Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 kwietnia 2017 r.

Sąd Rejonowy Szczecin-Centrum w Szczecinie II Wydział Cywilny

w składzie następującym:

po rozpoznaniu w dniu 20 kwietnia 2017 r. w Szczecinie na rozprawie

sprawy z powództwa (...) .H.U. (...) z siedzibą w T.

przeciwko A. K.

o zapłatę

1.  zasądza od pozwanego A. K. na rzecz powoda (...) .H.U. (...) z siedzibą w T. kwotę 450 zł (czterysta pięćdziesiąt złotych) wraz z odsetkami ustawowymi liczonymi od dnia 25 lipca 2014 r. do dnia 31 grudnia 2015 r. i dalej z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia 1 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty;

2.  w pozostałym zakresie powództwo umarza;

3.  zasądza od pozwanego A. K. na rzecz powoda (...) .H.U. (...) z siedzibą w T. kwotę 137 zł (sto trzydzieści siedem złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu.

UZASADNIENIE

W dniu 26 listopada 2015 roku powód G. C. prowadzący działalność gospodarczą pod firmą (...).H.U. G. G. C. z siedzibą w T. działający przez zawodowego pełnomocnika, wniósł do Sądu Rejonowego Lublin – Zachód w Lublinie pozew przeciwko A. K. o zapłatę kwoty 745 zł wraz z odsetkami umownymi w wysokości czterokrotności stopy kredytu lombardowego NBP liczonymi od kwoty 595 zł od dnia 22 sierpnia 2014 roku do dnia zapłaty oraz o zasądzenie zwrotu kosztów postępowania w sprawie.

Uzasadniając żądanie pozwu powód wskazał, że strony 25 lipca 2014 r. zawarły umowę pożyczki gotówkowej na kwotę 595 zł. Następnie kwota pożyczki została przekazana pozwanemu w momencie podpisania umowy. Pozwany zobowiązał się do spłaty pożyczki do dnia 21 sierpnia 2014 roku. Pomimo upływu terminu płatności, pożyczka nie została spłacona. Powód podjął czynności windykacyjne, a następnie w dniu 2 października 2015 r. ostatecznie wezwał pozwanego do zapłaty. Wezwanie pozostało bezskuteczne.

Nakazem zapłaty wydanym przez Sąd Rejonowy Lublin – Zachód w Lublinie VI Wydział Cywilny w elektronicznym postępowaniu upominawczym w dniu 9 grudnia 2015 roku żądanie pozwu zostało uwzględnione w całości.

Pozwany A. K., w imieniu którego działał kurator M. M., w dniu 7 listopada 2016 roku złożył skuteczny sprzeciw w którym zaskarżył wydany nakaz zapłaty w całości , co spowodowało utratę przez ten nakaz mocy w całości i skutkowało przekazaniem sprawy do rozpoznania tut. Sądowi.

Uzupełniając pozew, w procesowym powoda z dnia 31 stycznia 2017 roku wskazano, że na dochodzoną pozwem należność główną składają się: kwota pożyczki w wysokości 595 zł, koszty wezwania do zapłaty w kwocie 50 zł oraz koszty windykacji w kwocie 100 zł. Powód wskazał, że odsetki umowne za opóźnienie winny być naliczane od należności z tytułu niespłaconej pożyczki w wysokości 595 zł.

W odpowiedzi na powyższe pismo, kurator z urzędu częściowo ubezwłasnowolnionego A. K. M. M. w piśmie z dnia 10 marca 2017 r. wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od powoda zwrotu kosztów postępowania. W uzasadnieniu wskazał, że pozwany został częściowo ubezwłasnowolniony na mocy postanowienia Sądu Okręgowego w Szczecinie z dnia 8 listopada 2007 roku w sprawie I Ns 232/05 z uwagi na chorobę psychiczną. Podniósł, że przedmiotowa umowa pożyczki została zawarta z powodem w dniu 25 lipca 2014 roku, a więc już po dacie ubezwłasnowolnienia częściowego, a zatem wymagała akceptacji jego kuratora prawnego, który z kolei został ustanowiony na mocy postanowienia Sądu Rejonowego Szczecin – Centrum w Szczecinie z dnia 4 stycznia 2013 roku. Kurator takiej akceptacji do zawarcia omawianej w sprawie umowy nie wyraził i nie uczynił tego również w chwili obecnej. Kurator wskazał, że pozwany jest osobą chorą umysłowo, a zawarta umowa nie jest umową w zakresie drobnych codziennych umów niewymagających zgody kuratora prawnego.

W piśmie procesowym z dnia 20 marca 2017 roku powód częściowo ograniczył żądanie pozwu, wskazując, że wnosi o zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kwoty 450 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 25 lipca 2014 roku do dnia 31 grudnia 2015 roku i dalej wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016 roku do dnia zapłaty, a ponadto o zasądzenie na rzecz powoda kosztów postępowania w sprawie.

W uzasadnieniu wskazał, że do dnia doręczenia pisma pozwanego z dnia 7 listopada 2016 r., (sprzeciw od nakazu zapłaty wydanego w elektronicznym postępowaniu upominawczym – vide; k. 11- 14 akt) powód nie miał jakiejkolwiek wiedzy o ubezwłasnowolnieniu częściowym pozwanego oraz ustanowieniu kuratora dla pozwanego. Wskazał, że na mocy zawartej przez strony umowy pożyczki pozwany uzyskał od powoda w dniu 25 lipca 2014 r. świadczenie w wysokości 450 zł w gotówce, bowiem pozostała część kwoty pożyczki przeznaczona została na pokrycie prowizji oraz kosztów zabezpieczenia pożyczki. Nadto podał, że z uwagi na fakt, że pozwany jako osoba ubezwłasnowolniona częściowo jest ograniczony w zdolności do czynności prawnych oraz że przedstawiciel ustawowy pozwanego nie wyraził zgody na zawarcie lub nie potwierdził umowy, stwierdzić należy, że w związku art. 18 k.c., umowa pożyczki gotówkowej z dnia 25 lipca 2014 r. jest nieważna. Uwzględniając zaś przytoczony stan faktyczny w związku z zawartą umową pożyczki z dnia 25 lipca 2014 r. z której powód wywodzi swoje prawa, to zgodnie z art. 410 w zw. art. 405 i nast. k.c., pozwany jest zobowiązany do zwrotu na rzecz powoda kwoty 450 zł z tytułu nienależnie pobranego świadczenia.

W odpowiedzi na powyższe, kurator pozwanego w piśmie z dnia 20 kwietnia 2017 r. zakwestionował zarzut bezpodstawnego wzbogacenia się pozwanego, wskazując że pozwany już dawno wydał wypłaconą mu kwotę na bieżące potrzeby, zwłaszcza na zakup żywności i opłaty mieszkaniowe, a konkretnie na zakup prądu.

Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny:

Powód G. C. prowadzi działalność gospodarczą pod firmą (...).H.U. G. z siedzibą w T. w zakresie usług finansowych.

Niesporne, a nadto:

- wydruk z (...) k. 38 – 38 v.

Pozwany A. K. jest osobą chorą psychicznie.

Postanowieniem Sadu Okręgowego w Szczecinie z dnia 8 listopada 2007 roku w sprawie I Ns 232/05 ubezwłasnowolniono częściowo z powodu choroby psychicznej A. K., syna T. i Z., urodzonego w dniu (...) w S., zamieszkałego w S. przy ul. (...).

Postanowienie uprawomocniło się z dniem 30 listopada 2007 roku.

Postanowieniem Sądu Rejonowego Szczecin – Centrum w Szczecinie W. V. Rodzinnego i Nieletnich z dnia 4 stycznia 2013 roku ustanowiono kuratora dla częściowo ubezwłasnowolnionego A. K., urodzonego (...) w osobie M. M..

Niesporne, a nadto:

-postanowienie Sądu Okręgowego w Szczecinie z dnia 8 listopada 2007 roku w sprawie I Ns 232/05 – k. 17;

- postanowienie Sądu Rejonowego Szczecin – Centrum w Szczecinie z dnia 4 stycznia 2013 roku w sprawie VIIIRNs 180/12 – k. 15, k.58, k.59.

-pismo (...) Szpitala Wojewódzkiego w G.z 03.03.2017 r. k. 49

-postanowienie Sądu Rejonowego Szczecin – Centrum w Szczecinie z dnia 17 października 2014 roku w sprawie VIIIRNs 198/14 – k. 16.

Dnia 25 lipca 2014 roku pomiędzy A. K. (pożyczkobiorcą), a (...) .H.U. (...) G. C. z siedzibą w T. zawarta została umowa pożyczki gotówkowej – (...), której przedmiotem było udzielenie pożyczki gotówkowej w kwocie 595 zł w okresie od dnia 25 lipca 2014 roku do dnia 21 sierpnia 2014 roku.

Całkowita kwota kosztów uzyskania pożyczki, na którą składały się kwota prowizji (30 zł) i kwota kosztów ustanowienia zabezpieczenia (115 zł) wynosiła 145 zł. (§ 7 pkt 3 umowy pożyczki).

Na mocy ww. umowy pożyczki pozwany uzyskał od powoda świadczenie pieniężne w wysokości 450 zł w gotówce.

W umowie zawarto postanowienie zgodnie z którym, w razie nie zwrócenia przez pożyczkobiorcę pożyczki w określonym w umowie terminie i powstania zadłużenia przeterminowanego, pożyczkodawca miał prawo wszcząć postępowanie windykacyjne, którego koszty obciążały dodatkowo pożyczkobiorcę (§10 umowy pożyczki).

Dowód:

-umowa pożyczki gotówkowej – (...) – k. 39 – 39 v.;

W związku z brakiem spłaty pożyczki w wyznaczonym terminie powód podjął czynności windykacyjne. W dniu 8 października 2014 r. sporządzono protokół windykacyjny, z którego wynika, że w dniach 8 października 2014 r., 28 listopada 2014 r. i 19 grudnia 2014 r. odwiedzono mieszkanie pozwanego, lecz go nie zastano i nie nawiązano z nim kontaktu.

Następnie pismem z dnia 2 października 2015 roku powód wezwał pozwanego A. K. do zapłaty kwoty 820,58 zł tytułem należności wynikającej z niespłaconej pożyczki gotówkowej z dnia 25 lipca 2014 roku, której termin zapłaty upłynął w dniu 21 sierpnia 2014 roku, w terminie 7 dni pod rygorem wszczęcia postępowania sądowego.

W ww. wezwaniu wskazano, że na żądaną kwotę składa się należność główna w kwocie 595 zł, odsetki umowne w wysokości czterokrotności stopy kredytu lombardowego NBP w kwocie 75,58 zł, koszty wezwania w kwocie 50 zł i koszty windykacji w kwocie 100 zł.

Koszty związane z niewykonaniem przez pożyczkobiorcę zobowiązania wynosiły zgodnie z zwartą umową pożyczki- za wezwanie do zapłaty-50 zł, za czynności windykacyjne- do 100 zł ( § 10 umowy pożyczki).

Dowód:

-umowa pożyczki gotówkowej – (...) – k. 39 – 39 v.;

-ostateczne wezwanie do zapłaty z dnia 2 października 2015 roku – k. 42-43;

-umowa pożyczki gotówkowej – (...) – k. 39 – 39 v.;

- niepodjęta korespondencja adresowana do pozwanego – k. 41;

-protokół windykacyjny – k. 40;

W okresie od 19 stycznia 2016 r. do 19 kwietnia 2017 r. zostały zapłacone cztery faktury w kwotach: 227,75 zł w dniu 11 marca 2016 r., 25,39 zł w dniu 3 października 2016 r., 244,97 zł w dniu 22 września 2016 r. i 30,41 zł w dniu 2 maja 2017 r. na rzecz E..

Dowód:

- lista faktur (...) k. 62 – 63.

Sąd Rejonowy zważył, co następuje:

Powództwo okazało się uzasadnione co do zasądzonej kwoty 450 zł wraz z odsetkami.

W przedmiotowej sprawie powód początkowo dochodził od pozwanego zapłaty kwoty 745 zł wraz z odsetkami umownymi, tytułem braku spłaty kwoty pieniężnej wynikającej z treści umowy pożyczki gotówkowej zawartej pomiędzy stronami w dniu 25 lipca 2014 roku.

Po wdaniu się w spór co do istoty sprawy kurator ustanowiony dla pozwanego wskazał, że pozwany został częściowo ubezwłasnowolniony z uwagi na chorobę psychiczną. Nadto wskazał, że przedmiotowa umowa pożyczki została zawarta z powodem w dniu 25 lipca 2014 roku, a więc już po dacie ubezwłasnowolnienia częściowego, wobec czego wymagała akceptacji jego kuratora prawnego, który takiej zgody nigdy nie wyraził. Wobec powyższego, w ocenie kuratora, powództwo powinno zostać oddalone w całości.

W kontekście powyższego, powód ograniczył powództwo i zmodyfikował treść swojego żądania w ten sposób, że ostatecznie wniósł o zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kwoty 450 zł, wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 25 lipca 2014 roku do dnia zapłaty.

W przedmiotowej sprawie nie ulegało wątpliwości Sądu, że zawarta przez pozwanego A. K. z powodem w dniu 25 lipca 2014 r. umowa pożyczki jest nieważna.

Zgodnie z art. 15 k.c., ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają m.in. osoby ubezwłasnowolnione częściowo. Art. 18 § 1 k.c. stanowi, że do ważności umowy, która została zawarta przez osobę ograniczoną w zdolności do czynności prawnych bez wymaganej zgody przedstawiciela ustawowego, zależy od potwierdzenia umowy przez tego przedstawiciela. W myśl zaś art. 20 k.c., osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może bez zgody przedstawiciela ustawowego zawierać umowy należące do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego.

Pozwany, który jest osobą częściowo ubezwłasnowolnioną, zawarł z powodem umowę pożyczki, której w okolicznościach przedmiotowej sprawy nie można zakwalifikować jako „należącej do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego”. Wobec braku zgody na zawarcie ww. umowy przez kuratora ustanowionego dla pozwanego i braku jej następczego potwierdzania, umowa pożyczki gotówkowej z dnia 25 lipca 2014 r. jest nieważna- przyznała to także strona powodowa w piśmie z dnia 20 marca 2017 r.

Niemniej jednak powód swoje roszczenie (po jego modyfikacji) wywodził z treści art. 410 w zw. art. 405 i nast. k.c.

W jego ocenie, pozwany jest zobowiązany do zwrotu na rzecz powoda kwoty 450,00 zł z tytułu nienależnie pobranego świadczenia. Powód podniósł bowiem, że na mocy ww. umowy pożyczki pozwany uzyskał od powoda w dniu 25 lipca 2014 r. świadczenie w wysokości 450 zł w gotówce, bowiem pozostała część kwoty pożyczki przeznaczona została na pokrycie prowizji oraz kosztów zabezpieczenia pożyczki.

W związku z oświadczeniem strony powodowej o ograniczeniu powództwa do kwoty 450 zł, Sąd na podstawie art. 203 § 1 i 2 k.p.c. w zw. z art. 355 k.p.c. - umorzył postępowanie co do kwoty 295 zł, nie widząc przeszkód co do takiego rozstrzygnięcia o których mowa w art. 203 § 4 k.p.c.

Stosownie bowiem do treści art. 203 § 1 k.p.c. pozew może być cofnięty bez zezwolenia pozwanego aż do rozpoczęcia rozprawy, a jeżeli z cofnięciem połączone jest zrzeczenie się roszczenia – aż do wydania wyroku. Nadto art. 355 § 1 i 2 k.p.c. stanowi, że sąd wydaje postanowienie o umorzeniu postępowania, jeżeli powód cofnął ze skutkiem prawnym pozew lub jeżeli wydanie wyroku stało się z innych przyczyn zbędne lub niedopuszczalne. Powód skutecznie cofnął pozew w zakresie żądania kwoty 295 zł. Co prawda powód nie zrzekł się roszczenia w tym zakresie, lecz ze względu na to, że cofnięcie nastąpiło przed rozpoczęciem rozprawy, nie była w tym zakresie wymagana zgoda pozwanego ( art.203 § 1 k.p.c.).

W ocenie Sądu, cofnięcie pozwu w niniejszej sprawie jest dopuszczalne w świetle treści art. 203 § 4 k.p.c., albowiem okoliczności sprawy nie wskazują na to, by było ono sprzeczne z prawem lub zasadami współżycia społecznego albo zmierzało do obejścia prawa.

Wobec powyższego orzeczono jak w punkcie II wyroku.

Jeśli zaś chodzi o uwzględnienie powództwa w pozostałej części, to w niniejszej sprawie nie budziło wątpliwości, że pomiędzy powodem a pozwanym doszło do zawarcia umowy pożyczki gotówkowej na mocy której pozwanemu została wypłacona „do ręki” kwota w wysokości 450 zł, stanowiąca różnicę pomiędzy kwota udzielonej pożyczki – 595 zł, a kosztami związanymi z udzieleniem pożyczki tj. prowizją i kwotą kosztów ustanowienia zabezpieczenia –145 zł. Niemniej jednak czynność ta w świetle art. 17 i 18 § 1 k.c. wymagała dla ważności zawartej umowy uzyskania zgody przedstawiciela ustawowego.

Oceniając zatem ważność przedmiotowej umowy, należy wskazać, że bezsprzecznie została ona zawarta w czasie, kiedy pozwany A. K. był już częściowo ubezwłasnowolniony postanowieniem Sądu Okręgowego w Szczecinie z dnia 8 listopada 2007 roku w sprawie I Ns 232/05, które uprawomocniło się z dniem 30 listopada 2007 roku.

Ubezwłasnowolnienie pozwanego skutkowało natomiast ograniczeniem jego zdolności do czynności prawnych. Jak zaś stanowi art. 17 k.c. , z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych do ważności czynności prawnej, przez którą osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych zaciąga zobowiązanie lub rozporządza swoim prawem, potrzebna jest zgoda jej przedstawiciela ustawowego. Ważność umowy, która została zawarta przez taką osobę bez wymaganej zgody przedstawiciela ustawowego, zależy od jej potwierdzenia przez tegoż przedstawiciela ( art. 18 § 1 k.c. ), bądź też przez samą osobę dokonującą czynności prawnej, już po uzyskaniu przez nią pełnej zdolności do czynności prawnych ( art. 18 § 2 k.c. ).

Jak już wyżej wskazano, pozwany A. K. bez wątpienia nie dysponował zgodą swojego kuratora na zawarcie przedmiotowej umowy pożyczki, zaś kurator dotychczas też jej nie potwierdził, a wręcz przeciwnie, w niniejszej sprawie kwestionował jej ważność.

Zatem skoro pozwany od listopada 2007 jako osoba częściowo ubezwłasnowolniona jest ograniczony w zdolności do czynności prawnych, stwierdzić należy, że zgodnie z treścią art. 18 k.c., umowa pożyczki gotówkowej z dnia 25 lipca 2014 roku jest nieważna, co jednakże nie wyklucza tego, że pozwany jest zobowiązany z tytułu nienależnie pobranego świadczenia.

Powód dochodził od pozwanego kwoty 450 zł tytułem nienależnie pobranego świadczenia, jakim było przekazanie pozwanemu powyższej kwoty w wyniku zawarcia umowy pożyczki gotówkowej z dnia 25 lipca 2014 roku.

Fakt wypłacenia przedmiotowej kwoty oraz brak jej zwrotu nie był w sprawie kwestionowany.

Kurator pozwanego, broniąc się przed żądaniem pozwu wywodził, że pozwany już dawno wydał wypłaconą kwotę na bieżące potrzeby, zwłaszcza na zakup żywności i opłaty mieszkaniowe, a konkretnie na zakup prądu i powołał się przy tym na treść art. 409 k.c.

Przepisem określającym materialnoprawne przesłanki zasadności powództwa o bezpodstawne wzbogacenie jest przepis art. 405 k.c., zgodnie z którym kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości.

Bezpodstawne wzbogacenie to odrębne zdarzenie prawne - obok czynności prawnych, czynów niedozwolonych- kreujące stosunek zobowiązaniowy. Zobowiązanie z bezpodstawnego wzbogacenia może powstać na skutek różnych zdarzeń. Zdarzenia te mogą być zależne lub niezależne od woli człowieka. Mogą one powstać w wyniku działania wzbogaconego, ale również wbrew jego woli, z jego dobrą lub złą wiarą. Mogą być również następstwem działań zubożonego, osób trzecich, a nawet sił przyrody. Bezpodstawne wzbogacenie, określane też terminem "niesłusznego" lub "nieuzasadnionego" wzbogacenia - polega na uzyskaniu korzyści majątkowej przez jedną osobę kosztem drugiej. Wzbogacenie oznacza więc albo zwiększenie aktywów, albo zmniejszenie pasywów wzbogaconego kosztem innej osoby. Innymi słowy, majątek wzbogaconego powiększa się o coś, o co nie powinien się powiększyć, albo nie pomniejsza się o coś, o co powinien się pomniejszyć. Pomiędzy zubożeniem jednej osoby a wzbogaceniem innej musi istnieć związek - współzależność pomiędzy powstaniem korzyści w majątku wzbogaconego a uszczerbkiem w majątku zubożonego. Ta współzależność polega przede wszystkim na tym, że zarówno korzyść, jak i uszczerbek są wynikiem jednego zdarzenia (vide: A. Rzetecka-Gil, Komentarz do art. 405 kodeksu cywilnego).

Z art. 405 k.c. wynikają cztery ogólne przesłanki powstania roszczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia (tzw. roszczenia kondykcyjnego): 1) wzbogacenie jednego podmiotu, które polega na uzyskaniu jakiejkolwiek korzyści majątkowej w dowolnej postaci; 2) zubożenie drugiego podmiotu polegające na poniesieniu efektywnego uszczerbku majątkowego; 3) związek pomiędzy wzbogaceniem a zubożeniem; 4) brak podstawy prawnej dla wzbogacenia (bezpodstawność wzbogacenia).

Brak podstawy prawnej wzbogacenia, który jest jego przesłanką, ujmowany jest w judykaturze i piśmiennictwie w sposób zobiektywizowany - jako brak tytułu prawnego, legitymizującego przesunięcie korzyści majątkowej do majątku wzbogaconego (przysporzenie majątkowe dokonywane jest bez prawnego uzasadnienia). Brak podstawy prawnej oznacza brak (lub odpadnięcie) "celu prawnego", czyli causa świadczenia. W judykaturze za ugruntowane należy uznać stanowisko, że tytułem prawnym, wyłączającym przyjęcie zaistnienia bezpodstawnego wzbogacenia jest czynność prawna, przepis ustawy, orzeczenie sądu lub decyzja administracyjna. ( vide: wyrok SN z dnia 17 listopada 1998 r., III CKN 18/98, LEX nr 479355).

Zgodnie z treścią art. 409 k.c., obowiązek wydania korzyści lub zwrotu jej wartości wygasa, jeżeli ten, kto korzyść uzyskał, zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, chyba że wyzbywając się korzyści lub zużywając ją powinien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu.

Zgodnie natomiast z treścią art. 410 k.c. :

§ 1. Przepisy artykułów poprzedzających stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego.

§ 2. Świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.

W przedmiotowej sprawy, skoro zawarta przez strony pożyczka jest nieważna, uzyskana przez pozwanego od powoda kwota 450 zł jest, w świetle art. 410 k.c., świadczeniem nienależnym.

Pozwany, uzyskując ww. kwotę, uzyskał na swoją rzecz pewne przysporzenie majątkowe.

Wzbogacenie ma miejsce wtedy, gdy majątek tego, kto uzyskał korzyść jest większy niż byłby, gdyby nie doszło do bezpodstawnego wzbogacenia. Dopóki istnieje wzbogacenie, istnieje obowiązek zwrotu korzyści lub jej równowartości.

Hipotezą art.409 k.c. objęte są jedynie te sytuacje, w których doszło do odpadnięcia wzbogacenia na skutek zużycia lub utraty korzyści.

Jak wynika z brzmienia powołanego przepisu, ustawodawca odróżnia tu korzyść czyli to, co wzbogacony uzyskał, od stanu wzbogacenia. W świetle przywołanego przepisu, możliwe są zatem takie sytuacje, gdy korzyść zostanie utracona lub zużyta w taki sposób, że ten kto ją uzyskał pozostanie wzbogacony.

W szczególności, wzbogacony jest nadal ten, kto za pieniądze stanowiące korzyść czy uzyskane w zamian korzyści albo w zamian za surogat nabył jakiś przedmiot mający określoną wartość majątkową. Nie można mówić o utracie wzbogacenia, gdy wzbogacony zużył korzyść w taki sposób, że zaoszczędził sobie wydatków z innych źródeł. A zatem, w przepisie art.409 k.c. , stanowiącym o zużyciu lub utracie korzyści, chodzi tylko o takie sytuacje, kiedy zużycie wzbogacenia nastąpiło bezproduktywnie, a więc bez uzyskania jakiegokolwiek ekwiwalentu czy też innej korzyści dla majątku wzbogaconego lub też utrata korzyści była przypadkowa np. kradzież, przypadkowe zniszczenie (tak między innymi wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 17 maja 2006 roku, I ACa 1354/05, LEX nr 215619; M. Nesterowicz (w:) Kodeks cywilny z komentarzem, pod red. J. Winiarza, Warszawa 1980, s. 370).

(…) Problem, który na tle art. 409 sprawia pojęcie zużycia lub wyzbycia się korzyści, jest o tyle istotny, że każde wyzbycie się uzyskanej korzyści, nawet na cele czysto konsumpcyjne (np. zakup żywności), oznacza poczynienie oszczędności w mieniu wzbogaconego (gdyby nie bezpodstawnie nabyta korzyść, wzbogacony pomniejszyłby swój majątek w celu pokrycia tych wydatków). Taka wykładnia prowadziłaby jednak do podważenia sensu art. 409 k.c., skoro według niej nie ma bezproduktywnego wyzbycia się korzyści. Dlatego też trafnie proponuje się wyróżnienie dwóch sytuacji. Po pierwsze, jeśli wzbogacony przeznaczył bezpodstawnie nabytą korzyść na pokrycie wydatków, które planował już przed uzyskaniem korzyści, wydatki takie uznaje się za produktywne (dotyczy to również wydatków, które powinien planować, nawet jeśli tego nie czynił, np. zapłata długów). Roszczenie restytucyjne w omawianym przypadku zatem nie wygasa. Po drugie, jeżeli wzbogacony zużył korzyść na pokrycie wydatków wcześniej niezamierzonych, dla poniesienia których impulsem stało się właśnie uzyskanie tej korzyści oraz jeżeli w zamian za te wydatki nie uzyskał żadnych surogatów, zużycie korzyści nastąpiło bezproduktywnie (np. nabycie korzyści jest powodem, który skłania wzbogaconego do odbycia nieplanowanej wcześniej podróży dookoła świata) (zob. P. Księżak, Bezpodstawne..., s. 143 i n.).

Nie można mówić o utracie wzbogacenia, jeśli wzbogacony zużył korzyść w taki sposób, że zaoszczędził sobie wydatku. Nie ulega wątpliwości, że wzbogacony jest nadal ten, kto zużył korzyść na pokrycie wydatków koniecznych, np. zapłatę długu czy podatku ( A. O. , Niesłuszne wzbogacenie, s. 342;

Konkludując, w świetle art. 409 k.c. , pozwany w niniejszej sprawie tylko wówczas mógłby zwolnić się z obowiązku zwrotu korzyści, gdyby wykazał, że zużycie korzyści uzyskanych na skutek wypłacenia mu kwoty 450 zł przez powoda, nie spowodowało trwałego wzbogacenia.

Kurator pozwanego broniąc się w tym procesie wywodził, że pozwany zużył wypłacone środki na bieżące wydatki takie jak zakup żywności, czy też prądu.

Skoro pozwany twierdził, że zużył uzyskaną pożyczoną od powoda kwotę 450 zł w taki właśnie sposób jak wyżej wskazano i że w związku z tym nie jest już wzbogacony, powinien powyższą okoliczność udowodnić, zgodnie z ogólną regułą dotyczącą rozkładu ciężaru dowodu w procesie, wyrażoną w art. 6 k.c.

W ocenie Sądu, pozwany nie zdołał tego uczynić.

Pozwany na poparcie swoich twierdzeń o zużyciu kwoty uzyskanej z pożyczki przedłożył jedynie wydruk ze strony internetowej E., z którego to wynika, że w okresie od 19 stycznia 2016 r. do 19 kwietnia 2017 r. zostało zapłacone cztery faktury w kwotach: 227,75 zł w dniu 11 marca 2016 r., 25,39 zł w dniu 3 października 2016 r., 244,97 zł w dniu 22 września 2016 r. i 30,41 zł w dniu 2 maja 2017 r. Z powyższego wydruku nie wynika jednak, kto te faktury zapłacił lub w imieniu kogo za te faktury zapłacono. W szczególności nie wynika, iżby za te faktury zapłacił pozwany lub w jego imieniu jego kurator. Co więcej, faktury te dotyczą okresu od 19 stycznia 2016 r. do 19 kwietnia 2017 r., zaś pożyczoną kwotę 450 zł pozwany otrzymał do dyspozycji w dniu 25 lipca 2014 r., a zatem prawie trzy lata wcześniej. Z tych względów, trudno dać wiarę, że uzyskaną z pożyczki w lipcu 2014 r. kwotę pozwany zużył właśnie na zapłatę rachunków za prąd w 2016 r. i w 2017 r. Tym samym stwierdzić należy, że pozwany nie zdołał w tym procesie wykazać, że uzyskaną z pożyczki od powoda kwotę rozdysponował w taki sposób, że nie jest już wzbogacony. Natomiast tylko wykazując ten fakt pozwany mógłby się zwolnić z konieczności jej zwrotu powodowi.

W okolicznościach przedmiotowej sprawy pozwany nie wykazał zatem- bo innych dowodów oprócz ww. wydruku ze strony internetowej E. nie przedstawił- na co wydatkował kwotę, którą uzyskał z tytułu pożyczki.

Nie mogło jednak doprowadzić do zastępowania przez Sąd niezbędnej inicjatywy dowodowej strony poprzez działanie Sądu z urzędu, gdyż naruszałoby to podstawową zasadę równości stron (vide postanowienie Sądu Najwyższego z 21 grudnia 1998r. sygn. akt III CKN 985/98, OSNC 1999/5/104). Przy rozpoznawaniu bowiem sprawy na podstawie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego rzeczą Sądu nie jest zarządzanie dochodzeń w celu uzupełnienia lub wyjaśnienia twierdzeń stron i wykrycia środków dowodowych pozwalających na ich udowodnienie ani też Sąd nie jest zobowiązany do przeprowadzania z urzędu dowodów zmierzających do wyjaśnienia okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy (art. 232 kpc). Obowiązek przeprowadzenia dowodów spoczywa na stronach ( art. 3 kpc), a ciężar udowodnienia faktów mających dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie (art. 227 kpc) spoczywa na stronie, która z faktów tych wywodzi skutki prawne ( art. 6 k.c.) (tak też wyrok Sądu Najwyższego z 17 grudnia 1996r. publ. OSNC 1997/6-7/76, wyrok Sądu Najwyższego z 5 listopada 1997r. publ. OSNC 1998/3/52, wyrok Sądu Najwyższego z 25 marca 1998r. publ. OSNC 1998/12/208).

Na marginesie tylko zauważyć można, że nawet gdyby istotnie pozwany przeznaczył uzyskaną z pożyczki kwotę na bieżące potrzeby, to przecież gdyby nie uzyskał świadczenia od powoda, musiałby poczynić oszczędności we własnym mieniu, co automatycznie spowodowałoby jego pomniejszenie, w celu pokrycia wskazanych wydatków. Natomiast, jak wyżej wskazano, nie można mówić o utracie wzbogacenia, jeśli wzbogacony zużył korzyść w taki sposób, że zaoszczędził sobie wydatku.

Skoro zatem nawet byłoby tak, jak twierdził kurator, że pozwany zużył wypłacone mu świadczenie na pokrycie swoich wydatków koniecznych i zaplanowanych (opłat eksploatacyjnych, zapłatę długu, zakup żywności), to w realiach niniejszej sprawy nie można mówić o utracie przez niego wzbogacenia, a wręcz przeciwnie, należy wskazać że w takiej sytuacji pozwany wobec zaoszczędzenia wydatków z własnego majątku był nadal wzbogacony.

Z powyższych względów Sąd uznał, że nie zaistniały okoliczności o których mowa w art. 409 k.c., tzn. że pozwany zużył lub utracił uzyskaną korzyść w taki sposób, że nie jest już wzbogacony. Wobec powyższego, Sąd uwzględnił żądanie pozwu w zakresie kwoty, jakiej po modyfikacji domagał się powód i w punkcie I wyroku zasądził od pozwanego A. K. na rzecz powoda (...) .H.U. (...) z siedzibą w T. kwotę 450 zł.

Roszczenie o odsetki znajduje swoje oparcie w treści art. 481 § 1 k.c., który stanowi, iż jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.

Kwota, od której powód domagał się odsetek ustawowych za opóźnienie wskazana została w treści pisma procesowego z dnia 20 marca 2017 roku i obejmowała okres począwszy od dnia 25 lipca 2014 roku. W tej dacie pozwany uzyskał od powoda świadczenie w wysokości 450 zł w gotówce , zatem wobec ustalenia iż owa kwota stanowiła świadczenie nienależne, pozwany obowiązany był do jego zwrotu już w dacie jego uzyskania. Już w dniu 25 lipca 2014 roku pozwany winien zatem zwrócić powodowi przedmiotową kwotę jako nienależną, co uzasadniało naliczanie odsetek od tego właśnie dnia.

Stąd też, żądaną przez powoda kwotę zasądzono z odsetkami ustawowymi liczonymi od dnia 25 lipca 2014 r. do dnia 31 grudnia 2015 r. i dalej z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia 1 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty;

Dodatkowo wskazać trzeba, że powodowi należą się odsetki ustawowe za opóźnienie, zgodnie ze znowelizowanym od dnia 1 stycznia 2016 r., przepisem art. 481 § 1 k.c.

Stan faktyczny w niniejszej sprawie Sąd ustalił na podstawie dowodów z dokumentów, których autentyczność nie była w toku procesu kwestionowana przez strony, nie budziła również wątpliwości Sądu.

O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 100 zd. 1 k.p.c., zgodnie z którym w razie częściowego uwzględnienia żądań, koszty będę wzajemnie zniesione lub stosunkowo rozdzielone.

Pełnomocnik powoda, wobec oświadczenia kuratora pozwanego o częściowym ubezwłasnowolnieniu A. K., ostatecznie ograniczył żądania pozwu i wniósł o zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kwoty 450 zł, wobec czego Sąd umorzył postępowanie co do żądania pozwu ponad tą kwotę. Tym samym uznać należało, że powód wygrał niniejszą sprawę w części, tj. co do kwoty 450 zł, zaś w pozostałym zakresie tj. co do kwoty 295 zł, sprawę wygrała strona pozwana.

Podkreślić należy, że cofnięcie w toku procesu żądania pozwu z innych przyczyn niż zaspokojenie roszczeń przez stronę pozwaną odpowiada sytuacji, w której strona powodowa przegrywa sprawę. Strona powodowa rezygnuje w ten sposób z dalszego popierania dotychczasowych żądań, co należy interpretować jako przegranie procesu. Wygrywającą spór jest w takim przypadku strona pozwana, która ma prawo żądać zwrotu poniesionych przez nią kosztów wywołanych wniesieniem pozwu przez podmiot, który następnie dobrowolnie zrezygnował z popierania swoich roszczeń przed Sądem. W niniejszym procesie pozwany nie zaspokoił roszczenia powoda. Należało zatem uznać, że strona powodowa jest stroną przegrywającą sprawę w zakresie cofniętego żądania pozwu obejmującego kwotę 295 zł wraz z odsetkami. Uznać zatem należało, że powód wygrał niniejszą sprawę w ok. 60 %, w pozostałym zaś zakresie- tym, w jakim żądanie pozwu zostało cofnięte, sprawę wygrał pozwany -tj . w ok. 40 %.

Na koszty procesu poniesione przez powoda złożyły się wynagrodzenie jego pełnomocnika w osobie radcy prawnego w kwocie 180 zł, obliczone na podstawie § 6 pkt 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28.09.2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U.2013.490 j.t.), a nadto opłata od pozwu w kwocie 30 zł oraz opłata skarbowa od pełnomocnictwa w wysokości 17 zł.

Pozwany natomiast nie poniósł żadnych kosztów procesu.

Po wzajemnej kompensacji ww. kosztów proporcjonalnie do wyników procesu, Sąd w punkcie III wyroku zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 137 zł tytułem zwrotu kosztów procesu (180 zł + 30 zł + 17 zł = 227 zł x 60% ≈ 137 zł.)