Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 9 marca 2017 r.

Sąd Okręgowy w Białymstoku II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 9 marca 2017 r. w Białymstoku

na rozprawie

sprawy z powództwa A. C. (1)

przeciwko S. C.

o ustanowienie rozdzielności majątkowej małżeńskiej

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Rejonowego w Bielsku Podlaskim

z dnia 22 listopada 2016 r. sygn. akt III RC 12/16

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od pozwanego na rzecz powódki kwotę 360 (trzysta sześćdziesiąt) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu odwoławczym.

UZASADNIENIE

Powódka A. C. (1) wniosła o ustanowienie rozdzielności majątkowej pomiędzy nią, a pozwanym S. C. z dniem 16 kwietnia 2015 roku oraz zasądzenie od pozwanego na jej rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Pozwany S. C. wniósł o oddalenie powództwa, a także zasądzenie od powódki kosztów procesu według norm przepisanych.

Wyrokiem z dnia 22 listopada 2016 roku Sąd Rejonowy w Bielsku Podlaskim ustanowił rozdzielność majątkową małżeńską między małżonkami A. C. (2) i S. C., wynikającą z zawartego przez nich w dniu (...) w S. związku małżeńskiego, zawartego przed kierownikiem Urzędu Stanu Cywilnego w S., zapisanego w księdze małżeństw za numerem (...) - z dniem 16 kwietnia 2015 roku (punkt I) oraz zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę 920 zł tytułem zwrotu kosztów procesu, w tym kwotę 720 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (punkt II).

Z poczynionych przez Sąd Rejonowy ustaleń wynikało, że strony zawarły związek małżeński w dniu (...) przed Kierownikiem Urzędu Stanu Cywilnego w S.. Wyrokiem z dnia (...) sygn. akt I C 964/15 Sąd Okręgowy w Białymstoku rozwiązał przez rozwód związek małżeński stron z winy pozwanego.

Sąd I instancji wskazał, że powódka miała 69 lat, wykształcenie wyższe, była emerytką. Z jej zeznań wynikało, że w dniu 16 kwietnia 2015 roku opuściła dotychczas wspólnie zajmowany z pozwanym dom i od tamtej chwili strony nie zamieszkiwały i nie gospodarowały wspólnie. Strony posiadały dom jednorodzinny posadowiony na działce będącej własnością pozwanego. Powódka podnosiła, że nie miała wpływu na zarząd majątkiem, nie miała także dostępu do domu, ponieważ pozwany zmienił zamki. Strony posiadały także działkę położoną na skraju puszczy. Posiadały także wspólny majątek w postaci samochodu. Powódka podnosiła, że bez porozumienia z nią pozwany zlikwidował ich wspólną lokatę. Wskazała, że pozwany był dysponentem lokaty, a powódka posiadała do niej upoważnienie. Po wyprowadzce powódka zamieszkała u siostry. Obecnie mieszka w W., gdzie wynajmuje mieszkanie. Powódka podała, że w 1996 roku pozwany założył konto, którego była współwłaścicielem, na które wpływały wypłaty z wynagrodzeń stron. W 2000 roku pozwany założył osobne konto, na które wpływały wyłącznie jego świadczenia. Wszystkie lokaty były założone na nazwisko pozwanego.

Pozwany S. C. miał natomiast 71 lat, wykształcenie niepełne wyższe, był emerytem. Pozwany podał, że powódka wyprowadziła się z domu z uwagi na kłótnie z dziećmi oraz zięciem. Potwierdził, że zlikwidował lokatę, ale było to spowodowane tym, iż powódka zlikwidowała wcześniej inną lokatę. Pozwany przyznał również, że zmienił zamek do domu. Potwierdził, że separacja między stronami istniała od 14 kwietnia 2015 roku. Pozwany podał, że wspólnie z małżonką miał trzy konta bankowe, jedno konto było w banku (...), a drugie konto w banku (...) SA oraz lokatę. Konto w Banku (...) SA było na pozwanego i powódkę, wpływało na nie wynagrodzenie powódki. Z kolei, na konto w banku (...) wpływała emerytura pozwanego oraz środki, jakie pozwany otrzymał jako spadkobierca po N. B.. Pozwany przyznał, że zlikwidował konto w banku (...) SA.

Sąd Rejonowy dopuścił dowód z zeznań świadków: C. K., E. P., I. Ż. na okoliczność podstaw do ustanowienia rozdzielności majątkowej między powódką a pozwanym z datą wskazaną w pozwie, a w szczególności jak przebiegało pożycie małżonków, kiedy się rozstali i z jakiego powodu, jakim majątkiem wspólnym strony dysponowały, w czyim władztwie pozostawał ten majątek, czy każda ze stron miała dostęp do wspólnego majątku, jak wyglądało gospodarowanie nim, co wiadomo świadkom na temat oszczędności posiadanych przez małżonków, czy każde z nich rozporządzało oszczędnościami, kiedy, w jaki sposób i na co zostały przeznaczone pobrane kwoty i w jakiej wysokości, czy świadkowie dopuszczali możliwość dalszego pożycia stron i wspólnego zarządzania posiadanym majątkiem. Sąd dopuścił także dowód z zeznań świadków: W. K., I. S. i M. T. (1) na okoliczność ustalenia braku ważnych powodów uzasadniających ustanowienie rozdzielności majątkowej z datą wsteczną, dysponowania przez powódkę składnikami majątku wspólnego w sposób samodzielny i bez porozumienia z pozwanym.

W ocenie Sądu I instancji, zeznania świadków jako spójne i zgodne z całym materiałem dowodowym zasługiwały na ich uwzględnienie.

Sąd Rejonowy powołał następnie przepis art. 52 § 1 i 2 k.r.o. zwracając uwagę, że powódka wnosiła o ustanowienie rozdzielności majątkowej od dnia 16 kwietnia 2015 roku wskazując, iż od tej daty strony mieszkały w rozłączeniu i powódka nie miała możliwości dysponowania wspólnym majątkiem, który pozostawał do dyspozycji pozwanego. Pozwany wnosił zaś o oddalenie powództwa wskazując, że wyprowadzka powódki nie była pierwszym takim zdarzeniem. Powódka kilkakrotnie wyprowadzała się z domu, po czym wracała i strony wspólnie kontynuowały pożycie. W związku z czym pozwany twierdził, że ustanowienie rozdzielności majątkowej małżeńskiej nie mogło być ustalone z datą 16 kwietnia 2015 roku. Ponadto podnosił, że w dniu (...) został wydany wyrok, w którym rozwiązano przez rozwód związek małżeński i z tą datą nastąpiła rozdzielność majątkowa.

Przywołując poglądy Sądu Najwyższego przedstawione, m.in. w wyroku z dnia 31 stycznia 2003 roku, IV CKN 1710/00, w wyroku z dnia 4 listopada 2004 roku, V CK 215/04 , w wyroku z dnia 8 maja 2003 roku, II CKN 78/01 Sąd Rejonowy uznał, że w sprawie zachodziły przesłanki do ustanowienia rozdzielności majątkowej między stronami. Bezspornym było, że związek małżeński stron został rozwiązany przez rozwód wyrokiem Sądu Okręgowego w Białymstoku z dnia (...). Powódka wyprowadziła się od pozwanego w dniu 16 kwietnia 2015 roku. Okoliczność ta została potwierdzona zarówno przez same strony, jak i przez świadków. Bezspornym było również, że w dniu 8 maja 2015 roku powódka założyła nowe konto, na które przeniosła środki z rachunku, na który wpływało wyłącznie jej świadczenie emerytalne. W późniejszym okresie pozwany zlikwidował rachunek, na którym były wspólne oszczędności stron.

