Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 7 kwietnia 2017r.

Sąd Okręgowy w Siedlcach IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący SSO Katarzyna Antoniak

po rozpoznaniu w dniu 6 kwietnia 2017r. w Siedlcach na rozprawie

odwołania B. M.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.

z dnia 16 grudnia 2016r., znak: (...)

w sprawie B. M.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.

o zwrot nienależnie pobranego świadczenia

zmienia zaskarżoną decyzję i ustala, że B. M. nie jest zobowiązana do zwrotu świadczenia za okres od 1 listopada 2016r. do 30 listopada 2016r. w łącznej kwocie 1 296,20 (jeden tysiąc dwieście dziewięćdziesiąt sześć złotych dwadzieścia groszy) wypłaconej tytułem emerytury oraz dodatku pielęgnacyjnego przysługujących H. N..

Sygn. akt IV U 136/17

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 16 grudnia 2016 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S., na podstawie art. 138 ust.3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (dalej jako ustawa emerytalna), stwierdzając, że B. M. pobrała nienależne świadczenia za okres od 1 do 30 listopada 2016 w łącznej kwocie 1.296,20 zł z tytułu emerytury i dodatku pielęgnacyjnego przysługujących H. N., zobowiązał ją do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń. W uzasadnieniu organ rentowy wskazał, iż obowiązek zwrotu wskazanych należności obciąża B. M., gdyż nie została ona wskazana w decyzji organu rentowego jako osoba uprawniona do pobrania tych świadczeń.

Od wymienionej decyzji B. M. złożyła odwołanie, wnosząc o zamianę zaskarżonej decyzji. W uzasadnieniu wskazała, iż nie pobrała żadnego świadczenia za matkę H. N., zmarłą w dniu 28 października 2016 r., zaś o śmierci świadczeniobiorcy poinformowała organ rentowy w dniu 15 listopada 2016 r., składając wniosek o wypłatę zasiłku pogrzebowego. B. M. podała, iż Zakład Ubezpieczeń Społecznych wypłacał świadczenia należne jej matce, przelewem na rachunek bankowy, nie wskazując przy tym szczegółowego opisu, w szczególności nie podając okresu, za które świadczenia te są wypłacane. W decyzji z grudnia 2016 r. także brak jest szczegółowych informacji dotyczących wypłaconych należności. W związku z powyższym niezasadnie organ rentowy obciąża ubezpieczoną błędami swoich pracowników. Ubezpieczona wskazała, iż oczekuje wyjaśnień i przeprosin ze strony organu rentowego (odwołanie k.1 akt sprawy).

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie. Wskazał, iż w myśl art. 138 ust. 1 ustawy emerytalnej, osoba, która nienależnie pobrała świadczenia, jest obowiązana do ich zwrotu. Za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu ust. 1 uważa się także świadczenia wypłacone z przyczyn niezależnych od organu rentowego osobie innej niż wskazana w decyzji tego organu. Prawo H. N. do emerytury i dodatku pielęgnacyjnego ustało z dniem jej śmierci, tj. z dniem 28 października 2016 r. W związku z tym świadczenia wypłacone po ustaniu prawa do nich (tj. za okres od 1 do 30 listopada 2016r.), przekazane na rachunek bankowy, zostały pobrane nienależnie. Z informacji udzielonej przez bank prowadzący przedmiotowy rachunek wynika, że należał on do zmarłej H. N. i B. M.. W związku z tym ubezpieczona, jako współposiadacz przedmiotowego rachunku jest obowiązana do zwrotu przekazanych przez organ na ten rachunek świadczeń. Dodatkowo Zakład Ubezpieczeń zaznaczył, że fakt wypłaty emerytury oraz dodatku pielęgnacyjnego za okres od 1 listopada 2016 r. do 30 listopada 2016r. innej osobie niż wskazana w decyzji ustalającej prawo do tych świadczeń, nastąpił z przyczyn niezależnych od organu rentowego (odpowiedź na odwołanie k.3 akt sprawy).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

H. N. była uprawniona do pobierania emerytury (ostatnio w wysokości 1087,53 zł) oraz dodatku pielęgnacyjnego (ostatnio w wysokości 208,67 zł). Świadczenia te w łącznej kwocie 1.296,20 zł były przekazywane na wspólny rachunek bankowy uprawnionej oraz jej córki B. M., prowadzony przez bank (...) w S.. Termin wypłaty świadczeń został ustalony na 25 dzień każdego miesiąca (okoliczności niesporne - informacja ZUS o zmianie numeru świadczenia i określeniu terminu płatności k.125 akt emerytalnych, wyjaśnienia odwołującej się k.11v akt sprawy).

