Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 czerwca 2017 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie XIII Wydział Ubezpieczeń Społecznych w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 26 czerwca 2017 r. w Warszawie

na rozprawie sprawy (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z.

o zwrot nienależnie wypłaconych świadczeń

na skutek odwołania (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z.

z dnia 12 września 2016 r. (...)

1.  zmienia zaskarżoną decyzję w ten sposób, że nie zobowiązuje (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W. do zwrotu nienależnie wypłaconego świadczenia za lipiec 2016 r. w kwocie (...),41 (cztery tysiące sto sześćdziesiąt cztery 41/100) złotych z odsetkami,

2.  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z. na rzecz (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W. kwotę 360 (trzysta sześćdziesiąt) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu.

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z. decyzją z dnia 12 września 2016 r. zobowiązał (...) Bank (...) S. A. w P. do zwrotu nienależnego świadczenia za okres od 1 lipca 2016 r. do 31 lipca 2016 r. w kwocie 4.164,41 zł.

Odwołanie od powyższej decyzji złożyła (...) Bank (...) S.A. w W., wnosząc o jej zmianę w całości w ten sposób, że nie jest ona zobowiązana do zwrotu kwoty przekazanego świadczenia w wysokości 4.164,41 zł oraz o zasądzenie od organu rentowego na jej rzecz kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.. W uzasadnieniu odwołująca się spółka wskazała, iż w jej ocenie świadczenie, które wpłynęło na rachunek zmarłego świadczeniobiorcy R. Z. nie podlega zwrotowi, gdyż rachunek ten był rachunkiem wspólnym prowadzonym dla R. Z. i M. Z. (1). R. Z. zmarł 28 czerwca 2016 r., zaś M. Z. (2) 2 lipca 2014 r., o czym odwołująca się po raz pierwszy powzięła wiadomość z pisma organu rentowego. Spółka podkreśliła, iż z orzecznictwa Sądów wynika, iż nie jest ona zobowiązana do zwrotu należności, które wpłynęły na rachunek będący rachunkiem wspólnym.

Organ rentowy w odpowiedzi na odwołanie wniósł o oddalenie odwołania.

Sąd Okręgowy rozpoznając sprawę ustalił, co następuje:

Decyzją z dnia 27 lutego 1992 r. przyznano R. Z. prawo do renty. Organ rentowy ustalił stały termin płatności renty na 10 dzień każdego miesiąca. ( k. 18 a.r.) Świadczenie było wypłacane R. Z. na rachunek bankowy w Banku (...) S.A.. (k. 97 a.r.) Rachunek ten był rachunkiem wspólnym R. Z. i M. Z. (1). (bezsporne)

M. Z. (2) zmarła w dniu 2 lipca 2014 r., zaś R. Z. zmarł w dniu 28 czerwca 2016 r., o czym organ rentowy powziął wiadomość w dniu 13 lipca 2016 r. (k. 254 a.r.)

Renta za okres od dnia 1 lipca 2016 r. do 31 lipca 2016 r. w łącznej kwocie 4.164,41 zł została przekazana na rachunek bankowy, którego współposiadaczem był R. Z..

Organ rentowy w dniu 18 lipca 2016 r. zwrócił się do Banku (...) S.A. o zwrot świadczenia za okres od dnia 1 lipca 2016 r. do 31 lipca 2016 r. w łącznej kwocie 2.741,33 zł. (k. 256 a.r.) Z uwagi na fakt, iż w piśmie tym organ rentowy podał błędne dane, w dniu 29 lipca 2016 r. ponownie zwrócił się do banku, o zwrot świadczenia za okres od dnia 1 lipca 2016 r. do 31 lipca 2016 r. w łącznej kwocie 4.164,41 zł. (k. 260 a.r.)

Bank w dniu 27 lipca 2016 r. poinformował organ rentowy, iż nie może zrealizować zwrotu świadczenia, ponieważ rachunek, na który wypłynęło świadczenie był rachunkiem wspólnym. (k. 261 a.r.)

Pismem z dnia 26 sierpnia 2016 r. organ rentowy ponownie wezwał bank do zwrotu kwoty 4.164,41 zł, wskazując, iż współposiadaczka rachunku bankowego M. Z. (2) zmarła w dniu 2 lipca 2014 r. (k.270 a.r.)

Bank w dniu 1 września 2016 r. ponownie odmówił zwrotu świadczenia. (k. 271 a.r.)

