień 29 maja 2015 roku przy trwających potrąceniach z wynagrodzenia za pracę i wysokości wpłat pozwanego, a dodatkowo mając na uwadze aktywność pozwanego i powoływanie się na wolę spłaty zadłużenia M. A. (2) egzekwowanego przez komornika w sprawie Km 775/12, także w toku procesu w obecności pełnomocnika powoda po wpłacie na rozprawie w dniu 21 grudnia 2015 roku (k.46v, odnosząc do wysokości zadłużenia wskazanego na piśmie przez Komornika i deklarując dalszą wpłatę na poczet wierzytelności egzekwowanej do końca lutego 2016 roku). Pamiętać bowiem należy, iż przepis art. 451 kodeksu cywilnego, co prawda upoważnia wierzyciela do zaliczenia wpłaty na zalegające świadczenie główne i związane z długiej odsetki i uprawnienie to jest niezależne od woli wpłacającego, jednak należy pamiętać, że przepisu tego nie stosujemy do zobowiązań przedawnionych. W orzeczeniu z dnia 18 czerwca 1957 roku, sygn. akt: CR 456/56, OSP 1958, nr 9, poz. 228, Sąd Najwyższy przedstawił aprobowany w judykaturze pogląd, że jeżeli dłużnik spełnia świadczenie pieniężne bez wskazania, który z kilku długów pragnie zaspokoić, a jeden z nich jest przedawniony, tj. stwarzający zobowiązanie niezupełne, to wówczas nie ma podstaw do przyjęcia, że wolą jego była zapłata długu przedawnionego przed nieprzedawnionymi.

Roszczenia powoda z umowy pożyczki podlegają 3 letniemu okresowi przedawnienia (art.118k.c.), jako związane z prowadzoną działalnością gospodarczą. Zgodnie z przepisem art.120§1k.c. bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne, gdy minął termin jego płatności. W przypadku wypowiedzenia umowy pożyczki, całość niespłaconej pożyczki staje się wymagalna, a takie wypowiedzenie nastąpiło przez powoda pismem z dnia 20 lipca 2010 roku, wzywającym do spłaty w terminie 14 dni. Stosownie do treści art.123§1pkt 1 k.c. bieg przedawnienia przerywa się przez każdą czynność przed sadem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju, albo przed sądem polubownym przedsięwziętą w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia. Organami uprawnionymi do rozpatrywania spraw cywilnych oraz egzekwowania wydawanych rozstrzygnięć są sądy i komornicy. W doktrynie i orzecznictwie utrwalone jest stanowisko, że złożenie wniosku o nadanie klauzuli wykonalności przerywa bieg przedawnienia, skutek następuje z chwilą złożenia wniosku, podobnie w przypadku wszczęcia egzekucji. W niniejszej sprawie powód wskazał, że posiada tylko tytuł wykonawczy w postaci oświadczenia dłużników o dobrowolnym poddaniu egzekucji któremu nadana została klauzula wykonalności, do kwoty 140.000zł. Według bowiem art. 777 § 1 pkt 3-6 tytułem egzekucyjnym jest akt notarialny zawierający oświadczenie dłużnika o poddaniu się egzekucji na rzecz oznaczonego wierzyciela. Oświadczenie o poddaniu się egzekucji jest czynnością materialnoprawną, jednostronną, mającą oznaczonego adresata, tj. wierzyciela. Zatem tylko do wskazanej wierzytelności o wartości 140.000zł nastąpiła przerwa przedawnienia. Pamiętać bowiem należy, iż jeżeli wierzyciel dochodzi części roszczenia, to tylko do tej części objętej pozwem następuje przerwa biegu przedawnienia ( tylko w granicach żądania pozwu - por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 6 kwietnia 2011 roku, I CSK 684/09 ). W przypadku roszczenia przedawnionego uprawniony nie ma kompetencji do żądania od organów państwa, aby użyły one przymusu w celu skłonienia obowiązanego do podjęcia nakazanego zachowania. Wymaga to podniesienia przez zobowiązanego zarzutu przedawnienia, na który w procesie ze skargi pauliańskiej może zastępczo powoływać się osoba trzecia. Mając zatem na uwadze wskazany termin wymagalności roszczenia z umowy pożyczki, termin przedawnienia upłynął ponad kwotę 140.000 zł, której dotyczy skuteczna przerwa biegu przedawnienia, w związku z najpierw z wystąpieniem o nadanie klauzuli wykonalności a następnie wszczęcia w oparciu o tak uzyskany tytuł wykonawczy egzekucji w 2012 roku, która nadal pozostawała w toku w dacie wytoczenia przedmiotowego powództwa.

Jako podstawę rozstrzygnięcia o kosztach procesu wskazał Sąd Okręgowy przepis art. 100 k.p.c. Spełnienie świadczenia w toku procesu, skutkującego wygaśnięciem wierzytelności wynikającej z oświadczenia o poddaniu dobrowolnym się egzekucji, przy zarzuconym przedawnieniu roszczeń pieniężnych wynikających z umowy poręczenia pożyczki, czyni żądanie pozwu niezasadnym, ale uzasadnia obciążenie pozwanego kosztami procesu, którego wszczęcie było zasadne i w dacie wszczęcia procesu przesłanki jego były spełnione.

Powód zaskarżył apelacją powyższy wyrok w części, tj. co do pkt I. Zaskarżonemu wyrokowi apelacja zarzuca:

I. naruszenie przepisów postępowania, które miało wpływ na wynik sprawy ,tj.:

1) art. 233 § 1 kpc poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów przeprowadzonych w sprawie, dokonanej wybiórczo, wbrew zasadom logiki i doświadczenia życiowego, polegającego na:

a) wyprowadzaniu z materiału dowodowego, to jest z potwierdzenia przelewu na konto powoda kwoty 120.000,00 złotych w dniu 17 listopada 2015 roku wniosków z niego nie wynikających, że pozwany spłacił wierzytelność egzekwowaną w sprawie egzekucyjnej Km 775/12, chociaż z wpisu na poleceniu przelewu wynika wprost, że była to spłata z tytułu poręczenia przez M. A. (2) umowy pożyczki (...)

b) błędnym przyjęciu, że powód swoją wierzytelność wobec M. A. (2) określał na różne kwoty, podczas gdy w toku procesu powód jedynie precyzował aktualny stan zadłużenia, co zaś było bezpośrednio związane z faktem, iż wierzytelność powoda wynika z oprocentowanej umowy pożyczki, zaś w toku procesu dokonane zostały przez pozwanego wpłaty,

c) błędnym przyjęciu, że w okresie 3 miesięcy wierzytelność powoda wzrosła o kwotę 47.263,22 zł, podczas gdy z zestawień rozliczenia pożyczki złożonych przez powoda to nie wynika,

2) art. 316 § 1 k.p.c. przez błędne ustalenie, że nie istnieje zaskarżalna, wymagalna wierzytelność pieniężna w stosunku do M. A. (2), podczas gdy po dokonaniu zaliczenia wpłat przez powoda zgodnie z dyspozycją art. 451 kodeksu cywilnego, nadal posiada on wierzytelność pieniężną względem matki pozwanego M. A. (2),

II. naruszenie prawa materialnego, tj.: art. 65 § 1 kodeksu cywilnego przez dokonanie błędnej wykładni oświadczenia woli strony pozwanej złożonego w dniu 17 listopada 2015 roku w formie tytułu przelewu w przedmiocie spłaty poręczenia pożyczki przez M. A. (2), polegającej na przyjęciu, że była to wpłata na poczet należności M. A. (2), egzekwowanej w postępowaniu egzekucyjnym pod sygn. Km 775/12, pomimo iż z materiału dowodowego w postaci potwierdzenia przelewu na konto powoda kwoty120.000,00 złotych wynika wprost, że pozwany spłacił część należności z tytułu umowy pożyczki, za którą to poręczyła M. A. (2),

2) art. 117 § 2 kodeksu cywilnego poprzez jego zastosowanie i w konsekwencji nieprawidłowe przyjęcie, że zarzut przedawnienia w procesie ze skargi pauliańskiej zastępczo może podnieść osoba trzecia zamiast dłużnika, co skutkowało uwzględnieniem zarzutu przedawnienia podniesionym przez pozwanego,

3) art. 451 kodeksu cywilnego przez jego błędną wykładnię i błędne przyjęcie, że nie jest dopuszczalne zaliczenie wpłaty dokonanej przez pozwanego na poczet długu przedawnionego,

4) art. 527 § 1 kodeksu cywilnego przez przyjęcie, że wierzyciel nie posiada względem dłużnika wymagalnej i zaskarżalnej wierzytelności z tytułu umowy pożyczki, podczas gdy po zarachowaniu dobrowolnej wpłaty dokonanej przez pozwanego, powód nadal posiada wymagalną i zaskarżalną wierzytelność względem dłużnika M. A. (2), która obecnie egzekwowana jest w postępowaniu egzekucyjnym pod sygn. Km 775/12,

5) art. 533 kodeksu cywilnego poprzez jego zastosowanie i uznanie, że pozwany zwolnił się od zadośćuczynienia roszczeniu powoda poprzez zapłatę kwoty 122.500,00 złotych podczas gdy nadal pozostała do spłaty wierzytelność powoda chroniona skargą pauliańską, a wartość lokalu mieszkalnego darowanego pozwanemu jest znacznie wyższa od dokonanej przez niego spłaty.

Podnosząc powyższe zarzuty strona powodowa wniosła w apelacji o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie powództwa w całości, tj. uznanie na podstawie 527 § 1 kodeksu cywilnego za bezskuteczną umowy darowizny, zawartej w dniu 12 września 2009 roku pomiędzy M. A. (2) a pozwanym, na mocy której M. A. (2) darowała pozwanemu nieruchomość będącą lokalem mieszkalnym, położoną w K., przy ul. (...) numer (...) objętą księgą wieczystą Kw. (...), do wysokości wierzytelności powoda przysługującej mu wobec M. A. (2) na podstawie umowy pożyczki nr (...) z dnia 22 maja 2009 r., zawartej pomiędzy powodem a R. K., tj. do kwoty 79.100,89 złotych i o zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów procesu za II instancję, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Pozwany wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Brak podstaw do uwzględnienia apelacji. Na wstępie należy wskazać, że Sąd Apelacyjny generalnie podziela stan faktyczny ustalony przez Sąd I instancji i przyjmuje te ustalenia za własne. Nietrafny jest zarzut naruszenia art. 233 §1 i art. 316 §1 k.p.c. Jak wynika z uzasadnienia zaskarżonego wyroku Sąd Okręgowy ustalił stan faktyczny sprawy na podstawie dowodów z dokumentów, które nie były podważane przez powoda. Ponadto dokonana przez ten Sąd ocena materiału dowodowego w pełni mieści się w granicach swobodnej oceny dowodów zagwarantowanej sadowi rozpoznającemu sprawę merytorycznie przepisem art. 233 §1 k.p.c.

W istocie apelacja kwestionuje nie tyle fakty ustalone przez Sąd Okręgowy w oparciu o dowody z dokumentów, a wnioski jakie Sąd ten wyciągnął z tych faktów. Bezsporne jest bowiem, że pozwany dokonał wpłaty na rzecz strony powodowej w dniu 16 listopada 2015 r. kwoty 120.000 zł i w dniu 16 lutego 2016 r. kwoty 2.500 zł. Sporne natomiast było w jakim celu wpłaty te zostały dokonane, czy strona powodowa mogła dokonać zaliczenia tych wpłat na poczet innej wierzytelności niż egzekwowana w sprawie Km 775/12 i czy w konsekwencji świadczenie egzekwowane w tej sprawie wygasło.

Kwestie te wiążą się z podniesionymi w apelacji zarzutami naruszenia prawa materialnego, w pierwszej kolejności art. 65 k.c. Zarzut ten jest jednak bezzasadny. Sąd Apelacyjny w pełni podziela stanowisko Sądu I instancji, iż dokonanie przez pozwanego wyżej wskazanych wpłat na rzecz powoda nastąpiło z zamiarem i w celu zwolnienia się przez pozwanego od zadośćuczynienia roszczeniu powoda zgłoszonego w pozwie w niniejszej sprawie. Art. 533 k.c. daje wyraźnie taką możliwość stanowiąc, że osoba trzecia, która uzyskała korzyść majątkową wskutek czynności prawnej dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli, może zwolnić się od zadośćuczynienia roszczeniu wierzyciela żądającego uznania czynności za bezskuteczną, jeżeli zaspokoi tego wierzyciela albo wskaże mu wystarczające do jego zaspokojenia mienie dłużnika. Biorąc pod uwagę wszystkie okoliczności w jakich doszło do dokonania przez pozwanego przelewów na rzecz powoda, a szczegółowo wskazanych w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, nie może budzić żadnych uzasadnionych wątpliwości, że przedmiotowe czynności pozwanego związane były z wolą jego zwolnienia się od odpowiedzialności osoby trzeciej określonej w art. 527 k.c., a nie zapłata części długu obciążającego dłużniczkę M. A. (2), celem jego pomniejszenia. Odmienna wykładnia woli pozwanego, jaką sugeruję powód w apelacji absolutnie nie jest przekonującą Należy zwrócić uwagę, że zgodnie z art. 65 k.c. oświadczenie woli należy tak tłumaczyć, jak tego wymagają ze względu na okoliczności, w których zostało złożone, zasady współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje, a w umowach należy raczej badać, jaki był zgodny zamiar stron i cel umowy, aniżeli opierać się na jej dosłownym brzmieniu. Interpretując podany przez powoda na poleceniu przelewu tytuł należy zatem mieć na uwadze przede wszystkim kontekst okoliczności towarzyszących tej czynności, a dopiero na końcu dosłowne brzmienie tej adnotacji. Wystarczy w szczególności wskazać, że przedmiotowe wpłaty zostały dokonane przez pozwanego już po wniesieniu pozwu – powództwo zostało wytoczone we wrześniu 2015 r., postanowieniem z dnia 2 października 2015 r. Sąd zabezpieczył roszczenie powoda poprzez ustanowienie zakazu zbywania przez pozwanego prawa własności przedmiotowego lokalu mieszkalnego, powód po otrzymaniu odpisu pozwu i tego postanowienia wnosi 30 października pisemną odpowiedź na pozew proponując polubowne rozwiązanie sprawy, na rozprawie w dniu 3 listopada 2015 r. Sąd odracza rozprawę na zgodny wniosek obu stron widzących możliwość ugodowego załatwienia sporu, następnie 16 listopada 2015 r. pozwany przelewa na rzecz powoda kwotę 120.000 zł, na rozprawie w dniu 21 grudnia 2015 r. pozwany (jego pełnomocnik) oświadcza, że z informacji uzyskanej od komornika wynika, że do zapłaty została kwota 3218,49 zł i toczy się egzekucja z wynagrodzenia dłużniczki, w dniu 16 lutego 2016 r. pozwany wpłaca powodowi dalszą kwotę 2500 zł i w dniu9 marca składa w niniejszej sprawie pismo procesowe, w którym wyraźnie stwierdza, ze dokonał powyższych wpłat „chcąc zwolnić się z odpowiedzialności wobec powoda (wierzyciela pauliańskiego) chcąc zachować darowane mu mieszkanie, na czym bardzo mu zależy”. Nie może zatem budzić żadnych wątpliwości ustalenie Sądu Okręgowego, że pozwany dokonał wyżej wskazanych wpłat celem zwolnienia się z odpowiedzialności w ramach skargi pauliańskiej (art. 533 k.c.).

Trafny jest natomiast zarzut naruszenia art. 117 §2 k.c. Należy podzielić pogląd, że pozwany ze skargi pauliańskiej nie może skutecznie podnosić zarzutu przedawnienia wierzytelności powoda wobec dłużnika. Błędnie zatem Sąd Okręgowy uznał, że skarga pauliańska podlega oddaleniu wobec zaspokojenia w całości wierzytelności stwierdzonej tytułem wykonawczym i wyegzekwowanej w sprawie Km 775/12 skutecznego podniesienia przez pozwanego zarzutu przedawnienia co dalszych roszczeń nieobjętych tym tytułem wykonawczym, a wynikającym z umowy poręczenia przez M. A. (2) pożyczki udzielonej przez powoda R. K.. Nie ma to jednak znaczenia dla oceny trafności zaskarżonego wyroku. Niezależnie bowiem od tego, czy na dzień wyrokowania w niniejszej sprawie istnieje jeszcze i w jakiej wysokości zadłużenie M. A. (2) wynikające z zawartej umowy poręczenia, to pozwany w niniejszej sprawie nie jest zobowiązany do zapłaty tego długu; przez zawarcie umowy wskazanej w pozwie pozwany nie stał się bowiem dłużnikiem powoda, lecz osobą trzecią w rozumieniu art. 527 k.c., która może być co najwyżej zobowiązana do znoszenia egzekucji z jej majątku wierzytelności powoda wobec dłużnika (art. 532 k.c.).

Nie trafny jest również zarzut naruszenia art. 451 k.c. i art. 527 §1 k.c. Umknęło apelującemu, że odpowiedzialność osoby trzeciej z art. 527 k.c. niezależnie od wysokości istniejącego długu ogranicza się do wartości korzyści majątkowej uzyskanej przez osobę trzecią w wyniku skarżonej czynności. W niniejszej sprawie tą granicą odpowiedzialności pozwanego jest wartość darowanego mu przez matkę - dłużniczkę mieszkania, określona zarówno w umowie darowizny, jak i przez samego powoda w pozwie w niniejszej sprawie na kwotę 150.000 zł. Wartość ta nie była kwestionowana przez powoda w toku całego postepowania przed sądem I instancji, dopiero w apelacji napomknął powód, że aktualna rynkowa wartość nieruchomości jest wyższa, nie podając jednak nawet tej wartości. Biorąc zatem pod uwagę, ze pozwany celem zwolnienia się z odpowiedzialności (art. 533 k.c.) przelał na rzecz powoda łącznie kwotę 122.500 zł, , to „obciążałaby” go jeszcze co najwyżej korzyść w wysokości 27.500 zł, czyli mógłby być zobowiązany do znoszenia egzekucji ze swojego mieszkania najwyżej takiej kwoty, a nie twierdzi apelujący całej reszty aktualnego długu, tj. 79.101 zł.

Pomijając już kwestię celowości prowadzenia egzekucji z mieszkania (w którym powód jak wynika z pozwu mieszka) dla zaspokojenia wierzytelności w wysokości stanowiącej mały ułamek wartości tego mieszkania, należy wskazać, że brak podstaw do uwzględnienia powództwa również z innej przyczyny. Należy bowiem zwrócić uwagę, co już trafnie uczynił Sąd Okręgowy, że warunkiem dochodzenia ochrony na podstawie art. 527 k.c. jest wykazanie posiadania wierzytelności w stosunku do dłużnika, który dokonał kwestionowanej skarga pauliańską czynności prawnej. Po pierwsze, jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 10 kwietnia 2010 r., III CSK 273/09 wierzytelność ta powinna istnieć w chwili dokonywania zaskarżonej skargą pauliańską czynności prawnej oraz w chwili wytoczenia powództwa na podstawie art. 527 §1 k.c. Po drugie, co stwierdził Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z dnia 11 października 1995 r. zastosowanie instytucji skargi pauliańskiej wchodzi w rachubę tylko wówczas, gdy wierzytelność przysługująca pokrzywdzonemu wierzycielowi względem określonego dłużnika jest realna i skonkretyzowana. Uznania czynności za bezskuteczną może domagać się jedynie osoba, która ma charakter wierzyciela; nie jest wprawdzie konieczne, aby wierzytelność była już wymagalna, jak również aby z tytułu danej wierzytelności istniał już tytuł egzekucyjny, jednakowoż samo wykazanie istnienia wierzytelności jest nieodzowne.

W niniejszej sprawie nie budzi wątpliwości istnienie wierzytelności powoda wobec M. A. (2) w łącznej kwocie 140.000, co do której powód dysponował tytułem egzekucyjnym i wykonawczym, i prowadził egzekucję do sygn.. Km. 775/12. Ściągnięte w toku tej egzekucji kwoty (20.406,18 zł) wraz z kwotami wpłaconymi dobrowolnie przez dłużników i przez pozwanego w toku niniejszego procesu (148.836,68 zł) przewyższają te wskazaną wyżej wierzytelność stwierdzoną tytułem egzekucyjnym. Pozostała wierzytelność wskazywana przez powoda, a stanowiąca jak twierdzi powód, dalszy dług M. A. (4), nie została potwierdzona żadnym tytułem egzekucyjnym, wynika jedynie z twierdzeń powoda i sporządzonych przez niego wyliczeń. W tej sytuacji, mając jeszcze na uwadze, że pożyczka którą powód udzielił R. K., a którą poręczyła M. A. (4) wynosiła 100.000 zł, należy stwierdzić, że istnienie tej dalszej wierzytelności, a w szczególności jej wysokości, budzi poważne wątpliwości. Brak zatem w tych okolicznościach podstaw do przyjęcia, że wierzytelność, której ochronie miałaby służyć niniejsza skarga pauliańska jest realna i skonkretyzowana.

Ponadto należy wziąć pod uwagę, że przedmiotowa umowa darowizny została zawarta w dniu 12 września 2011 r. Jak wynika z niekwestionowanych ustaleń Sądu Okręgowego całe zadłużenie na dzień 16 lipca 2010 r. wynosiło 119.314,57 zł obejmującej : kapitał 85.192zł, raty kapitałowe przeterminowane 11.121,86zł, odsetki umowne, raty odsetkowe przeterminowane, odsetki karne za niespełnienie warunków umowy, odsetki karne, opłaty pocztowe od wezwań, Powód w żaden sposób nie wykazał, by w chwili zawierania przedmiotowej umowy dług M. A. (2) przekraczał 140.000 zł egzekwowanych następnie na podstawie tytułu egzekucyjnego, a co za tym idzie by w chwili dokonywania przedmiotowej czynności prawnej wierzytelność powoda wobec dłużniczki przekraczała tę kwotę. Narastanie długu w późniejszym okresie, na przestrzeni kilku lat po zawarciu przez pozwanego przedmiotowej umowy, i po spłaceniu w całości, a nawet z naddatkiem wierzytelności istniejącej w chwili dokonywania przedmiotowej czynności, nie uzasadnia w ocenie Sądu skargi pauliańskiej.

Mając wszystko powyższe na uwadze Sąd Apelacyjny uznał, że brak dostatecznych podstaw do uwzględnienia apelacji i na podstawie art. 385 k.p.c. orzekł jak w punkcie 1 wyroku. O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono w pkt 2 zgodnie z art. 98 § i §3 k.p.c. Na zasądzoną kwotę składa się wynagrodzenie pełnomocnika pozwanego ustalone zgodnie z §2 pkt 6 i §10 ust.1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. poz. 1804).

SSA Barbara Górzanowska SSA Andrzej Szewczyk SSA Elzbieta Uznańska