Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Sąd Rejonowy w Bydgoszczy wyrokiem z dnia 16.04.2014 roku zasądził od pozwanego Skarbu Państwa reprezentowanego przez Naczelnika Trzeciego Urzędu Skarbowego w B. na rzecz powoda Przedsiębiorstwa Handlowego (...) spółki jawnej J.M. K., A.R. K. z siedzibą w B. kwotę 4.990 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 23.11.2012 roku do dnia zapłaty. W punkcie II wyroku zasądzono od pozwanego na rzecz powoda kwotę 1.467 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

W uzasadnieniu wyroku Sąd Rejonowy wskazał, że powódka wnosiła o zasądzenie na jej rzecz od pozwanego kwoty 4.990 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 23.11.2012 roku z tytułu odszkodowania za brak wydania w terminie zaświadczenia dotyczącego wpisania do rejestru czynnych podatników VAT spółki będącej dłużnikiem powódki. Zdaniem powódki uniemożliwiło to jej skorzystanie z ulgi na „złe długi”, bowiem przez brak zaświadczenia spółka nie mogła dokonać korekty należnego podatku VAT z tytułu dostawy towarów na rzecz (...) i poniosła z tego tytułu szkodę w wysokości 58.706,66 zł odpowiadającej stawce podatku VAT, który miał być objęty ulgą za złe długi.

Sąd Rejonowy w Bydgoszczy w dniu 29.05.2013 roku wydał nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym, w którym orzekł zgodnie z pozwem.

Pozwany w sprzeciwie od tego nakazu wniósł o oddalenie powództwa oraz zasądzenia na jego rzecz kosztów postępowania według norm przepisanych. W uzasadnieniu wskazał, iż przesłanką przypisania obowiązku naprawienia szkody wyrządzonej przewlekłością postępowania jest skonkretyzowany w przepisie prawa obowiązek podjęcia przez organ sądowy lub administracyjny określonych działań władczych o charakterze indywidualnym, których zaniechanie spowodowało szkodę, natomiast zaświadczenia nie można w żadnej mierze zakwalifikować jako działania o charakterze władczym. Pozwany podkreślił, iż uzyskanie stosownego potwierdzenia statusu podatnika nie jest warunkiem sine qua non do skorzystania z ulgi za złe długi. Pozwany wskazał ponadto, że powódka nie spełniła warunków wskazanych w art. 417 ¹ § 3 kc.

W odpowiedzi na sprzeciw powódka potwierdziła, że dla skorzystania z ulgi za złe długi nie jest wymagane uzyskanie zaświadczenia potwierdzającego zarejestrowanie dłużnika jako czynnego podatnika VAT, wskazała jednak, że w sytuacji gdyby dłużnik nie figurował w takim rejestrze, naraziłoby to ją na poważne konsekwencje prawno-podatkowe z odpowiedzialnością karną osób reprezentujących powódkę. Nadto powódka podała, że podstawę jej roszczenia stanowi art. 417 kc a nie jak omyłkowo wskazano w treści pozwu art. 417 ¹ kc.

Sąd Rejonowy ustalił, że powódka w ramach współpracy handlowej dokonywała transakcji z (...) spółką z o.o. w B. wystawiając stosowne faktury z tytułu dostawy towarów i usług. Na dzień 25.10.2012 roku zadłużenie (...) wobec powódki wynosiło 338.286,05 zł. W związku z powyższym powódka wystosowała do w/w spółki w dniu 13.02.2012 roku zawiadomienie o planowanej korekcie podatku należnego oraz wystąpiła do Naczelnika Trzeciego Urzędu Skarbowego w B. o wydanie zaświadczenia potwierdzającego czy (...) spółka z o.o. jest czynnym podatnikiem VAT. Spółka (...) została wykreślona z rejestru podatników VAT-UE z dniem 16.04.2012 roku. Informację o wykreśleniu z rejestru podatników wprowadzono 02.07.2012 roku. W tym samym dniu zostało również wydane zaświadczenie stwierdzające, iż powyższy podmiot gospodarczy nie jest zarejestrowany jako czynny podatnik VAT. Przed jego wydaniem Trzeci Urząd Skarbowy w B. prowadził stosowne postępowanie wyjaśniające informując jednocześnie powódkę o przyczynach niedotrzymania terminu określonego w art. 306a § 5 ordynacji podatkowej oraz wyznaczając nowy termin załatwienia sprawy. Z uwagi na wydanie zaświadczenia po upływie blisko 5 miesięcy powódka złożyła skargę na opieszałość Naczelnika Trzeciego Urzędu Skarbowego do Dyrektora Izby Skarbowej w B., który pismem z dnia 10.10.2012 roku skargę powódki uznał za zasadną. Pismem z dnia 15.11.2012 roku powódka wezwała pozwanego do zapłaty kwoty 58.706,99 zł tytułem odszkodowania za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie pracownika pozwanego. Powyższa kwota odpowiadała wysokości podatku VAT, który miał być objęty ulgą za złe długi. Pozwany nie uznał roszczenia powódki podnosząc, że nie sprecyzowała ona materialnoprawnych podstaw dochodzonego odszkodowania jak i sposobu wyliczenia powyższej kwoty. Ponadto w ocenie pozwanego wątpliwości budziły okoliczności towarzyszące doręczeniu wezwania.

