Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 stycznia 2017 r.

Sąd Okręgowy w Gliwicach III Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący - Sędzia SO Magdalena Hupa-Dębska (spr.)

Sędzia SO Barbara Braziewicz

SO Artur Żymełka

Protokolant Aldona Kocięcka

po rozpoznaniu w dniu 18 stycznia 2017 r. w Gliwicach na rozprawie

sprawy z powództwa R. S.

przeciwko M. S.

o obniżenie alimentów

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Rejonowego w Zabrzu

z dnia 14 marca 2016 r., sygn. akt III RC 229/15

1.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie 1 i 2 w ten sposób, że:

a)  obniża alimenty zasądzone od R. S. na rzecz M. S. wyrokiem Sądu Okręgowego w Gliwicach z dnia 23 maja 2011 roku w sprawie o sygn. akt XII RC 732/11 z kwoty po 600 zł miesięcznie, do kwoty po 200 (dwieście) złotych miesięcznie, począwszy od dnia 1 listopada 2016 roku;

b)  oddala powództwo w pozostałej części;

c)  nie obciąża pozwanej kosztami procesu;

2.  oddala apelację w pozostałym zakresie;

3.  nie obciąża pozwanej kosztami postępowania odwoławczego;

4.  przyznaje adwokat G. T. od Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego w Zabrzu kwotę 147,60 zł (sto czterdzieści siedem złotych sześćdziesiąt groszy), w tym 27,60 zł (dwadzieścia siedem złotych sześćdziesiąt groszy) podatku od towarów i usług, tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu w postępowaniu odwoławczym.

SSO Artur Żymełka SSO Magdalena Hupa-Dębska SSO Barbara Braziewicz

UZASADNIENIE

Pozwem z 2 kwietnia 2015 r. R. S. domagał się obniżenia alimentów zasądzonych od niego na rzecz byłej żony M. S. wyrokiem Sądu Okręgowego w Gliwicach z dnia 23 maja 2011 r., zapadłym w sprawie XII RC 732/11, z kwoty po 600 zł miesięcznie do kwoty 200 zł miesięcznie od dnia wniesienia pozwu, gdyż znacznie pogorszył się jego stan zdrowia, jego miesięczny dochód obniżył się do 1.500 zł, z czego 900 zł stale przeznacza na leki i opłaty mieszkaniowe. Dotąd utrzymywał się z oszczędności, które uległy wyczerpaniu, toteż zaciągnął kredyt.

Pozwana wniosła o oddalenie powództwa zarzucając, że oficjalne dochody powoda są niewielkie, niemniej dorabia on jako hydraulik. Nadto pozwany wynajmuje luksusowe mieszkanie i ma samochód. Podała, że jej średni dochód wynosi 1.063 zł (bez alimentów). Podkreślała różnice w standardzie życia stron.

Zaskarżonym wyrokiem z 14 marca 2016 r. Sąd Rejonowy w Zabrzu oddalił powództwo (punkt 1), odstąpił od obciążenia powoda kosztami sądowymi (punkt 2) oraz zasądził od Skarbu Państwa-Sądu Rejonowego w Zabrzu na rzecz pełnomocnika powoda kwotę 60 zł tytułem nieopłaconej pomocy prawnej świadczonej z urzędu (punkt 3).

Orzeczenie to zapadło przy ustaleniu, że małżeństwo stron zostało rozwiązane przez rozwód z winy powoda wyrokiem Sądu Okręgowego w Gliwicach z dnia 23 maja 2011 r., zapadłym w sprawie XII RC 732/11, którym zasądzono od R. S. na rzecz M. S. alimenty po 600 zł miesięcznie. Powód wówczas zarabiał ok. 1.600 zł netto i czasem otrzymywał dodatkowe zlecenia. Miesięcznie ponosił 350 zł czynszu, 100 zł za prąd, 80 zł za telewizję kablową, 70 zł za garaż. Co drugi miesiąc płacił 50 zł za gaz. Mieszkał z synem, który przekazywał mu 400 zł miesięcznie na opłaty i wyżywienie. Pozwany chorował na cukrzycę i prostatę, na leki przeznaczał 150 zł miesięcznie. Natomiast pozwana była bezrobotna, płaciła 160 zł czynszu miesięcznie i 110 zł za prąd co dwa miesiące. Bezskutecznie poszukiwała pracy – w trakcie małżeństwa zajmowała się domem. Uczęszczała na liczne kursy mające ułatwić jej znalezienie pracy. Korzystała z pomocy społecznej.

Ustalił też Sąd, że na dzień wydania zaskarżonego wyroku powód zarabiał ok. 1.500 netto. Miesięcznie ponosił wydatki na: czynsz - 800 zł, prąd - 50 zł, leki – 100 zł. Za gaz płacił 28 zł co drugi miesiąc. Powód cierpi z powodu cukrzycy, migotania przedsionków, problemów krążeniowych, arytmii, prostaty. Na wyżywienie przeznacza ok. 300 zł miesięcznie, czasami stołuje się u syna. Powód pali papierosy, zaciąga pożyczki od znajomych i banku.

Dalej Sąd ustalił, że pozwana na czas określony od 10.02.2015 r. do 9.05.2015 r. jest zatrudniona na poczcie w wymiarze 0,5 etatu, za wynagrodzeniem 950 zł. Nie korzysta z pomocy społecznej. Płaci miesięcznie 181 zł czynszu i 60 zł za prąd. Miesięcznie na utrzymanie kota przeznacza ok. 70 zł, na papierosy ok. 200 zł, na żywność ok. 400 zł i na środki czystości ok. 20 zł. Opłaca składkę na ubezpieczenie w wysokości 55,70 zł.

Ustalenia te poczynił Sąd pierwszej instancji w oparciu o akta prawy o sygn. XII RC 732/11 Sądu Okręgowego w Gliwicach oraz zaoferowane przez strony dokumenty i ich zeznania.

Tak poczynione ustalenia faktyczne doprowadziły Sąd Rejonowy do przekonania o bezzasadności wniesionego powództwa. Rozpoznając sprawę w świetle art. 60 § 2 k.r.o. i art. 138 k.r.o. podkreślił Sąd, że winnym rozkładu pożycia małżeńskiego był powód, a skutkiem rozwodu nastąpiło istotne pogorszenie sytuacji materialnej pozwanej, dlatego na powodzie ciąży obowiązek alimentacyjny względem byłej żony.

Ustaloną zmianę sytuacji życiowej powoda uznał za na tyle nieistotną, że nie usprawiedliwiającą żądania obniżenia alimentów. Powód osiąga bowiem zbliżone dochody jak poprzednio i powinien podjąć starania o obniżenie wydatków mieszkaniowych po wyprowadzeniu się syna. Stwierdził też, że powód cierpi na podobne schorzenia jak w dacie poprzedniego orzekania o alimentach.

Wskazał Sąd, że nie uległa też istotnej poprawie od wydania poprzedniego orzeczenia sytuacja pozwanej, która nadal nie ma stabilnego zatrudnienia i przy stałych wydatkach rzędu 716 zł osiąga dochód 950 zł brutto. Sytuacja małżonka niewinnego rozpadowi małżeństwa nadal jest zatem gorsza w porównaniu do sytuacji w czasie trwania małżeństwa.

Dlatego Sąd Rejonowy powództwo oddalił, za podstawę rozstrzygnięcia przyjmując art. 60 § 2 k.r.o. i art. 138 k.r.o. Orzeczenie o kosztach podjął w oparciu o art. 102 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku wywiódł powód zaskarżając go w części oddalającej powództwo, wnosząc o zmianę wyroku w zaskarżonej części i uwzględnienie powództwa oraz

o zasądzenie od Skarbu Państwa na rzecz pełnomocnika z urzędu kosztów postępowania przed Sądem drugiej instancji według norm prawem przepisanych, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania wraz z orzeczeniem odnośnie kosztów postępowania odwoławczego. Podniósł zarzut sprzeczności ustaleń Sądu z zebranym materiałem dowodowym polegającą na przyjęciu, że: sytuacja materialna powoda zmieniła się jedynie w nieznacznym stopniu, podczas gdy dochód powoda jest niższy, a koszty utrzymania wzrosły; stan zdrowia powoda nie pogorszył się zdecydowanie; sytuacja powoda realnie zmieniła się jedynie w zakresie, że nie dzieli kosztów utrzymania z synem, podczas gdy wpływają na nią również niższe dochodów i gorszy stanu zdrowia. Nadto zarzucił naruszenie art. 138 k.r.o. przez jego niewłaściwe zastosowanie, a w konsekwencji oddalenie powództwa, podczas gdy zgromadzony materiał dowodowy przemawiał za jego uwzględnieniem. Powód argumentował, że jego sytuacja znacznie się pogorszyła, na bieżące wydatki zaciągnął długi w kwocie 2.800 zł, natomiast sytuacja pozwanej poprawiła się, skoro w dacie orzekania o alimentach była ona bezrobotna, a obecnie jest zatrudniona na podstawie umowy o pracę.