H. N. zmarła w dniu 28 października 2016 r. (akt zgonu k.132 akt rentowych).

W dniu 15 listopada 2016 r. odwołująca się B. M. wystąpiła do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z wnioskiem o wypłacenie zasiłku pogrzebowego po zmarłej matce, wskazując w treści wniosku, iż osoba zmarła do dnia śmierci miała ustalone prawo do emerytury oraz podając numer tego świadczenia. Do wniosku ubezpieczona załączyła odpis skrócony aktu zgonu H. N. (wniosek o wypłatę zasiłku pogrzebowego wraz z aktem zgonu k.126-132 akt emerytalnych).

W dniu 24 listopada 2016 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. przekazał na wspólny rachunek bankowy H. N. i B. M. świadczenia emerytalne i dodatek pielęgnacyjny na rzecz H. N. za miesiąc listopad 2016 r. w kwocie 1.296,20 zł. W dniu 30 stycznia 2017 r. B. M. dokonała zwrotu tej kwoty na rzecz organu rentowego (informacja z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 6 kwietnia 2017 r. k.14 akt sprawy).

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Odwołanie B. M. okazało się usprawiedliwione.

Zaskarżoną decyzją organ rentowy domagał się, powołując się na treść art. 138 ust. 3 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2016 r., poz. 887) zwrotu emerytury i dodatku pielęgnacyjnego, które to świadczenia zostały w dniu 24 listopada 2016 r., przekazane na rachunek bankowy zmarłej w październiku 2016 r. H. N. oraz jej córki B. M..

Zgodnie z art. 138 ust. 1 i 2 ustawy emerytalnej, osoba, która nienależnie pobrała świadczenia, jest obowiązana do ich zwrotu.

Za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu ust. 1 uważa się:

1)  świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania;

2)  świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenia

Stosownie zaś do art. 138 ust. 3 powołanej ustawy, za nienależnie pobrane świadczenia uważa się również świadczenia wypłacone z przyczyn niezależnych od organu rentowego osobie innej niż wskazana w decyzji tego organu.

W niniejszej sprawie, w ocenie Sądu Okręgowego, nie zachodzi żadna z wyżej wymienionych ustawowych podstaw uzasadniających stwierdzenie, że świadczenie emerytalne oraz dodatek pielęgnacyjny, do których uprawniona była H. N., wypłacone w miesiącu następującym po śmierci uprawnionej, tj. w dniu 24 listopada 2017 r., są świadczeniami pobranymi nienależnie przez córkę świadczeniobiorcy B. M.. Przede wszystkim należy zaznaczyć, iż w powołanym art. 138 ust. 3 ustawy emerytalnej ustawodawca wskazał na dwie przesłanki warunkujące uznanie świadczenia za pobrane nienależnie, tj. fakt wypłacenia tegoż świadczenia osobie innej niż wskazana w decyzji organu rentowego ustalającego prawo do świadczenia oraz zaistnienie powyższego stanu rzeczy z przyczyn niezależnych od organu rentowego. Niewątpliwie prawo do świadczeń ustaje ze śmiercią osoby uprawnionej (art. 101 pkt 2 ustawy emerytalnej). Z kolei według art. 136a ust. 2 cytowanej ustawy, w razie śmierci emeryta lub rencisty wstrzymanie wypłaty świadczenia następuje od miesiąca przypadającego po miesiącu, w którym uprawniony zmarł. Emerytura oraz zasiłek pielęgnacyjny przysługujące H. N. wypłacane były w cyklach miesięcznych, przy czym termin płatność świadczenia został określony przez organ rentowy na 25 dzień każdego miesiąca i świadczenie to przekazywane było na wspólny rachunek bankowy uprawnionej i jej córki B. M.. Niesporne jest, że uprawniona H. N. zmarła dnia 28 października 2016r. wobec czego jej prawo do tych świadczeń ustało z dniem śmierci. Daje bezsporne jest, że w dniu 15 listopada 2016 r. odwołująca wystąpiła do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o wypłatę zasiłku pogrzebowego po zmarłej i tym samym poinformowała ZUS o śmierci matki na 10 dni przed terminem wypłaty świadczeń. Jak wynika z udzielonej przez organ rentowy informacji z dnia 6 kwietnia 2017r. (k.14 akt sprawy), czynności związane ze wstrzymaniem świadczenia podejmowane są niezwłocznie, a zaprzestanie wypłaty następuje od możliwie najbliższego miesiąca. W przedmiotowej sprawie, na co zwrócił uwagę Zakład Ubezpieczeń, po złożeniu przez ubezpieczoną w dniu 15 listopada 2016 r. w godzinach popołudniowych wniosku o wypłatę zasiłku pogrzebowego, następnego dnia przekazano kopię aktu zgonu świadczeniobiorcy do komórki świadczeń emerytalno – rentowych w celu wstrzymania wypłaty świadczeń. Wedle twierdzeń organu, „dokumentacja wypłatowa” dla danego terminu płatności (w tym przypadku dnia 25) przygotowywana jest na 10-13 dni przed terminem wypłaty, a informację o śmierci uprawnionej otrzymano już po zamknięciu tzw. „list wypłatowych”. W związku z tym, zdaniem organu rentowego, nie było możliwości wstrzymania wypłaty świadczenia już od miesiąca listopada, a dopiero od grudnia 2016 r. Dlatego Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. przekazał świadczenie z tytułu emerytury i dodatku pielęgnacyjnego uwzględnione w zamkniętych już listach wypłatowych na rachunek bankowy zmarłej i jej córki, przy czym przelew środków z tego tytułu nastąpił w dniu 24 listopada 2016 r.