Zaskarżoną decyzją z dnia 12 września 2016 r., Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z. zobowiązał Bank (...) S.A. do zwrotu świadczenia w kwocie 4.164,41 zł za okres od dnia 1 lipca 2016 r. do 31 lipca 2016 r. (k. 274 a.r.)

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie dokumentów zebranych w aktach sprawy oraz w aktach rentowych. Dokumenty te nie były kwestionowane przez żadną ze stron. Sąd nie znalazł podstaw do podważenia autentyczności i rzetelności sporządzenia wskazanych wyżej dokumentów.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Z. z ustalonym stanem faktycznym sprawy R. Z. zmarł dnia 28 czerwca 2016 r., a więc w oparciu o art. 101 pkt 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2016 r. poz. 887) nie nabył prawa do wypłaty renty za sporny okres od 1 lipca 2016 r. do 31 lipca 2016 r. a wprost przeciwnie - wraz z jego zgonem ustało prawo do emerytury. Świadczenie wypłacone przez organ rentowy za miesiąc przypadający po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć świadczeniobiorcy, ma zatem charakter świadczenia wypłaconego nienależnie.

Takim nienależnym świadczeniem jest także to, które zostało przekazane przez organ rentowy na rachunek, którego współposiadaczem był R. Z..

W pierwszej kolejności należało wykluczyć odpowiedzialność banku prowadzącego rachunek wspólny dla R. i M. Z. (3) z treścią przepisu art. 138a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych bank i spółdzielcza kasa oszczędnościowo - kredytowa są zobowiązane zwrócić Zakładowi kwoty świadczeń przekazane na rachunek w banku lub spółdzielczej kasie oszczędnościowo - kredytowej za miesiące następujące po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć świadczeniobiorcy.

Analogiczną regulację zawiera art. 55 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe, który stanowi, że w przypadku śmierci posiadacza rachunku, bank jest obowiązany wypłacić z tych rachunków kwotę równą wpłatom na rachunki dokonanym przez organ wypłacający świadczenie z ubezpieczenia społecznego, które nie przysługiwały za okres po śmierci posiadacza rachunku, wskazaną we wniosku organu wypłacającego to świadczenie skierowanym do banku wraz z podaniem numerów rachunków, na które dokonano wpłat. Ustęp 3 wskazanego artykułu statuuje przesłanki zwolnienia się banku ze wskazanego obowiązku, a mianowicie, bank jest zwolniony od wypłaty pełnej lub częściowej kwoty, o której mowa w ust. 1 pkt 2, jeżeli przed otrzymaniem wniosku organu wypłacającego świadczenie lub uposażenie dokonał z tych rachunków wypłat innym uprawnionym osobom, które to wypłaty nie pozwalają zrealizować wniosku w całości lub części, oraz w terminie 30 dni od otrzymania wniosku poinformuje o tym ten organ, wraz ze wskazaniem osób, które pobrały wypłaty.

Przepis art. 57 prawa bankowego stanowi natomiast, że art. 55 ust. 1 nie dotyczy rachunku wspólnego, którego definicja znajduje się w art. 51 cytowanej ustawy. Zgodnie z tym przepisem jest to rachunek bankowy prowadzony dla kilku osób fizycznych albo kilku jednostek samorządu terytorialnego.

Z uwagi na powyższe regulacje oraz okoliczności sprawy, tj. ustalenie, że kwota, której zwrotu domaga się organ rentowy, została przekazana na rachunek wspólny, uzasadnione jest zwolnienie banku z obowiązku zwrotu świadczenia. Celem regulacji wynikającej z art. 138a ustawy o FUS jest umożliwienie organowi rentowemu odzyskania świadczeń, które zostały wypłacone pomimo ustania do nich prawa, a nie ma podstaw, aby uznać, że pobrała je jakakolwiek inna osoba. W rozpoznawanej sprawie taki warunek nie zachodzi, bowiem do korzystania z konta uprawniony jest mąż zmarłej ubezpieczonej.

W ocenie Sądu brak jest podstaw do przyjęcia, że z dniem śmierci M. Z. (4) rachunek wspólny został automatycznie przekształcony w rachunek indywidualny prowadzony dla R. Z.. Ani Kodeks cywilny ani Prawo bankowe nie zawierają przepisów regulujących sytuację prawną rachunku wspólnego w razie śmierci współposiadacza. W związku z tym, kwestia ta powinna zostać unormowana w umowie rachunku. W tym zakresie zdają się możliwe do przyjęcia rozwiązania przewidujące albo przekształcenie umowy rachunku wspólnego w rachunek indywidualny (o ile pozostała tylko jedna osoba dotychczas będąca współposiadaczem), albo też rozwiązanie umowy (wraz z zawarciem postanowienia o podziale środków w częściach równych między pozostałych przy życiu współposiadaczy i spadkobierców zmarłego). Sąd nie dysponował umową rachunku bankowego ani regulaminem dotyczącym tego typu rachunków w odwołującym się banku. Problemu tego, jak już wspomniano, nie regulują także przepisy Kodeksu cywilnego. Nadto w w/w aktach wskazane są przyczyny rozwiązania umowy rachunku bankowego, przy czym jednocześnie nie ma wśród nich wyszczególnionej śmierci posiadacza rachunku.

Zobowiązania z reguły nie wygasają wskutek śmierci czy to dłużnika, czy wierzyciela; w większości bowiem wypadków w miejsce zmarłego wstępują jego spadkobiercy. Niemożność wstąpienia spadkobierców w miejsce strony stosunku zobowiązaniowego, a tym samym wygaśnięcie zobowiązania może wynikać z:

- umowy stron, np. przy zleceniu (art. 747 i 748 KC);

- z natury i celu zobowiązania, jak np. przy umowie dożywocia (art. 908 KC i nast.), umowie o pracę wobec śmierci pracownika;

- z ustawy, np. gdy chodzi o zobowiązania odszkodowawcze z tytułu czyny niedozwolonego oparte na art. 445 § 1 i 2 KC.

Do spadku nie należą prawa i obowiązki przechodzące na określone osoby, niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami (art. 922 § 2 KC), co przewidują np.: art. 691 KC, art. 136 ust. 1 ustawy emerytalno-rentowej.

Wyżej wskazane okoliczności nie zachodzą w sprawie, nie ma zatem podstaw, by twierdzić, że z chwilą śmierci posiadacza lub współposiadacza umowa rachunku bankowego wygasa, a wspólny rachunek przekształca się z mocy prawa w konto indywidualne. Zasada dziedziczności praw i obowiązków ze stosunków zobowiązaniowych doznaje, co prawda, pewnych ograniczeń, np. wówczas gdy spełnienie lub przyjęcie świadczenia zależy od osobistych przymiotów dłużnika lub wierzyciela, jednak umowa o prowadzenie rachunku bankowego nie zawiera tych osobistych elementów. Nie ma podstaw, by wyłączyć zastosowanie ogólnych reguł dziedziczenia zawartych w art. 922 § 1 KC przy stosunku zobowiązaniowym, jakim jest umowa o prowadzenie rachunku bankowego.

Z uwagi na powyższe stwierdzić należy, że mimo śmierci jednego ze współposiadaczy rachunku wspólnego, nie traci on charakteru rachunku wspólnego, choć jego posiadaczem jest tylko jedna osoba.

Bez wątpienia należało zatem uznać, iż po śmierci M. Z. (4), rachunek, na który organ rentowy przelewał R. Z. jego świadczenie rentowe, nadal należało traktować jako rachunek wspólny.

W niniejszej sprawie bank prowadzący wspólny rachunek, na który organ rentowy przelał sporne świadczenie, był zwolniony od zwrotu tego świadczenia, ponieważ rachunek bankowy, na który organ rentowy wpłacił nienależne świadczenia był rachunkiem wspólnym.

Stanowisko powyższe znajduje potwierdzenie w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 13 czerwca 2006r. II UZP 7/06, w której wskazano, że dokonana po śmierci posiadacza rachunku bankowego, który jest rachunkiem wspólnym, wypłata z tego rachunku, obejmująca świadczenie emerytalne przekazane za okres po śmierci uprawnionego, nie nakłada na bank obowiązku zwrotu organowi rentowemu kwoty przekazanej na ten rachunek bankowy.

Z tych względów Sąd Okręgowy na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. orzekł, jak w pkt 1 sentencji wyroku.

O kosztach Sąd orzekł na podstawie art. 98 k.p.c. w zw. z § 9 ust. 2 i § 15 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z dnia 5 listopada 2015 r.)

SSO Rafał Młyński

Zarządzenie: odpis wyroku z uzasadnieniem doręczyć ZUS (z pouczeniem) i pełnomocnikowi odwołującej się spółki.