Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 października 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSA Michał Kłos

Sędziowie: SA Bożena Błaszczyk

SO del. Jarosław Pejta (spr.)

Protokolant: starszy sekr. sądowy Grażyna Michalska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 23 października 2013r. w Łodzi

na rozprawie

sprawy z powództwa Miejskiego Przedsiębiorstwa (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w Ł.

przeciwko R. B. prowadzącemu działalność gospodarczą pod nazwą (...) R. B. w Ł.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Łodzi

z dnia 31 stycznia 2013 r. sygn. akt X GC 279/11

I. zmienia zaskarżony wyrok na następujący:

„zasądza od pozwanego R. B. prowadzącego działalność gospodarczą pod nazwą (...) R. B. w Ł. na rzecz powoda Miejskiego Przedsiębiorstwa (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w Ł. kwotę 299.037,00 złotych (dwieście dziewięćdziesiąt dziewięć tysięcy trzydzieści siedem) z ustawowymi odsetkami od dnia 5 kwietnia 2011 roku do dnia zapłaty oraz kwotę 22.169,00 złotych (dwadzieścia dwa tysiące sto sześćdziesiąt dziewięć) tytułem zwrotu kosztów procesu”;

II. zasądza od pozwanego R. B. prowadzącego działalność gospodarczą pod nazwą (...) R. B. w Ł. na rzecz powoda Miejskiego Przedsiębiorstwa (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w Ł. kwotę 20.352 złote (dwadzieścia tysięcy trzysta pięćdziesiąt dwa) tytułem zwrotu kosztów procesu w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt I ACa 542/13

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 31 stycznia 2013 r. Sąd Okręgowy w Łodzi oddalił powództwo (...) sp. z o.o. w Ł. przeciwko R. B. o zapłatę 299.037,00 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 5 kwietnia 2011 r. do dnia zapłaty. W pkt 2 wyroku zasądził od powoda na rzecz pozwanego kwotę 7217 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego.

Powyższe rozstrzygnięcie zapadło na podstawie następujących ustaleń faktycznych:

W dniu 28 października 2009 roku między powodem a pozwanym została zawarta umowa sprzedaży, na mocy której powód sprzedał pozwanemu zabudowaną nieruchomość położoną w Ł. przy ul. (...). Strony ustaliły, iż podatek od nieruchomości należny od nieruchomości zbytej na podstawie niniejszej umowy po dniu jej zawarcia uiszczony będzie przez nabywcę począwszy od dnia zawarcia umowy. Zgodnie z § 4 pkt 2 w/w umowy jeżeli w wyniku niewywiązywania się przez nabywcę z zobowiązania określonego w pkt l zbywca zobowiązany zostanie do zapłaty podatku od nieruchomości, o którym mowa w pkt l nabywca zobowiązuje się zwrócić mu zapłacony podatek oraz wszelkie inne koszty związane z niewywiązaniem się przez nabywcę z zobowiązania.

W § 5 umowy strony ustaliły, iż wydanie i odbiór przedmiotowej nieruchomości wraz z prawem do korzyści oraz obowiązkiem ponoszenia ciężarów i wydatków (poza obowiązkiem uiszczenia podatku od nieruchomości zgodnie z § 4 umowy) nastąpi protokołem zdawczo-odbiorczym najpóźniej do dnia 16 lutego 2011 roku. W warunkach i regulaminie przetargu sprzedaży przedmiotowej nieruchomości nie było mowy o zapłacie przez nabywcę nieruchomości podatku od nieruchomości. W momencie podpisywania umowy sprzedaży pozwany uważał, że podatek od nieruchomości ciąży na nim jako właścicielu nieruchomości. Po podpisaniu umowy sprzedaży zapłacił podatek od nieruchomości za 2 miesiące 2009 roku, która to kwota została pozwanemu ostatecznie zwrócona.

Decyzją z dnia 29 stycznia 2010 roku przedmiotowa nieruchomość została wpisana do rejestru zabytków. Decyzją z dnia 5 stycznia 2010 roku Prezydent Miasta Ł. ustalił podatek od nieruchomości za rok 2010 który winien zapłacić pozwany na kwotę 205.435,00 zł. Pozwany poinformował urząd o decyzji o wpisie nieruchomości do rejestru zabytków i domagał się na tej podstawie zwolnienia od podatku. Prezydent Miasta Ł. w dniu 19 sierpnia 2010 odmówił jednak zmiany decyzji. Decyzją z dnia 29 listopada 2010 roku Samorządowe Kolegium Odwoławcze w Ł. rozpatrując sprawę z urzędu stwierdziło nieważność decyzji z dnia 5 stycznia 2010 roku z uwagi na jej wydanie z rażącym naruszeniem prawa. W uzasadnieniu decyzji wskazano, iż posiadaczem samoistnym przedmiotowej nieruchomości było Miejskie Przedsiębiorstwo (...) Spółka z o.o., które na dzień wydania decyzji nie przekazało nieruchomości powodowi i to na spółce zgodnie z art. 3 ust. 3 ustawy o podatkach i opłatach lokalnych ciążył obowiązek podatkowy. W konsekwencji decyzją z dnia 29 grudnia 2010 roku Samorządowe Kolegium Odwoławcze w Ł. uchyliło decyzję z dnia 19 sierpnia 2010 i umorzyło postępowanie w sprawie zmiany decyzji (...) (...) z dnia 5 stycznia 2010 roku ze względu na wcześniejsze stwierdzenie jej nieważności.

Wezwaniem z dnia 7 marca 2011 roku skierowanym do powoda Prezydent Miasta Ł. postanowił poddać w wątpliwość rzetelność danych zawartych w deklaracjach na podatek od nieruchomości od miesiąca listopada 2009 roku do lutego 2011 roku i wezwał podatnika do skorygowania deklaracji na podatek od nieruchomości za w/w okres w terminie 7 dni od daty doręczenia wezwania. Powód dokonał korekty deklaracji z w/w okres czasu i uiścił zaległy podatek od nieruchomości w wysokości 299.037,00 zł co wraz z odsetkami dało kwotę 322.233,00 zł.

W dniu 23 marca 2010 roku powód pismem wezwał pozwanego do zapłaty kwoty 322.233,00 zł (299.037,00 zł należność główna i 23.196,00 zł odsetek za zwłokę) w terminie do dnia 4 kwietnia 2011. Pozwany w odpowiedzi pismem z dnia 30 marca 2011roku odmówił zapłaty należności.

Sąd Okręgowy powołując się na treść art. 58 § 1 i § 3 k.c. uznał, iż postanowienia zawarte w § 4 umowy sprzedaży z dnia 28.10.2009 r. są nieważne, ponieważ są sprzeczne z prawem, a mianowicie z treścią art. 3 ust. 3 ustawy z dnia 12 stycznia 1991 roku o podatkach i opłatach lokalnych.

Przedmiotowa nieruchomość została wydana pozwanemu w dniu 15 lutego 2011 roku i do czasu wydania nieruchomości pozwanemu jej posiadaczem samoistnym był powód i na nim ciążył obowiązek uiszczania podatku od nieruchomości. W ocenie sądu pierwszej instancji skoro obowiązek płacenia podatku od nieruchomości do dnia 15 lutego 2011 roku obciążał powoda to strony dokonując w § 4 pkt l przeniesienia obowiązku płacenia tego podatku na pozwanego dokonały czynności sprzecznej z prawem (art. 58 § l k.c.). W ocenie Sądu umowa sprzedaży w części dotyczącej § 4 pkt l jest od samego początku jej dokonania nieważna (ex tunc), a zatem w tym zakresie umowa sprzedaży nie wywołała i nie mogła wywołać - skutków prawnych objętych wolą stron. Wobec tego, że pozwany przed dniem 15 lutego 2011 roku, tj. wydaniem nieruchomości nie był płatnikiem podatku od nieruchomości to nie jest on także zobowiązany do zwrotu powodowi uiszczonego podatku za okres objęty sporem na podstawie § 4 pkt 2 umowy.

W ocenie sądu pierwszej instancji § 4 pkt 2 umowy jest ściśle związany z § 4 pkt l umowy i w ocenie Sądu nie zostałby zamieszczony w umowie, gdyby nie zapis § 4 pkt l, który jest nieważny.

Sąd Okręgowy przyjął w tej sytuacji, że zapis § 4 umowy jest w całości nieważny (art. 58 § 3 k. c.) i powodowi nie przysługuje zwrot uiszczonego podatku w kwocie dochodzonej pozwem od pozwanego.

W związku z powyższym Sąd Okręgowy powództwo oddalił, jako niezasadne.

O kosztach postępowania Sąd orzekł na podstawie art. 98 § l k.c.

Apelację od powyższego rozstrzygnięcia wniósł powód, zaskarżając wyrok w całości.

Zaskarżonemu orzeczeniu zarzucił naruszenie prawa materialnego w postaci:

a. art. 65 § 2 k.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że strony (w § 4) umowy sprzedaży nieruchomości z dnia 28.10.2009 r. dokonały przeniesienia obowiązku płacenia podatku od nieruchomości z powoda (sprzedawcy nieruchomości) na pozwanego (nabywcę nieruchomości), w sytuacji gdy zamiarem stron (co wynika m.in. z treści złożonej przez pozwanego w sprawie odpowiedzi na pozew oraz zeznań przesłuchanego w sprawie świadka K. W. - byłego prezesa zarządu powódki, który w jej imieniu zawierał sporną umowę) na mocy § 4 zawartej przez strony umowy sprzedaży było jedynie ustalenie zobowiązania po stronie pozwanego do poniesienia ciężaru ekonomicznego podatku od nieruchomości, która została na podstawie tej umowy zbyta;

b. art. 58 § l i 3 k.c. poprzez błędne jego zastosowanie i uznanie § 4 umowy sprzedaży nieruchomości z dnia 28.10.2009 r. za sprzeczny z prawem (tj. z art. 3 ust. 3 ustawy z dnia 12.01.1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych) w sytuacji, gdy zamiarem stron przedmiotowej umowy nie było przeniesienie obowiązku podatkowego z powoda na pozwanego (czego nie przewidują normy prawa podatkowego) ale zobowiązanie pozwanego do zapłacenia podatku za powoda, jako podatnika, który sprzedał pozwanemu nieruchomość w dniu 28.10.2009 r. lecz jej wydanie miało nastąpić w późniejszym terminie.

Skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kwoty 299.037,00 złotych wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 5 kwietnia 2011 r. do dnia zapłaty przy uwzględnieniu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego za obydwie instancje według norm przepisanych ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi I Instancji przy uwzględnieniu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego za obydwie instancje według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja powoda zasługuje na uwzględnienie.

Wskazać należy, iż sąd pierwszej instancji na podstawie prawidłowo ustalonego stanu faktycznego, wyciągnął nieprawidłowe wnioski i dokonał niewłaściwej oceny prawnej.

Rację ma apelujący, iż doszło do naruszenia przez Sąd Okręgowy przepisu art. 58 k.c. poprzez jego zastosowanie, choć przyczyny tego naruszenia są inne niż wskazuje powód.

Należy podkreślić, iż zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych, podatnikami podatku od nieruchomości są osoby fizyczne, osoby prawne, jednostki organizacyjne, w tym spółki nieposiadające osobowości prawnej, będące właścicielami nieruchomości lub obiektów budowlanych, z zastrzeżeniem ust. 3. Z kolei art. 3 w ust. 3 w/w ustawy stanowi, że w przypadku gdy przedmiot opodatkowania znajduje się w posiadaniu samoistnym, obowiązek podatkowy w zakresie podatku od nieruchomości ciąży na posiadaczu samoistnym.

Podstawowe znaczenie dla ewentualnych rozważań co do sprzeczności z prawem części zapisów umowy, miało zatem ustalenie, czy w świetle obowiązujących przepisów można powoda uznać za posiadacza samoistnego przedmiotowej nieruchomości, bo z całą pewnością po sprzedaży nie był jej właścicielem.

Posiadanie samoistne zwane również właścicielskim, charakteryzuje się tym, że posiadacz włada rzeczą w takim zakresie, jak to czyni właściciel, wykorzystując taką faktyczną możliwość władania rzeczą, do jakiej właściciel jest uprawniony ( zob. post. SN z dnia 7 maja 1986 III CRN 60/86, OSNC 1987/9/138). Tylko ten, kto rzeczą faktycznie włada z zamiarem władania dla siebie, jest jej posiadaczem samoistnym. Konieczne jest zatem aby obok faktycznego władania rzeczą, istniała również wola posiadania „jak właściciel”. Po stronie powodowego przedsiębiorstwa takiej woli posiadania „jak właściciel” ewidentnie nie było. Dla oceny rodzaju posiadania ma znaczenie, czy posiadacz objął rzecz w posiadanie z woli właściciela i na zasadach przez niego określonych, czy też niezależnie od woli właściciela lub nawet wbrew woli czy świadomości. Skoro objęcie rzeczy za zgodą właściciela nawet dorozumianą i posiadanie jej w zakresie przez właściciela określonym lub tolerowanym, świadczy z reguły o posiadaniu zależnym, choćby właściciela z posiadaczem nie łączył żaden stosunek prawny, to tym bardziej świadczy o posiadaniu zależnym objęcie w posiadanie nieruchomości na podstawie postanowień zawartych w umowie. Posiadacz włada wtedy rzeczą jak osoba mająca prawo, z którym łączy się określone władztwo nad rzeczą i zgodnie z art. 336 k.c. jest posiadaczem zależnym ( tak Sąd Najwyższy w postanowieniu z 4 kwietnia 2012 r. ICSK 360/11 LEX nr 1164722).

W ocenie sądu odwoławczego nie można zgodzić się ze stanowiskiem sądu pierwszej instancji i poglądami prezentowanymi w decyzjach wydanych przez SKO w Ł., iż powodowa spółka była posiadaczem samoistnym nieruchomości po dacie zawarcia umowy sprzedaży . Taki pogląd SKO w Ł. wywołał konsekwencje w postaci stwierdzenia nieważności decyzji o obciążeniu zobowiązaniem podatkowym pozwanego. Stanowisko to było jednak błędne. Podkreślić należy, iż sąd pierwszej instancji w swoich rozważaniach nie dostrzegł treści art. 337 k.c., który stanowi, że posiadacz samoistny nie traci posiadania przez to, że oddaje rzecz drugiemu w posiadanie zależne. Powodowa spółka faktycznie władała rzeczą ale jako posiadacz zależny, który otrzymał rzecz w posiadanie zależne od pozwanego. Na potwierdzenie tych rozważań należy przypomnieć stanowisko Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie który, w prawie identycznym stanie faktycznym wskazał, iż czasowe korzystanie z nieruchomości przez poprzedniego właściciela wynikające z umowy z właścicielem rzeczy uniemożliwia uznanie go za podatnika podatku od nieruchomości ( tak WSA w Krakowie w wyroku z dnia 12.12.2002 r. I SA/Kr 1514/12 LEX nr 1234846). Ten pogląd w całości podziela również Sąd Apelacyjny w niniejszym składzie.

Miejskie Przedsiębiorstwo (...) sp. z o.o. nie posiadało nieruchomości z wolą rozporządzania, bo już wcześniej rozporządziło rzeczą. Nieruchomość została bowiem sprzedana, a powodowa spółka władała nią jako posiadacz zależny. Skarżący posiadał wprawdzie nadal nieruchomość, ale zgodnie z wolą pozwanego i na zasadach określonych w umowie sprzedaży. Bezsporne jest, iż na podstawie umowy sprzedaży z dnia 28.10.2009 r. zawartej w formie aktu notarialnego właścicielem nieruchomości obciążonej podatkiem stał się pozwany i to na nim zgodnie z przepisami ustawy o podatkach i opłatach lokalnych spoczywał obowiązek uiszczenia podatku od nieruchomości. Dodatkowo przyjął na siebie ten obowiązek zgodnie z treścią §4 umowy, jednocześnie zobowiązując się wobec powoda do zwrotu na jego rzecz kwoty podatku, którą spółka zapłaci w przypadku gdyby to ona ten ciężar poniosła.

W tej sytuacji teza Sądu Okręgowego o sprzeczności z prawem postanowień zawartych w § 4 umowy sprzedaży była błędna.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, zarzut zawarty w apelacji powoda, dotyczący niewłaściwego zastosowania art. 65 § 2 k.c., poprzez przyjęcie przez Sąd Okręgowy, że strony (w § 4) umowy sprzedaży nieruchomości z dnia 28.10.2009 r. dokonały przeniesienia obowiązku płacenia podatku od nieruchomości z powoda na pozwanego, w sytuacji gdy zamiarem stron było jedynie zobowiązanie pozwanego do poniesienia ekonomicznego kosztu podatku, jest również zasadny. Należy zgodzić się z apelującym, iż istnieje możliwość zobowiązania się względem innej osoby do poniesienia kosztu podatku. Powstaje wówczas zobowiązanie między stronami wynikające z czynności cywilnoprawnej. Takie zobowiązanie pozwany świadomie przyjął na siebie (świadczy o tym choćby treść odwołania z dnia 6 września 2010 od decyzji z dnia 19 sierpnia 2010 skierowanego do SKO w Ł.) i brak jest podstaw, aby tej treści postanowienia umowne uznawać za sprzeczne z prawem.

To strony umowy kształtują stosunek prawny, jaki ich łączy i to strony zdecydowały, że o ile podatkiem od nieruchomości, za okres po jej sprzedaży zostanie obciążony powód, będzie miał prawo domagać się zwroty zapłaconej kwoty od pozwanego. Realizując to prawo powód wezwał pozwanego do zapłaty, zakreślając termin spełnienia świadczenia, do czego miał pełne prawo zgodnie z § 4 pkt 2 umowy między stronami. Pozwany swojego zobowiązania nie wykonał, co skutkuje jego odpowiedzialności kontraktową z art.471 k.c. z tytułu niewykonania zobowiązania. Odsetek ustawowych od żądanej kwoty powód miał prawo żądać na odstawie art. 481 § 1 k.c.

Mając powyższe na uwadze Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok w sposób ujęty w punkcie I sentencji, uznając, iż powództwo zasługuje w całości na uwzględnienie. O kosztach procesu za obie instancje Sąd orzekł na podstawie art. 98 k.p.c., wysokość kosztów zastępstwa procesowego ustalono na podstawie § 6 pkt 7 i § 13 ust.1 pkt 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu.