Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W I M I E N I U

R Z E C Z Y P O S P O L I T E J P O L S K I E J

Dnia 5 grudnia 2016 r.

Sąd Rejonowy w Koninie, Wydział I Cywilny

w składzie następującym

Przewodniczący: SSR Magdalena Kuś

Protokolant: starszy sekretarz sądowy Aneta Wieczyńska

po rozpoznaniu w dniu 5 grudnia 2016 r. w Koninie

na rozprawie

sprawy z powództwa: J. G.

przeciwko: M. L. (1), M. L. (2)

o zamianę wszystkich uprawnień objętych treścią dożywocia na dożywotnią rentę

I. Oddala powództwo.

II. Zasądza od powódki na rzecz solidarnych pozwanych kwotę 514 zł tytułem

zwrotu kosztów procesu.

SSR Magdalena Kuś

Sygn. akt I C 2212/16

UZASADNIENIE

J. G. wystąpiła z powództwem przeciwko M. L. (1) i M. L. (2) o zamianę wszelkich uprawnień objętych treścią prawa dożywocia przysługującego powódce na dożywotnią rentę w wysokości 500 zł w stosunku miesięcznym płatną przez pozwanych do 10-tego dnia każdego kolejnego miesiąca począwszy od dnia wniesienia powództwa, z ustawowymi odsetkami na wypadek uchybienia terminowi płatności którejkolwiek z rat. Ponadto powódka wniosła również o zasądzenie od pozwanych na rzecz powódki zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

W uzasadnieniu pozwu powódka wskazała, że dopóki żył jej mąż R. G. pozostawała w przekonaniu, że dom wraz z obejściem jest własnością jej męża. Jak wynika z akt księgi wieczystej pozwani zgodnie z treścią prawa zapisanego w księdze wieczystej nr (...) są zobowiązani na rzecz J. G. świadczyć dożywotnią służebność osobistą polegająca na nieodpłatnym dożywotnim zamieszkiwaniu na działce (...) i korzystaniu z budynku gospodarczego z prawem swobodnego poruszaniu się po siedlisku gospodarstwa. R. G. – mąż powódki - zobowiązał się ponosić koszty utrzymania budynku mieszkalnego i gospodarczego, w szczególności zaopatrzenia w energię elektryczną, wodę oraz wywóz śmieci. Powódka podniosła, iż mając na uwadze postawę pozwanych, którzy po wyprowadzeniu powódki nie czekali nawet trzech miesięcy, aby rozpocząć procedurę administracyjnego wymeldowania powódki. Zatem nie należy zakładać, iż mają oni dobrą wolę wykonywania obowiązków zgodnie z treścią i zakresem dożywocia. Zdaniem powódki w interesie obu stron jest przekształcenie tego prawa na rentę dożywotnią, gdyż niemożliwe stało się utrzymanie stosunku dożywocia w pierwotnym kształcie; nie można wymagać, aby strony umowy dożywocia pozostawały ze sobą w bezpośredniej styczności z uwagi na ich relacje. Pozwani wnieśli o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów procesu.

W uzasadnieniu odpowiedzi na pozew podnieśli, że powódka znała sytuację prawną przedmiotowej nieruchomości i wiedziała, że pozwani zostali jej właścicielami, bowiem kupili przedmiotową nieruchomość od R. G. w 2008 r. Pieniądze jakie przekazali pozwani R. G., ten ostatni przeznaczył na wesel swojej córki, w obecności i przy aprobacie powódki. Powódka dobrowolnie opuściła przedmiotową nieruchomość, dlatego też pozwani w czerwcu 2016 r. czyli kilka miesięcy po wyprowadzce powódki, podjęli kroki w celu wymeldowania powódki. Nie sprzeciwiają się oni jednak ponownemu zamieszkaniu przez powódkę na nieruchomości. Pozwani wskazali, że do momentu wyprowadzki relacje między stronami były poprawne. Nie zaszła żadna okoliczność ani zdarzenie, które poważenie pogorszyły by stosunki między stronami. Zwrócili oni jednak uwagę na fakt, że powódka ma problem z nadużywaniem alkoholu. Powódka oraz jej mąż uniemożliwili również przeprowadzenie remontu budynku przez pozwanych, nie udostępnili bowiem nieruchomości. Niezależnie od powyższych okoliczności pozwani podnieśli, iż powódka myli dwie instytucje: służebność osobistą i prawo dożywocia. Faktem jest, iż na rzecz powódki faktycznie ustanowiono prawo służebności osobistej nieodpłatnego zamieszkiwania. Tym samym powódce nie służy roszczenie o zamianę służebności na rentę, gdyż legitymowanym do wystąpienia z takim powództwem jest jedynie właściciel obciążonej nieruchomości, a nie osoba uprawniona z tego tytułu. Dlatego też roszczenie jakiego domaga się powódka jej nie przysługuje.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 18 grudnia 2008 r. R. G. w drodze umowy zawartej w formie aktu notarialnego (Nr Repertorium A (...)) sprzedał M. i M. małż. L. prawo własności zabudowanej nieruchomości rolnej położonej w obrębie (...) S., gmina Ś. o pow. 0,2599 ha oznaczonej numerem geodezyjnym (...), objętej księgą wieczystą numer (...) Sądu Rejonowego w K., a M. i M. małż. L. prawo to kupują do obowiązującej w ich małżeństwie wspólności ustawowej. Cenę sprzedaży strony określiły na kwotę 10.000 zł.

W § 9 ww. aktu notarialnego M. i M. małż. L. ustanowili na rzecz sprzedającego R. G. oraz na rzecz jego żony J. G., córki S. i J., prawo służebności osobistej nieodpłatnego dożywotniego zamieszkiwania w budynku mieszkalnym na działce (...) i korzystała z budynku gospodarczego z prawem swobodnego poruszania się po siedlisku gospodarstwa (część działki (...) o pow. 0,0400 ha). R. G. zobowiązał się ponosić bieżące koszty utrzymania budynku mieszkalnego i gospodarczego, w szczególności zaopatrzenie w energię elektryczną, wodę oraz wywóz śmieci.

/dowód: akta (...) poświadczona kserokopia aktu notarialnego, k. 114-117/

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie akt księgi wieczystej oraz dokumentów dołączonych do akt sprawy. Dokumenty te nie budziły wątpliwości Sądu, nie były również kwestionowane przez żadną ze stron.

Sąd zważył, co następuje:

Roszczenie powódki jest niezasadne i jako takie nie zasługuje na uwzględnienie.

Powódka nie wskazała podstawy prawnej roszczenia, która uzasadniałaby jego uwzględnienie. Jako podstawę podała ona art. 913 § 1 k.c., jednakże przepis ten nie uzasadnia uwzględnienia powództwa. Sąd ma obowiązek zatem rozważenia treści obowiązujących przepisów w kontekście zgłoszonego roszczenia.

Umową z dnia 18 grudnia 2008 r. mąż powódki R. G. dokonał sprzedaży zabudowanej nieruchomości rolnej położonej w obrębie (...) S., gmina Ś. o pow. 0,2599 ha oznaczonej numerem geodezyjnym (...).

Jak już wyżej wskazano w § 9 ww. aktu notarialnego M. i M. małż. L. ustanowili na rzecz sprzedającego R. G. oraz na rzecz jego żony J. G., córki S. i J., prawo służebności osobistej nieodpłatnego dożywotniego zamieszkiwania w budynku mieszkalnym na działce (...) i korzystała z budynku gospodarczego z prawem swobodnego poruszania się po siedlisku gospodarstwa (część działki (...) o pow. 0,0400 ha). R. G. zobowiązał się ponosić bieżące koszty utrzymania budynku mieszkalnego i gospodarczego, w szczególności zaopatrzenie w energię elektryczną, wodę oraz wywóz śmieci.

W konsekwencji należy wykluczyć, aby strony zawarły umowę dożywocia. Treść zawartej umowy się temu sprzeciwia. Zawarta umowa nie zawiera elementów przedmiotowo istotnych dla umowy dożywocia ( art. 908 i następne k.c.). Nie jest również umową mieszaną. W § 9 umowy M. i M. małż. L. ustanowili ograniczone prawo rzeczowe, a dokładniej służebność osobistą.

W konsekwencji art. 913 k.c. nie stanowi podstawy roszczenia gdyż może on mieć zastosowanie tylko w stosunkach pomiędzy dożywotnikiem, a zobowiązanym. Należy uznać, że dożywotnikiem jest osoba uprawniona do świadczeń wynikających z umowy dożywocia.

Odwołując się do treści § 9 umowy należy uznać, że M. i M. małż. L. ustanowili na rzecz R. G. i J. G. służebność osobistą polegająca na nieodpłatnym dożywotnim zamieszkiwaniu w budynku mieszkalnym na działce (...) i korzystaniu z budynku gospodarczego z prawem swobodnego poruszania się po siedlisku gospodarstwa (część działki (...) o pow. 0,0400 ha). W konsekwencji powódce przysługuje ograniczone prawa rzeczowe: służebność osobista.

Należy więc rozważyć czy obowiązujące przepisy kodeksu cywilnego stanowią podstawę do zmiany służebności osobistej mieszkania na rentę. W szczególności chodzi o przepisy regulujące ograniczone prawa rzeczowe. Przepisy ogólne (art. 244 - 251 k.c.) dotyczące ograniczonych praw rzeczowych takiej podstawy nie stanowią. Jedyną podstawą zamiany służebności mieszkania na rentę stanowi art. 303 k.c. Przepis ten stanowi, że jeżeli uprawniony z tytułu służebności osobistej dopuszcza się rażących uchybień przy wykonywaniu swego prawa, właściciel nieruchomości obciążonej może żądać zamiany służebności na rentę. Treść przepisów prowadzi do wniosku, że uprawnionym do wystąpienia z roszczeniem jest tylko właściciel nieruchomości ( tak E. Gniewek, Kodeks cywilny. Księga druga. Własność i inne prawa rzeczowe. Komentarz, Zakamycze, 2001 oraz S. Rudnicki Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga druga. Własność i inne prawa rzeczowe. LexisNexis 2006 ). Również Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z dnia 9.01.1992 r. I ACr 484/91, OSA 1992/6/52 stwierdził, że „W świetle przepisu art. 303 k.c. roszczenie o zmianę służebności osobistej na rentę przysługuje wyłącznie właścicielowi nieruchomości obciążonej i to tylko w wypadku, gdy uprawniony z tytułu służebności osobistej dopuszcza się rażących uchybień przy wykonywaniu swego prawa”. Sąd Rejonowy pogląd ten w pełni podziela. Oznacza to, że z roszczeniem o zamianę służebności osobistej na rentę nie może wystąpić osoba, na rzecz której została ustanowiona służebność osobista (por. również wyrok

Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 9 kwietnia 2014 r., I ACa 896/13, LEX nr 1455538)

W ocenie Sądu należy rozważyć czy w niniejszej sprawie nie znajdzie zastosowania art. 913 k.c. na zasadzie odesłania z art. 915 k.c. Przepis art. 915 k.c. stanowi, że przepisy dwóch artykułów poprzedzających stosuje się odpowiednio do umów, przez które nabywca nieruchomości zobowiązał się, w celu zapewnienia zbywcy dożywotniego utrzymania, do obciążenia nieruchomości użytkowaniem z ograniczeniem jego wykonywania do części nieruchomości.

W ocenie Sądu również ten przepis nie ma zastosowania.