Sąd I instancji zauważył następnie, że powódka wielokrotnie wyprowadzała się z domu i wracała do pozwanego, co wynikało z akt sprawy rozwodowej. Sąd podkreślił, że przyczyną tych wyprowadzek był fakt, iż pozwany znęcał się psychicznie i fizycznie nad powódką, co było też przyczyną rozwiązania związku małżeńskiego z wyłącznej winy pozwanego. Sąd nie podzielił stanowiska pozwanego, który twierdził, że był przekonany, iż wyprowadzka powódki w dniu 16 kwietnia 2015 roku była ponowną, tylko tymczasową, a powódka nadal mogła dysponować majątkiem. W ocenie Sądu I instancji, po wyprowadzce powódka nie mogła korzystać z domu, z działki rekreacyjnej oraz samochodu. Jedyną rzeczą, którą rozdysponowała z majątku wspólnego było przeniesienie oszczędności z konta, którym strony wspólnie dysponowały na konto, do którego pozwany nie miał dostępu. Drugie konto było wspólne, jednak powódka nigdy z niego nie korzystała. Zdaniem Sądu I instancji, powódka miała uzasadnione powody, aby przenieść środki zgromadzone na koncie wspólnym na własny rachunek. Sąd podkreślił, że bez podjęcia takiej decyzji mogłaby pozostać bez środków do życia, musiała przy tym posiadać środki na wynajęcie i remont mieszkania w W..

Mając na uwadze powyższe okoliczności Sąd Rejonowy stwierdził, że zachodziły przesłanki do ustanowienia rozdzielności majątkowej pomiędzy stronami i dlatego na podstawie art. 52 § 1 k.r.o. orzekł jak w punkcie I wyroku.

Sąd I instancji pominął dowód zgłoszony przez pełnomocnika pozwanego o zażądanie informacji z banku odnośnie tego, kiedy powódka zlikwidowała wspólny rachunek, z jakim wkładem oraz na jaki rachunek została przelana kwota. Bank nie był bowiem w stanie udzielić tych informacji, a w ocenie Sądu nie było potrzeby zobowiązania powódki do ich przedłożenia, skoro okoliczności te zostały dostatecznie wyjaśnione przez strony.

O kosztach postępowania Sąd Rejonowy orzekł na podstawie art. 98 k.p.c.

Apelację od tego wyroku wniósł pozwany, który zaskarżył go w całości. Orzeczeniu zarzucił:

1.  naruszenie prawa materialnego, tj. art. 52 § 1 i 2 k.r.o. poprzez błędne jego zastosowanie z jednoczesnym niezastosowaniem przepisu art. 5 k.c. i w konsekwencji uznanie, że w sprawie zachodzą ważne powody skutkujące potrzebą ustanowienia rozdzielności majątkowej z datą wsteczną, podczas gdy stwierdzona separacja faktyczna w realiach niniejszej sprawy takiego powodu sama w sobie nie stanowi, albowiem nie skutkowała ona trwałym zerwaniem wszelkich stosunków majątkowych stron i brakiem możliwości podejmowania wspólnych decyzji gospodarczych, nadto ogół zachowań podjętych przez powódkę po dacie 16 kwietnia 2015 roku, a polegających zwłaszcza na swobodnym rozporządzaniu majątkiem wspólnym stron, czy zaciąganiu zobowiązań bez zgody pozwanego (umowa najmu lokalu) pozostawały w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego i winny skutkować negatywną oceną zgłoszonego w sprawie roszczenia,

2.  naruszenie przepisów postępowania mające wpływ na treść orzeczenia, tj. art. 233 k.p.c. poprzez dowolną i wybiórczą ocenę zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego wyrażającą się:

- oparciem zasadniczych ustaleń faktycznych wyroku w głównej mierze na zeznaniach powódki i świadków przez nią zawnioskowanych, z jednoczesnym zbagatelizowaniem zeznań pozwanego i wręcz całkowitym pominięciem zeznań wnioskowanych przez niego świadków, z których to dowodów w sposób logiczny i spójny wyłaniał się inny obraz wydarzeń niż ten przedstawiony przez powódkę i jej świadków, zwłaszcza w kontekście braku istnienia między stronami ważnych powodów ustanowienia rozdzielności majątkowej z datą wsteczną,

- pominięciem dowodu z dokumentu, tj. historii operacji bankowych na rachunku bankowym należącym do stron, z którego w sposób niekwestionowany wynikało, że w dniu 20 kwietnia 2015 roku oraz 12 maja 2015 roku powódka dokonała swobodnego rozporządzenia majątkiem wspólnym stron, zlecając operacje przelewu kwot, kolejno: 12 933,15 zł i 2 760,22 zł na swoje, nowo założone konto w innym banku, co w obliczu wyraźnego braku sprzeciwu pozwanego w tym zakresie, stanowiło dowód na to, iż możliwe było w dacie ustanowienia rozdzielności majątkowej zarządzanie i współdziałanie w zarządzie majątkiem wspólnym stron.

