Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 09 grudnia 2015r.

Sąd Okręgowy w Gliwicach Ośrodek (...) w R. Wydział II Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Sądu Okręgowego Renata Kopala

Protokolant: Jolanta Bober

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 09 grudnia 2015r. w R.

sprawy z powództwa I. S.

przeciwko J. J. (1) (J.) i A. K.

o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną

1)  oddala powództwo w stosunku do pozwanego J. J. (1),

2)  oddala powództwo w stosunku do pozwanej A. K.,

3)  zasądza od powódki na rzecz pozwanego J. J. (1) kwotę 3.617 zł (trzy tysiące sześćset siedemnaście złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego,

4)  zasądza od powódki na rzecz pozwanej A. K. kwotę 3.617 zł (trzy tysiące sześćset siedemnaście złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sędzia:

Sygn. II C 142/14

UZASADNIENIE

Powódka I. S. w pozwie skierowanym przeciwko J. J. (1), a później także przeciwko A. K. wnosiła o uznanie za bezskuteczną w stosunku do niej czynności prawnej – umowy darowizny z dnia 14 maja 2009 roku sporządzonej w Kancelarii Notarialnej A. G. w R. Rep. A 64214/2009 przenoszącej na rzecz J. J. (1) przez Z. J. własność nieruchomości położonej w R., dla której prowadzona jest księga wieczysta nr (...) z pokrzywdzeniem powódki, której przysługuje wierzytelność w wysokości 55.000 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 24 czerwca 2011 roku, ustalona wyrokiem Sądu Rejonowego w Rybniku z dnia 14 września 2012 roku w sprawie VI GC 53/12. Wskazała, że dłużnik powódki Z. J. wyzbył się nieodpłatnie nieruchomości przed powstaniem wierzytelności powódki ale w chwili darowizny dłużnik wiedział , ze w przyszłości powstanie wierzytelność powódki w stosunku do niego i darowizny dokonywał z zamiarem pokrzywdzenia swoich przyszłych wierzycieli. W dalszym toku postępowania powódka wnosiła również pozew przeciwko A. K., która nabyła nieruchomość od J. J. (1) zarzucając jej, że cena sprzedaży nieruchomości będącej przedmiotem skargi pauliańskiej znacznie odbiega od wartości rynkowych, a to oznacza, że taką czynność można traktować jako nieodpłatną w rozumieniu art. 531§2 kc i skierować roszczenie także w stosunku do A. K. (k. 186).

W odpowiedzi na pozew pozwany J. J. (1) wnosił o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów (k. 25 in) wskazując, że w dniu 24 marca 2014 roku zawarł umowę przedwstępną sprzedaży z A. K. a umowa sprzedaży nieruchomości zawarta w dniu 25 kwietnia 2014 była wykonaniem umowy przyrzeczonej. Pozew do Sądu przeciwko niemu został wniesiony w dniu 24 kwietnia 2014 roku a doręczony mu 18 czerwca 214 roku, zatem w dniu zawiśnięcia sporu nieruchomość nie była własnością pozwanego, a roszczenie skierowane przeciwko niemu należy uznać za bezprzedmiotowe. W ocenie pozwanego J. J. (1) zbycie nieruchomości przed zawiśnięciem sporu skutkuje ewentualnym zastosowaniem art. 531§2 kc, a wierzyciel może wystąpić bezpośrednio przeciwko nabywcy nieruchomości.

Nadto pozwany wskazywał, że celem Z. J. jako darczyńcy nie było pokrzywdzenie powódki. Rok 2009, w którym nastąpiła darowizna , wprawdzie przyniósł mniejszy niż poprzednio dochód z prowadzonej przez darczyńcę działalności gospodarczej ale nie oznacza to, że w maju 2009 roku Z. J. przewidywał, iż darowizną pokrzywdzi przyszłych wierzycieli. Darczyńca na dzień 3 czerwca 2009 roku nie posiadał żadnych zalęgłości podatkowych, a wierzytelności ZUS-u wobec niego datują się dopiero od września 2011 roku. Dopiero po kilku latach gdy Z. J. popadł w długi, poprosił syna – pozwanego w niniejszej sprawie o pomoc finansową powołując się na uczynioną mu darowiznę. Wówczas pozwany nie wiedząc o roszczeniach powódki zbył nieruchomość a pieniądze z jej sprzedaży przekazał ojcu, który uregulował część swoich długów. W tej sytuacji nie można uznać, że pozwany jest darowizną wzbogacony, a w sytuacji gdy pieniądze ze sprzedaży zostały przeznaczone na uregulowanie zadłużenia darczyńcy żądanie uznana czynności za bezskuteczną jest sprzeczne z zasadami współczucia społecznego i narusza społeczno-gospodarcze przeznaczenie tego prawa.

Wezwana do udziału w sprawie w charakterze pozwanej A. K. również wnosiła o oddalenie powództwa wobec niej (k. 214) wskazując na brak przesłanek z art. 194§3 kpc i wskazując, że powództwo ze skargi paulińskiej skierowane przeciwko J. J. (1) nie jest tym samym roszczeniem i nie może być wytoczone przeciwko A. K.. Pozwana wskazała również, że nie zachodzą względem niej przesłanki wskazane w art. 531§2 kc, a więc, że A. K. nabywając nieruchomość była w złej wierze (wiedziała o okolicznościach uzasadniających uznanie czynności dłużnika za bezskuteczną) lub, by rozporządzenie na jej rzecz było nieodpłatne.

Zła wiara pozwanej nie istnieje. Pozwana od kilku lat mieszka w USA, kupna nieruchomości dokonała przez pełnomocnika swoją matkę L. R. (1), której pełnomocnictwo do zakupu jakiejkolwiek nieruchomości udzieliła 22 lipca 2011 roku, a nadto rozporządzenie dokonane przez J. J. (1) miało charakter odpłatny. Cena uiszczona za nieruchomość jest adekwatna do jej wartości, na co wskazuje fakt, że Urząd Skarbowy w R. nie dopatrzył się żadnych nieprawidłowości w zakresie wartości zakupionej nieruchomości i nie zastosował domiaru podatku.

Sąd ustalił i zważył co następuje:

Z. J. nieruchomość wskazaną w pozwie darował synowi J. J. (1) w dniu 14 maja 2009 roku. Wartość tej nieruchomości strony określiły na 100.000 zł W roku 2009 przekazał synowi jeszcze inne nieruchomości.

Dowód ; odpis aktu notarialnego z 14 maja 2009 – k.14.

W chwili darowizny darczyńca prowadził działalność gospodarczą w zakresie sprzedaży samochodów. Powódka I. S. zawarła umowę przedwstępną na zakup samochodu i przekazała zaliczkę na zakup samochodu Z. J. w dniu 29 lipca 2009 roku w kwocie 55.000 zł.

W dniu 17 czerwca 211 roku wezwała Z. J. do dobrowolnego zwrotu kwoty 58.000 zł i odstąpiła od umowy przedwstępnej o zakup samochodu. W dniu 22 czerwca 2011 roku skierowała pozew przeciwko Z. J. i wyrokiem Sądu Rejonowego w Rybniku z dnia 14 września 2012 roku Sąd zasądził od Z. J. na rzecz I. S. kwotę 55.000 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 24 czerwca 2011 roku. Wyrok ten uprawomocnił się z dniem 4 grudnia 212 roku.

Dowód: zamieszczone w aktach Sądu Rejonowego w Rybniku VI GC 53/14: wezwanie do zwrotu zaliczki i odstąpienie od umowy -k.8, przedwstępna umowa sprzedaży samochodu –k. 9, wyrok z 14.9.2012 r. –k.98

Na dzień 30 czerwca 2009 roku Z. J. nie posiadał żadnych zaległości podatkowych, a w latach 2007-2009 osiągał dochód w swojej działalności i nie odnotowywał straty. Jego sytuacja finansowa w roku 2009 była dobra. Odnowiono i podwyższono linie kredytową firmie (...) do 1.900.000 zł. Problemy finansowe zaczęły się pod koniec 2010 roku i w roku 2011. Gdy zaczęły się problemy finansowe Z. J. nakazał on synowi J. J. (1) sprzedać wcześniej darowane nieruchomości i z tych pieniędzy chciał spłacać długi. Jedną z darowanych przez ojca pozwanemu nieruchomości J. J. (1) sprzedał A. S. 17 czerwca 211 roku przy czym cała cena nieruchomości (poza 5.000zł przeznaczonymi na opłaty) została przekazana na konto Z. J. na spłatę długów. Podobnie było z innymi nieruchomościami.

Zaległości darczyńcy w opłacaniu składek z ubezpieczenia społecznego i zdrowotnego zaczęły się od września 2011 roku. W roku 2011 banki zaczęły wystawiać bankowe tytuły egzekucyjne.

Z. J. posiada jeszcze inne nieruchomości, które zostały zajęte przez komorników i z których toczy się egzekucja lub które obciążone są hipoteką.

Na dzień 3 kwietnia 214 roku Z. J. posiada zadłużenie na łączną kwotę 2.000.000 zł a na dzień 09.12.2014 już ponad . 8.000.000 zł , prowadzone jest przeciwko niemu wiele postępowań egzekucyjnych przy czym egzekucja wobec niego jest w dużej mierze bezskuteczna.

Dowód: informacja Urzędu Skarbowego –k. 36,37,38,39, wezwanie do zapłaty ZUS –k.34, zaświadczenia o dochodach, 40-42. n. wyciąg Banku Spółdzielczego w Ż. i wyciąg banku (...) –k.98, zeznania świadka M. J. na rozprawie 08.01.215 Z. J. i E. J. na rozprawie 19.11.2014, pozwanego J. J. (1) na rozprawie w dniu 12 maja 215 informacja Komornika M. R. –k. 7, 121,159-167,informacja Komornika C. L. –k.169,174.

Pozwany sprzedał nieruchomość objętą pozwem A. K.. A. K. od kilku lat mieszka w USA, kupna nieruchomości dokoła przez pełnomocnika swoja matkę L. R. (1) , której pełnomocnictwo do zakupu jakiejkolwiek nieruchomości udzieliła 22 lipca 2011 roku. W dniu 24 marca 214 roku pozwany zawarł z działającą w imieniu A. K. jej matką L. R. (1) umowę przedwstępną, w której zobowiązał się sprzedać nieruchomość darowaną mu 14 maja 29 roku przez ojca w terminie do 25 kwietnia 2014 roku. W dniu 25 kwietnia 2014 roku w wykonaniu umowy przedwstępnej strony zawarły umowę kupna – sprzedaży nieruchomości za kwotę 120.000 zł . Kwotę 115.000 zł z tytułu tej sprzedaży pozwany przekazał Z. J. na spłatę długów na wyraźne jego życzenie i pozostawił 5,000 zł na poczet opłat związanych z transakcją. Urząd Skarbowy w R. po dokonaniu czynności sprawdzających ustalił, że podana przez strony wartość rynkowa nieruchomości przyjęta za podstawę opodatkowania od podatku od czynności cywilnoprawnych odpowiada aktualnym cenom rynkowym przyjmowanym na terenie R. –G..

Dowód: pełnomocnictwo notarialne dla L. R. (2) z dnia 22 lipca 2011 roku -k.228, umowa przedwstępna dnia 24 marca 2011 roku –k.229, umowa sprzedaży z dnia 25 kwietnia 214 –k.232, informacja Urzędu Skarbowego –k. 252, zeznania pozwanego J. J. (1) na rozprawie w dniu 12 maja 2015r.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie wskazanych dowodów. Bezsporne miedzy stronami były fakty wynikające z aktów notarialnych dotyczące rozporządzenia nieruchomością objętą pozwem. Strony nie negowały również informacji przedstawionych przez komorników i Urząd Skarbowy oraz zaświadczeń a zaległościach składkowych Z. J.. Zeznania świadków i pozwanego w zakresie zadłużenia Z. J., sprzedaży działek przez pozwanego i przekazywania przez niego pieniędzy darczyńcy korespondowały ze sobą, były wiarygodne i logiczne, znajdowały potwierdzenie w przedkładanych dokumentach.

Sąd oddalił wnioski dowodowe stron w postaci:

-wniosku o przesłuchanie świadka J. P. na okoliczność, że firma pozwanego w roku 2009 była w złej kondycji finansowej bowiem na podstawie przedstawionych dokumentów, a w szczególności informacji Urzędu Skarbowego, zaświadczenia o dochodach firmy, informacji ZUS-u okoliczność ta została dostatecznie ustalona;

-wniosku o przesłuchaniu świadka E. S. (1) i B. N. oraz z pokwitowań odbioru kwot i dokumentów dotyczących istnienia wierzytelności świadków tych wobec Z. J. bowiem z przedstawionych dokumentów i z zeznań świadków nie można wyprowadzić wniosku, że spłata długu nastąpiła z kwot ze sprzedanej w tym roku przez pozwanego J. J. (1) nieruchomości i dowody te nie były przydatne w niniejszej sprawie;

- z wniosków dowodowych pozwanego wskazanych w piśmie procesowym z dnia 12.11.2014 roku albowiem wnioski te zmierzały do wykazania jedynie konfliktu między J. P. a dłużnikiem powódki (w celu wskazania braku wiarygodności zeznań tego świadka), co przy oddaleniu wniosku o przesłuchanie J. P. stało się zbędne;

-wniosku o sporządzenie opinii biegłego spośród komorników sądowych w celu hipotetycznego ustalenia planu podziału kwoty przekazanej przez pozwanego dłużnikowi w dniu 25 kwietnia 2014 roku celem wykazania w jakiej wysokości uległaby zaspokojeniu wierzytelność powódki albowiem z informacji komorników wynikało, że należności Urzędu Skarbowego i ZUS korzystające z pierwszeństwa zaspakajania na podstawie art. 1025 kpc wynosiły ok. 145.000 zł co oznacza, że wierzytelność powódki nie zostałaby uwzględniona w podziale;

- wniosku o przesłuchanie świadka E. S. (2) i uzupełniające przesłuchani świadka Z. J. na okoliczność terminowości rozliczeń Z. z innymi wierzycielami w roku 2009, bowiem okoliczność ta przy powstaniu wierzytelności powódki w roku 2011 nie ma istotnego znaczenia;

- wniosku o przesłuchanie L. R. (2), bowiem okoliczności na jakie mała zeznawać co do daty zapoznania się z ofertą , co do ceny oraz zamiaru dalszej sprzedaży nie są istotne dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy w zakresie ustalenia przesłanek z art. 531§2 kc i odpowiedzialności pozwanej A. K.;

-wniosku o sporządzenie opinii rzeczoznawcy, albowiem informacja Urzędu Skarbowego była wystarczająca do ustalenia adekwatności zapłaconej ceny do wartości nieruchomości i przeprowadzenie dowodu z opinii rzeczoznawcy jest zbędne

i przedłużałoby postępowanie;

- wniosku ze skargi na orzeczenie referendarza i protokołu przesłuchania Z. J. umieszczonych w aktach VI GC 53/12 Sądu Rejonowego w Rybniku – bo przeczy to zasadzie bezpośredniości przeprowadzania dowodu z zeznań świadków;

- wniosku o przesłuchanie pozwanej A. K. albowiem w myśl art. 299 kpc dowód ten traktowany jest jako dowód posiłkowy, a w ocenie Sądu zostały wyjaśnione wszystkie fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy a nadto przeprowadzenie dowodu z zeznań A. K. powodowałoby przedłużenie postępowania a to z uwagi na złożony wniosek o jej przesłuchanie w drodze pomocy prawnej w Ambasadzie Polskiej w N..

Sąd zważył co następuje:

Nie można zgodzić się z zarzutem pozwanego , że fakt zbycia nieruchomości dzień po złożeniu pozwu, a przed doręczeniem pozwanemu odpisu pozwu czyni bezprzedmiotowym powództwo przeciwko niemu. W tym względzie zgodzić należy się ze stanowiskiem powódki wskazującym na uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 24 lutego 2011 roku w sprawie III CZP 132/10 zgodnie, z którym w sprawie o uznanie za bezskuteczną czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzyciela, osoba trzecia, która wskutek tej czynności uzyskała korzyść majątkową, zachowuje legitymację bierną także wtedy, gdy przed doręczeniem pozwu rozporządziła uzyskaną korzyścią na rzecz innej osoby. W razie zasadności powództwa i spełnienia przesłanek z art. 530 kc powód mógłby następnie zgłosić, mające źródło w skardze pauliańskiej, zaś podstawę w przepisach o bezpodstawnym wzbogaceniu, żądanie zwrotu wartości korzyści utraconej przez osobę trzecią, a uzyskanej kosztem wierzyciela.

Powołując się na art. 530 kc powódka przyznaje, że jej wierzytelność nie istniała w chwili dokonania darowizny. Skargę pauliańską regulują art. 527 i n. kodeksu cywilnego. Zgodnie z art. 530 kc przepisy artykułów poprzedzających stosuje się o dpowiednio w wypadku, gdy dłużnik działał w zamiarze pokrzywdzenia przyszłych wierzycieli. Jeżeli jednak osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową odpłatnie, wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną tylko wtedy, gdy osoba trzecia o zamiarze dłużnika wiedziała. Odpowiednie stosowanie art. 527 kc oznacza tyle, że przy wierzytelnościach przyszłych wierzycieli dłużnik dokonując czynności musi działać z zamiarem pokrzywdzenia wierzyciela, a nie tylko z samą świadomością. Dłużnik w chwili dokonania darowizny musiał zatem wykazać się działaniem ukierunkowanym na pokrzywdzenie powódki .

Z samego pozwu wynika, że w chwili dokonania umowy darowizny wierzytelność I. S. nie istniała. Umowę przedwstępną na zakup samochodu powódka zawarła w dniu 29 lipca 2009 roku i wówczas przekazała zaliczkę w kwocie 55.000 zł , ale dopiero w dniu 17 czerwca 211 roku odstąpiła od tej umowy i wezwała Z. J. do dobrowolnego zwrotu zaliczki. Od tej daty jej wierzytelność miała charakter wierzytelności pieniężnej, a art. 527 i n kc chroni wyłącznie wierzytelności pieniężne. Oznacza to tyle, że do 17 czerwca 211 roku dłużnik nie miał świadomości jaki charakter będzie miała wierzytelność powódki. Nadto z ustaleń poczynionych przez Sąd wynika, że sytuacja finansowa Z. J. w roku 2009 była dobra. Nie można mówić o jego niewypłacalności. Nie posiadał zaległości podatkowych, jego działalność przynosiła dochód, posiadał nieruchomości będące zabezpieczeniem jego zadłużenia. Został też uznany przez banki za osobę na tyle wiarygodna finansowo, że doszło do zwiększenia jego linii kredytowej. Również sam pozwany J. J. (1) o zamiarze pokrzywdzenia powódki (nawet, gdyby taki istniał) nie wiedział. Świadczy o tym jego postępowanie nie tylko w zakresie nieruchomości objętej tym postępowaniem, ale i w stosunku do innych nieruchomości ,które otrzymał od ojca. Jak wykazało postępowanie dowodowe pozwany na wyraźne życzenie ojca nieruchomości wcześniej darowane sprzedawał i pieniądze przekazywał darczyńcy na spłatę długów.

W tej sytuacji Sąd uznał powództwo w stosunku do pozwanego J. J. (1) za nieuzasadnione podlegające oddaleniu.

Skoro brak jest przesłanek do uwzględnienia powództwa w stosunku do pozwanego J. J. (1), to tym bardziej nie można mówić o zasadności powództwa w stosunku do nabywczyni nieruchomości A. K..

Powódka swoje roszczenie do A. K. opiera na art. 531§2 kc . W myśl tego przepisu wierzyciel w wypadku gdy osoba trzecia rozporządziła uzyskaną korzyścią, może wystąpić bezpośrednio przeciwko osobie, na której rzecz rozporządzenie nastąpiło, jeżeli osoba ta wiedziała o okolicznościach uzasadniających uznanie czynności dłużnika za bezskuteczną albo jeżeli rozporządzenie było nieodpłatne.

Z pewnością rozporządzenie które nastąpiło na rzecz A. K. nie było nieodpłatne. Zarzut powódki, że zapłacona przez pozwaną cena znacznie odbiega od wartości rynkowej nieruchomości i dlatego taką sprzedaż można traktować jako nieodpłatną w rozumieniu art. 531§2 kc jest bezzasadny. Wartość nieruchomości w chwili darowizny wynosiła 100.000 zł (jak wynika z aktu notarialnego), a została sprzedana za kwotę 120.000 zł. Prawidłowość i adekwatność ceny do wartości nieruchomości została potwierdzona przez Urząd Skarbowy, który stwierdził, że podana przez strony wartość rynkowa nieruchomości przyjęta za podstawę opodatkowania od podatku od czynności cywilnoprawnych odpowiada aktualnym cenom rynkowym przyjmowanym na terenie R. – G.. Na marginesie należy tylko wskazać , że w stanie faktycznym wyroku Sądu Najwyższego z dnia 4 lipca 2012 roku w sprawie I CSK 519/11(na który powołuje się powódka) czynnością o symbolicznym świadczeniu, a więc nieodpłatną uznano czynność, w której uiszczona cena wynosiła 146.000 zł, przy faktycznej wartości 668.000 zł.

Powódka nie wykazała również spełnienia drugiej z przesłanek wskazanej w art. 531§2 kc, a mianowicie tego, że A. K. nabywając nieruchomość wiedziała o okolicznościach uzasadniających uznanie czynności dłużnika za bezskuteczną.

Pozwana, kupna nieruchomości dokonała przez pełnomocnika - swoją matkę L. R. (1) Udzieliła jej w dniu 22 lipca 2011 roku pełnomocnictwa notarialnego do nabycia w jej imieniu dowolnej nieruchomości od dowolnych osób za dowolną cenę. Tak określone pełnomocnictwo wymagałoby udowodnienia ze strony powódki, że w chwili jego udzielania, a więc 22 lipca 211 pozwana wiedziała, ze nabędzie nieruchomość, co do której mogą wystąpić okoliczności związane ze skargą pauliańską.

Takiej okoliczności powódka nie udowodniła, a nadto wskazała w piśmie 25.07.2014 (k. 48 verte), że nie ma możliwości wykazania przesłanek z art 531 §2 kc w stosunku do nabywczyni.

Mając powyższe na uwadze w ocenie Sądu nie zostały spełnione przesłanek z art. 530 kc w stosunku do pozwanego J. J. (1) i przesłanek z art. 531§2 w stosunku do pozwanej A. K. powództwo w stosunku do obu pozwanych należało oddalić.

O kosztach postępowania Sąd orzekł w myśl art. 98§1 i 3 kpc zasądzając od powódki na rzecz pozwanych koszty zastępstwa w kwotach po 3600 zł (§6 pkt. 6 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu) powiększone o 17 zł opłaty od pełnomocnictwa.