Przepis art. 915 k.c. dotyczy zamiany ograniczonego prawa rzeczowego w postaci użytkowania. W konsekwencji zamiana nie może dotyczyć innego ograniczonego prawa rzeczowego. Przepis art. 915 k.c. ma charakter wyjątkowy, a jako taki nie podlega wykładni rozszerzającej (exceptiones non sunt extendendae). Ponadto zakładając racjonalność ustawodawcy nie można zakładać, że w tym samym akcie prawnym ustawodawca posługuje się tym samym zwrotem na określenie różnych pojęć. W konsekwencji skoro ustawodawca statuuje ograniczone prawo rzeczowe pod nazwą użytkowanie to w konsekwencji posłużenie się w tym samym akcie prawnym pojęciem użytkowanie musi oznaczać to ograniczone prawo rzeczowe. Za taką wykładnią przemawia również treść art. 303 k.c. Przepis ten ma charakter lex specjalis wobec przepisu art. 915 w zw. z art. 913 i art. 914 k.c. Skoro bowiem ustawodawca w treści art. 303 k.c. jako jedynie legitymowanego do wystąpienia z żądaniem zamiany służebności osobistej na rentę uczynił właściciela nieruchomości, to nie było jego intencją dawanie takiego prawa uprawnionemu w zakresie służebności. A do tego by prowadziła wykładnia contra legem art. 915 k.c. Również w doktrynie podkreśla się, że w art. 915 k.c. chodzi tylko o użytkowanie, a nie o inne ograniczone prawa rzeczowe ( por. Komentarz do kodeksu cywilnego pod red. G.Bieńka. Księga trzecia. Zobowiązania. Tom 2. Wydanie 5. Warszawa 2003 s.739 ). W niniejszej sprawie nie mamy do czynienia z użytkowaniem, a jedynie z korzystaniem z budynku gospodarczego z prawem swobodnego poruszania się po siedlisku gospodarstwa.

Po drugie przepis art. 915 k. jako warunek sine qua non zamiany użytkowania na rentę wymaga elementu funkcjonalnego rozumianego jako cel ustanowienia użytkowania. Użytkowanie musiało być ustanowione celem zapewnienia zbywcy dożywotniego utrzymania. W ustalonym stanie faktycznym z taką sytuacją również nie mamy do czynienia. Treść umowy nie wskazuje, aby nabywca (pozwani) chciał w ten sposób zapewnić dożywotnie utrzymanie. To mąż powódki sama chciał zabezpieczyć sobie i małżonce możliwość zamieszkiwania w nieruchomości, którą sprzedawał. Treść ustanowionego prawa, a zwłaszcza ograniczenie do korzystania z budynku gospodarczego z prawem swo możliwości swobodnego poruszania się po 4 arach siedliska gospodarstwa również, wyklucza aby celem porozumienia było zapewnienie dożywotniego utrzymania zbywcy ( por. uzasadnienie wyroku SN z 20.06.1974 r., I CR 216/74, OSNC 1975/4/67 ). Należy zauważyć, że R. G. zobowiązał się ponosić bieżące koszty utrzymania budynku mieszkalnego i gospodarczego.

Ubocznie Sąd wskazuje, iż z akt postępowania administracyjnego o wymeldowanie J. G. wynika, że wyprowadziła się ona z przedmiotowej nieruchomości dobrowolnie (decyzja z dnia 5.09.2016 r.). W uzasadnieniu pozwu pozwani również wskazywali, iż nie bronią powódce możliwości powrotu na przedmiotową nieruchomość

Mając powyższe na względzie Sąd oddalił powództwo jako niezasadne.

Na marginesie należy zauważyć, że pomimo oddalenia niniejszego powództwa powódka nie jest pozbawiona możliwości ochrony swych roszczeń. Problem w niniejszej sprawie nie polega bowiem na nieistnieniu roszczenia, lecz na braku podstawy prawnej do zamiany służebności na rentę. Czym innym jest jednak dochodzenie prawa wynikającego z treści ograniczonego prawa rzeczowego, a czym innym zmiana treści tego prawa. Ponieważ kwestia ta nie była objęta żądaniem pozwu nie będzie przedmiotem analizy Sądu. Ponadto zamiana prawa jest o tyle niekorzystna, że pozbawiłaby powódkę prawa zamieszkiwania na nieruchomości.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 k.p.c. w zw. z § 5 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. z dnia 5 listopada 2015 r.), zasądzając od powódki na rzecz solidarnych powodów kwotę 514 zł tytułem zwrotu kosztów procesu. Na koszty powoda złożyły się: koszty opłaty sądowej w kwocie 480 zł i koszty opłaty skarbowej w kwocie 17 zł.

SSR Magdalena Kuś