Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 31 sierpnia 2016 r.

Sąd Rejonowy w Gdyni I Wydział Cywilny sekcja do spraw rozpoznawanych w postępowaniu uproszczonym, w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 19 sierpnia 2016 roku w Gdyni

na rozprawie

sprawy z powództwa P. G.

przeciwko (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w W.

o zapłatę

I.  zasądza od pozwanego (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz powoda P. G. kwotę 8 154,59 złotych ( osiem tysięcy sto pięćdziesiąt cztery złote pięćdziesiąt dziewięć groszy) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi za okres od dnia 04 maja 2016 roku do dnia zapłaty;

II.  w pozostałym zakresie oddala powództwo;

III.  zasądza od pozwanego (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz powoda P. G. kwotę 2 717 złotych ( dwa tysiące siedemset siedemnaście złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu.

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 04 maja 2016 roku powód P. G. domagał się zasądzenia na jego rzecz od pozwanego (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą W. kwoty 8 194,95 złotych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi za okres od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty, a także kosztów procesu.

W uzasadnieniu powód P. G. wskazał, że dnia 20 grudnia 2006 roku zawarł z pozwanym (...) Spółką Akcyjną z siedzibą W. umowę ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym ze składką regularną M. Spektrum (w wysokości 300 złotych miesięcznie), potwierdzoną polisą o numerze (...). W związku ze złożonym przez powoda wnioskiem o wypłatę należności, umowa powyższa rozwiązała się z dniem 01 sierpnia 2014 roku, zaś umorzenie środków na rachunku nastąpiło według wyceny jednostek uczestnictwa z dnia 01 sierpnia 2014 roku. Powód podniósł, iż w dniu wygaśnięcia umowy na rachunku powoda znajdowały się środki w kwocie 30 312,67 złotych, z czego pozwany zatrzymał kwotę 7 082,68 złotych tytułem opłaty likwidacyjnej, zaś sposób jej wyliczenia nie wynikał z treści polisy ani ogólnych warunków ubezpieczenia, wobec czego przyjąć należało, że został on jednostronnie ustalony przez pozwanego i nie wiąże stron stanowiąc niedozwolone postanowienie umowy.

Ponadto, powód P. G. wskazał, iż na kwotę dochodzoną niniejszym postępowaniem składa się kwota 7 082,68 złotych tytułem należności głównej (pobranej przez pozwanego jako tzw. opłata likwidacyjna) oraz kwota 1 112,27 złotych tytułem odsetek ustawowych od tej kwoty liczonych za okres od dnia 01 sierpnia 2014 roku do dnia 03 maja 2016 roku.

W odpowiedzi na pozew, pozwany (...) Spółka Akcyjna z siedzibą W. wniósł o oddalenie powództwa w całości podnosząc, że powód nie wskazał, które konkretnie postanowienia wzorca miałoby zostać uznane za niewiążące w stosunku do powoda i dlaczego oraz, że postanowienia umowy dotyczące wypłaty wartości wykupu nie stanowią niedozwolonych postanowień umownych, świadczenie wykupu jest bowiem głównym świadczeniem stron, postanowienia umowy sformułowane są jednoznacznie i nie są sprzeczne z dobrymi obyczajami, bowiem wysokość świadczenia wykupu jest wprost skorelowana z kosztami działalności pozwanego i nie ma cech nadmiernego zysku po jego stronie.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W oparciu o wniosek z dnia 12 grudnia 2006 roku P. G. zawarł ze (...) Spółką Akcyjną z siedzibą w W. umowę ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym M. Spektrum potwierdzoną polisą numer (...).

Miesięczna regularna składka ubezpieczeniowa została określona na kwotę 300 złotych.

Umowa została zawarta na okres 23 lat, rozpoczynający się od dnia 20 grudnia 2006 roku.

We wniosku P. G. oświadczył, że przed zawarciem umowy ubezpieczenia otrzymał i zapoznał się z treścią: Ogólnych Warunków Ubezpieczenia na Życie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym ze Składką Regularną (M. Spektrum/M. M.) o indeksie (...) - (...), Regulaminu Ubezpieczeniowych Funduszy Kapitałowych o indeksie (...)- (...) oraz Wykazu Ubezpieczeniowych Funduszy Kapitałowych i Portfeli Modelowych oferowanych przez (...) Spółkę Akcyjną o indeksie (...).

wniosek o zawarcie umowy – k. 66-67 akt, polisa – k. 22 akt, twierdzenia powoda P. G. – protokół rozprawy z dnia 28 czerwca 2016 roku, k. 101-103 akt (zapis cyfrowy 00:03:48-00:25:40)

Zgodnie z § 25 Ogólnych Warunków Ubezpieczenia na Życie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym ze Składką Regularną (M. Spektrum/M. M.) o indeksie (...) - (...), ubezpieczający od drugiej rocznicy polisy, ma prawo wystąpić o wypłatę wartości wykupu, pod warunkiem, że opłacił wszystkie składki regularne w należnej wysokości, wymagane do dnia złożenia wniosku o wypłatę wartości wykupu.

Wysokość kwoty do wypłaty, powstałej w wyniku naliczenia wartości wykupu, jest równa wartości polisy obliczonej według cen jednostek funduszy z najbliższego dnia wyceny danego ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego, następującego najpóźniej po drugim dniu roboczym od dnia rozwiązania umowy, pomniejszonej o opłatę likwidacyjną, pobraną od wartości tej części środków wypłaconych z rachunku jednostek funduszy, która stanowi wartość jednostek funduszy zakupionych z opłaconej składki regularnej, należnej w okresie pierwszych pięciu lat polisy, po uwzględnieniu umorzeń jednostek funduszy (ust. 3).

Stawka opłaty likwidacyjnej wskazana jest w załączniku numer 1 do Ogólnych Warunków Ubezpieczenia na Życie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym ze Składką Regularną (M. Spektrum/M. M.) o indeksie (...) - (...).

Stosownie do treści ust. 10 powyższego załącznika, stawka opłaty likwidacyjnej w pierwszych dwóch latach polisy wynosi 100%, od trzeciego roku polisy jest zaś ustalana według wzoru 100% - (96,7%) ^(K-T), gdzie: K – okres ubezpieczenia, T – mniejsza z dwóch wielkości: a) liczba pełnych lat polisy, za które została zapłacona składka regularna, b) liczba pełnych lat polisy licząc od dnia zawarcia umowy do dnia wystąpienia o wypłatę wartości wykupu.

Zgodnie z § 36 Ogólnych Warunków Ubezpieczenia na Życie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym ze Składką Regularną (M. Spektrum/M. M.) o indeksie (...) - (...) z tytułu zawarcia i wykonywania umowy ubezpieczyciel pobiera następujące opłaty: opłatę wstępną, opłatę za udzielenie tymczasowej ochrony ubezpieczeniowej, opłatę za ryzyko, opłatę administracyjną (pobieraną miesięcznie z góry w każdym miesiącu polisy za czynności związane z administrowaniem umową), opłatę za zarządzanie aktywami Rachunku Jednostek Funduszy, opłatę za zarządzanie aktywami Portfeli Modelowych, opłatę za konwersję oraz opłatę likwidacyjną.

Ogólne Warunki Ubezpieczenia na Życie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym ze Składką Regularną (M. Spektrum/M. M.) o indeksie (...) - (...) wraz z załącznikiem numer 1 – k. 14-21, 68-71v akt

Z dniem 01 sierpnia 2014 roku umowa potwierdzona polisą numer (...) została rozwiązana, z uwagi na złożenie przez P. G. wniosku o wypłatę wartości wykupu.

Na dzień rozwiązania umowy wartość umowy wynosiła 30 312,67 złotych, zaś wysokość opłaty likwidacyjnej – 7 082,68 złotych. Ustalona przez (...) Spółkę Akcyjną z siedzibą w W. wartość należnego do wypłaty wykupu wyniosła 23 229,99 złotych. Kwota ta została przekazana P. G..

niesporne, a nadto: pismo – k. 34, 81 akt, rozliczenie z tytułu umowy numer (...) – k. 35, 81v akt

W dniu 03 czerwca 2016 roku główny aktuariusz (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. A. K. sporządziła zestawienie kosztów dla polisy numer (...) poniesionych przez (...) Spółkę Akcyjną z siedzibą w W. w związku z zawarciem oraz wykonywaniem umów ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym oraz wypłaconych świadczeń.

Na wskazaną w zestawieniu łączną kwotę poniesionych kosztów (bez wypłaconych świadczeń) w wysokości 7 006,44 złotych składają się:

-

koszty prowizji w kwocie 3 756,14 złotych (prowizja wypłacana pośrednikowi ubezpieczeniowemu, który doprowadził do zawarcia umowy w postaci prowizji początkowej – wypłacanej z góry bezpośrednio po doprowadzeniu do zawarcia umowy oraz prowizji odnowieniowej – wypłacanej przez cały okres obowiązywania umowy),

-

pozostałe koszty akwizycji w kwocie 842,58 złotych (poniesione w 2006 roku koszty związane z zawarciem umowy: wynagrodzenia wraz z narzutami pracowników zajmujących się akwizycją, koszty badań lekarskich, koszty atestów i ekspertyz przy ocenie ryzyka ubezpieczeniowego, koszty wystawienia polis, koszty włączenia umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym do portfela ubezpieczeń, koszty reklamy i promocji produktów ubezpieczeniowych, koszty ogólne związane z badaniem wniosków i wystawianiem polis),

-

koszty administracyjne związane z wykonywaniem umowy ubezpieczenia w kwocie 2 370,28 złotych (niezależne od kosztów akwizycji koszty związane z obsługą zawartych umów, tj. koszty związane z inkasem składek, zarządzaniem portfelem umów ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, amortyzacją oraz kosztami utrzymywania nieruchomości, komunikacja z klientem oraz innymi podmiotami, wynagrodzeniami, podróżami służbowymi, reklamą niezwiązaną z produktem ubezpieczeniowym),

-

pozostałe koszty techniczne w kwocie 37,44 złotych (koszty składek członkowskich na rzecz (...) Izby (...), do której przynależność jest obowiązkowa)

niesporne, a nadto: zestawienie kosztów dla polisy numer (...) wraz z definicjami – k. 77-80 akt

Prowizja na rzecz (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w P. z tytułu zawarcia w dniu 20 grudnia 2006 roku umowy ubezpieczenia z P. G. została wypłacona przez (...) Spółkę Akcyjną z siedzibą w W. w łącznej kwocie 3 756,14 złotych.

niesporne, a nadto: zestawienie zapłaty prowizji – k. 72-74 akt

Pismem z datą w nagłówku „dnia 09 marca 2016 roku” P. G. wezwał (...) Spółkę Akcyjną z siedzibą w W. do zwrotu pobranej opłaty likwidacyjnej.

niesporne, a nadto: wezwanie do zapłaty – k.29-30 akt

Sąd zważył, co następuje:

Ustalenia powyższego stanu faktycznego Sąd dokonał na podstawie wyżej wymienionych dowodów z dokumentów przedłożonych przez strony w toku postępowania, których zarówno autentyczność, jak i prawdziwość w zakresie twierdzeń w nich zawartych nie budziła wątpliwości Sądu, a zatem brak było podstaw do odmowy dania im wiary, tym bardziej, że nie były one kwestionowane w zakresie ich mocy dowodowej przez żadną ze stron. Pozostałe dokumenty złożone w sprawie nie miały znaczenia dla rozstrzygnięcia, gdyż nie wnosiły do sprawy nowych istotnych okoliczności. Sąd oparł się także na twierdzeniach powoda P. G. uznając je za spójne i logiczne, zwłaszcza w zakresie, w jakim powód wskazywał na okoliczności towarzyszące zawieraniu przez niego przedmiotowej umowy.

W niniejszej sprawie powód P. G. domagał się zasądzenia na jego rzecz od pozwanego (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą W. kwoty 8 194,95 złotych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie tytułem zwrotu części środków zgromadzonych przez powoda, a zatrzymanych przez pozwanego jako tzw. opłata likwidacyjna w związku z rozwiązaniem łączącej strony umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym M. Spektrum.

Poza sporem pozostawało, że strony łączyła przedmiotowa umowa ubezpieczenia, jak również, że umowa ta została na wniosek powoda P. G. rozwiązana z dniem 01 sierpnia 2014 roku. Niesporne było również to, że w związku z rozwiązaniem powyższej umowy pozwany wypłacił powodowi wartość wykupu w wysokości 23 229,99 złotych, zatrzymując kwotę 7 082,68 złotych tytułem opłaty likwidacyjnej.

Powód P. G. podnosił, że postanowienia umowy łączącej strony dotyczące wysokości i sposobu ustalania kwoty wypłacanej przez pozwanego w związku z rozwiązaniem umowy przed końcem okresu, na jaki została zawarta, stanowią niedozwolone postanowienia umowne, o jakich mowa w art. 385 ¹ § 1 k.c., wobec czego nie wiążą powoda. Pozwany (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. zarzucał natomiast, że powód nie wskazał, które konkretnie postanowienia ogólnych warunków ubezpieczenia miałyby zostać uznane za niewiążące w stosunku do powoda oraz nie wykazał abuzywności tych postanowień.

Wobec powyższych stanowisk stron, rzeczą Sądu w niniejszej sprawie było ustalenie, czy sporne postanowienia umowy łączącej strony dotyczące wysokości i sposobu ustalania kwoty stanowiącej wartość wykupu, stanowią niedozwolone postanowienia umowne, o jakich mowa w art. 385 ¹ § 1 k.c., a zatem, czy postanowienia te nie zostały indywidualnie uzgodnione z powodem, czy kształtują one prawa i obowiązki powoda w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy oraz czy postanowienia te nie odnoszą się do określonych jednoznacznie głównych świadczeń stron.

Wskazać w tym miejscu należy, że mimo niewskazania przez powoda P. G. konkretnych postanowień umowy, które miałyby zostać poddane ocenie Sądu, oczywistym jest, że kwestionowane przez powoda zapisy dotyczące sposobu ustalania wartości wykupu i wysokości opłat za wykup polisy zawarte są w § 25 oraz w ust. 10 załącznika numer 1 do Ogólnych Warunków Ubezpieczenia na Życie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym ze Składką Regularną (M. Spektrum/M. M.) o indeksie (...) - (...). Niewskazanie przez powoda konkretnych postanowień umowy, które uważa za abuzywne, przy jednoczesnym wyraźnym ich oznaczeniu jako postanowienia dotyczące wysokości i sposobu ustalania kwoty stanowiącej opłatę za wykup polisy, nie stanowi w ocenie Sądu naruszenia przez powoda jakichkolwiek przepisów skutkujących oddaleniem powództwa.

Zgodnie z treścią w art. 385 ¹ § 1 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nie uzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

Do uznania badanego postanowienia umownego za niedozwolone i wyeliminowania go z praktyki stosowania konieczne jest łączne stwierdzenie występowania czterech przesłanek. Umowa musi zostać zawarta z konsumentami (co w niniejszej sprawie pozostawało bezsporne), a nadto kwestionowane postanowienie nie mogło zostać uzgodnione indywidualnie, postanowienie to musiało kształtować prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy oraz nie dotyczyć sformułowanych w sposób jednoznaczny głównych świadczeń stron.

Zgodnie z treścią z § 1 punkt 30 Ogólnych Warunków Ubezpieczenia na Życie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym ze Składką Regularną (M. Spektrum/M. M.) o indeksie (...) - (...) wartość wykupu to wartość polisy pomniejszona o opłatę likwidacyjną zgodnie z § 25. Ubezpieczający od drugiej rocznicy polisy, ma prawo wystąpić o wypłatę wartości wykupu, pod warunkiem, że opłacił wszystkie składki regularne w należnej wysokości, wymagane do dnia złożenia wniosku o wypłatę wartości wykupu.

Wysokość kwoty do wypłaty, powstałej w wyniku naliczenia wartości wykupu, jest równa wartości polisy obliczonej według cen jednostek funduszy z najbliższego dnia wyceny danego ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego, następującego najpóźniej po drugim dniu roboczym od dnia rozwiązania umowy, pomniejszonej o opłatę likwidacyjną, pobraną od wartości tej części środków wypłaconych z rachunku jednostek funduszy, która stanowi wartość jednostek funduszy zakupionych z opłaconej składki regularnej, należnej w okresie pierwszych pięciu lat polisy, po uwzględnieniu umorzeń jednostek funduszy (ust. 3 § 25).

Stawka opłaty likwidacyjnej wskazana jest w załączniku numer 1 do Ogólnych Warunków Ubezpieczenia na Życie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym ze Składką Regularną (M. Spektrum/M. M.) o indeksie (...) - (...).

Stosownie do treści ust. 10 powyższego załącznika, stawka opłaty likwidacyjnej w pierwszych dwóch latach polisy wynosi 100%, od trzeciego roku polisy jest zaś ustalana według wzoru 100% - (96,7%) ^(K-T), gdzie: K – okres ubezpieczenia, T – mniejsza z dwóch wielkości: a) liczba pełnych lat polisy, za które została zapłacona składka regularna, b) liczba pełnych lat polisy licząc od dnia zawarcia umowy do dnia wystąpienia o wypłatę wartości wykupu.

Odnosząc się do pierwszej z przesłanek wskazanych w treści art. 385 ¹ § 1 k.c., tj. kwestii indywidualnego uzgodnienia z powodem jako konsumentem treści spornych postanowień umownych, wskazać należy jednocześnie na treść § 3 powyższego przepisu, zgodnie z którym nie uzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu i w szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. W ocenie Sądu nie ulega żadnej wątpliwości, iż sporne postanowienia dotyczące wysokości i sposobu ustalania kwoty stanowiącej wartość wykupu nie podlegały indywidualnym uzgodnieniom z powodem P. G. i powód nie miał żadnego wpływu na ich treść, zostały one bowiem powodowi narzucone w ramach stosowanego przez pozwanego wzorca umowy – jak wskazywał powód P. G. w swoich zeznaniach „ moja rola skończyła się na tym, że miałem zaakceptować umowę” (protokół rozprawy z dnia 28 czerwca 2016 roku” – zapis cyfrowy 00:11:25, k. 102 akt).

Zdaniem Sądu rozpoznającego niniejszą sprawę, o indywidualnym uzgodnieniu postanowień umowy nie może w żadnym wypadku świadczyć to, że na kwestionowane postanowienia dotyczące wysokości i sposobu ustalania kwoty wartości wykupu, powód wyraził zgodę składając stosowne oświadczenie, tj. podpisując umowę ubezpieczenia, jak również podpisując oświadczenie o otrzymaniu i zapoznaniu się z dokumentami zawierającymi te postanowienia. Również możliwość zapoznania się przez powoda z treścią tych dokumentów przed ich podpisaniem oraz idąca za tym możliwość rozważenia przez powoda wszystkich konsekwencji wynikających z zawarcia umowy, w tym skutków związanych z rozwiązaniem umowy przed końcem okresu jej obowiązywania, także nie świadczy jeszcze o tym, że postanowienia uprawniające pozwanego do zatrzymania części środków zgromadzonych przez powoda zostały uzgodnione z powodem indywidualnie.

Z zebranego w sprawie materiału dowodowego nie wynika więc, aby powód P. G. zawierając z pozwanym umowę w oparciu o przedmiotowy wzorzec umowy miał rzeczywisty wpływ na kształtowanie treści tej umowy i aby treść ta w zakresie wysokości i sposobu ustalania kwoty stanowiącej wartość wykupu podlegała indywidualnym negocjacjom między stronami. Wskazać przy tym należy, iż ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie spoczywa na tym, kto się na to powołuje (art. 385 ¹ § 4 k.c.), a zatem w niniejszej sprawie ciężar ten spoczywał na pozwanym, który jednakże, w ocenie Sądu, obowiązkowi temu nie sprostał.

Zważyć również należy, że sporne postanowienia umowne dotyczące wysokości i sposobu ustalania kwoty świadczenia podlegającego wypłacie na rzecz ubezpieczonego w związku z przedterminowym rozwiązaniem umowy nie dotyczą, wbrew twierdzeniom strony pozwanej, głównych świadczeń stron umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym. Za postanowienia określające główne świadczenia stron jakiejkolwiek umowy uznać należy, zdaniem Sądu, takie jej elementy konstrukcyjne, bez których uzgodnienia nie doszłoby do zawarcia umowy, a więc tzw. essentialia negotii. W przypadku przedmiotowej umowy ubezpieczenia są to: udzielenie ochrony ubezpieczeniowej i spełnienie świadczenia ubezpieczeniowego przez pozwanego w przypadku zajścia wypadku ubezpieczeniowego (zgonu ubezpieczonego lub dożycia) oraz ciążąca na powodzie zapłata składki ubezpieczeniowej. Natomiast postanowienia określające wysokość świadczeń wypłacanych przez pozwanego w sytuacji wcześniejszego rozwiązania umowy nie mogą zostać uznane za postanowienia określające główne świadczenia stron, gdyż nie warunkują one bytu umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, jako że nie mają związku z zajściem któregokolwiek z wypadków ubezpieczeniowych objętych zakresem tej umowy.

Z treści łączącej strony umowy wynika, że przedmiotem ubezpieczenia jest życie ubezpieczonego, a zakres ubezpieczenia obejmuje dwa zdarzenia ubezpieczeniowe: dożycie ubezpieczonego do określonej daty, ewentualnie – śmierć ubezpieczonego w okresie ubezpieczenia. Na podstawie tej umowy powód był zatem zobowiązany przez cały okres trwania umowy do uiszczania składki regularnej, a strona pozwana – do wypłaty świadczenia ubezpieczeniowego wynikającego z umowy w przypadku śmierci ubezpieczonego lub dożycia przez niego określonego wieku. I tylko te powyższe obowiązki, mając również na względzie treść art. 805 k.c., stanowią zatem główne świadczenia stron. Nie ma zaś takiego charakteru świadczenie w postaci opłaty likwidacyjnej, czy nawet ściśle z nią powiązany wykup polisy, jako, że nie jest on zwykłym sposobem zakończenia umowy, strony przy zawieraniu umowy nie planowały takiego zakończenia, miało ono charakter wyjątkowy (tak Sąd Okręgowy w Krakowie w wyroku z dnia 18 września 2015 roku, sygn. akt II Ca 1137/15). Jednocześnie mieć należy na uwadze, że umowa – oprócz opłaty likwidacyjnej – przewidywała także opłatę wstępną, opłatę za udzielenie tymczasowej ochrony ubezpieczeniowej, opłatę za ryzyko, opłatę administracyjną, opłatę za zarządzanie aktywami Rachunku Jednostek Funduszy i opłatę za konwersję, a zatem opłaty, którym nie sposób przecież nadać waloru świadczenia głównego, stąd też i brak podstaw do przypisania takiego charakteru opłacie likwidacyjnej, a zatem postanowienia umowy jej dotyczące mogą zostać uznane za klauzule abuzywne w oparciu o art. 385 ¹ § 1 k.c.

Odnosząc się do kwestii kształtowania przez sporne postanowienia umowne praw i obowiązków powoda w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy, zgodzić należy się z poglądami wyrażanymi w orzecznictwie, zwłaszcza Sądu Najwyższego, iż rażące naruszenie interesów konsumentów polega na nieusprawiedliwionej dysproporcji praw i obowiązków na ich niekorzyść, zaś ukształtowanie praw i obowiązków konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami w zakresie treści stosunku obligacyjnego wyraża się w tworzeniu klauzul godzących w równowagę kontraktową stron (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 13 lipca 2005 roku w sprawie o sygn. akt I CK 832/04, Lex nr 159111).

Określona w badanych postanowieniach umownych wysokość opłaty likwidacyjnej została wskazana procentowo jedynie w przypadku rezygnacji z umowy w ciągu pierwszych dwóch lat i ustalona na poziomie 100%, od trzeciego roku polisy jest zaś ustalana według wzoru 100% - (96,7%) ^(K-T), gdzie: K – okres ubezpieczenia, T – mniejsza z dwóch wielkości: a) liczba pełnych lat polisy, za które została zapłacona składka regularna, b) liczba pełnych lat polisy licząc od dnia zawarcia umowy do dnia wystąpienia o wypłatę wartości wykupu.

Takie określenie mechanizmu ustalania wysokości opłaty likwidacyjnej – za pomocą nieczytelnego, zdaniem Sądu, dla zwykłego konsumenta algorytmu matematycznego, uznać należy za sprzeczne z dobrymi obyczajami, nie pozwala to bowiem stronie umowy – w tym przypadku powodowi, na realną ocenę wysokości tej opłaty ani na oszacowanie prawdopodobnej kwoty wykupu, nie pozwalając jednocześnie przy podejmowaniu decyzji odnośnie zawarcia umowy na ocenę wszystkich okoliczności, które mogą nastąpić w przyszłości skutkując koniecznością wcześniejszego rozwiązania umowy. Powód, nawet po zapoznaniu się z ogólnymi warunkami umowy i załącznikiem, nie był bowiem w stanie nawet oszacować, jaka jest wysokość tej opłaty likwidacyjnej (poza dwoma pierwszymi latami, gdzie wskazano ją na poziomie 100%).

Z treści dokumentu stanowiącego rozliczenie umowy wynika, że na dzień rozwiązania umowy wartość polisy wynosiła 30 312,67 złotych, zaś wysokość opłaty likwidacyjnej – po ośmiu latach systematycznych wpłat – 7 082,68 złotych, co stanowi ok. 23% wartości, a co prowadzić musi do uznania tej opłaty za rażąco wygórowaną.

Zdaniem Sądu sposób określenia wysokości świadczenia wypłacanego ubezpieczonemu w przypadku wcześniejszego rozwiązania umowy określony wzorem matematycznym uwzględniającym okres ubezpieczenia i jedną z dwóch wielkości (mniejszą): liczbę pełnych lat polisy, za które została zapłacona składka regularna albo liczbę pełnych lat polisy licząc od dnia zawarcia umowy do dnia wystąpienia o wypłatę wartości wykupu, ma pewną formę ryczałtu i nie znajduje żadnego uzasadnienia w rzeczywiście ponoszonych przez pozwanego kosztach ani też nie pozostaje w związku z jego ryzykiem.

Jak wskazał pozwany kwota wartości wykupu uwzględnia pomniejszenie zgromadzonych przez pozwanego środków o koszty poniesione przez pozwanego związane z dystrybucją i zawarciem umowy oraz o koszty związane z prowadzoną przez pozwanego działalnością gospodarczą, które w związku z przedterminowym rozwiązaniem umowy nie będą mogły zostać pokryte z opłat, jakie byłyby pobierane przez pozwanego w trakcie całego okresu, na jaki umowa została zawarta. Do kosztów tych należą przede wszystkim koszty akwizycji związane z zawieraniem umów ubezpieczenia (tj. prowizja pośrednika ubezpieczeniowego i koszty związane z jej wypłatą, koszty wystawienia polisy, koszty marketingowe) oraz koszty administracyjne związane z wykonywaniem umów ubezpieczenia (tj. koszty obsługi kolejnych składek, koszty obsługi wypłaty świadczeń, koszty obsługi korespondencji, koszt obsługi finansowej, korporacyjnej i prawnej pozwanego). Wynika z tego, że pozwany przy określeniu wysokości wartości wykupu bierze pod uwagę wszystkie koszty swojej działalności, gdzie znaczna część kosztów funkcjonowania pozwanego oraz jego ryzyko są pokrywane przez konsumenta w ramach szeregu innych opłat pobieranych przez pozwanego, m.in. opłaty administracyjnej, opłaty za zarządzanie czy opłaty operacyjnej. Opłaty te winny być przez pozwanego odpowiednio skalkulowane już przy zawarciu umowy ubezpieczenia, tak aby uzyskiwane z nich środki pieniężne pokrywały koszty związane z wykonywaniem umowy ubezpieczenia. Również kwestie wzajemnych rozliczeń prowizji między pozwanym a pośrednikiem powinny zostać uregulowane między nimi w taki sposób, aby zabezpieczone zostały interesy obydwu stron, brak jest natomiast jakichkolwiek podstaw do obciążania tymi kosztami konsumenta i przerzucania na niego ryzyka wynikającego z niezagwarantowania sobie przez pozwanego ubezpieczyciela zwrotu prowizji (lub jej części) od pośrednika. W ocenie Sądu wysokość i sposób ustalania wartości wykupu powinny być natomiast uzależnione jedynie od kosztów, jakie pozwany faktycznie ponosi w związku z wygaśnięciem umowy ubezpieczenia. Należałoby bowiem, zgodnie z definicją językową, wnioskować, że opata likwidacyjna ponoszona jest przez ubezpieczonego wyłącznie w związku z wydatkami pozwanego związanymi z wcześniejszą likwidacją polisy, za takie zaś koszty nie mogą być uznane koszty wystawienia polisy czy wynagrodzenia agenta ubezpieczeniowego, gdyż są one związane z zawarciem, a nie zakończeniem umowy.

W ocenie Sądu nie stanowi też dostatecznego usprawiedliwienia dla stosowania przez pozwanego rygorystycznego i automatycznego sposobu naliczania i wypłacania wartości wykupu (a tym samym zatrzymywania pozostałej części zgromadzonych przez ubezpieczonego środków) okoliczność, że umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi mają ze swej natury długoterminowy charakter, a ich dochodowość warunkowana jest długością trwania, więc dopiero gdy umowa trwa wystarczająco długo – wysokie koszty poniesione na początku jej trwania mogą zostać zrekompensowane zyskami osiąganymi w kolejnych latach. Jak już wyżej wskazano, koszty te winny być przez pozwanego odpowiednio skalkulowane już przy zawarciu umowy ubezpieczenia.

Wskazać również należy, że z treści ogólnych warunków ubezpieczenia wynika jedynie, iż wysokość kwoty świadczenia do wypłaty jest pomniejszana o opłatę likwidacyjną i oprócz wskazania mechanizmu (wzoru) jej obliczania, brak jest wskazania, jakie koszty prowadzenia działalności przez pozwanego opłata ta pokrywa. Ich sprecyzowanie i uszczegółowienie zostało przez pozwanego dokonane dopiero w toku procesu w formie sporządzonego w dniu 03 czerwca 2016 roku zestawienia kosztów dla umowy zawartej z powodem, jak również poprzez przedstawienie definicji poszczególnych rodzajów kosztów (według stanu na dzień 23 października 2014 roku). Jednocześnie tłumaczenie i uzasadnianie wysokości wypłacanego świadczenia przez pozwanego w zasadzie post factum, na potrzeby niniejszego postępowania, nie może prowadzić do uznania zapisu wzorca umowy za precyzyjny, zgodny z dobrymi obyczajami i nienaruszający interesu konsumenta.

Z treści spornych postanowień umownych oraz powyższych rozważań wynika, że ubezpieczyciel, stosując sporne postanowienia umowne, przewidział dla ubezpieczonego konsumenta swoistą sankcję za rezygnację z kontynuowania umowy bez powiązania jej z realnie poniesionymi wydatkami. Nie ulega natomiast wątpliwości, że niedozwolone są postanowienia umowne uszczuplające ustawowe uprawnienia konsumenta. Uprawnienie ubezpieczającego do wypowiedzenia umowy ubezpieczenia na życie w każdym czasie jej trwania (art. 830 § 1 k.c.) jest uprawnieniem prawnokształtującym, które – wobec treści spornych postanowień umownych – podlega materialnemu ograniczeniu poprzez zastrzeżenie przez ubezpieczyciela opłaty za rezygnację z polisy (w postaci zatrzymanej części zgromadzonych środków w formie opłaty likwidacyjnej, pomniejszających wartość wykupu) w kwocie, która czyni korzystanie z prawa do zrezygnowania z ubezpieczenia – iluzorycznym. Nałożenie we wzorcu umowy na konsumenta de facto obowiązku zapłaty kwoty pieniężnej (poprzez pomniejszenie należnego jej świadczenia), i to w znacznej wysokości, w razie skorzystania przez niego z prawa przyznanego mu w ustawie do rozwiązania umowy jest więc sprzeczne z dobrymi obyczajami, gdyż zmierza do ograniczenia ustawowego prawa konsumenta, czyniąc ekonomicznie nieopłacalnym korzystanie z tego prawa.

W tym miejscu, wobec powyższych rozważań dotyczących wysokości i sposobu ustalania przez pozwanego wartości wykupu, a co za tym idzie rodzaju i wysokości kosztów ponoszonych przez pozwanego, o które świadczenie to jest pomniejszane, odnieść należy się do złożonego przez pozwanego wniosku o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego sądowego aktuariusza na okoliczność: prawidłowości kalkulacji ponoszonych przez pozwanego kosztów związanych z zawartą przez strony umową (zgodność z metodami aktuarialnymi), wpływu kosztów związanych z umową na wysokość świadczeń określonych w umowie, okoliczność ustalenia, że wartość wykupu jest najczęściej realizowanym świadczeniem umów ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, istnienia wzajemnych powiązań między wartością świadczeń określonych w umowie zawartej z powodem a kosztami i ryzykiem pozwanego, wpływu ustalenia, że kwestionowane postanowienia umowy stanowią niedozwolone postanowienia umowne oraz ustalenia, że pozwany jest zobowiązany do wypłaty wartości rachunku w przypadku przedterminowego rozwiązania umowy na możliwość wykonywania zobowiązań przez pozwanego wobec wszystkich ubezpieczających i ubezpieczonych oraz na okoliczność wykonywania przez pozwanego działalności ubezpieczeniowej.

W ocenie Sądu opinia biegłego sądowego aktuariusza w powyższym zakresie była zbędna i nieprzydatna dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy, gdyż wystarczającym dla ustalenia, czy sposób określenia wysokości świadczenia wypłacanego ubezpieczonemu w przypadku wcześniejszego rozwiązania umowy narusza dobre obyczaje i interesy powoda jako konsumenta, było przedstawione przez pozwanego wskazywanego już wcześniej wyliczenia poniesionych przez niego kosztów (sporządzone przez aktuariusza pozwanego) wraz z ich omówieniem. Ustalenie tych okoliczności nie wymagało w ocenie Sądu wiadomości specjalnych. Wniosek pozwanego został więc oddalony przez Sąd na podstawie art. 227 k.p.c. w zw. z art. 278 § 1 k.p.c. a contrario. Na marginesie wskazać jedynie należy, iż sporządzenie przez biegłego sądowego opinii uwzględniającej okoliczności wskazane przez pozwanego wiązałoby się z koniecznością zbadania przez biegłego sądowego w siedzibie pozwanego jego pełnej dokumentacji finansowej z lat 2006-2014, bowiem pozwany nie złożył do akt żadnych materiałów, na podstawie których biegły sądowy mógłby sporządzić pełną, kompletną i rzetelną opinię, wobec czego wykonanie takiej opinii byłoby bardzo kosztowne, a ponadto znacznie przedłużyłoby niniejsze postępowanie.

Wskazać jeszcze należy, że w relacji ubezpieczyciel – konsument oraz wobec łączącej ich umowy ubezpieczenia z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, to konsument jest zdecydowanie stroną słabszą i to on ponosi, w ocenie Sądu, znacznie większe ryzyko związane z zainwestowaniem swoich własnych środków finansowych w fundusz kapitałowy, którego wyniki finansowe są praktycznie niemożliwe do przewidzenia, co może skutkować zarówno zyskiem, jak i utratą zainwestowanych przez konsumenta środków. Niczym nieuprawnione jest wobec tego twierdzenie pozwanego, że powód występuje w tym stosunku umownym jako konsument, który nie zasługuje na ochronę prawną, gdyż jako konsument racjonalny i angażujący swoje środki finansowe winien przejawiać zainteresowanie co do opłacalności danej umowy oraz winien – mając na względzie swój interes majątkowy – zadawać sobie pytanie, czy będzie ponosił ciężar rozwiązania umowy. Taką argumentację pozwanego uznać należy za chybioną i nieracjonalną. Przyjmując bowiem tok rozumowania pozwanego należałoby uznać, że każdy konsument przed zawarciem jakiejkolwiek umowy powinien zastanowić się nad konsekwencjami, w tym finansowymi, jej wcześniejszego rozwiązania, zaś czynienie przez konsumenta takich rozważań wyłączałoby go spod ochrony prawnej jego interesów. W efekcie zbędne stałyby się regulacje prawne dotyczące ochrony interesów konsumentów, w tym regulacje dotyczące stosowania niedozwolonych postanowień umownych w umowach zawieranych z konsumentami.

Podsumowując powyższe rozważania uznać należało, iż kwestionowane przez powoda postanowienia dotyczące wysokości oraz sposobu ustalania wartości wykupu wypłacanego w przypadku rozwiązania umowy przed końcem okresu jej obowiązywania jako pomniejszanego o tzw. opłatę likwidacyjną, kształtuje prawa i obowiązki powoda jako konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami oraz rażąco narusza jego interes, gdyż prowadzi do uzyskiwania przez ubezpieczyciela nieuprawnionych korzyści kosztem ubezpieczonego. Postanowienia te stanowią zatem w ocenie Sądu niedozwolone postanowienia umowne, o jakich mowa w treści art. 385 ¹ § 1 k.c. Powód jest więc uprawniony do żądania od pozwanego zwrotu zatrzymanej części zgromadzonych przez niego środków, gdyż wysokość wypłaconego powodowi świadczenia została ustalona według zasad nieskutecznych w stosunku do powoda. Roszczenie powoda dochodzone w niniejszej sprawie zasługiwało więc na uwzględnienie.

Odnośnie roszczenia o odsetki, to wskazać należy, iż § 25 ust. 7 Ogólnych Warunków Ubezpieczenia na Życie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym ze Składką Regularną (M. Spektrum/M. M.) o indeksie (...) - (...) przewidywał czternastodniowy termin do wypłaty wartości wykupu. Skoro zaś umowa została rozwiązana z dniem 01 sierpnia 2014 roku, pozwany popadł w opóźnienie w spełnieniu świadczenia dopiero z dniem 17 sierpnia 2014 roku, stąd też na podstawie art. 481 k.c. powodowi należały się odsetki ustawowe (za opóźnienie) liczone od kwoty 7 082,68 złotych za okres od dnia 17 sierpnia 2014 roku do dnia 03 maja 2016 roku, co stanowi kwotę 1 071,91 złotych.

Mając na uwadze powyższe Sąd, na podstawie § 25 Ogólnych Warunków Ubezpieczenia na Życie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym ze Składką Regularną (M. Spektrum/M. M.) o indeksie (...) - (...) oraz ust. 10 załącznika numer 1 do powyższych ogólnych warunków ubezpieczenia w zw. z art. 385 ¹ § 1 k.c. w zw. z art. 481 k.c. w zw. z art. 482 k.c. uwzględnił powództwo w przeważającej części, wobec czego w punkcie I wyroku zasądził od pozwanego (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz powoda P. G. kwotę 8 154,59 złotych tytułem zwrotu części zgromadzonych przez powoda środków zatrzymanych przez pozwanego w związku z rozwiązaniem umowy przed końcem okresu jej obowiązywania w formie tzw. opłaty likwidacyjnej wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi za okres od dnia 04 maja 2016 roku do dnia zapłaty, w pozostałym zaś zakresie powództwo oddalił (odnośnie żądania odsetek za opóźnienie za okres od dnia 01 sierpnia 2014 roku do dnia 16 sierpnia 2014 roku, punkt II wyroku).

O kosztach procesu Sąd orzekł zgodnie z zasadą stosunkowego rozdzielenia kosztów na podstawie art. 100 k.p.c. w zw. z § 2 ust. 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2015 roku, poz. 1804) zasądzając od pozwanego na rzecz powoda kwotę 2 717 złotych, tj. obciążając nimi pozwanego w całości z uwagi na fakt, iż powód uległ swojemu żądaniu jedynie w nieznacznej części.

Zarządzenie do uzasadnienia wyroku w sprawie o sygn. akt I 1 C 618/16

1.  odnotować w kontrolce uzasadnień,

2.  odpis wyroku wraz z uzasadnieniem doręczyć pełnomocnikowi powoda,

3.  akta przedłożyć z wpływem lub za 30 dni.

SSR Justyna Supińska

G., dnia 05 września 2016 roku