Pozwana wniosła o oddalenie apelacji.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Apelacja powoda musiała odnieść częściowo skutek.

Sąd pierwszej instancji prawidłowo zakwalifikował roszczenie powoda, a następnie ustalił okoliczności faktyczne istotne dla rozstrzygnięcia sprawy. Należy podkreślić, że na dzień ferowania zaskarżonego orzeczenia, należało je uznać za prawidłowe, gdyż wówczas sytuacja pozwanej dalece odbiegała od stabilnej. Pozwana była wówczas zatrudniania na podstawie krótkotrwałych umów w niepełnym wymiarze czasu pracy – tym samym słusznie doszedł Sąd Rejonowy do przekonania, że sytuacja majątkowa pozwanej nie uzasadniała obniżenia alimentów, przy braku wykazania realnej zmiany w sytuacji majątkowej powoda. Wbrew zarzutom apelacji, nie zostało bowiem wykazane, aby powód w dacie ustalenia zakresu obowiązku alimentowania pozwanej kwotą 600 zł osiągał dodatkowe dochody rzędu 400 zł miesięcznie. W toku postępowania w sprawie XII RC 731/11 wskazywał wszak, że tylko czasem ma dodatkowe zlecenia, „ale to zwykle pod koniec roku i nie zawsze”. Nadto obecnie powód wskazuje, że na leki przeznacza 100 zł miesięcznie, zatem o 50 zł mniej niż poprzednio. Istotnie wykazał powód, że stan jego zdrowia uległ zmianie, wobec stwierdzenia u niego chorób serca i układu krążenia. Chociaż trzeba przyjąć prawdopodobieństwo tego, że schorzenia te mogą mieć wpływ na możliwości zarobkowe powoda, to jednak okoliczność utraty bądź zmniejszenia tych możliwości nie została wykazana.

Zatem przez pryzmat okoliczności istniejących w dacie podjęcia zaskarżonego rozstrzygnięcia, na akceptację zasługuje również wynik dokonanej przez Sąd Rejonowy oceny zasadności zgłoszonego roszczenia.

Po wydaniu zaskarżonego wyroku doszło jednak do istotnej zmiany tych okoliczności. Upływ czasu skłonił Sąd Okręgowy do uzupełnienia materiału dowodowego o aktualne informacje o dochodach osiąganych przez strony oraz o ich sytuacji życiowej. W oparciu o przeprowadzone w postępowaniu odwoławczym dowody ustalono, że pozwana w dniu 9 maja 2016 r. zawarła z Pocztą Polską S.A. umowę o pracę na czas określony od 10 maja 2016 r. do 30 listopada 2016 r. w wymiarze 0,5 etatu, za miesięcznym wynagrodzeniem zasadniczym 1.025 zł brutto. Na mocy porozumienia z 1 sierpnia 2016 r. wymiar czasu pracy pozwanej zwiększono do 0,75 etatu, a jej wynagrodzenie zasadnicze wzrosło do kwoty 1.612,50 zł brutto miesięcznie. Natomiast na podstawie umowy zawartej 9 listopada 2016 r. pozwana została zatrudniona na pełen etat z wynagrodzeniem zasadniczym 2.150 zł brutto na czas określony od 1 grudnia 2016 r. do 31 stycznia 2018 r. Pracę w pełnym wymiarze świadczyła już w październiku 2016 r. Jej średnie wynagrodzenie za 2016 r. wyniosło 1.451,31 zł netto miesięcznie.

(dowód: umowa o pracę z 9 maja 2016 r. – k. 106, porozumienie z 1 sierpnia 2016 r. – k. 107, umowa z 9 listopada 2016 r. – k. 126, przesłuchanie pozwanej – k. 128v, 130, zaświadczenie o zarobkach pozwanej z dnia 3 stycznia 2017 r. – k. 123)

Z kolei powód w 2016 r. osiągnął dochód w wysokości 20.270,06 zł netto, czyli średnio 1.689 zł netto miesięcznie.

(dowód: wykaz wynagrodzeń pozwanego z 30 grudnia 2016 r. – k. 119)

Powyższe dodatkowe ustalenia prowadzą do wniosku, że po stronie powoda nie doszło do tak istotnego pogorszenia sytuacji, jak to próbował przedstawiać, skoro jego dochody nie tylko nie obniżyły się, ale nieznacznie wzrosły. Zmiana zasadnie zauważona również przez Sąd pierwszej instancji polega zatem przede wszystkim na brak udziału syna powoda w utrzymaniu mieszkania. Natomiast do istotnej zmiany sytuacji na korzyść doszło w toku postępowania po stronie pozwanej, co skutkować musiało częściowym uwzględnieniem powództwa. Jak prawidłowo ustalił Sąd Rejonowy, w dacie poprzedniego orzekania o alimentach pozwana pozostawała bez zatrudnienia i choć aktywnie, to bezskutecznie poszukiwała pracy. Na przestrzeni lat sytuacja pozwanej nie ulegała trwałej poprawie – pozwana była zatrudniana jedynie w oparciu o krótkotrwałe, niedające poczucia stabilizacji umowy cywilnoprawne. Sytuacja ta ulegała stopniowej zmianie i w 2016 r. umowy Poczty Polskiej S.A. z pozwaną były bieżąco przedłużane, a wymiar czasu pracy sukcesywnie zwiększany, aż w październiku 2016 r. pozwana podjęła zatrudnienie w pełnym wymiarze czasu pracy, co też znalazło odzwierciedlenie w umowie z 9 listopada 2016 r. Pomimo że pozwanej nie można uznać za osobę majętną, jednak w porównaniu do sytuacji osoby bezrobotnej, jaką była poprzednio, sytuacja pozwanej ostatecznie uległa znaczącej poprawie, skoro obecnie pozostaje w zatrudnieniu przynajmniej do 31 stycznia 2018 r., osiągając począwszy od listopada 2016 r. wynagrodzenie zasadnicze rzędu 2.150 zł brutto miesięcznie (wynagrodzenie za październik wypłacono w listopadzie). Mając na względzie powyższe, tą też cezurę czasową – to jest 1 listopada 2016 r. - przyjął Sąd Okręgowy jako właściwą dla uwzględnienia żądania powoda o obniżenie alimentów należnych pozwanej do kwoty po 200 zł miesięcznie. Ustalona zmiana stosunków po stronie pozwanej od daty poprzedniego orzekania o alimentach pozwalała bowiem na uwzględnienie roszczenia w oparciu o art. 138 k.r.o. jedynie od tej daty, skoro wcześniejsza zmiana nie była na tyle istotną, aby przepis ten mógł znaleźć zastosowanie. Modyfikacja ta nie stoi w sprzeczności z art. 60 § 2 k.r.o., ponieważ obecnie pozycja sytuacja nie odbiega znacząco od tej, w jakiej znajdowałaby się pozwana, gdyby małżeństwo trwało nadal.

Z uwagi na charakter sprawy oraz to, że na dzień wydania zaskarżonego wyroku odpowiadał on prawu, zastosowano wobec pozwanej dobrodziejstwo z art. 102 k.p.c. i nie obciążono jej kosztami postępowania przed Sądem pierwszej instancji.

Reasumując, zaskarżony wyrok okazał się częściowo nieprawidłowy, co uzasadnia jego zmianę w oparciu o cytowane przepisy oraz art. 386 § 1 k.p.c. we wskazanym wyżej kierunku. Dalej idącą apelację powoda oddalono jako bezzasadną, stosownie do art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania odwoławczego orzeczono na podstawie art. 102 k.p.c., odstępując od zasady odpowiedzialności za wynik procesu wyrażonej w art. 98 § 1 k.p.c., wobec uznania, że charakter sprawy, pierwotna prawidłowość zaskarżonego orzeczenia, jak i obiektywnie niekorzystna sytuacja majątkowa pozwanej przemawiają za odstąpieniem od obciążania jej tymi kosztami. Z kolei wynagrodzenie pełnomocnika powoda z urzędu w kwocie 147,60 zł przyznano stosownie do § 10 pkt 9 w związku z § 16 ust. 1 pkt 1 i § 4 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (Dz.U.2015.1801) w związku z § 22 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (Dz.U.2016.1714).

SSO Artur Żymełka SSO Magdalena Hupa-Dębska SSO Barbara Braziewicz