Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem z dnia 29 czerwca 2016 roku Sąd Rejonowy dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi zatwierdził złożone przez M. K. w dniu 29 czerwca 2016 roku oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych uchybienia pod wpływem błędu terminowi do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku po P. K. zmarłym dnia 16 września 2009 roku w Ł., ostatnio stale zamieszkałym w Ł. oraz orzekł o kosztach postępowania.

Sąd I instancji poczynił ustalenia faktyczne, spośród których najistotniejsze przedstawiają się następująco:

P. K. zmarł w dniu 16 września 2009 roku w Ł.. W chwili zgonu P. K. był rozwiedziony, pozostawił dwoje dzieci ze związku z drugą żoną E. K.: M. K. i B. K., ponadto miał również troje dzieci z pierwszego małżeństwa.

Przed Sądem dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi zawisło postępowanie
z wniosku W. M. z udziałem między innymi M. K., B. K. i E. K. o stwierdzenie nabycia spadku po P. K., które aktualnie jest zawieszone do czasu prawomocnego zakończenia postępowania w niniejszej sprawie. Sprawa ma sygnaturę III Ns 1871/14.

Na rozprawie w dniu 29 czerwca 2016 roku M. K. złożył oświadczenie, że uchyla się od skutków prawnych niezachowania terminu do złożenia oświadczenia woli o odrzuceniu spadku po swoim ojcu P. K., zmarłym
w Ł. 16 września 2009 roku oraz złożył oświadczenie, że odrzuca spadek, jako spadkobierca ustawowy.

Wnioskodawca wyprowadził się od spadkodawcy w 2000 roku i od tego czasu nie utrzymywał z nim kontaktów, nie interesował się także sytuacją ojca. Po śmierci ojca, wnioskodawca wraz z siostrą zasięgał informacji w szeregu instytucjach m.in.
w Urzędzie Skarbowym, w ZUS-ie, w Spółdzielni Mieszkaniowej, w zasobie której było mieszkanie ojca, a także w wojskowym biurze emerytalnym, jednakże nigdzie nie uzyskał potwierdzenia, że spadkodawca posiadał jakiekolwiek długi. M. K. zorientował się, że ojciec pozostawił jakieś długi w momencie, gdy otrzymał wezwanie na rozprawę w sprawie o sygn. III Ns 1871/14 o stwierdzenie nabycia spadku.

W oparciu o powyższe ustalenia Sąd Rejonowy uznał, że wnioskodawca może skutecznie uchylić się od skutków prawnych niezłożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku z powołaniem się na błąd co do istnienia długów spadkowych, bowiem po otwarciu spadku pomimo dochowania należytej staranności polegającej na podjęciu czynności mających na celu ustalenie czy spadek obciążony jest długami, a także mając na uwadze jego stan zdrowia fizycznego i psychicznego w tym okresie, nie był w stanie ustalić tego faktu.

W apelacji od powyższego postanowienia uczestnik postępowania podniósł, że wynikający z art. 1015 k.c. termin do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku został przekroczony, albowiem wnioskodawca dowiedział o tytule swojego powołania do spadku już w styczniu 2015 roku, a nie wykazał, iż uchybienie temu terminowi wyniknęło bez jego winy.

W głosie do protokołu rozprawy apelacyjnej w dniu 14 marca 2017 roku skarżący podniósł ponadto, że oświadczenie wnioskodawcy o uchyleniu się od skutków prawnych niezachowania terminu do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku po P. K. zostało złożone z przekroczeniem rocznego terminu,
o którym mowa w art. 88 § 2 k.c.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

apelacja jest zasadna.

Na wstępie rozważań należy wskazać, że Sąd II instancji rozpoznając apelację, ocenił stan faktyczny ustalony przez Sąd I instancji, jako prawidłowy i zgodny
z zebranym w sprawie materiałem dowodowym, a w konsekwencji na podstawie art. 382 k.p.c. przyjął jego ustalenia za własne. Stan faktyczny sprawy wymaga jednak uzupełnienia o jedną okoliczność faktyczną: 23 stycznia 2015 roku wnioskodawca odebrał odpis wniosku o stwierdzenie nabycia spadku i zawiadomienie o terminie rozprawy w sprawie toczącej się przed Sądem Rejonowym dla Łodzi – Śródmieścia
w Ł. pod sygn. akt I Ns 1871/14. ( k – 17 akt I Ns 1871/14).

Przechodząc do analizy zarzutów apelacji należy zauważyć, iż Sąd I instancji badając podstawę zatwierdzenia uchylenia się przez wnioskodawcę od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku po P. K. skoncentrował się jedynie na przesłankach prawnej doniosłości błędu. W ustalonym stanie faktycznym niniejszej sprawy Sąd ten doszedł do prawidłowego przekonania, iż wnioskodawca pozostawał w usprawiedliwionym okolicznościami błędzie co do stanu spadku. Sąd Rejonowy jednakże nie zbadał przesłanek zachowania terminu do złożenia oświadczenia o uchyleniu od skutków prawnych niezłożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku.

Zachodzi potrzeba wyjaśnienia, że kontrola skuteczności złożonego przed sądem oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych niezłożenia oświadczenia
o przyjęciu lub odrzuceniu spadku wiąże się z koniecznością nie tylko odpowiedzi na pytanie, czy spadkobierca zaniechał złożenia oświadczenia w przedmiocie przyjęcia lub odrzucenia spadku pod wpływem błędu oraz czy ten błąd był doniosły, ale także czy uchylając się od skutków swego zaniechania zachował termin do złożenia takiego oświadczenia. Zgodnie z art. 1019 § 1 k.c., jeżeli oświadczenie o przyjęciu lub
o odrzuceniu spadku zostało złożone pod wpływem błędu lub groźby, stosuje się przepisy o wadach oświadczenia woli, ale z następującymi zmianami: uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia powinno nastąpić przed sądem oraz spadkobierca powinien jednocześnie oświadczyć, czy i jak spadek przyjmuje, czy też go odrzuca.
W świetle tego unormowania w sprawach spadkowych stosuje się art. 88 § 2 k.c., który stanowi, że uprawnienie do uchylenia się od skutków oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu, wygasa po upływie roku od chwili, w której spadkobierca wykrył błąd (szerzej patrz Sąd Najwyższy w uchwale z 22 listopada 2013 r. III CZP 77/13, OSNC 2014 nr 9, poz. 86, str. 20).

Przenosząc powyższe na grunt przedmiotowej sprawy nie można przeoczyć okoliczności, że jak wynika z zeznań wnioskodawcy, o długach spadkodawcy dowiedział się on w związku z wezwaniem go do udziału w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku po P. K., zainicjowanej przez wierzyciela spadkowego, toczącej się przed Sądem Rejonowym dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi pod sygn. akt I Ns 1871/14. Dokumenty z akt tej sprawy wskazują, że 23 stycznia 2015 roku M. K. odebrał wezwanie na rozprawę wraz z odpisem wniosku inicjującego sprawę ( k – 17 akt I Ns 1871/14). Uznać trzeba, że chwilą, w której rozpoczął się bieg rocznego terminu do uchylenia się przez wnioskodawcę od skutków niezachowania terminu do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku jest moment doręczenia mu zawiadomienia o terminie rozprawy w sprawie o sygn. akt
I Ns 1871/14. Z tym dniem wnioskodawca powziął wiedzę, że wierzyciel spadkodawcy ma roszczenia do majątku spadkowego. Tymczasem wnioskodawca wystąpił z wnioskiem w niniejszej sprawie dopiero 29 stycznia 2016 roku, czyli po upływie terminu wynikającego z art. 88 § 2 k.c., co umknęło uwadze Sądu Rejonowego.

Należy także podkreślić, że uprawnienie do uchylenia się od skutków oświadczenia złożonego pod wpływem błędu lub groźby ograniczone jest terminem, który ma charakter terminu zawitego. Po upływie tego terminu uprawnienie wygasa. Termin ten nie może być wydłużony ani skrócony przez czynność prawną. Także przepis art. 5 k.c. nie ma zastosowania do terminu zawitego (tak, słusznie Sąd Najwyższy w uchwale 7 sędziów z 20 czerwca 2013 roku, III CZP 2/13, OSNC 2014 nr 2, poz. 10, str. 1).

Powyższe przesądza o zasadności apelacji i skutkuje wydaniem orzeczenia reformatoryjnego w kierunku oddalenia wniosku.

Z przedstawionych powodów, Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 1 k.p.c.
w związku z art. 13 § 2 k.p.c. orzekł jak w punkcie 1. sentencji.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 520 § 1 k.p.c. uznając, iż wszyscy uczestniczy postępowania byli w równym stopniu zainteresowani wynikiem postępowania, a ich interesy były wspólne, gdyż zmierzały do uporządkowania stosunków majątkowych po spadkodawcy.