Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 marca 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący - Sędzia SA – Małgorzata Kuracka (spr.)

Sędzia SA – Krzysztof Tucharz

Sędzia SA – Aldona Wapińska

Protokolant: – sekretarz sądowy Paulina Czajka

po rozpoznaniu w dniu 29 marca 2017 r. w Warszawie

na rozprawie sprawy z powództwa Szpitala (...) Samodzielnego Publicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej w W.

przeciwko G. P.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 25 sierpnia 2015 r.

sygn. akt IV C 107/15

I  oddala apelację;

II  zasądza od Szpitala (...) Samodzielnego Publicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej w W. na rzecz G. P. kwotę 2700 zł (dwa tysiące siedemset złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt VI ACa 93/16

UZASADNIENIE

Powód Szpital (...) w W. wniósł o zasądzenie od G. P. kwoty 106 210,77 zł z ustawowymi odsetkami od dnia złożenia pozwu do dnia zapłaty.

Pozwany wnosił o oddalenie powództwa w całości.

Wyrokiem z dnia 25 sierpnia 2015 r. Sąd Okręgowy w Warszawie oddalił powództwo i zasądził od powoda na rzecz pozwanego kwotę 3617 zł tytułem kosztów procesu.

Sąd Okręgowy ustalił, iż G. P., prowadzący działalność gospodarczą pod firmą (...), zawarł w dniu 8 stycznia 2013 roku ze Szpitalem (...) w W. umowę sprzedaży odczynników histopatologicznych. Umowa została zawarta na okres od dnia 8 stycznia 2013 roku do dnia 7 stycznia 2014 roku. Zamawiający miał zapłacić za każdą częściową dostawę w terminie 90 dni od daty wykonania dostawy częściowej i doręczenia faktury. Wykonawca, poza zakazem zbywania wierzytelności, wynikających z umowy, nie mógł bez zgody zamawiającego uzyskać dodatkowego ubezpieczenia, gwarancji lub poręczenia spłaty wierzytelności od podmiotów trzecich. W przypadku naruszenia tego zakazu wykonawca miał zapłacić karę umowną w wysokości 5% wartości wierzytelności, objętych takim ubezpieczeniem lub poręczeniem, lecz nie mniej niż 10.000 złotych za każdy miesiąc obowiązywania umowy i konieczności dodatkowego jej rozliczania. Pismem z dnia 17 września 2013 roku (...) S.A. w Ł. poinformowała Szpital (...), że pomiędzy nią a G. P. w dniu 12 listopada 2012 roku została zawarta umowa w zakresie obsługi wierzytelności i udzieleniu poręczeń, która dotyczyła należności objętych fakturą numer (...) roku w wysokości 170,10 zł i fakturą numer (...) roku w wysokości 340,20 zł. W dniu 19 grudnia 2013 roku Szpital (...) obciążył G. P. kwotą 120.000 zł tytułem kary umownej zgodnie z § 5 ust. 4 i 5 umowy. Pismami z dnia 13 lutego 2014 roku, 28 marca 2014 roku i 9 czerwca 2014 roku Szpital (...) w trybie art. 498 § 1 k.c. dokonał kompensaty swoich należności jako bezspornych i wymagalnych z zobowiązaniami wobec G. P. – kwoty kompensaty 4.032,61 złotych, 8.055,62 zł i 1.701 zł. Szpital (...) wezwał G. P. do zapłaty kwoty 115.967,39 zł z tytułu naliczonej kary umownej w terminie 7 dni.

W rozważaniach prawnych Sąd Okręgowy zacytował jeszcze raz postanowienie umowy z dnia 8 stycznia 2013 r., zawarte w §5 ust. 4 , a dotyczące zakazu uzyskiwania bez zgody zamawiającego dodatkowego ubezpieczenia, gwarancji lub poręczenia spłaty wierzytelności od podmiotów trzecich oraz zawarte w §5 ust., z którego wynikała sankcja za naruszenie powyższego zakazu w postaci kary umownej w wysokości 5% wartości wierzytelności objętych takim ubezpieczeniem lub poręczeniem, lecz nie mniej niż 10 000zł za każdy miesiąc obowiązywania umowy i konieczności jej dodatkowego rozliczania. Sąd Okręgowy nie podzielił stanowiska pozwanego jakoby zapisy powyższe były nieważne jako sprzeczne z art. 5 k.c. i 3531 k.c., uznając iż w ramach swobody umów dopuszczalne było dokonanie takiego zastrzeżenia. Rozważane postanowienia nie naruszały też zasad współżycia społecznego ani nie zmierzały do obejścia prawa. Sąd podniósł, iż kwestia przelewu wierzytelności przysługujących w stosunku do zakładów opieki zdrowotnej bez zgody tych zakładów, była na tyle istotna, że ustawodawca uregulował ją w art. 54 ust. 5 ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 roku o działalności leczniczej (t.j. Dz. U. z 2013 roku, poz. 217). Przedmiotowe postanowienie umowne stanowi rozszerzenie zakazu ustawowego na inne czynności prawne, których dokonanie wymaga zgody, a które dotyczą obsługi wierzytelności szpitala przez podmioty trzecie. Istotą takiego postanowienia było to, aby wskutek dokonania takiej czynności prawnej, nie dochodziło do generowania dodatkowych kosztów związanych z obsługą wierzytelności przez podmiot trzeci, a nadto nie powstawały wątpliwości, kto rzeczywiście jest wierzycielem zakładu opieki zdrowotnej (strony mogły różnić się w ocenie skutków prawnych, jakie te czynności miały wywołać). W ocenie Sądu konieczność zabezpieczenia tych interesów powodowego zakładu opieki zdrowotnej uzasadniało zastrzeżenie kary umownej. Pozwany z kolei w toku niniejszego postępowanie nie przedstawił na tyle istotnego swojego naruszonego interesu, który mógłby świadczyć o skrajnym naruszeniu zasady równości stosunków, naruszeniu zasady ekwiwalentności prowadzącym do rażącego pokrzywdzenia jednej ze stron, rażącej dysproporcji świadczeń. Stąd też Sąd uznał, że zastrzeżenie przedmiotowej kary umownej nie było sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

Mimo powyższego, zdaniem Sądu, powództwo jednak nie zasługiwało na uwzględnienie. Po pierwsze nie doszło pomiędzy pozwanym a (...) S.A. w Ł. do zawarcia ważnej umowy gwarancji /poręczenia/, bo tylko ważna umowa rodziła obowiązek zapłaty kary umownej, o czym świadczyło sformułowanie „za każdy miesiąc obowiązywania takiej umowy”. Umowa poręczenia zawarta pomiędzy pozwanym a (...) Spółką Akcyjną w Ł. jest nieważna, jako naruszająca zakaz uregulowany w art. 54 ust. 5 ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 roku o działalności leczniczej (art. 54 ust. 6 tej ustawy). Sąd Okręgowy podzielił w tej kwestii ugruntowaną już linię orzecznictwa, iż umowa poręczenia należy do kategorii „czynności prawnych mających na celu zmianę wierzyciela samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej” w rozumieniu art. 54 ust. 5 powołanej ustawy i w związku z tym jest nieważna.

Po drugie, zdaniem Sądu, powód nie wykazał drugiej z przesłanek warunkujących powstanie obowiązku zapłaty kary umownej, tj. konieczności dodatkowego rozliczenia umowy poręczenia. W tym zakresie ograniczył się do twierdzeń, nie przedstawiając na tę okoliczność żadnych dowodów, a okoliczność ta została zakwestionowana przez pozwanego (k. 88). Rzeczą Sądu nie jest natomiast zarządzanie dochodzeń w celu uzupełnienia lub wyjaśnienia twierdzeń stron i wykrycia środków dowodowych pozwalających na ich udowodnienie, ani też Sąd nie jest zobowiązany do przeprowadzania z urzędu dowodów zmierzających do wyjaśnienia okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy. Obowiązek przedstawienia dowodów spoczywa na stronach (art. 3 § 1 k.p.c.), a ciężar udowodnienia faktów mających dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie spoczywa na stronie, która z faktów tych wywodzi skutki prawne. Natomiast same twierdzenia strony nie stanowią dowodu w postępowaniu cywilnym.

Po trzecie, w ocenie Sądu, powód nie przedstawił sposobu wyliczenia wysokości kary umownej, nie wskazał okresu obowiązywania umowy poręczenia, który był podstawą naliczenia kary umownej.

Niezależnie od powyższego Sąd Okręgowy wskazał, że nawet gdyby uznać, iż po stronie pozwanego powstał obowiązek zapłaty kary umownej to zasadny, zdaniem Sądu I instancji, byłby jego wniosek o miarkowanie tej kary. Przypominając przesłanki takiego działania Sąd uznał, że naliczona kara umowna w wysokości 120.000 zł jest rażąco wygórowana i prowadzi do wzbogacenia po stronie powoda. Umowa gwarancji zawarta pomiędzy pozwanym a (...) S.A. w Ł., w związku z którą naliczono karę umowną, dotyczyła wierzytelności objętych dwoma fakturami, opiewającymi na łączną kwotę 510,30 zł. Nie ulega przy tym wątpliwości, iż koszty ewentualnego dodatkowego rozliczania dwóch faktur, opiewających na tak niską kwotę, byłyby znacząco niższe niż naliczona kara umowna. Biorąc pod uwagę powyższe oraz funkcję przedmiotowej kary umownej (represyjną), należy przyjąć, że kara umowna w wysokości 10.000 zł jest wystarczająca do zrekompensowania ewentualnych kosztów dodatkowej obsługi długu i stanowi wystarczającą represję za nie wykonania zobowiązania polegającego na uzyskaniu zgody na zawarcie umowy gwarancji.

Sąd Okręgowy miał też na uwadze, że powód dokonał potrącenia przysługującej mu wierzytelności z tytułu kary umownej, z wierzytelnościami pozwanego z tytułu sprzedaży w łącznej kwocie 13.789,23 zł. Potrącenie było dopuszczalne w świetle art. 498 § 1 k.c., i doprowadziło do umorzenia w całości wierzytelności powoda z tytułu kary umownej w kwocie 10.000 zł (art. 498 § 2 k.c.).

Mając na uwadze powyższe Sąd na podstawie wyżej powołanych przepisów orzekł jak w punkcie I wyroku.

Koszty procesu Sąd zasądził od strony przegrywającej zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu.

Apelację od powyższego orzeczenia wniósł powód, który zaskarżając wyrok w całości, zarzucił:

1. Naruszenie prawa procesowego w rozumieniu art. 227 k.p.c. w związku z art. 258 k.p.c., polegające na oddaleniu wniosków dowodowych strony powodowej w zakresie przesłuchania świadków: K. M. i M. G. oraz wniosku dowodowego dotyczącego tzw. lustracji finansowej dotyczącej stosunków gospodarczych pomiędzy pozwanym i (...) S.A. w sytuacji, w której przeprowadzenie tych dowodów ma kluczowe znaczenie dla ustalenia w sprawie prawdy obiektywnej,w szczególności wykazania powiązań gospodarczych pomiędzy pozwanym i (...) S.A. rozpatrywanych w aspekcie zasadności oraz wysokości kary umownej należnej powodowi - stanowiącej przedmiot niniejszego postępowania.

2. Naruszenie zasady swobodnej oceny dowodów wyrażonej w art. 233 § 1 k.p.c., polegające na niedopełnieniu przez Sąd I instancji obowiązku pełnego, rzetelnego i wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie materiału dowodowego co spowodowało uznanie przez Sąd, że powód nie wykazał okresu obowiązywania umowy poręczenia zawartej pomiędzy pozwanym a (...) S.A.

3. Naruszenie prawa materialnego tj. art. 484 § 2 k.c., poprzez jego błędną wykładnię i przyjęcie, że w okolicznościach niniejszej sprawy kara umowna w zastrzeżonej przez powoda wysokości jawi się jako nieadekwatna, natomiast kara umowna w wysokości 10.000 zł jest wystarczająca do zrekompensowania ewentualnych kosztów dodatkowej obsługi długu i stanowi wystarczającą represję za nie wykonanie zobowiązania polegającego na uzyskaniu zgody na zawarcie umowy gwarancji, czym Sąd w sposób rażący naruszył kryteria miarkowania.

4. Błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę wydanego wyroku, który miał wpływ na treść tego orzeczenia polegający na przyjęciu, że:

a) skoro umowa zawarta przez pozwanego ze spółką (...) S.A. o współpracy w zakresie obsługi wierzytelności i udzielania poręczeń jest nieważna - to tym samym w ogóle nie ziściły się przesłanki warunkujące obciążanie pozwanego karą umowną - w sytuacji gdy zdaniem powoda ziszczenie się przesłanek zapłaty kary umownej następuję przez sam fakt zawarcia umowy przenoszącej wierzytelności na osoby trzecie bez zgody udzielonej przez podmiot tworzący szpital, bez względu na to czy ta umowa jest ważna czy nieważna.

b) istniała konieczności dodatkowego rozliczenia umowy poręczenia, która warunkowała powstanie obowiązku zapłaty kary umownej, w sytuacji, gdy zdaniem powoda celem zapisów umowy pomiędzy powodem a pozwanym było właśnie wyeliminowanie konieczności dodatkowego rozliczenia umowy poręczenia.

5. Naruszenie prawa procesowego w postaci art. 102 k.p.c. oraz art. 98 § 1 k.p.c., poprzez nieuwzględnienie wniosku o odstąpienie od obciążania w całości powoda kosztami procesu w sytuacji, w której bezsprzecznie zachodzą przesłanki do uwzględnienia powyższego wniosku w niniejszej sprawie.

Podnosząc powyższe skarżący wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku w całości i uwzględnienie powództwa w całości, względnie uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji wraz z pozostawieniem temu sądowi kwestii rozstrzygnięcia o kosztach postępowania. Nadto wnosił o zasądzenie kosztów procesu, w tym także kosztów zastępstwa procesowego według obowiązujących przepisów za obydwie instancje.

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył, co następuje.

Apelacja okazała się bezzasadna. Sąd Okręgowy dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych, które Sąd Apelacyjny przyjmuje za własne. Właściwa była również ocena prawna Sądu, w szczególności w zakresie niewykazania przesłanek dochodzonej kary umownej, naliczonej z uwagi na zawarcie umowy poręczenia. Nietrafny okazał się zarzut zawarty wpkt.1 petitum apelacji, a dotyczący niezasadnego, zdaniem strony powodowej, oddalenia wniosków o przeprowadzenie dowodu z zeznań świadków. Należy wskazać, iż wskazane okoliczności na które miały być przeprowadzone powyższe dowody nie były sporne, natomiast kwestia zasadności roszczenia należy do oceny Sądu, nie zaś świadków. Jeżeli chodzi o zarzut zawarty w pkt. 2 apelacji, to również jest on nietrafny. Należy podkreślić bowiem , iż strona powodowa, formułując roszczenie dotyczące kary umownej, już w nocie obciążeniowej do strony pozwanej winna wykazać przesłanki jej naliczenia. Tymczasem zarówno w nocie obciążeniowej, jak i później w toku postępowania przed Sądem I instancji, szpital nie wskazał, jaki okres obowiązywania umowy poręczenia, stanowiący podstawę naliczania kary umownej, przyjął jako parametr do swoich wyliczeń. Obowiązkowi temu nie czyni zadość próba wyjaśniania tej kwestii w apelacji. Wskazanie, iż chodziło co najmniej o okres roczny, nie jest precyzyjne, tym bardziej iż uprzednio, tj. na ostatniej rozprawie przed wydaniem wyroku przed Sąd I instancji nawet sam pełnomocnik strony powodowej nie był w stanie wyjaśnić, za jaki okres kara została wyliczona/ protokół rozprawy z dnia 25 sierpnia 2015 r./k. 88, k-89/.

Należy zauważyć ponadto, iż przesłanki i sposób wyliczenia roszczenia winien być znany stronie, która je formułuje na etapie jego zgłoszenia stronie przeciwnej, natomiast poszukiwanie uzasadnienia dochodzonego żądania ex post, tj. w toku postepowania apelacyjnego jest spóźnione. Niezależnie od tego z uzasadnienia apelacji wynika, iż sama strona powodowa nie była wskazać precyzyjnie powyższych przesłanek, posiłkując się nieostrym sformułowaniem „co najmniej 12 pełnych miesięcy”, nie wskazując o jaki konkretnie czasokres chodzi oraz jak w konsekwencji kara została wyliczona/ podzielenie liczby 120 000 zł przez 10 000 zł takiego precyzyjnego uzasadnienia i wyliczenia nie zastępuje/. Odnośnie zarzutu zawartego w pkt. 4 petitum apelacji wypada podnieść, iż w istocie dotyczy on nie tyle ustaleń faktycznych , co subsumpcji dokonanej przez Sąd w płaszczyźnie art. 483 k.c. i cytowanych przepisów umowy między stronami. Przechodząc do tej ostatniej kwestii /prawnomaterialnej oceny żądania/ należy wskazać, iż zasadnie Sąd I instancji przyjął, iż strona powodowa nie wykazała drugiej z przesłanek warunkujących powstanie kary umownej, o której mowa w § ust. 5 umowy, tj. konieczności dodatkowego rozliczenia umowy poręczenia. Skoro tak sformułowano tę przesłankę, to na stronie formułującej żądanie leżał obowiązek wykazania, że musiała dodatkowo tę umowę rozliczać, czasokresu tych rozliczeń i udowodnienia, iż poniosła określone wydatki z tego tytułu. Trudno jednak również uwierzyć, iż powód poniósł rozważane koszty, związane de facto z realizacją umowy poręczenia na kwotę 510, 30 zł. Temu obowiązkowi /wykazania powyższej przesłanki/ apelujący zatem w ogóle nie sprostał. Ponadto, jak wskazano wyżej, a co zasadnie zauważył Sąd I instancji, w ogóle nie zaoferował wyliczenia żądanego roszczenia. Rozumowanie takie nie zostało też przedstawione w apelacji, konstatacja, iż należy się domyślać, iż chodzi co najmniej o roczny okres umowy poręczenia w sposób oczywisty wymogów tych nie spełnia, niezależnie iż powoływanie nowych twierdzeń na etapie postępowania apelacyjnego jest w świetle art. 381 k.p.c. nieskuteczne.

Dodatkowo należało podnieść, iż umowa zawarta pomiędzy pozwanym a (...) S.A. była nieważna , jako naruszająca zakaz zawarty w art. 54 ust. 5 ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej, wobec treści art. 56 ust. 6 tej ustawy. W tej sytuacji posiłkowanie się w §5 ust. 5 umowy sformułowaniem „każdy miesiąc obowiązywania takiej umowy” jest teoretycznie nawiązaniem do pojęcia /zbioru/ pustego, gdyż trudno konstruować tezę o obowiązywaniu umowy nieważnej. Niemożliwe zatem byłoby wyliczenie żądania. Można jednak bronić poglądu, iż dla potrzeb naliczania kary chodzi o potencjalne, założone przez układające się strony, obowiązywanie umowy/ w sensie czasokresu na który opiewała/, która to czynność okazała się jednak nieważna. Ten ostatni pogląd Sąd Apelacyjny podziela. Kwestia ta jednak jest bez znaczenia, skoro nie wykazano wyżej wskazanych przesłanek powstania roszczenia w przedmiocie kary umownej, a zatem powództwo oparte na treści art. 483 § 1 k.c. w zw. §5 ust. 4 i 5 umowy już z tych przyczyn podlegało oddaleniu. Bezprzedmiotowe jest w konsekwencji odnoszenie się do zarzutu naruszenia art. 484§2 k.c. Jeżeli chodzi natomiast o zarzut naruszenia art. 102 k.p.c. to okazał się on całkowicie chybiony. Strona powodowa przegrała proces, a zatem winna ponieść jego koszty zgodnie z regulacją art. 98§ 1 i 3 k.p.c. Natomiast stosownie do treści art. 108 u.k.s. częściowe zwolnienie powoda od kosztów nie zwalnia go od zwrotu kosztów procesu przeciwnikowi. Należało mieć również na uwadze, iż strona powodowa konstruując roszczenie i decydując się na dochodzenie go na drodze sądowej winna przemyśleć jego zasadność, również w kontekście obciążenia ewentualnymi kosztami procesu w przypadku jego nieuwzględnienia. Okoliczność, iż jest placówką budżetową, leczącą w ramach kontraktów z NFZ /i ma ograniczone możliwości prowadzenia działalności komercyjnej/ nie zwalnia jej od racjonalnego gospodarowania przyznanymi środkami.

Mając powyższe na uwadze Sąd Apelacyjny orzekł na podstawie art. 385 k.p.c. jak w sentencji. Orzeczenie o kosztach postępowania apelacyjnego wydanego zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik postępowania uzasadnia treść art. 108 § 1 k.p.c. w zw. art. 98 § 1 i 3 k.p.c.