Wskazując na powyższe, skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w całości i oddalenie powództwa w całości, ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego nie zasługuje na uwzględnienie.

Sąd Okręgowy w całości podziela ustalenia faktyczne Sądu Rejonowego, jak też aprobuje motywy, które legły u podstaw zaskarżonego wyroku.

W ocenie Sądu Okręgowego, apelacja pozwanego kwestionująca poczynione przez Sąd Rejonowy ustalenia faktyczne oraz dokonaną ocenę materiału dowodowego, w istocie ma charakter polemiczny, przedstawia i próbuje narzucić własną ocenę dowodów, subiektywną prezentację faktów, co w żadnym razie nie uzasadnia podważenia oceny Sądu I instancji, gdy jednocześnie nie zawiera argumentów natury jurydycznej wskazujących, że wnioskowanie Sądu uchybia zasadom płynącym z art. 233 § 1 k.p.c.

Podkreślenia wymaga, że samo subiektywne przeświadczenie strony o innej aniżeli przyjął Sąd wadze poszczególnych faktów, dowodów i ich odmienna ocena niż ocena Sądu, nie jest wystarczające. Tymczasem, w takich właśnie kategoriach ocenić pozostaje zarzut apelacji dotyczący wadliwej oceny zeznań przesłuchanych w sprawie świadków, a przede wszystkim pominięcie zeznań świadków zawnioskowanych przez pozwanego. Uważna lektura uzasadnienia zaskarżonego wyroku wskazuje, że zeznania te nie uszły uwagi Sądu I instancji. Wskazać natomiast trzeba, że to skarżącemu umyka, iż z zeznań W. K., I. S. i M. T. (2) nie wynikają żadne miarodajne dla sprawy okoliczności. Wskazani świadkowie wprost podali, że nie mają wiedzy o przyczynach wyprowadzenia się powódki w dniu 16 kwietnia 2015 roku. Ich twierdzenia ograniczyły się w zasadzie do podkreślania, że w ich ocenie strony były zgodnym, normalnie funkcjonującym małżeństwem. Co innego, gdy chodzi o zeznania pozostałych świadków, przesłuchanych na wniosek powódki: I. Ż., E. P. i C. K., którzy wprost wskazywali na przyczyny ostatecznego opuszczenia przez powódkę męża. Z uwagi na okoliczność, że wymieni to osoby najbliższe dla powódki stwierdzić trzeba, iż mieli oni wiedzę na temat panujących w małżeństwie realiów i stosunków, co pozwala zeznania te ocenić jako wiarygodne.

Sąd Okręgowy podziela stanowisko Sądu Rejonowego w kwestii przesłanki z art. 52 § 1 k.r.o. Należy zauważyć, że przepis ten nie definiuje pojęcia „ważnych powodów”, dla których Sąd może ustanowić rozdzielność majątkową. Wykładnia pojęcia „ważnych powodów” w rozumieniu przywołanego przepisu stanowi natomiast przedmiot licznych wypowiedzi doktryny i judykatury. W ich kontekście nie budzi wątpliwości, że tym „ważnym powodem” może być separacja małżonków, która uniemożliwia im współdziałanie w zarządzie majątkiem wspólnym i stwarza zagrożenie interesów majątkowych jednego lub nawet obojga małżonków (vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 września 2000 roku, III CKN 373/99, Lex 51561). Dość wskazać na pogląd Sądu Najwyższego wyrażony w uchwale z dnia 28 maja 1973 roku, w sprawie III CZP 26/73 (vide: OSNC 1974/4/65, Lex 1647), że: „stan faktyczny separacji małżonków może stanowić ważny powód zniesienia wspólności majątkowej, jeżeli jest wynikiem trwałego rozkładu pożycia, a zniesienie wspólności nie pozostaje w sprzeczności z dobrem rodziny”. „Ważnym powodem” w rozumieniu art. 52 § 1 k.r.o. jest także sytuacja, kiedy to małżonkowie zatrzymują wyłącznie dla siebie składniki majątku wspólnego, pozbawiając drugiego współmałżonka możliwości korzystania z nich. Pamiętać przy tym trzeba, że „orzeczeniu o zniesieniu małżeńskiej wspólności ustawowej skutek wsteczny powinien być nadawany w sytuacjach rzadkich i wyjątkowych” (vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego 1995 roku, II CRN 162/94, OSNC 1995/6/100).

Odnosząc powyższe do realiów rozpoznawanej sprawy stwierdzić należy, że Sąd Rejonowy nie naruszył przepisu art. 52 § 1 k.r.o. trafnie interpretując „ważne powody” uzasadniające ustanowienie rozdzielności majątkowej już z dniem 16 kwietnia 2015 roku.

Nie budzi wątpliwości, że wyprowadzenie się powódki ze wspólnie zajmowanego domu właśnie w dniu 16 kwietnia 2015 roku doprowadziło do faktycznej separacji małżonków. Od tego czasu ich wzajemne relacje ulegały już tylko pogorszeniu, a istniejący konflikt pogłębiał się, uniemożliwiając małżonkom dojście do jakiegokolwiek porozumienia. Najlepiej świadczy o tym fakt, że wyrokiem z dnia (...) Sąd Okręgowy w Białymstoku rozwiązał związek małżeński stron przez rozwód, z winy pozwanego. Oznacza to, że rozkład pożycia małżonków okazał się trwały i zupełny. W tych okolicznościach, za chybione uznać trzeba twierdzenia apelacji, że wyprowadzka powódki w dniu 16 kwietnia 2015 roku nie skutkowała trwałym zerwaniem wszelkich stosunków majątkowych stron, stanowiąc jedynie jedną z wielu wyprowadzek powódki ze wspólnie zajmowanego domu. Zdaniem Sądu Odwoławczego, takie stanowisko skarżącego jest konstruowane w zupełnym oderwaniu od zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, a jego prawdziwości przeczy już tylko orzeczony między małżonkami rozwód.

Sąd Okręgowy uznaje więc, że już w dacie 16 kwietnia 2015 roku nie było możliwości podejmowania przez strony wspólnych decyzji gospodarczych. Zauważyć trzeba, że tak powódka, jak i pozwany po tej dacie oddzielnie gospodarowali składnikami majątku wspólnego, uniemożliwiając podejmowanie w tym zakresie decyzji drugiemu małżonkowi. Dotyczy to przede wszystkim oszczędności zgromadzonych na rachunkach bankowych, którymi tak powódka, jak i pozwany rozdysponowali wyłącznie dla zaspokojenia własnych potrzeb. Pozwany nie kwestionował przecież, że zlikwidował lokatę na kwotę 40 000 zł. Podnoszona przez niego okoliczność, że działał dla zabezpieczenia tych środków przed pobraniem ich przez powódkę nie zmienia faktu, iż decyzja ta była samowolna i ukierunkowana na zaspokojenie własnych potrzeb. Analiza rachunków bankowych potwierdza natomiast, że powódka dokonała dwóch wypłat: kwoty 12 933,15 zł w dniu 20 kwietnia 2015 roku oraz kwoty 2 760,22 zł w dniu 12 maja 2015 roku, a pieniądze te zatrzymała dla siebie, na zaspokojenie własnych potrzeb.

W okolicznościach sprawy Sąd Okręgowy stwierdza, że wiążąca strony wspólność majątkowa już od dnia 16 kwietnia 2015 roku nie stanowiła ustabilizowanej bazy materialnej rodziny, a więc nie spełniała funkcji leżącej u podstaw jej powołania. Nie ulega wątpliwości, że istniejąca od tej daty separacja małżonków uniemożliwiała im współdziałanie w zarządzie majątkiem wspólnym, uzasadniając tym samym ustanowienie rozdzielności majątkowej.

Nie znajdując zatem jakichkolwiek podstaw do uwzględnienia apelacji, Sąd Okręgowy oddalił ją na podstawie art. 385 k.p.c.

O kosztach procesu za instancję odwoławczą Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 98 k.p.c. zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu. Wysokość należnych powódce kosztów zastępstwa procesowego ustalono w oparciu o § 4 ust. 1 pkt 7 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. z 2015 roku, poz. 1800).