Powyższy stan faktyczny Sąd Rejonowy ustalił na podstawie okoliczności bezspornych między stronami oraz zgromadzonych w toku procesu dokumentów prywatnych i urzędowych.

Zdaniem Sądu I instancji powództwo zasługiwało na uwzględnienie. Ustalony stan faktyczny Sąd uznał za w zasadzie bezsporny pomiędzy stronami. Istota sporu sprowadzała się, zdaniem Sądu Rejonowego, do dokonania oceny prawnej czy w ustalonym stanie faktycznym pozwany ponosi odpowiedzialność odszkodowawczą wobec powódki. W ocenie Sądu Rejonowego podstaw prawnych odpowiedzialności pozwanego należy upatrywać w art. 417 § 1 kc, który stanowi ogólną podstawę odpowiedzialności władz publicznych za ich władcze działania. Aby przypisać odpowiedzialność na podstawie art. 417 § 1 kc konieczne jest łączne spełnienie następujących przesłanek: powstanie szkody, niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej oraz istnienie związku przyczynowego. Charakteryzując te przesłanki odpowiedzialności Sąd Rejonowy wskazał, iż Skarb Państwa ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie funkcjonariusza państwowego przy wykonywaniu powierzonej mu czynności, niezależnie od tego czy funkcjonariuszowi można przypisać winę.

Sąd Rejonowy przytoczył treść przepisu art. 89a ust. 1 ustawy z dnia 11.03.2004 roku o podatku od towarów i usług, który dotyczy możliwości dokonania korekty należnego podatku VAT w przypadku wierzytelności nieściągalnych. Sąd wskazał również na przepis art. 306a § 5 ustawy z dnia 29.08.1997 roku ordynacja podatkowa, z którego wynika, iż zaświadczenie powinno być wydane bez zbędnej zwłoki, nie później niż w terminie 7 dni. Samą czynność wydania zaświadczenia Sąd uznał za czynność prostą, nieskomplikowaną polegającą na sprawdzeniu w rejestrze czy dany podmiot jest zarejestrowany i wypełnieniu stosownego wzorca zaświadczenia przez organ. Wskazując na przepis art. 306b § 2 ordynacji podatkowej Sąd uznał, iż ewentualne postępowanie wyjaśniające przed wydaniem zaświadczenia może sprowadzać się jedynie do badania jakiego rodzaju źródło może zawierać żądane dane, a także czy dane te dotyczą stanu faktycznego bądź stanu prawnego, którego poświadczenia domaga się wnioskodawca.

Sąd Rejonowy uznał, że gdyby powódka uzyskała zaświadczenie w ustawowym terminie mogłaby skutecznie dokonać korekty podatku VAT jeszcze przed utratą przez spółkę (...) statusu czynnego podatnika VAT. Z faktu wydawania zaświadczenia przez pozwanego po upływie blisko 5 miesięcy oraz uznania skargi na przewlekłe działanie pozwanego w tym zakresie przez Dyrektora Izby Skarbowej wynika, zdaniem Sądu Rejonowego, w sposób jednoznaczny niezgodne z prawem działanie pozwanego. W chwili złożenia wniosku o wydanie zaświadczenia spółka (...) figurowała w rejestrze podatników. Sąd I instancji działanie pozwanego w w/w zakresie uznał za niezgodne z prawem.

W ocenie Sądu Rejonowego , aby powódka mogła skutecznie dokonać korekty należnego podatku powinna była ustalić w sposób wiarygodny, czy w dacie dokonywania korekty jej kontrahent zarejestrowany jest jako czynny podatnik VAT. Wprawdzie konieczność uzyskania przedmiotowego zaświadczenia nie wynika z dyspozycji art. 89a ust. 2 pkt 3 ustawy o VAT, jednak w ocenie Sądu I instancji, był to jedyny sposób rzetelnego ustalenia statusu podatkowego kontrahenta tym bardziej, że składając deklarację VAT-7 bez takiego potwierdzenia powódka naraziłaby się na odpowiedzialność karnoskarbową (art. 56 § 1 lub art. 76 § 1 ustawy z dnia 10.09.1999 roku kodeks karny skarbowy). Okoliczność, że przepisy podatkowe nie wymagają od podatnika dołączenia do korekty podatku dokumentów w postaci zaświadczenia, czy zawiadomienia dłużnika o zamiarze skorygowania podatku należnego, nie oznacza według Sądu Rejonowego, że podatnik nie musi dokonywać tych czynności, zwłaszcza, że przemawia za takim postępowaniem zasada starannego działania i bezpieczeństwa w obrocie.

Oceniając istnienie dwóch kolejnych przesłanek odpowiedzialności pozwanego w oparciu o art. 417 kc, Sąd Rejonowy przyjął, że pozostawanie pozwanego w paromiesięcznej zwłoce przy wydaniu przedmiotowego zaświadczenia, zakwalifikowane przez nadrzędny organ administracyjny jako niezgodne z prawem, skutkowało pozbawieniem powódki możliwości skorzystania z ulgi za złe długi w czasie kiedy dłużnik figurował jeszcze w rejestrze czynnych podatników VAT i tym samym doprowadziło do szkody po stronie powódki. Zdaniem Sądu Rejonowego uprawniony jest wniosek, że bezprawne działanie pozwanego stanowiło przyczynę sprawczą powstania szkody powódki. Nie budziło wątpliwości Sądu Rejonowego, iż szkoda powódki polegająca na braku możliwości skorzystania z ulgi za złe długi stanowiła obiektywne następstwo bezprawnego działania pozwanego w sferze publicznoprawnej.

Dlatego też Sąd Rejonowy uznając, iż pozwany odpowiada za szkodę powstałą na skutek wydania zaświadczenia ze znacznym opóźnieniem uwzględnił w całości żądanie powódki.

Apelację od wyżej opisanego wyroku wniósł pozwany, zarzucając mu naruszenie przepisów postępowania tj. art. 233 § 1 kpc poprzez brak wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego zebranego w sprawie i dokonania jego oceny z pominięciem istotnej okoliczności, tj. braku dowodu doręczenia zawiadomienia przez powódkę swego dłużnika o zamiarze skorygowania podatku należnego, o jakim mowa w art. 89a ust. 2 pkt 6 ustawy z dnia 11.03.2004 roku o podatku od towarów i usług w brzemieniu obowiązującym do dnia 31.12.2012 roku, a także poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów i oparcie wyroku na niepełnym materiale dowodowym, co w konsekwencji doprowadził do błędnego ustalenia, że powód spełnił wymagania dotyczące możliwości skorzystania z ulgi na złe długi, lecz zwłoka w wydaniu zaświadczenia przez pozwanego uniemożliwiała mu skorzystanie z dobrodziejstwa tej instytucji prawa podatkowego, co doprowadziło do powstania szkody dochodzonej pozwem.

Skarżący nadto zarzucił naruszenie § 2 ust. 1 i 2 w zw. z § 6 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28.09.2002 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu, albowiem nie zostały należycie wykazane okoliczności przemawiające za przyznaniem wynagrodzenia pełnomocnika procesowego odpowiadającego dwukrotności stawki minimalnej.

Pozwany zarzucił także naruszenie prawa materialnego tj. art. 417 § 1 kc i art. 361 § 1 kc w zw. z art. 89a ust. 1-2 ustawy z dnia 11.03.2004 roku o podatku od towarów i usług w brzemieniu obowiązującym do dnia 31.12.2012 roku i art. 306a § 5 ustawy z dnia 29.08.1997 roku Ordynacja podatkowa, poprzez bezpodstawne przyjęcie, że niewydanie zaświadczenia o statusie kontrahenta powódki w podatku od towarów i usług w terminie poprzedzającym wykreślenie go z rejestru podatników VAT doprowadziło do powstania u niej szkody w postaci braku możliwości skorzystania z ulgi na złe długi.

W oparciu o tak sformułowane zarzuty pozwany wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości i zasądzenie na rzecz pozwanego kosztów postępowania według norm przepisanych. Jako wniosek ewentualny pozwany przedstawił żądanie uchylenia wyroku i przekazania sprawy sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Powód w odpowiedzi na apelację wniósł o jej oddalenie w całości i zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów postępowania odwoławczego w tym także kosztów zastępstwa procesowego w podwójnej wysokości oraz według rachunku kosztów.

Na rozprawie apelacyjnej powód podtrzymał stanowisko zawarte w odpowiedzi na apelację.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelację pozwanego należało uznać za zasadną.

Nie ma podstaw do kwestionowania ustaleń faktycznych dokonanych przez Sąd Rejonowy jednak zgodzić należy się z zarzutami apelacji, bowiem Sąd Rejonowy na podstawie zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego wyciągnął zbyt daleko idące wnioski. Sąd I instancji wprawdzie w sposób prawidłowy ocenił ewentualną podstawę odpowiedzialności pozwanego i przesłanki tej odpowiedzialności wynikające z art. 417 kc, jednak wadliwie ocenił na podstawie zebranego w sprawie materiału dowodowego, iż powód wykazał istnienie wszystkich przesłanek tej odpowiedzialności pozwanego.

W niniejszej sprawie jedynie okoliczności faktyczne objęte zakresem ustaleń w uzasadnieniu wyroku nie były sporne. W zakresie tych ustaleń nie ma jednak ustaleń dotyczących istnienia przesłanek odpowiedzialności pozwanego. Istnienie tych przesłanek nie było bezsporne, przeciwnie pozwany przez cały czas trwania postępowania, również w apelacji, kwestionował ich istnienie a w szczególności fakt ich dostatecznego wykazania przez powoda. Już w sprzeciwie od nakazu zapłaty pozwany wskazywał na brak wykazania zarówno szkody jak i związku przyczynowego między zbyt późnym wydaniem przedmiotowego zaświadczenia a szkodą. Pozwany zwrócił wówczas uwagę na treść przepisu umożliwiającego skorzystanie z ulgi na złe długi w brzmieniu obowiązującym do końca 2012 roku i szereg warunków, których spełnienie przez podatnika uprawniało do skorzystania z ulgi.

Biorąc powyższe pod uwagę to na powodzie zgodnie z zasadą rozkładu ciężaru dowodu wynikającej z art. 6 kc, ciążył obowiązek wykazania istnienia wszystkich przesłanek odpowiedzialności deliktowej pozwanego. W ocenie Sądu Okręgowego z tego obowiązku powód się nie wywiązał. Zarówno powód jak i Sąd Rejonowy błędnie uznał, że już z samego faktu niewydania w terminie wynikającym z ustawy zaświadczenia o statusie podatkowym dłużnej firmy wynika, iż powód poniósł szkodę w postaci braku możliwości skorzystania z ulgi na złe długi i w wysokości wynikającej z tej ulgi. Takie wnioskowanie nie znajduje usprawiedliwienia w zgromadzonych w sprawie dowodach. Powód winien wykazać, iż jedyną przyczyną braku możliwości skorzystania w terminie z ulgi w podatku VAT na tzw. złe długi było niewydanie w terminie zaświadczenia o jakie wnioskował do pozwanego w dniu 13.02.2012 roku. Oznacza to, że po pierwsze koniecznym było uzyskanie zaświadczenia dla skorzystania z ulgi a po drugie, że gdyby pozwany wystawił takie zaświadczenie bez opóźnienia to powód uzyskałby uprawnienie do skorzystania z ulgi.

Sąd Rejonowy bezkrytycznie przyjął za powodem, iż da się zbudować taki związek przyczynowy między powstaniem szkody a działaniem lub zaniechaniem pozwanego a także, że powód wykazał samą szkodę. Tymczasem sam powód potwierdził, iż uzyskanie zaświadczenia o statusie podatkowym swego dłużnika nie było warunkiem koniecznym dla skorzystania z ulgi tj. dokonania korekty w podatku od towarów i usług. Warunki skorzystania z ulgi określał przepis art. 89a ustawy o podatku od towarów i usług. Przy czym z uwagi na okres, w którym powód miał dokonać korekty należnego podatku należy stosować przepis w brzmieniu obowiązującym do dnia 31.12.2012 roku. Zgodnie z tym przepisem podatnik musiał spełnić szereg warunków formalnych aby skorzystać skutecznie z ulgi na złe długi. Przede wszystkim podatnik miał obowiązek zawiadomić swojego dłużnika o zamiarze skorygowania podatku należnego i skorzystania z ulgi na złe długi. Dłużnik mógł w terminie 14 dni od zawiadomienia uregulować zaległości wówczas możliwość skorzystania z ulgi by odpadała. Dopiero po bezskutecznym upływie w/w terminu podatnik mógł dokonać korekty podatku należnego. Dla skutecznego skorzystania z ulgi konieczne było również spełnienie szeregu innych formalnych kryteriów, ale żaden przepis ustawy nie nakładał na podatnika obowiązku dysponowania lub dołączenia do korekty podatku dokumentów potwierdzających spełnienie tych kryteriów. W szczególności czynny status podatkowy dłużnika podatnika nie musiał być wykazywany np. za pomocą zaświadczenia wystawionego przez organ podatkowy. Dodatkowym warunkiem skorzystania z ulgi była okoliczność niepozostawania przez dłużnika w trakcie postępowania upadłościowego. Na potwierdzenie tego w/w warunku można przytoczyć wyrok WSA w Poznaniu z dnia 16.01.2014 roku w sprawie I SA/Po 397/13.

Dopiero wykazanie przez powoda, że spełniał on wszystkie wymagania formalne do skutecznego skorzystania z ulgi na złe długi, zarówno te w/w jak i inne wynikające z art. 89a ustawy o podatku od towarów i usług, umożliwiałoby stwierdzenie, że na skutek braku możliwości skorzystania z takiej ulgi i to wobec bezprawnego działania pozwanego powód poniósł szkodę majątkową odpowiadającą wysokości ulgi w podatku należnym. Jak jednak wskazano powyżej powód nie wykazał, iż spełnił wszystkie warunki do skorzystania z ulgi.

Dodatkowo podnieść należy, że obawy powoda co do ewentualnej odpowiedzialności karno-skarbowej w przypadku skorzystania z ulgi przed uzyskaniem zaświadczenia, nie dają również podstaw do uznania, iż występuje związek przyczynowy pomiędzy niewystawieniem takiego zaświadczenia w terminie a wystąpieniem szkody w majątku powoda. Wskazywane przez Sąd Rejonowy przestępstwa z art. 56 § 1 kks lub art. 76 § 1 kks popełnić można tylko z winy umyślnej. W okolicznościach niniejszej sprawy, w ocenie Sądu okręgowego nie dałoby się przypisać powodowi nawet zamiaru ewentualnego, gdyby po bezskutecznym upływie terminu ustawowego nie oczekiwał dalej na wydanie zaświadczenia lecz dokonał korekty podatku należnego. Powód wystąpił przecież o stosowne potwierdzenie czynnego statusu dłużnika i nie uzyskał zaświadczenia o jego wykreśleniu co musiałoby nastąpić, gdyby dłużnik nie figurował w rejestrze w chwili składania wniosku. Wskazać także trzeba, iż termin do skorzystania z ulgi po zawiadomieniu dłużnika był określony w art. 89a ust. 2 pkt 6 ustawy o podatku od towarów i usług, co oznacza, iż powód nie mógł oczekiwać przez wiele miesięcy bowiem korekta powinna zostać dokonana w kolejnym okresie rozliczeniowym.

Wobec tego uznać trzeba, że zarzuty apelacji są zadane bowiem Sąd Rejonowy nie miał podstaw faktycznych dla uznania występowania wszystkich przesłanek odpowiedzialności pozwanego w trybie art. 417 kc.

Dlatego też na mocy art. 386 § 1 kpc w zw. z art. 417 kc należało zmienić zaskarżony wyrok w całości i oddalić powództwo jako bezzasadne a także obciążyć powoda jako stronę przegrywającą kosztami postępowania za I instancję w kwocie 600 zł tj. w podwójnej wysokości minimalnej. Na kwotę tą skałda się wynagrodzenie pełnomocnika procesowego reprezentującego pozwanego przed Sądem Rejonowym obliczone zgodnie z art. 98 kpc w zw. z art. 108 kpc i na podstawie § 6 pkt 3 i § 12 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28.09.2002 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu.