Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 marca 2017 r.

Sąd Okręgowy we Wrocławiu – Wydział XIII Cywilny Rodzinny

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSO Alicja Spustek- Kląskała

Sędziowie: SSO Violetta Kossowska-Czinar

SSR del. Magdalena Wacowska

Protokolant: Kamila Kubik

po rozpoznaniu w dniu 15 marca 2017 r. we Wrocławiu

sprawy z powództwa W. L.

przeciwko W. L., L. L. i I. O.

o alimenty

na skutek apelacji wniesionej przez powoda od wyroku Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Śródmieścia we Wrocławiu z dnia 29 września 2016r., sygn. akt III RC 18/16;

I.  oddala apelację;

II.  przyznaje od Skarbu Państwa (Sąd Rejonowy dla Wrocławia – Śródmieścia we Wrocławiu) na rzecz adwokata M. J. kwotę 147,60 zł (w tym podatek VAT) tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu w postępowaniu odwoławczym;

III.  nie obciąża powoda kosztami procesu poniesionymi przez pozwanych w postępowaniu odwoławczym.

/ Magdalena Wacowska / /Alicja Spustek- Kląskała/ / Violetta Kossowska-Czinar/

Sygn. akt XIIICa 560/16

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 29 września 2016r. Sąd Rejonowy dla Wrocławia – Śródmieścia we Wrocławiu w sprawie o sygn. akt IIIRC 18/16 z powództwa W. L. przeciwko W. L., L. L. i I. O. o alimenty w punkcie I oddalił powództwa, w punkcie II kosztami opłaty sądowej, od której powód był zwolniony obciążył Skarb Państwa, w punkcie III przyznał od Skarbu Państwa na rzecz adwokat M. J. wynagrodzenie w kwocie 664,20 zł brutto tytułem nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu i w punkcie IV oddalił wniosek pozwanych o zasądzenie od powoda kosztów zastępstwa procesowego.

Rozstrzygnięcie powyższe Sąd Rejonowy wydał na podstawie m.in. następujących ustaleń faktycznych:

Pozwani W. L. i L. L. są dziećmi powoda z nieformalnego związku z J. B.. Pozwany I. O. pochodzi ze związku małżeńskiego M. O. z powodem, który to związek został rozwiązany przez rozwód. Z kolejnego nieformalnego związku powód posiada jeszcze córkę B., która na stałe mieszka w L.. Nie zwracał się do niej o pomoc.

Powód W. L. ma 71 lat. Decyzją z 2016r. ZUS odmówił przyznania mu emerytury z niewykazaniem przez niego okresu składkowego i nieskładkowego wynoszącego co najmniej 20 lat. W 2014r. powód przeszedł udar niedokrwienny wieloogniskowy, rozpoznano wówczas też stan po urazie głowy, stłuczenie mózgowia, złamanie kości czaszki i twarzoczaszki. Orzeczeniem z dnia 18 listopada 2014r. powód został zaliczony do osób ze znacznym stopniem niepełnosprawności do 30 listopada 2016r. W związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji wymaga stałej lub długotrwałej opieki.

Powód mieszka sam we W. w mieszkaniu komunalnym i utrzymuje się ze świadczeń z pomocy społecznej w postaci zasiłków celowych, zasiłku stałego oraz dodatku mieszkaniowego. Miesięcznie na zakup leków przeznacza ok. 100-150 zł i na wyżywienie 400 zł. Koszty utrzymania mieszkania wynoszą 650 zł miesięcznie (czynsz, gaz, prąd). Z tytułu zaległości w płatności czynszu posiada zadłużenie w kwocie około 49.000 zł.

Powód W. L. nie wywiązywał się prawidłowo z roli ojca. Z matką I. O. rozstał się, gdy pozwany był mały. Powód nie utrzymywał z synem żadnego kontaktu, nie znał nawet adresu jego zamieszkania. Pozwany go nie pamięta.

Powód znęcał się fizycznie nad dziećmi, w szczególności synem W., a także nad ich matkami. Z powodu agresywnego zachowania powoda J. B. niejednokrotnie uciekała z dziećmi w nocy z domu. Zarówno rodzina J. B., jak i powoda byli świadkami przemocy fizycznej powoda lub jej skutków.

W 1991 r. toczyło się dochodzenie w sprawie moralnego i fizycznego znęcania się powoda nad J. B. i dziećmi oraz dochodzenie w sprawie uniemożliwienia przez powoda korzystania przez J. B. z mieszkania i zaboru wspólnego mienia. Wobec braku dostatecznych dowodów na zaistnienie przestępstwa znęcania się oraz wobec braku wniosku o ściganie w pozostałym zakresie postępowanie zostało umorzone postanowieniem z dnia 9 marca 1991r.

Przeciwko powodowi toczyło się też postępowanie o egzekucję alimentów na mocy wyroków Sądu Rejonowego dla Wrocławia- Krzyków.

Pozwany W. L. zatrudniony jest w salonie fryzjerskim na ¼ etatu i pracuje dorywczo uzyskując łączny dochód w kwocie około 2.460 zł. Nie posiada oszczędności. Wraz z siostra jest współwłaścicielem mieszkania we W. i samochodu osobowego B. z 1992r. Mieszka z partnerką i dwojgiem dzieci.

Pozwana L. L. jest panną, nie ma dzieci ani nikogo na utrzymaniu. Zatrudniona jest w O.-D. na stanowisku asystentki stomatologicznej z wynagrodzeniem 1355 zł miesięcznie netto.

Pozwany I. O. mieszka w J.. Zatrudniony jest w sklepie z motocyklami na pół etatu z wynagrodzeniem 679 zł, plus premia 150 zł. Nie pracuje dorywczo, korzysta z pomocy rodziny. Choruje na cukrzycę i kupuje leki za 150 – 200 zł miesięcznie. Pozwany jest rozwiedziony. Z małżeństwa ma 17- letniego syna, na którego łoży po 400 zł miesięcznie i utrzymuje z nim kontakt. Pozwany jest właścicielem mieszkania i motocykla.

Przy tak ustalonym stanie faktycznym po dokonaniu wykładni treści przepisu art. 128 kro, art. 133 § 2 kro, art. 135 § 1 kro i art. 144 ¹ kro Sąd Rejonowy uznał, że powództwo nie zasługuje na uwzględnienie.

W ocenie Sądu Rejonowego, mimo braku orzeczeń o pozbawieniu powoda władzy rodzicielskiej czy wyroków karnych skazujących, przeprowadzone postępowanie dowodowe bez wątpienia wykazało, że powód nadużywał władzy rodzicielskiej, krzywdził małoletnie dzieci i ich matki. Sąd I instancji zwrócił uwagę, że zeznania pozwanych – dzieci powoda z dwóch różnych związków, które nie utrzymywały ze sobą kontaktów i się nie znały - są zbieżne w zakresie postawy życiowej ich ojca oraz jego stosunku do rodziny. Podobnie przedstawia się sytuacja, gdy chodzi o zeznania dalszych członków krzywdzonych rodzin – G. C. i H. O..

Zdaniem Sądu Rejonowego w powyższych okolicznościach obciążenie pozwanych obowiązkiem alimentacyjnym na rzecz powoda, od którego doznali krzywdy musi budzić powszechną dezaprobatę.

Nadto materiał dowodowy wskazuje, że pozwani nie są w stanie sprostać swojemu obowiązkowi alimentacyjnemu względem ojca, sami bowiem znajdują się w dość przeciętnej sytuacji życiowej. Żyją skromnie, nie posiadają żadnych oszczędności ani majątku, który mógłby przynosić im dochód. Pozwani W. L. i I. O. mają na utrzymaniu swoje własne dzieci, nadto I. O. choruje na cukrzycę i jego możliwości zarobkowe są ograniczone. Z kolei pozwana L. L. uzyskuje wynagrodzenie niewiele wyższe od najniższego wynagrodzenia krajowego. Obciążenie zatem pozwanych obowiązkiem alimentacyjnym spowodowałoby niemożność zaspokojenia ich własnych podstawowych potrzeb.

Kosztami postępowania na podstawie art. 98 kpc w związku z art. 96. 1 pkt 2 ustawy o kosztach w sprawach cywilnych obciążono Skarb Państwa. O kosztach zastępstwa adwokackiego orzeczono na podstawie § 7 pkt 11 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności adwokackie (…).

Apelację od postanowienia Sądu Rejonowego wniosła wnioskodawczyni zaskarżając je w całości i zarzucając naruszenie:

I.  naruszenie przepisów prawa procesowego, tj.:

1.  art. 227 kpc poprzez:

a/ niewyjaśnienie wszystkich okoliczności mających dla rozstrzygnięcia istotne znaczenie poprzez oparcie wyłącznie na zeznaniach pozwanych stanowiska Sądu w zakresie uznania, że postępowanie powoda w stosunku do pozwanych było niewłaściwe w stopniu rażącym podczas, gdy inne, ujawnione w trakcie rozprawy okoliczności nakazują rozważenie możliwości wyciągnięcia wniosków odmiennych, a także poprzez ustalenie wyłącznie w oparciu o oświadczenia pozwanych, że ich sytuacja materialna nie pozwala na alimentację na rzecz powoda oraz poprzez pominięcie wniosku dowodowego o przedłożenie zeznań podatkowych pozwanych za ostatnie 3 lata.

b/ poprzez niewyjaśnienie wszystkich okoliczności mających dla rozstrzygnięcia istotne znaczenie poprzez dopuszczenie dowodou z uzupełniającego przesłuchania powoda na okoliczność jego aktualnej sytuacji oraz możliwości odniesienia do zeznań świadka H. O..

2.  art. 233 § 1 kpc poprzez przekroczenie zasady swobodnej oceny dowodów polegające na:

a/ odmowie przyznania wiarygodności zeznaniom powoda w zakresie przyczyn skonfliktowania z dziećmi i pozostałymi członkami rodziny i oparciu rozstrzygnięcia na zeznaniach pozwanych oraz świadków pozostających w bliskich stosunkach rodzinnych z pozwanymi, którzy zeznali, że powód jest osobą ciężką we współżyciu.

b/ uznaniu, że zgromadzony w sprawie materiał dowodowy wskazuje, że głównie powód był inicjatorem działań, które miały wpływ na powstanie konfliktu rodzinnego.

II.  naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 144 ¹ kro poprzez jego błędną interpretację i niewłaściwe zastosowanie polegające, że w niniejszej sprawie zachodzą okoliczności uzasadniające uchylenie się pozwanych od obowiązku alimentacyjnego względem powoda, a także na nieuprawnionym uznaniu, że zachowanie powoda względem pozwanych było sprzeczne z zasadami współżycia społecznego podczas, gdy ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego wniosku takiego wyprowadzić nie można.

W uzasadnieniu apelacji powód podniósł, że Sąd i instancji wybiórczo potraktował materiał dowodowy zakresie zaistniałego konfliktu rodzinnego i przemilczał fakt, że powód również został pobity przez syna W., a nadto brak jest orzeczeń o pozbawieniu powoda władzy rodzicielskiej czy wyroków skazujących za znęcanie się nad rodziną. Dodatkowo żaden świadek nie był bezpośrednim obserwatorem znęcania się powoda nad rodziną, a swoje zeznania opierają na informacjach uzyskanych od matek pozwanych.

Kierując się powyższym powód wniósł o:

1.  zmianę zaskarżonego wyroku w punkcie I poprzez zasądzenie od pozwanych na rzecz powoda alimentów w kwocie po 400 zł od L. L. oraz w kwocie po 800 zł od W. L. i I. O. od dnia 8 lutego 2016r.

2.  zasądzenie od pozwanych na rzecz powoda kosztów postępowania odwoławczego według norm przepisanych.

3.  zasądzenie od Skarbu Państwa kosztów postępowania odwoławczego na rzecz Kancelarii Adwokackiej adw. M. J. z tytułu udzielonej pomocy prawnej z urzędu, gdyż dotychczas powód, ani nikt z jego rodziny kwoty tej nie uiścił ani w całości, ani w części.

4.  zwolnienie powoda od kosztów postępowania odwoławczego.

ewentualnie

5.  uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazane sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.

Sąd Rejonowy przeprowadził odpowiednio wnikliwe postępowanie dowodowe i na jego podstawie poczynił ustalenia faktyczne istotne dla sprawy, które Sąd Okręgowy przyjmuje za własną podstawę rozstrzygnięcia. Sąd Rejonowy powołał właściwe przepisy prawne i przeprowadził ich prawidłową wykładnię. Wbrew zarzutom apelacji ocena dowodów dokonana przez Sąd Rejonowy nie przekracza granicy zakreślonej w art. 233 § 1 kpc. Sąd ma obowiązek wyprowadzenia z zebranego w sprawie materiału dowodowego wniosków logicznie prawidłowych i Sąd I instancji reguły tej dochował.

Podstawą działania Sądu II instancji rozpoznającego niniejszą, przeniesioną na etap postępowania apelacyjnego sprawę jest art. 382 kpc, który to przepis przydaje sądowi odwoławczemu nie tylko uprawnienie, ale także obowiązek rozważenia na nowo całego zebranego w sprawie materiału oraz dokonania własnej, samodzielnej i swobodnej oceny, w tym oceny zgromadzonych dowodów (vide: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 kwietnia 1998r., IICKN 704/97, OSNC z 1998r. Nr 12 poz. 214). Sąd II instancji nie ogranicza się zatem tylko do kontroli sądu I instancji, lecz bada ponownie całą sprawę, rozważając wyniki postępowania przed sądem I instancji i władny jest ocenić je samoistnie.

Korzystając z powyższego ustawowego uprawnienia Sąd Okręgowy dokonał analizy całego zgromadzonego w sprawie materiału, a jej wynik skutkował konstatacją, że stanowisko Sądu Rejonowego zawarte w sentencji zaskarżonego wyroku należy uznać za trafne, a subsumcja norm prawnych do ustalonego stanu faktycznego została dokonana w sposób prawidłowy.

Z treści art. 128 kro wynika, iż obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania (obowiązek alimentacyjny) obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo. Przesłanka ta jest dopełniana przez ogólne zasady dotyczące roszczeń alimentacyjnych, a mianowicie wymieniony w art. 133 § 2 kro warunek pozostawiania w niedostatku osoby uprawnionej oraz objęty regulacją art. 135 § 2 kro zakres alimentów determinowany usprawiedliwionymi potrzebami uprawnionego oraz zarobkowymi i majątkowymi możliwości obowiązanego.

Materialnoprawne normy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego regulujące obowiązek alimentacyjny ustawodawca uzupełnił również o treści art. 144 ¹ kro zgodnie, z którym zobowiązany może uchylić się od wykonania obowiązku alimentacyjnego względem uprawnionego, jeżeli żądanie alimentów jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

Jak wynika z uzasadnienia zaskarżonego wyroku Sąd I instancji zauważył, że okoliczności związane ze stanem zdrowia powoda oraz otrzymywaniem przez niego świadczeń pieniężnych i niepieniężnych z Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej dają podstawy do przyjęcia, że skarżący może nie mieć możliwości zaspokojenia we własnym zakresie podstawowych usprawiedliwionych potrzeb. Jeśli jednak nawet przyjąć, że sytuacja w jakiej obecnie znajduje się powód pozwala na uznanie, że znajduje się on w niedostatku w rozumieniu art. 133 § 2 kro to jego powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie ze względu na normę art. 144 ¹ kro. Słusznie zatem Sąd Rejonowy wskazał tę podstawę oddalenia powództwa, dokonując w tym zakresie prawidłowej oceny materiału dowodowego, nie zaś jak podnosi skarżący w apelacji, błędnej i wybiórczej.

Zgodzić się bowiem należy ze stanowiskiem Sądu I instancji, że zgromadzony w sprawie materiał dowodowy pozwala uznać, że powód nieprawidłowo wywiązywał się ze swoich obowiązków rodzicielskich wobec pozwanych, a wręcz władzy tej nadużywał, co w konsekwencji skutkowało przyjęciem, że obecnie istnieją podstawy do oddalenia jego powództwa o alimenty z uwagi na zasady współżycia społecznego.

Wprawdzie faktycznie brak jest orzeczeń sądu opiekuńczego ingerujących we władzę rodzicielską powoda nad pozwanymi oraz wyroków skazujących za znęcanie się nad rodziną, co zresztą Sąd Rejonowy zauważył, jednak nie sposób pominąć spójnych, konsekwentnych i wzajemnie się uzupełniających zeznań pozwanych oraz świadków G. C. i H. O.. Zwrócić należy uwagę, co także podkreślał Sąd I instancji, że pozwani pochodzą z różnych związków, jednak ich ocena powoda jako ojca jest identyczna. Nie znały się również partnerki życiowe powoda, a przynajmniej brak podstaw do przyjęcia innego stanowiska, a jednak siostrzenica J. B. i brat M. L. jednolicie przedstawiali powoda jako osobę stosują wobec rodziny przemoc fizyczną i psychiczną.

Stąd też uzupełniające przesłuchanie powoda w charakterze strony celem odniesienia się do zeznań świadka H. G., do którego skarżący dążył nie miało istotnej wartości dowodowej. Zwrócić należy uwagę, że powodowi na rozprawie w dniu 31 marca 2016r. została doręczona odpowiedź na pozew, a zatem co najmniej od tego dnia znał on stanowisko pozwanych w procesie, a od 16 czerwca 2016r. powód był reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika. Swoje działalnie procesowe ograniczył natomiast jedynie do zaprzeczenia okolicznościom podnoszonym przez pozwanych i do czasu zakończenia postępowania przed Sądem II instancji nie zaoferował żadnych wniosków dowodowych pozwalających na odmienną ocenę materiału dowodowego.

Skoro zatem już z powyższych okoliczności jednoznacznie wynikała bezzasadność powództwa słusznie Sąd Rejonowy zaniechał dalszego postępowania dowodowego i oddalił wnioski powoda zmierzające do zobrazowania sytuacji finansowej pozwanych w okresie 3 ostatnich lat. Stąd też niejako pobocznie Sąd Okręgowy odnosi się do zarzutów apelacji dotyczących możliwości zarobkowych i majątkowych pozwanych w partycypowaniu w kosztach utrzymania powoda, podzielając jednocześnie stanowisko Sądu I instancji w tym, zakresie.

Również w ocenie Sądu Okręgowego sytuacja finansowa i życiowa pozwanych nie jest na poziomie pozwalającym obciążyć ich obowiązkiem alimentacyjnym względem powoda, co dotyczy szczególnie W. L. i I. G., którzy posiadają własne dzieci i łożą na ich utrzymanie. Natomiast wszyscy pozwani uzyskują dość przeciętne dochody i nie posiadają istotnego majątku, który dostarczałby im dodatkowych środków finansowych.

Stąd też Sąd Okręgowy nie podzielając argumentów zawartych w apelacji, na podstawie art. 385 kpc orzekł, jak w punkcie I sentencji wyroku.

Orzeczenie o kosztach sądowych Sąd II instancji oparł na podstawie § 10 ust. 1 pkt 9 w zw. z § 16 ust. 1 pkt 1 i w zw. z § 4 ust. 1 i 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (Dz.U. z 2015r. poz. 1801).

Uwzględniając sytuację życiową, zdrowotną i materialną powoda Sąd Okręgowy uznał, że po stronie skarżącego zachodzi szczególny wypadek w rozumieniu art. 102 kpc, który uzasadniania odstąpienie od obciążania go kosztami procesu poniesionymi przez pozwanych w postepowaniu odwoławczy, o czym orzeczono, jak w punkcie III sentencji wyroku.

SSR del. Magdalena Wacowska SSO Alicja Spustek – Kląskała SSO Violetta Kossowska – Czinar