W przedstawionych okolicznościach Sąd Okręgowy stwierdził, że brak jest przesłanek do przypisania skarżącej faktu nienależnego pobrania świadczenia w rozumieniu art.138 ust.3 ustawy emerytalnej. Podkreślić należy, że organ rentowy już na 10 dni przed ustaloną datą wypłaty świadczenia uprawnionej, posiadał informację o jej śmierci i mimo to nie wstrzymał wypłaty tego świadczenia za kolejny miesiąc (listopad 2016r.). Nie sposób zatem uznać, że powyższe świadczenie zostało wypłacone „z przyczyn niezależnych od organu”. W ocenie Sądu zrozumiałe jest twierdzenie organu rentowego, że wypłata świadczeń dużej liczbie świadczeniobiorców jest operacją wymagającą odpowiednio wczesnego przygotowania, dlatego listy wypłatowe są przygotowywane z dość znacznym wyprzedzeniem przed terminem płatności. Nie można jednak przyjąć argumentu, że fakt zatwierdzenia listy wypłatowej, co zgodnie z pismem organu rentowego nastąpiło przed otrzymaniem aktu zgonu uprawnionej, uniemożliwiło wstrzymanie wypłaty tego świadczenia za listopad 2016r., szczególnie jeśli zważyć, że w dniu 15 listopada 2016r. organ rentowy uzyskał informację o zgonie H. N., a przelew środków na konto bankowe nastąpił w dniu 24 listopada 2016r., a zatem 9 dni po uzyskaniu informacji o zgonie (pismo ZUS k.14 akt sprawy). Organ rentowy jako wyspecjalizowana instytucja nie może nie przewidywać faktu występowania zgonów świadczeniobiorców i w związku z tym powinien mieć opracowane takie procedury, które umożliwiają wstrzymanie wypłaty świadczenia niezwłocznie po powzięciu informacji o zgonie uprawnionego. Uwaga ta jest szczególnie aktualna w okolicznościach sprawy, w której organ rentowy powziął wiedzę o śmierci H. N. na 9 dni przed przelewem środków na rachunek bankowy. Podkreślić przy tym należy, ze ustawodawca wskazuje, że świadczenie wypłaconej innej osobie niż świadczeniobiorca nie jest pobrane nienależnie, jeżeli wypłata nastąpiła z przyczyn niezależnych od organu rentowego. Zatem brak winy po stronie organu rentowego (tu: obowiązujące procedury i system informatyczny ZUS) nie pozwala na uznanie, że wypłata świadczenia po śmierci H. N. nastąpiła z przyczyn niezależnych od organu rentowego. Na organie rentowym spoczywa bowiem obowiązek takiej organizacji pracy, aby nie dochodziło do wypłaty świadczeń, do których prawo świadczeniobiorcom już nie przysługuje. W tym stanie rzeczy uznać należało, że sporne świadczenie wypłacone B. M. nie było świadczeniem nienależnie pobranym w myśl art. 138 ust. 3 ustawy emerytalnej, bowiem jego wypłata na konto ubezpieczonej nastąpiła z przyczyn zależnych od organu rentowego. Wskazać przy tym należy, że fakt zwrotu przez odwołującą się otrzymanej kwoty (co jak wynika z twierdzeń odwołującej się wynikało z zapowiedzi organu rentowego naliczenia odsetek) nie niweczyło zasadności odwołania i celowości orzekania przez Sąd w przedmiocie tego odwołania.

Z tej racji, na mocy powołanych przepisów oraz art. 477 ¹⁴§2 k.p.c., Sąd Okręgowy zmienił zaskarżoną decyzję i ustalił, że B. M. nie jest zobowiązana do zwrotu świadczenia za okres od 1 do 30 listopada 2016 r. w łącznej kwocie 1.296,20 zł wypłaconej tytułem emerytury i dodatku pielęgnacyjnego przysługujących H. N..