Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 27 marca 2017 r.

Sąd Okręgowy w Gdańsku Wydział XVI Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSO Magdalena Chrzanowska

Sędziowie: SSO Ewa Nakonieczna-Oleszkiewicz

SSO Jarosław Zawrot (spr.)

po rozpoznaniu w dniu 27 marca 2017 r. w Gdańsku

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z wniosku J. J.

z udziałem M. D.

o zawezwanie do próby ugodowej

w przedmiocie odrzucenia wniosku

na skutek zażalenia wzywającego J. J. na postanowienie Sądu Rejonowego (...) z dnia 16 marca 2016 roku, sygn. akt IX Co 43/16.

postanawia

uchylić zaskarżone postanowienie, przekazując sprawę Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania.

Sygn. akt: XVI Cz 249/17

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem z dnia 16 marca 2016r. sygn. akt IX Co 43/16 Sąd Rejonowy (...) w pkt I stwierdził brak jurysdykcji krajowej i odrzucił wniosek, w pkt II nakazał zwrócić ze Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego(...) na rzecz wnioskodawcy J. J. kwotę 40 zł.

W uzasadnieniu wskazano, że wnioskodawca J. J. wniósł o zawezwanie do próby ugodowej M. D. zamieszkałego w Niemczech. Treść ugody miała zawierać zobowiązanie M. D. do zapłaty na rzecz wnioskodawcy J. J. kwoty 700.000 zł w terminie 14 dni od dnia zawarcia ugody. W uzasadnieniu wniosku wnioskodawca wskazał, iż spadek po zmarłej matce I. J. odziedziczyli on i jego siostra B. D. (matką przeciwnika) - po połowie. Zawezwanie do próby ugodowej ma związek z zapłatą zachowku, którego wnioskodawca jako syn zmarłej I. J. nie otrzymał, ze względu na to, iż do spadku nie doliczono darowizn dokonanych przez zmarłą przed śmiercią. Przeciwnik od zmarłej otrzymał przez śmiercią nieruchomość o wartości 2.500.000 zł. Zatem przeciwnik M. D. zobowiązany jest do zapłaty zachowku w wysokości 833.000 zł. Wnioskodawca J. J. jest skłonny zgodzić się na kwotę 700.000 zł.

Sąd Rejonowy wskazał, że na podstawie art. 185 ust. 1 k.p.c. o zawezwanie do próby ugodowej, bez względu na właściwość rzeczową, można zwrócić się do sądu rejonowego ogólnie właściwego dla przeciwnika. W wezwaniu należy oznaczyć zwięźle sprawę. Jak wskazał wnioskodawca we wniosku z dnia 08 stycznia 2016 roku przeciwnik niniejszego postępowania M. D. mieszka w Niemczech. W myśl art. 5 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr (...) z dnia 12 grudnia 2012 roku w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych osoby mające miejsce zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego mogą być pozywane przed sądy innego państwa członkowskiego tylko zgodnie z przepisami sekcji 2-7, co oznacza wyjątkowy charakter normy pozwalającej na złożenie pozwu w sądzie innego kraju. Spór w niniejszej sprawie nie dotyczy ani prawa własności, ani umowy, nie dotyczy również czynu karalnego, ani też innego deliktu. Nie ma zatem łączności uzasadniającej jurysdykcję polską.

Sąd pierwszej instancji zważył, że z ustalonego stanu faktycznego wynika, iż M. D. zamieszkuje na stałe na terenie Niemiec. Wobec powyższego zastosowanie znajdzie w niniejszej sprawie Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr (...) z dnia 12 grudnia 2012 roku w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych, które zgodnie z art. 81 ww. rozporządzenia wiąże w całości i jest bezpośrednio stosowane w państwach członkowskich Unii Europejskiej, zgodnie z Traktatem ustanawiającym Wspólnotę Europejską, a zatem wyłącza ono zastosowanie przepisów kodeksu postępowania cywilnego.

Zgodnie z powołanym wyżej przepisem art. 5 ww. rozporządzenia powyższe regulacje mają zastosowanie dla osób mających miejsce zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego. Mogą one być pozywane niezależnie od ich obywatelstwa, przed sądy tego państwa członkowskiego, w którym mają miejsce zamieszkania. Oznacza to, iż nawet wobec osób nie będących obywatelami tego państwa członkowskiego, stosuje się przepisy jurysdykcyjne właściwe dla obywateli państwa ich zamieszkania.

Tak więc zdaniem Sądu Rejonowego wniosek w niniejszej sprawie powinien być wniesiony przeciwko M. D. przed sąd właściwy dla jego miejsca zamieszkania w Niemczech. Od ww. reguły istnieją wyjątki. I tak w myśl jednoznacznego brzmienia art. 26 tego rozporządzenia, jeżeli sąd państwa członkowskiego nie ma jurysdykcji na podstawie innych przepisów rozporządzenia, uzyskuje on jurysdykcję, jeżeli pozwany przed sądem tym wda się w spór. Zasada ta nie ma zastosowania, jeżeli pozwany wdaje się w spór w tym celu, aby podnieść zarzut braku jurysdykcji lub jeżeli inny sąd ma na podstawie art. 26 rozporządzenia jurysdykcję wyłączną. W niniejszej sprawie przeciwnik niniejszego postępowania nie wdał się w spór. Nie zachodzą również przesłanki jurysdykcji wyłącznej sądu polskiego, wskazane w art. 24 ww. rozporządzenia, zgodnie z którym niezależnie od miejsca zamieszkania jurysdykcję wyłączną mają:

1. w sprawach, których przedmiotem są prawa rzeczowe na nieruchomościach oraz najem lub dzierżawa nieruchomości - sądy Państwa Członkowskiego, w którym nieruchomość jest położona.

Jednak w sprawach dotyczących najmu lub dzierżawy nieruchomości zawartych na czasowy użytek prywatny, nie przekraczający sześciu kolejnych miesięcy, jurysdykcję mają również sądy Państwa Członkowskiego, w którym pozwany ma miejsce zamieszkania, jeżeli najemca lub dzierżawca jest osobą fizyczną, a właściciel oraz najemca lub dzierżawca mają miejsce zamieszkania w tym samym państwie członkowskim;

2. w sprawach, których przedmiotem jest ważność, nieważność lub rozwiązanie spółki lub osoby prawnej albo ważność decyzji ich organów - sądy państwa członkowskiego, na którego terytorium spółka lub osoba prawna ma swoją siedzibę. Przy ustalaniu, gdzie znajduje się siedziba, sąd stosuje przepisy swojego prawa prywatnego międzynarodowego;

3. w sprawach, których przedmiotem jest ważność wpisów do rejestrów publicznych - sądy państwa członkowskiego, na którego terytorium rejestry są prowadzone;

4. w sprawach, których przedmiotem jest rejestracja lub ważność patentów, znaków towarowych, wzorów i modeli, jak również podobnych praw wymagających zgłoszenia lub zarejestrowania - sądy państwa członkowskiego, na którego terytorium wystąpiono ze zgłoszeniem lub o rejestrację albo nastąpiło zgłoszenie lub rejestracja albo na podstawie aktu prawa wspólnotowego lub umowy międzynarodowej uznaje się, że zgłoszenie lub rejestracja nastąpiły. Bez uszczerbku dla jurysdykcji Europejskiego Urzędu Patentowego zgodnie z Konwencją o przyznawaniu europejskich patentów, podpisaną w M. dnia 5 października 1973 roku sądy każdego państwa członkowskiego mają, bez względu na miejsca zamieszkania stron, jurysdykcję wyłączną we wszystkich postępowaniach dotyczących przyznania lub ważności europejskiego patentu przyznanego dla tego Państwa;

5. w postępowaniach, których przedmiotem jest wykonanie orzeczeń - sądy państwa członkowskiego, na którego terytorium wykonanie powinno nastąpić lub nastąpiło.

Sprawa będąca przedmiotem niniejszego sporu nie jest sprawą, której przedmiotem są prawa rzeczowe na nieruchomościach, ani najem, czy dzierżawa nieruchomości. Spór dotyczy zapłaty przez przeciwnika kwoty 700.000 zł z tytułu zachowku po zmarłej matce.

2. w sprawach dotyczących czynu niedozwolonego lub czynu podobnego do czynu niedozwolonego – przed sądy miejsca, w którym nastąpiło lub może nastąpić zdarzenie wywołujące szkodę;

Sąd pierwszej instancji zważył, że w rozpoznawanej sprawie nie znajduje zastosowania art. 7 rozporządzenie ze względu na przedmiot postępowania w nim wymieniony, który nie obejmuje przedmiotowego wniosku. W szczególności przedmiotem postępowania nie jest ani umowa, czy roszczenie wynikające z umowy.

Sąd Rejonowy wyjaśnił, że zgodnie z art. 1099 § 1 k.p.c. brak jurysdykcji krajowej sąd bierze pod rozwagę z urzędu w każdym stanie sprawy. W razie stwierdzenia braku jurysdykcji krajowej sąd odrzuca pozew lub wniosek, z zastrzeżeniem art. 1104 § 2 lub art. 1105 § 6 k.p.c. Sąd pierwszej instancji nadto podzielił w tym zakresie stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w uchwale z dnia 28 marca 2014 roku sygn. akt III CZP 3/14 (LEX nr 1506467), zgodnie z którym przepisy o jurysdykcji krajowej mają zastosowanie w postępowaniu o zawezwanie do próby ugodowej.

Mając zatem powyższe na uwadze, Sąd Rejonowy na podstawie art. 27 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr (...) z dnia 12 grudnia 2012 roku w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych stwierdził brak jurysdykcji krajowej w niniejszej sprawie i odrzucił wniosek o zawezwanie do próby ugodowej M. D., o czym orzekł w punkcie I sentencji postanowienia.

O kosztach sądowych Sąd Rejonowy orzekł w punkcie II postanowienia, na podstawie art. 79 ust. 1 pkt 1 lit. „b” ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t. j. Dz. U. z 2014 roku, poz. 1025 ze zm.).

Zażalenie na powyższe postanowienie wywiódł wnioskodawca J. J. zaskarżając je w całości. Zaskarżonemu orzeczeniu zarzucono przepisów postępowania, tj.:

1.  art. 27 w zw. z art. 24 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady ( UE) nr (...) z dnia 12 grudnia 2012r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych, poprzez stwierdzenie przez Sąd z urzędu braku swej jurysdykcji, mimo iż przedmiotowa sprawa nie mieści się w katalogi spraw wymienionych w art. 24, dla których w rozporządzeniu przewidziano jurysdykcję wyłączną, a w konsekwencji bezpodstawne i sprzeczne ze wskazanymi przepisami stwierdzone przez Sąd braku swej jurysdykcji i odrzuceniu wniosku;

2.  art. 27 w zw. z art. 26 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady ( UE) nr (...) z dnia 12 grudnia 2012r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych, poprzez stwierdzenie przez Sąd z urzędu braku swej jurysdykcji, mimo niewyznaczenia posiedzenia pojednawczego , a tym samym mimo braku podstaw dla stwierdzenia, że przeciwnik nie wdał się w spór w przedmiotowej sprawie, a w konsekwencji bezpodstawne i sprzeczne ze wskazanymi przepisami stwierdzenie przez Sąd braku swej jurysdykcji i odrzucenie wniosku;

3.  art. 27 w zw. z art. 81 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady ( UE) nr (...) z dnia 12 grudnia 2012r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych w zw. z art. 1099 § 1 k.p.c. poprzez bezpodstawne zastosowanie art. 1099 § 1 k.p.c., mimo iż przepis ten nie znajdował w niniejszej sprawie zastosowania, w związku z faktem, iż stosowanie do treści art. 81 rozporządzenia wiąże ono w całości i jest bezpośrednio stosowane, a w konsekwencji pominięcie art. 27 rozporządzenia, który pozwala na stwierdzenie z urzędu braku jurysdykcji jedynie w przypadku spraw należących na podstawie art. 24 rozporządzenia do wyłącznej jurysdykcji sądów innego państwa członkowskiego.

Wobec powyższego skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia w całości oraz zasądzenie od przeciwnika na rzecz wnioskodawcy kosztów postępowania zażaleniowego z uwzględnieniem kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Przeciwnik M. D. nie wniósł odpowiedzi na zażalenie wnioskodawcy.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Zażalenie zasługiwało na uwzględnienie jednakże z innych względów niż te, które zostały w nim podane.

W pierwszej kolejności należy wyraźnie stwierdzić, że jurysdykcja sądowa wśród przesłanek procesowych zajmuje szczególne miejsce. Wyróżnia się tym, że wyznacza granice zasięgu kompetencji władczych państwa w sferze wykonywania wymiaru sprawiedliwości przez sądy tego państwa w sprawach ze stosunków prawnych, które wykraczają poza granicę państwa (stosunki prawne transgraniczne). Od ich bezbłędnego wytyczenia zależ więc w sensie ustrojowym prawidłowy wymiar sprawiedliwości.

Rozstrzygnięcie przedstawionego w zażaleniu zagadnienia, w świetle jego zasygnalizowanej doniosłości prawnej, wymaga dokonania wstępnych uwag odnośnie do charakteru postępowania pojednawczego. Postępowanie pojednawcze ma status postępowania procesowego odrębnego. Przepisy regulujące omawiane postępowanie zostały bowiem zawarte w C.̨ści pierwszej KPC, normującej tryby postępowania rozpoznawczego, w jej Księdze I zatytułowanej (...) (art. 184-186 k.p.c.). Tym samym ma ono wyodrębnioną strukturę, która charakteryzuje je jako postępowanie samodzielnie a zatem ani wstępne, ani pomocnicze, a tym bardziej obligatoryjne względem postępowania spornego rozpoznawczego, w którym rolę podmiotu rozstrzygającego o prawach i obowiązkach stron procesu przejmuje sąd. Ponieważ jednak art. 184 zd. 1 k.p.c. posługuje się formułą „przed wniesieniem pozwu” cechą tego postępowania jest charakter uprzedni, gdyż prowadzi się je przed wszczęciem postępowania przed sądem pierwszej instancji, który miałby rozstrzygnąć o roszczeniach objętych wcześniej nieskutecznym zawezwaniem do próby ugodowej. Wyraz tego związku między postępowaniem pojednawczym oraz postępowaniem rozpoznawczym stanowi przede wszystkim skutek w postaci stanu rzeczy ugodzonej oraz zasada rozstrzygania o należnych wzywającemu kosztach nieudanego postępowania pojednawczego w postępowaniu wszczętym następczo przez wniesienie pozwu (art. 186 k.p.c.).

Z tych samych założeń wyszedł Sąd Najwyższy w szeroko już przedyskutowanej tezie, przytoczonej zresztą w zaskarżonym orzeczeniu, według której przepisy o jurysdykcji krajowej mają zastosowanie w postępowaniu o zawezwanie do próby ugodowej (uchwała SN z 28.03.2014r., IIICZP 3/14). O ile teza uchwały przesądza pewną kwestię ogólną, o tyle dla określenia jej praktycznych konsekwencji dla losów konkretnego postępowania pojednawczego, w którym występuje element obcy, istotne jest znaczenie jej uzasadnienia.

Stąd w ocenie Sądu Okręgowego zachodzi potrzeba przytoczenia podstawowych tez orzeczenia Sądu Najwyższego. Zdaniem tego Sądu jurysdykcja krajowa stanowi przesłankę procesową, której istnienie przesądza o dopuszczalności takiego postępowania. Jest to bowiem postępowanie strukturalnie wyodrębnione w Kodeksie postępowania cywilnego, stanowiące ustawowy środek umożliwiający rozwiązywanie sporów cywilnoprawnych o charakterze fakultatywnym. Postępowanie to - podobnie jak proces - służy możliwości załatwienia przed sądem sprawy cywilnej, z tym, że poprzez doprowadzenie do zawarcia przez strony ugody pod kontrolą sądu. Wszczęcie postępowania pojednawczego jest także uznawane za czynność, która zmierza bezpośrednio do dochodzenia roszczenia, co powoduje przerwę biegu przedawnienia roszczenia (art. 123 § 1 pkt 1 k.c.). Dalej Sąd ten opierając się na uniwersalnej tezie uznał, że jurysdykcja krajowa jest ogólną przesłanką dopuszczalności sądowych postępowań cywilnych, niezależnie od ich rodzaju, a zatem powinna dotyczyć także postępowania pojednawczego. Na gruncie tamtej sprawy Sąd zauważył, że wniosek o przeprowadzenie próby ugodowej został skierowany przeciwko spółce, która ma siedzibę na Cyprze. Procesowo zatem odpowiada to sytuacji, w której przeciwko takiemu podmiotowi zostałby skierowany pozew. Z tego punktu widzenia nie została zatem wyłączona możliwość zastosowania w sprawie przepisów rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (odpowiednik przeanalizowanego przez Sąd Rejonowy zgodnie z zasadą czasowości Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr (...) z dnia 12 grudnia 2012 roku w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych, Dz.Urz.UE.L Nr 351, str. 1).

Streszczone wywody Sądu Najwyższego pozwalają przyjąć dwa następujące wnioski. Pierwszy, zawarty w tezie orzeczenia, że ważność postępowania pojednawczego zależy od stwierdzenia przesłanki procesowej pozytywnej – jurysdykcji krajowej sądu polskiego. Po drugie, co wynika z uzasadnienia analizowanego orzeczenia, dla oceny, czy możliwe jest złożenie wniosku o zawezwanie do próby ugodowej przeciwko podmiotowi niemającemu miejsca zamieszkania (siedziby) w Polsce, istotna jest przede wszystkim indywidualizacja ocen. Nie można tu generalizować, iż w każdym przypadku postępowania pojednawczego możliwe jest zawezwanie do próby ugodowej przeciwnika niemającego miejsca zamieszkania lub siedziby w Polsce. Kwestię tę w każdej sprawie należy rozpatrywać indywidualnie. W sytuacji gdy zachodziłaby jurysdykcja krajowa w ramach postępowania procesowego rozpoznawczego, wniosek taki mógłby być złożony, natomiast w przypadku braku jurysdykcji krajowej w procesie w danej sprawie, złożenie wniosku o zawezwanie do próby ugodowej byłoby wykluczone. Oznacza to, że jeśli w danej sprawie można złożyć pozew przeciwko „zagranicznemu podmiotowi” przed polskim sądem, to również można w tej samej sprawie przeciwko temu samemu podmiotowi wystąpić przed polskim sądem z wnioskiem w postępowaniu pojednawczym. Jurysdykcja krajowa badana jest bowiem w oparciu o przepisy obowiązujące w przypadku postępowania procesowego. Można więc rzec, że jurysdykcja krajowa w sprawach procesowych rozpoznawczych o te same prawa i obowiązki rozciąga się na postępowanie pojednawcze. Odrębną kwestią jest ustalenie, w oparciu o jakie konkretnie przepisy w tej pierwszej kategorii spraw rozstrzygamy, czy mamy do czynienia z jurysdykcją sądów polskich, czy też brak jest takiej jurysdykcji. Wynik tego badania należy następnie przenieść na ocenę jurysdykcji w postępowaniu pojednawczym wywołanym próbą ugodową.

Dlatego ostatnie zagadnienie stanowi poprawny punkt odniesienia dla oceny zapadłego w sprawie orzeczenia odrzucającego pozew. Niewątpliwie przedmiotem analizy prawnej Sądu Rejonowego było wyłącznie cytowane wyżej Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr (...) (dalej: „rozporządzenie”). Nie do końca natomiast czytelne są intencje Sądu pierwszej instancji co do odrzucenia wniosku, a mianowicie, czy uznał on na podstawie tego aktu unijnego, że w sprawie nie znajdzie on zastosowania en bloc z uwagi na ograniczenia przedmiotowe zakresu normowania, czy też jego zastosowanie wyklucza jurysdykcję sądu polskiego. Odpowiedź nie jest jednoznaczna, gdy zważy się, że z jednej strony Sąd nie znalazł w analizowanym przez siebie rozporządzeniu unijnym adekwatnego łącznika rozciągającego w sprawach o zachowek jurysdykcję na sąd państwa, w którym nie ma zamieszkania przeciwnik, a z drugie, gdy przyjmie się zaprezentowaną w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia podstawę jurysdykcji przez wdanie się w spór, przy jednoczesnym stwierdzeniu, że w sprawie nie występuje przypadek jurysdykcji wyłącznej (art. 26 rozporządzenia). W tej ostatniej kwestii skarżący trafnie przypisał zaskarżonemu postanowieniu niekonsekwencję w obrębie jego motywacji. Sąd przyjmując bowiem, że przeciwnik nie wdał się w spór a w sprawie nie zachodzi jurysdykcja wyłączna innego państwa (art. 27 rozporządzenia), odrzucił wniosek o zawezwanie do próby ugodowej, jednocześnie jednak nie doręczając odpisu wniosku przeciwnikowi i nie wyznaczając posiedzenia pojednawczego, pozwalając na utrwalenie jurysdykcji sądu polskiego na mocy art. 26 rozporządzenia. Konsekwencja i poprawność rozumowania nakazywałaby przy tym wyjść z założenia interpretacyjnego, że moment właściwy do odrzucenia wniosku wyznaczałby termin odbytego posiedzenia pojednawczego a nie samo doręczenie wniosku o zawezwanie do próby ugodowej, czego jednak również nie uczyniono. Zasada ta została wypowiedziana wprost w art. 28 rozporządzenia poprzez związanie decyzji ex officio o braku jurysdykcji z niestawiennictwem strony przeciwnej przed sądem państwa pozwania, chyba że, co wynika z art. 26 rozporządzenia, wcześniej w piśmie procesowym zakwestionowano by jurysdykcję krajową.

Perspektywa regulacji unijnej, w części w jakiej została przyjęta przez Sąd Rejonowy, nie pozwalała zatem a limine odrzucić wniosek o zawezwanie do próby ugodowej. Należało umożliwić najpierw przeciwnikowi zajęcie stanowiska co do jurysdykcji sądu polskiego.

Niemniej jednak rozważania Sądu Rejonowego pomijają zasadniczą kwestię pełnego zakresu odniesienia regulacji prawnej rozporządzenia nr 1215/2012. Przypomnieć jeszcze raz należy, że przedmiotem sporu jest roszczenie z tytułu zachowku po zmarłej w dniu 14 stycznia 2011r. I. J.. Jest to roszczenie należące do spraw z tytułu dziedziczenia, do których nie ma zastosowania wskazane rozporządzenie, albowiem z jego art.1 ust. 2 punkt f wynika, iż rozporządzenie to nie ma zastosowania do testamentów i dziedziczenia, w tym obowiązków alimentacyjnych powstających w związku ze śmiercią.

W takich przypadkach zastosowanie znajduje Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr (...) z 04.07.2012 r. w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń, przyjmowania i wykonywania dokumentów urzędowych dotyczących dziedziczenia oraz w sprawie ustanowienia europejskiego poświadczenia spadkowego (Dz. Urz. UE L Nr 201, s. 107; dalej : „rozporządzenie spadkowe”). Sprawami spadkowymi podlegającymi regulacji tego rozporządzenia są między innymi sprawy wynikające z ochrony osób najbliższych spadkodawcy, w tym sprawy dotyczące zachowku (art. 23 pkt. 2 lit h rozporządzenia nr 650/2012; tak m.in. Komentarz do art. 23 tego rozporządzenia pod red. dr hab. Konrada Osajdy System Informacji Prawnej Legalis ). Kwestie jurysdykcji w rozporządzeniu uregulowane zostały w art. 4-19 Rozdziału II zatytułowanego (...). W tym zakresie regulacja unijna zastępuje normy jurysdykcyjne zawarte w ustawie Kodeks postępowania cywilnego a także normy kolizyjne zawarte w ustawie z dnia 4 lutego 2011 r. – Prawo prywatne międzynarodowe oraz w łączących Polskę z innymi państwami niektórych umowach międzynarodowych stosownie do art. 75 rozporządzenia spadkowego.

Rozporządzenie to nie znajdzie jednak zastosowania w niniejszej sprawie, gdyż zgodnie z art. 83 ust. 1, stosuje się je do dziedziczenia po osobach zmarłych w dniu lub po dniu 17 sierpnia 2015 r.

Powyższe oznacza, że data 17 sierpnia 2015 r. wyznacza jednoznaczną granicę kompetencji jurysdykcyjnych w szeroko rozumianych sprawach spadkowych. Jeżeli spadkodawca zmarł przed tym dniem, sąd polski będzie ustalał swą jurysdykcję w sprawie spadkowej na podstawie kodeksu postępowania cywilnego, a prawo właściwe na podstawie ustawy– Prawo prywatne międzynarodowe albo w oparciu o mającą pierwszeństwo przed tymi aktami odpowiednią umowę międzynarodową dwustronną. Jeżeli zaś spadkodawca zmarł w dniu 17 sierpnia 2015 r. lub później, sąd polski ustala jurysdykcję i prawo właściwe już na podstawie rozporządzenia spadkowego albo mającej pierwszeństwo przed rozporządzeniem umowy międzynarodowej z zastrzeżeniem art. 75 ust. 2 rozporządzenia spadkowego (tak. m.in. A. Wysocka-Bar, Jurysdykcja krajowa sądów polskich a kolizyjna jednolitość spadku, Problemy Współczesnego Prawa Międzynarodowego, Europejskiego i Porównawczego, vol. XIV, A.D. MMXVI, s. 91; por. też cyt. za autorką K. Weitz, Jurysdykcja krajowa w sprawach spadkowych w świetle rozporządzenia spadkowego [w:] M. Pazdan, J. Górecki (red.), Nowe europejskie prawo spadkowe, Warszawa 2015, s. 41-42).

Na szerokie rozumienie pojęcia dziedziczenia, jako przesłanki negatywnej, w rozumieniu art.1 ust. 2 punkt f rozporządzenia nr 1215/2012, poza wypowiedzianymi nauki, wskazuje kontekst systemowy i dokonywana w nim analiza porównawcza. Zgodnie z art. 1 ust. 1 rozporządzenia spadkowego stosuje się je do „dziedziczenia majątku po osobach zmarłych”, a zatem verba legis w sprawach, do których nie stosuje się rozporządzenia nr 1215/2012. Z kolei normy zawarte w rozdziale II rozporządzenia spadkowego zatytułowanego (...) posługują się określeniem „spraw dotyczących spadku” (art. 4 rozporządzenia spadkowego) lub „sprawy spadkowej” (art. 6 lit. a rozporządzenia spadkowego). Tymczasem w zawartym w art. 3 rozporządzenia spadkowego słowniczku nie ma definicji „spraw dotyczących spadku”, lecz jest mowa o „dziedziczeniu”. Analizując inne wersje językowe rozporządzenia – a mianowicie angielską i francuską – zwrócono uwagę, że w art. 3 zdefiniowano to pojęcie, które występuje w art. 4, 5, 10 i 11 przez sformułowanie „ succession” – dziedziczenie (identycznym sformułowaniem dla określenia spraw spadkowych posłużono się w art. 1 ust. 2 lit. f rozporządzenia nr 1215/2012). Przyjęto zatem, iż przez „sprawy dotyczące spadku” rozumieć należy sprawy dotyczące „dziedziczenia”, zdefiniowanego w art. 3 lit. a rozporządzenia spadkowego (tak też A. Wysocka-Bar, op.cit, s. 90). Jeżeli nałożyć na to przedstawioną wcześniej interpretację sprawy spadkowej w rozumieniu art. 23 pkt. 2 lit h, pod którą należy rozumieć sprawy dotyczące zachowku, otrzymany wynik wnioskowania inferencyjnego przebiega według schematu: skoro sprawa o zachowek mieści się w kategorii sprawy spadkowej, to tym samym należy do kategorii spraw o „dziedziczenie majątku po osobach zmarłych” ( zakres regulacji zgodnie z art. 1 ust. 1 rozporządzenia spadkowego).

Skutek tego rozumowania jest zgodny z definicją legalną „dziedziczenia” zawartą w art. 3 ust. 1 lit. a rozporządzenia spadkowego, która nakazuje przez nie rozumieć wszystkie formy przejścia składników majątku, praw i obowiązków na skutek śmierci, czy to na podstawie dobrowolnego rozrządzenia na wypadek śmierci, czy to w drodze dziedziczenia ustawowego.

W tym stanie rzeczy skoro Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr (...) z dnia 12 grudnia 2012 roku w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych nie znajduje zastosowania do spraw dotyczących zachowku, a normujące te sprawy Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady Nr 650/2012 z 04.07.2012 r. w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń, przyjmowania i wykonywania dokumentów urzędowych dotyczących dziedziczenia oraz w sprawie ustanowienia europejskiego poświadczenia spadkowego, które stosuje się wyłącznie do spadków otwartych począwszy od dnia 17 sierpnia 2015r., żadne z nich nie może stanowić o jurysdykcji krajowe sądu polskiego w niniejszej sprawie.

Tym samym zgodnie z tym co powiedziano ustalenie jurysdykcji krajowej winno nastąpić na podstawie umowy międzynarodowej, a w razie jej braku, na podstawie przepisów postępowania cywilnego, według tych samych reguł, które są wynikiem poglądu zaprezentowanego przez Sąd Najwyższe w zaprezentowanej uchwale z 28.03.2014r. ( IIICZP 3/14).

Sprawy o zapłatę zachowku według prawa polskiego rozpatrywane są w postępowaniu procesowym. Zatem jurysdykcję w sprawie o zawezwanie do próby ugodowej obejmującej zachowek należy zbadać – jeżeli chodzi tylko o polską ustawę procesową - na gruncie przepisów regulujących jurysdykcję sądów polskich w procesie (art. 1103 k.p.c.), uwzględniając zaistniałe przed otwarciem spadku zmiany prawne zgodnie z ustawą o zmianie ustawy – Kodeks Postępowania Cywilnego oraz niektórych innych ustaw z dnia 5 grudnia 2008r. (Dz.U. Nr 234, poz. 1571), w tym mając na uwadze sposobność ustabilizowania jurysdykcji poprzez wdanie się w spór na podstawie art. 1104 § 1 k.p.c. Koncepcja stosunku prawnego, którego źródłem jest zachowek należy do uznanej w polskiej nauce i judykaturze ( na ten temat szerzej zob. M. Drela, A. Stangret-Smoczyńska, Współuczestnictwo materialne jako procesowa konsekwencja wielopodmiotowości stosunku prawnego zachowku, MOP 2011/11). Przede wszystkim jednak zgodnie z art. 1103 ⁷ pkt 6 k.p.c. do jurysdykcji krajowej należą także sprawy dotyczące spadku po osobie, która w chwili śmierci miała w Polsce miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu. Jurysdykcję sądów polskich w sprawach spadkowych rozpoznawanych w procesie uzasadnia zatem miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu w Polsce bądź pozwanego – z chwili doręczenia pozwu, bądź spadkodawcy – z chwili śmierci.

Ponieważ Sąd I instancji swe rozstrzygnięcie oparł na przepisach Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr (...), które nie znajdowało w niniejszej sprawie zastosowania, to należy uznać, iż nie została rozpoznana istota sprawy.

Kierując się powyższymi wiążącymi rekomendacjami Sąd Rejonowy dokona ponownego zbadania przesłanki procesowej w postaci jurysdykcji i w zależności od wyników tego badania, nada sprawie dalszy bieg adekwatnie do postępowania pojednawczego lub wniosek odrzuci, przyjmując za podstawę swego badania przepisy wiążącej najpierw umowy międzynarodowej między Polską a Niemcami, a w razie jej braku, przepisy Kodeksu postępowania cywilnego w zakresie wyżej wskazanym.

Mając powyższe na względzie Sąd Okręgowy, na podstawie art. 386§4 k.p.c. w zw. z art. 397§2 k.p.c., uchylił zaskarżone postanowienie i sprawę przekazał do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu(...)