Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 20 października 2016 roku Sąd Rejonowy w Zgierzu zasądził od J. N. tytułem zachowku na rzecz A. C. i H. N. kwoty po 7 265,63 złotych z odsetkami ustawowymi od kwoty 6 750 złotych od dnia 18 maja 2012 roku do 31 grudnia 2015 roku i odsetkami za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016 roku do dnia zapłaty oraz odsetkami ustawowymi od kwoty 515,63 złotych od dnia 18 marca 2015 roku do 31 grudnia 2015 roku i odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016 roku do dnia zapłaty, a nadto na rzecz I. B. i A. N. kwoty po 3 375 złotych. Ponadto Sąd umorzył postępowanie co do kwot 3375 złotych w zakresie roszczenia I. B. i A. N. oraz oddalił powództwo w pozostały zakresie pozostawiając wyliczenie kosztów procesu referendarzowi sądowemu przy zastosowaniu zasady stosunkowego rozdzielenia.

Apelację od powyższego orzeczenia złożył uczestnik postępowania J. N. zaskarżając wyrok co do punktów 1. i 2. Skarżący zarzucił obrazę art. 320 kpc poprzez nierozłożenie zasądzonych od pozwanego na rzecz powodów kwot na raty mimo, że pozwany ma możliwości finansowe do ich spłacania, a brak rozłożenia na raty spowodować może niewypłacalność lub znaczne pogorszenie jego i tak bardzo ciężkiej sytuacji życiowej, a także naruszenie art. 991 kc w związku z art. 481 kc i art. 476 kc oraz art. 316 §1 kpc poprzez zasądzenie od uczestnika na rzecz A. C. i H. N. odsetek ustawowych i za opóźnienie liczonych od dnia 18 maja 2012 roku, mimo że winny być naliczane od uprawomocnienia się wyroku. W wypadku uwzględnienia powyższych zarzutów skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i rozłożenie zasądzonych należności (2x7265,63zł i 2x 3375zł) na 36 równych miesięcznych rat z odsetkami za opóźnienie od kwot zasądzonych w pkt 1.wyroku w wypadku uchybienia płatności którejkolwiek raty i zasądzenie od powodów na rzecz pozwanego kosztów procesu za drugą instancję według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy w Łodzi zważył, co następuje.

Apelację należało oddalić jako bezzasadną.

Zaskarżone rozstrzygnięcie zostało wydane w wyniku prawidłowo ustalonego stanu faktycznego, które to ustalenia Sąd Okręgowy podziela i przyjmuje za własne, jak również w następstwie bezbłędnie zastosowanych przepisów prawa materialnego.

Zarzut apelacji sprowadzał się do wykazania niezgodności ustaleń faktycznych Sądu z treścią materiału dowodowego zebranego w sprawie, który w ocenie strony apelującej polegał na ustaleniu, że nie istnieją podstawy do zastosowania w niniejszej sprawie szczególnej zasady wyrokowania, określanej jako „moratorium sędziego” i rozłożenia na podstawie art. 320 k.p.c. zasądzonego w punkcie 1. wyroku świadczenia na raty.

W ocenie Sądu Okręgowego z powyższym stanowiskiem skarżącego nie można się zgodzić. Wbrew bowiem zarzutom apelacyjnym Sąd Rejonowy prawidłowo uznał, iż okoliczności niniejszej sprawy, a zwłaszcza ustalenia poczynione w zakresie odnoszącym się do sytuacji osobistej i majątkowej stron postępowania pozwalały na stwierdzenie, że w sprawie niniejszej nie zachodziły przesłanki do rozłożenia zasądzonej należności na raty.

Przypomnieć należy, iż w myśl art. 320 k.p.c. rozłożenie zasądzonego świadczenia na raty albo wyznaczenie odpowiedniego terminu do spełnienia zasądzonego świadczenia jest możliwe tylko „w szczególnie uzasadnionych wypadkach”. Takie wypadki zachodzą, jeżeli ze względu na stan majątkowy, rodzinny, zdrowotny spełnienie świadczenia przez pozwanego niezwłoczne lub jednorazowe spełnienie zasądzonego świadczenia przez pozwanego byłoby niemożliwe lub bardzo utrudnione albo narażałoby jego lub jego bliskich na niepowetowane szkody (tak np. Andrzej Jakubecki, Komentarz do art. 320 Kodeksu postępowania cywilnego, LEX, 2013, a także Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z dnia 25 stycznia 2013 roku, I ACa 1080/12, LEX nr 1313300).

Słusznie apelująca zauważyła, iż przy stosowaniu art. 320 k.p.c. rozwadze winny podlegać wszelkie okoliczności danej sprawy, zarówno dotyczące pozwanego, jak i powoda. Wprawdzie z reguły wchodzić będą w grę okoliczności leżące po stronie pozwanego, jego sytuacja majątkowa, finansowa, rodzinna, które czynią nierealnym spełnienie od razu i w pełnej wysokości zasądzonego świadczenia. Nie można jednak pomijać sytuacji samego powoda, wierzyciela uprawnionego do otrzymania zasądzonego świadczenia. Jego interes również powinien być bowiem brany pod uwagę przy rozkładaniu zasądzonego świadczenia na raty. Przepis art. 320 k.p.c. określa bowiem szczególną regułę wyrokowania, dotyczącą przedmiotu orzekania, dającą sądowi możliwość uwzględnienia także interesów pozwanego, w zakresie czasu wykonania wyroku, a interesów powoda przez uniknięcie bezskutecznej egzekucji. Mimo umiejscowienia go wśród przepisów postępowania, ma on charakter materialnoprawny, ponieważ modyfikuje treść łączącego strony stosunku cywilnoprawnego, w odniesieniu do sposobu i terminu spełnienia świadczenia przez pozwanego i w tym zakresie jest konstytutywny (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 15 grudnia 2006 r., III CZP 126/06, OSNC 2007, nr 10 poz. 147; wyroki z dnia 9 sierpnia 2005 r., IV CK 82/05 i z dnia 26 kwietnia 2006 r., V CSK 20/06, niepubl.).

Z treści powyższego uregulowania wynika jego szczególna, wyjątkowa natura, której konsekwencją jest możliwość stosowania go w razie zaistnienia szczególnie uzasadnionych wypadków, należących do sfery majątkowej pozwanego. Rzeczą pozwanego jest wykazanie istnienia tych wypadków. W ocenie Sądu Okręgowego dokonana przez Sąd Rejonowy ocena nie przekracza przyznanej sądowi uznaniowości, nie nosi cech dowolności, oraz wbrew stanowisku strony apelującej odnosi się do sytuacji majątkowej obu stron.

Sąd Okręgowy w pełni podziela stanowisko oraz argumentację Sądu meriti, wedle którego pozwany nie wykazał, iż w jego przypadku takowe nadzwyczajne okoliczności zachodzą. Sąd Rejonowy słusznie uznał, że nie zostało wykazane w niniejszej sprawie by pozwany dysponował kwotą ponad 21 000 zł oszczędności, by uiścić jednorazowo na rzecz wierzycieli zasądzone kwoty. Żona pozwanego dotychczas pobierała zasiłek chorobowy z ZUS w wysokości 1 087 złotych netto, a od grudnia uzyskuje emeryturę w kwocie 1 000 złotych, a powód uzyskuje emeryturę w kwocie 1 850 złotych. W oświadczeniu o stanie majątkowym, rodzinnym i dochodach pozwany wykazał, że wydatki jedynie z czynszem, energią elektryczną i gazem, ubezpieczeniem, zakupem leków i spłata kredytów wynoszą 1795 złotych miesięcznie bez kosztów wyżywienia, zakupów odzieży, środków czystości i innych kosztów utrzymania życia codziennego. Pozwany nie posiada żadnych oszczędności ani cennych ruchomości i we własnym zakresie powinien poczynić starania choćby uzyskania pożyczki w celu zrealizowania zobowiązania.

W ocenie Sądu Okręgowego brak było podstaw do skorzystania możliwości rozłożenia świadczenia na raty w oparciu o art. 320 k.p.c. wobec tego, że w sytuacji majątkowej pozwanego, który tylko nie posiada oszczędności, a zadeklarowana przez pozwanego wysokość kosztów utrzymania wskazuje, że nie jest możliwe poczynienie oszczędności na przyszłość. Jest oczywiste, że rozważenie wniosku o rozłożenie zasądzonej kwoty na raty wymaga również uwzględnienia interesu wierzyciela, dla którego rozłożenie należności na raty płatne w bardzo długim okresie czasu mogłoby być krzywdzące. Kwoty zasądzone na rzecz poszczególnych wierzycieli nie są wysokie i trudno oczekiwać, że przy uwzględnieniu wniosku pozwanego mieliby uzyskać zaspokojenie za trzy lata, skoro zasądzono na ich rzecz kwoty przewyższające trzy tysiące czy siedem tysięcy złotych.

Zatem należało uznać, iż zarzuty apelacyjne nie podważyły skutecznie prawidłowości poczynionych przez Sąd Rejonowy ustaleń, jak i dokonanej oceny prawnej, a tym samym zarzut naruszenia przepisu art. 320 k.p.c. należało uznać za chybiony.

Za całkowicie niezasadny należało uznać zarzut pozwanego naruszenia art. 991 kc w związku z art. 481 kc i art. 476 kc oraz art. 316 §1 kpc poprzez zasądzenie od uczestnika na rzecz A. C. i H. N. odsetek ustawowych i za opóźnienie liczonych od dnia 18 maja 2012 roku, które według apelującego winny być naliczane od uprawomocnienia się wyroku. Wbrew stanowisku apelującej, Sąd Rejonowy dokonał w niniejszej sprawie prawidłowej oceny zgłoszonego w pozwie żądania w kontekście przepisów art. 455 k.c. w zw. z art. 481 § 1 k.c. W myśl powołanych przepisów ustawy odsetki należne są od dnia wymagalności roszczenia, która to wymagalność zgodnie z art. 455 k.c. następuje po wezwaniu dłużnika do spełnienia świadczenia. W rozpoznawanej sprawie, zgodzić się należy ze stanowiskiem Sądu pierwszej instancji, iż datą wyznaczającą obowiązek zapłaty odsetek jest dzień 18 maja 2012 roku, czyli dzień następny po wezwaniu dłużnika do spełnienia świadczenia, a nie zaś dopiero data wyrokowania.

W tym miejscu zgodzić się również należy ze stanowiskiem Sądu Rejonowego, iż wydany w sprawie z powództwa o zachowek wyrok nie ma charakteru kształtującego prawo, zaś powództwo wniesione w takiej sprawie jest typowym powództwem o zapłatę. Zwrócić należy uwagę także na to, iż roszczenie o zachowek wynika z przepisów prawa, Sąd zatem nie przyznaje tego prawa powodowi w drodze orzeczenia, a jedynie co najwyżej określa wysokość należnego uprawnionemu zachowku. W konsekwencji w razie sporu co do wysokości należnego zachowku zobowiązany do jego zapłaty winien uiścić kwotę bezsporną. W rozpoznawanej sprawie, jak ustalono, apelujący przed wszczęciem postępowania nie uiścił zachowku w żadnej części, a zatem zasądzenie odsetek dopiero od daty wyroku stanowiłoby niczym nieuzasadnione premiowanie strony pozwanej, która dobrowolnie nie wykonała swojego obowiązku w żadnej części.

Wyrażone powyżej stanowisko znajduje również pełne oparcie w poglądach orzecznictwa oraz doktryny. W szczególności Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 10 lutego 2000 roku (II CKN 725/98, L.) wyraźnie wskazał, iż ustalenie odszkodowania według cen z daty orzekania nie pozbawia wierzyciela możliwości żądania odsetek od dochodzonej wierzytelności za okres, gdy dłużnik nie spełnia świadczenia w terminie. Podobne stanowisko zajął również Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 23 marca 2007 roku (VI ACa 1285/06, Lex Polonica nr 1867204). Powyższe prowadzi do stwierdzenia, iż pomimo tego, że ustalenie ostatecznej wysokości zachowku następuje w toku postępowania, nie przekreśla to jednak możliwości dochodzenia przez uprawnionego odsetek od chwili, gdy roszczenie o zachowek staje się wymagalne, czyli od chwili doręczenia pozwanej przez sąd odpisu pozwu, a nie zaś, jak mylnie w swojej apelacji wskazywała skarżąca, dopiero od daty wyrokowania.

Tym samym nie budzi wątpliwości, że dłużnik ma obowiązek spełnić świadczenie od chwili, gdy wskazana zostanie jego wysokość, a zatem określenie daty początkowej biegu odsetek ustawowych od zachowku na datę doręczenia pozwanemu odpisu pozwu jest w pełni prawidłowe.

Z tych wszystkich względów Sąd Okręgowy na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację jako bezzasadną orzekając o kosztach zastępstwa procesowego w postepowaniu apelacyjnym na rzecz powodów na podstawie art. 98 kpc w związku z art. 108 §1 kpc i art. 391 § 1 kpc oraz § 2 pkt 3 i 4, § 10 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. z dnia 5 listopada 2015 r.) oraz o kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanemu z urzędu w postępowaniu apelacyjnym na podstawie art. 108 §1 kpc i art. 391 § 1 kpc oraz § 8 pkt 3 i 4, § 16 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. (Dz.U. z 2015 r. poz. 1801) w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu.