Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 listopada 2002r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach I Wydział Cywilny

w składzie :

Przewodniczący Sędzia SA Zofia Kawińska -Szwed (spr)

Sędzia SA Monika Dembińska

Sędzia SO del. Joanna Skwara

Protokolant Izabela Kotas

po rozpoznaniu w dniu 16 października 2002r. w Katowicach

na rozprawie

sprawy z powództwa K. K. (1) i S. K.

przeciwko (...) w W.

o zobowiązanie do wykupienia nieruchomości

na skutek apelacji powodów

od wyroku Sądu Okręgowego w Katowicach

z dnia 11 czerwca 2002r., sygn.akt I C 1277/98

o d d a l a apelację oraz wniosek pozwanego o zasądzenie

kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn.akt I ACa 1156)02

UZASADNIENIE

Powódka K. K. (1) pozwem z dnia 16 czerwca 1994r. wniosła o zobowiązanie pozwanego do usunięcia względnie przestawienia linii wysokiego napięcia 400 KV B. - S. w okolicy działki zabudowanej położonej w J. , ul . (...), stanowiącej własność powódki, ewentualnie o zobowiązanie pozwanego do złożenia oświadczenia woli w przedmiocie nabycia od powódki tejże działki za wynagrodzeniem odpowiadającym wartości tej działki oraz znajdujących się na niej budynków.

W uzasadnieniu powódka podała, iż jest właścicielką działki położonej w J., ul . (...). W 1986r. w odległości około 7 metrów od jej domu wybudowano linię wysokiego napięcia 400 KV której odległość - zgodnie z obowiązującymi przepisami wynosić powinna 33 metry. Mimo zainstalowania specjalnych ekranów - nie są one w pełni skuteczne, wobec czego na działce powódki występuje pole elektryczne o natężeniu szkodliwym dla życia i zdrowia.

Na rozprawie w dniu 26 marca 1997r. powódka sprecyzowała żądanie pozwu domagając się przesunięcia linii wysokiego napięcia lub wykupu przez pozwanych zabudowanej nieruchomości.

W odpowiedzi na pozew pozwany (...) S.A. w B. wniósł o oddalenie powództwa wobec braku legitymacji biernej, bowiem przedmiotową linię pozwany przekazał w dniu 6 lipca 1993r. (...) S.A. w K..

Wezwana do udziału w sprawie pozwana - (...) S.A. (...) w K. wniosło oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów.

Pozwana uznała swoją legitymację bierną do występowania w sprawie ale zarzuciła, że usytuowanie linii wysokiego napięcia nie przeszkadza w swobodnym korzystaniu z własności powoda.

Wyrokiem z dnia 9 kwietnia 1997r. Sąd Okręgowy w Katowicach oddalił powództwo. W uzasadnieniu wyroku Sąd wskazał, że oparł się na opinii biegłego dr. inż. M. G., z której jednoznacznie wynika, że wytwarzane przez linię wysokiego napięcia pole elektromagnetyczne w żaden sposób nie uniemożliwia bezpiecznego korzystania z domu powódki. Uznając, że występujące wytwarzanie przez linię emisje nie naruszają możliwości bezpiecznego zamieszkiwania przez powódkę w swym domu - może ona korzystać z nieruchomości zgodnie z jej społeczno-gospodarczym przeznaczeniem. Zdaniem Sądu społeczno - gospodarczym przeznaczeniem linii wysokiego napięcia jest zaspokojenie potrzeb ludności w zakresie energii elektrycznej, przy czym występujące przy przesyłaniu energii niedogodności - jeżeli nie zagrażają życiu i zdrowiu ludzi; nie są nadmierne muszą - być przez nich znoszone.

Apelację od powyższego wyroku wniosła powódka.

Rozpoznając apelację Sąd Apelacyjny w Katowicach wyrokiem z dnia 23 grudnia 1997r. uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji.

Sąd Apelacyjny podzielił zawarty w apelacji powódki o ile dotyczy ewentualnego naruszenia przez pozwanego prawa własności powódki przez usytuowanie w określonym miejscu linii wysokiego napięcia.

Zwrócił Sąd Apelacyjny uwagę na prawa właściciela w zakresie dysponowania swoją własnością i brak dowodów by pozwany miał jakiekolwiek prawo do nieruchomości powódki, podczas gdy w procesie negatoryjnym na pozwanym spoczywa ciężar udowodnienia, iż naruszenie własności nie było bezprawne. Zdaniem Sądu Apelacyjnego koniecznym są także ustalenia pozwalające na zastosowanie właściwych przepisów prawa materialnego w kontekście przepisów art. 140 k.c. i art. 222 § 2 k.c.

Pismem procesowym z dnia 27 września 1999r. powódka podtrzymała roszczenie o wykup nieruchomości za kwotę 134.821,00 zł. ustaloną przez powołanego w sprawie biegłego W., dodatkowo rozszerzyła żądanie pozwu i wniosła o zasądzenie od pozwanego odszkodowania za bezumowne korzystanie z nieruchomości stanowiącej jej własność od roku 1986 w kwocie 7.500 zł. oraz zasądzenia od pozwanego kwoty 80.000 zł. tytułem zadośćuczynienia za ograniczenie w korzystaniu z nieruchomości. W przypadku, gdyby pozwany nie zgodził się na wykup terenu, powódka wniosła o przywrócenie stanu poprzedniego poprzez przesunięcie linii energetycznych oraz zasądzenie na jej rzecz zadośćuczynienia jak wyżej.

W piśmie procesowym z dnia 7 lutego 2000r. o to samo roszczenie wystąpił S. K. - małżonek powódki, który wstąpił do sprawy w charakterze powoda.

Ostatecznie powodowie swoje żądanie sprecyzowali na rozprawie w dniu 14 maja 2002r., żądając zobowiązania pozwanego do złożenia oświadczenia woli w przedmiocie wykupu ich nieruchomości za kwotę 258.095 zł., na którą składa się : wartość budynku obliczona przez biegłego W. na kwotę 217.211 zł. oraz wartość 3 działek o powierzchni (...) m 2 za kwotę 40.884 zł. ( liczona po 12 zł za m ²) . Nadto domagali się zasądzenia kwoty 4.360,96 zł. stanowiącej czynsz dzierżawny liczony 16 lat za korzystanie z 3 działek przez pozwanego.

Po ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Okręgowy umorzył postępowanie w zakresie ograniczonego powództwa, w pozostałej części je oddalił oraz odstąpił od obciążenia powodów kosztami na rzecz Skarbu Państwa i nie obciążył kosztami zastępstwa procesowego. Powyższe rozstrzygnięcie Sąd oparł na ustaleniach :

Powodowie - K. i S. małżonkowie K. są właścicielami nieruchomości położonych w J. ul . (...).

Bezspornym jest, że w 1986r. w niedalekiej odległości od domu powodów wybudowana została linia wysokiego napięcia 400 KV T. - T. i T. - R.. Słup linii dwutorowej posadowiony jest poza nieruchomością powodów lecz w bliskiej jej odległości, natomiast linie wysokiego napięcia przebiegają przez wskazaną nieruchomość. Ze względu na występujące w tym miejscu pole elektryczne pomiędzy linią a budynkiem zainstalowano specjalne ekrany ochronne mające zmniejszać natężenie tegoż pola.

W odległości 18 metrów od zabudowań powódki nie występuje pole elektromagnetyczne, uzasadniające ograniczenie przebywania osób na tym terenie, zaś powyżej tej odległości znajduje się strefa ochronna, gdzie przebywanie ludzi jest ograniczone do 8 godzin na dobę i gdzie nie mogą się znajdować budynki mieszkalne.

Na posesji powódki maksymalne natężenie pola elektrycznego wynosi 0,3 KV/m zaś pod linią wysokiego napięcia 2,4 KV/m.

Decyzją Nr 105)82 z dnia 8 marca 1982r. Pierwszy Przewodniczący Komisji Planowania przy Radzie Ministrów ustalił lokalizację linii elektroenergetycznej 400 KV B. - S. i jej trasę. Decyzją z dnia 19 marca 1982r. Wojewódzki Zarząd Urbanistyki i Architektury w K. działający z upoważnienia Wojewody zatwierdził plan realizacyjny linii, w ramach zatwierdzonych planów miast i gmin województwa (...) , a decyzją z dnia 30 grudnia 1982r. udzielił pozwolenia na budowę linii energetycznej Zakładowi (...).

Położenie sieci jest zgodne z ustaleniami planu zagospodarowania przestrzennego miasta J., zatwierdzonego uchwałą Nr XVIII/64/79 Wojewódzkiej Rady Narodowej z dnia 15 stycznia 1979r.

Przy podejmowaniu decyzji o ustaleniu lokalizacji i pozwolenia na budowę - cała nieruchomość powodów znajdowała się w strefie wysokich napięć.

Sposób i zakres przeprowadzenia linii energetycznych został zobrazowany na mapach dołączonych do opinii biegłego M. W. . Wynika z nich, że linie energetyczne przebiegają nad posesją powodów, przez wszystkie 3 działki aczkolwiek w różnej odległości od domu mieszkalnego.

Powodowie złożyli do akt odpis pisma Zakładów (...) z 30 czerwca 1986r. skierowanego do P. O. E. w K., że zaprojektowany sposób ekranowania budynku powodów nie jest w pełni skuteczny i wnioskuje się przeznaczyć budynek do wykwaterowania.

Powódka również otrzymała pismo z Urzędu Miejskiego w J. z 13 sierpnia 1993r., w którym odmówiono zgody na podniesienie lub rozbudowę budynku w kierunku linii 400 KV, natomiast wyrażono zgodę na prace remontowe w istniejących gabarytach.

Powołany w sprawie biegły M. W. zwrócił uwagę na nieustający hałas wytwarzany przez przepływającą liniami energię , przekraczający - zdaniem biegłego - dopuszczalne normy. Oszacował jednocześnie wartość nieruchomości powodów przy przyjęciu stopnia zniszczenia na kwotę 134.821 zł. i wskazał na ogromny koszt przesunięcia linii energetycznej w inne miejsce.

Powołany w sprawie zespół biegłych lekarzy z Instytutu Medycyny Pracy w S., po przebadaniu stanu zdrowia powodów stwierdził, że żadne ze schorzeń powodów nie można wiązać w aspekcie przyczynowo-skutkowym z szeroko pojętym oddziaływaniem linii wysokiego napięcia przebiegającej przez teren nieruchomości.

Powodowie twierdzą, że nie mają możliwości swobodnego korzystania z nieruchomości z przyczyn leżących po stronie pozwanego.

Linia dwutorowa 400 KV, w miejscu największego zbliżenia wynosi 7,5 m. Tuż przy budynku znajdują się przewody ekranu ochronnego.

Sąd Okręgowy zważył co następuje :

Powodowie domagają się zobowiązania pozwanego do wykupu ich nieruchomości. Wskazują art. 231 § 2 k.c. jako podstawę ich żądania. Urządzenia nie wzniesiono na gruncie powodów, ale linia wysokiego napięcia przebiega nad ich nieruchomością i - zdaniem powodów - uniemożliwia właściwe korzystanie z nieruchomości.

Zgodnie z art. 124 pkt 5 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997r. o gospodarce nieruchomościami - jeżeli założenie lub przeprowadzenie ciągów, przewodów i urządzeń służących do przesyłania płynów, pary, gazów , energii elektrycznej - a także innych podziemnych lub naziemnych obiektów i urządzeń uniemożliwia właścicielowi albo użytkownikowi wieczystemu dalsze prawidłowe korzystanie z nieruchomości w sposób dotychczasowy albo w sposób zgodny z jej przeznaczeniem, właściciel lub użytkownik wieczysty może żądać, aby odpowiednio wojewoda lub występujący z wnioskiem o zezwolenie , o którym mowa w ust.2 nabył od niego na rzecz Skarbu Państwa , w drodze umowy, własność albo użytkowanie wieczyste nieruchomości.

Z uchwały Sądu Najwyższego dnia 27 lutego 2002r. (sygn. III CZP 1)02) - do dnia wyroku nie publikowanej - wynika, że podstawą prawną domaganie się wykupu jest cytowany wyżej art. 124 ust. 5 ustawy o gospodarce nieruchomościami.

Art. 124 ust. 5 ustawy jest bowiem przepisem szczególnym w stosunku do art. 231 § 2 k.c.

Powódka wystąpiła w pozwie z żądaniem alternatywnym natomiast wspólnie i ostatecznie powodowie wystąpili wyłącznie o wykup nieruchomości.

Zatem ich żądanie należy rozpoznawać w oparciu o art. 124 pkt 5 ustawy o gospodarce nieruchomościami.

Nabycie nieruchomości na rzecz Skarbu Państwa jest uzasadnione tym, że urządzenia przesyłowe sieci energetycznej to urządzenia ponadlokalne, często o znaczeniu strategicznym, ze względu zatem na ich bezpieczeństwo - właścicielem gruntu zajętego przez te urządzenia powinien być Skarb Państwa.

Postępowanie dowodowe wykazało, że powodowie nie są w stanie korzystać z nieruchomości zgodnie z jej dotychczasowym przeznaczeniem.

Sam fakt założenia na ich terenie ekranów ochronnych, możliwość rozbudowy domu tylko w jednym kierunku możliwość podniesienia go tylko do ustalonej odpowiedniej wysokości, wreszcie nieustający hałas płynący z przeprowadzonej linii już zdaniem Sądu Okręgowego świadczy o tym, że powodowie nie mogą korzystać z nieruchomości zgodnie z jej przeznaczeniem. Usytuowanie nieruchomości powodów znajduje się w strefie wysokich napięć. Dlatego mogą skorzystać z przepisów art. 124 ust.5 ustawy o gospodarce nieruchomościami.

Powództwo w tej części zostało oddalone z powodu braku przesłanek z art. 231 § 2 k.c., a nie zostało wniesione zgodnie z wyżej cyt. przepisami art. 124 pkt 5 ustawy o gospodarce nieruchomościami. Dlatego też Sąd oddalając powództwo nie wypowiedział się odnośnie wartości nieruchomości, którą ewentualnie powodowie mogliby otrzymać.

Jeśli chodzi natomiast o żądanie zasądzenia czynszu dzierżawnego w kwocie 4.360,96 zł. za okres 16 lat z tytułu bezumownego korzystania z 3 działek przez pozwanego - to Sąd powództwo oddalił z następujących przyczyn : w szczególności pozwany zgłosił zarzut przedawnienia a więc za okres przedawniony należało powództwo oddalić z tej przesłanki.

W pozostałej części powództwo Sąd oddalił jako nieudowodnione.

Powodowie nie przedłożyli na okoliczność wysokości szkody w tej materii żadnego dowodu żądającego zamknięcia rozprawy i wydania wyroku na podstawie tylko własnych wyliczeń. Z pisma z dnia 3 lutego 2000r. (k. 358) wynika, że powodowie liczą wysokość szkody w ten sposób, że mnożą całą powierzchnię działek (...) m ² przez 9 gr za m ² i przez ilość lat.

Takie wyliczenie żądania bez przeprowadzenia jakichkolwiek dowodów na powyższe okoliczności dotyczące choćby powierzchni zajętej działki i wobec kwestionowania tej kwoty przez pozwanego nie może zostać uznana przez Sąd jako udowodniona wysokość szkody. Zgodnie z art. 6 k.c. - ciężar dowodu spoczywał na powodach.

Ustawa o gospodarce nieruchomościami z przepisem art. 124 p.5 weszła w życie 1 stycznia 1008r. a więc już po wniesieniu pozwu przez powodów. Sąd uznał, że zachodzą szczególne okoliczności i nie obciążał powodów kosztami w oparciu o art. 102 k.p.c. na rzecz pozwanego odstępując jednocześnie od ściągnięcia tychże kosztów na rzecz Skarbu Państwa.

Powyższy wyrok zaskarżyli powodowie, którzy zarzucili rażące naruszenie art. 126 § 1 k.p.c., 187 § 1 k.p.c., 210 § 1 k.p.c., 316 § 1 k.p.c., co w konsekwencji doprowadziło do bezpodstawnego oddalenia powództwa i domagają się zmiany zaskarżonego wyroku przez uwzględnienie powództwa ewentualnie jego uchylenia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył, co następuje :

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.

Powołane w niej przepisy kodeksu postępowania cywilnego nie zostały przez Sąd Okręgowy rażąco naruszone. Wbrew bowiem stanowisku skarżących przyczyną oddalenia powództwa w zakresie żądania wykupu nieruchomości powodów, nie była li tylko powołana podstawa prawna.

Nie budzi wątpliwości w orzecznictwie i literaturze prawniczej, że na gruncie obowiązującej od 1 stycznia 1998r. ustawy z dnia 21 sierpnia 1997r. o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. Nr 115, poz. 741 ze zm.), w okolicznościach opisanych w art. 124 ust. 5 tego aktu prawnego, nabycie nieruchomości może nastąpić w drodze umowy, zaś spór na tym tle może mieć tylko charakter cywilnoprawny. W przypadku odmowy nabycia nieruchomości, osoba uprawniona może wystąpić do sądu o zobowiązanie do nabycia nieruchomości zgodnie z art. 64 k.c. w zw. z art. 1047 § 1 k.p.c.

Zatem treść oświadczenia woli stron winna wynikać z żądania ściśle określonego przez powodów.

Powodowie poza określeniem, że domagają się wykupu przez pozwanego ich nieruchomości za wskazaną kwotę, w oparciu o treść art. 231 § 2 k.c. nie sprecyzowali żądania, zgodnie z wymogami art. 124 ust. 5 u.g.n. cechy którego to roszczenia tak podmiotowe jak i przedmiotowe odróżniają je od roszczeń przewidzianych w art. 231 k.c.

W świetle uregulowania art. 124 ust. 5 u.g.n. roszczenie tam sformułowane przysługuje wobec Skarbu Państwa - reprezentowanego przez starostę. Konstrukcja ta w tym zakresie jest logiczna, jako, że przeprowadzenie inwestycji liniowej pozostaje w sferze interesu publicznego i ustawodawca jako nabywcę prawa własności wskazuje Skarb Państwa.

Konstrukcja roszczenia skierowana przeciwko temu, kto wystąpił z wnioskiem o zezwolenie jest na tyle kontrowersyjna, że nie pozwala na uwzględnienie żądania powodów również i z tej przyczyny.

W istocie bowiem, złożenie oświadczenia woli ( po stronie pozwanej) ma doprowadzić do przejścia prawa własności nieruchomości na rzecz Skarbu Państwa. Skutku takiego nie osiągnie umowa, której treścią jest nabycie przez osobę trzecią " na rzecz Skarbu Państwa".

Dla wywołania skutku rzeczowego, jakim jest przejście własności nieruchomości na rzecz Skarbu Państwa jest niezbędne, by stosowne oświadczenie pochodziło od Skarbu Państwa, zaś jego brak, a nie osoby trzeciej, rodzi roszczenie o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli.

Brak zatem ukształtowania przez powodów roszczenia w sposób prawidłowy tak w zakresie przedmiotowym jak i podmiotowym, zasadnie doprowadziło do oddalenia powództwa w stosunku do pozwanej Spółki.

Zgodzić się należy również z Sądem Okręgowym , że wysokość odszkodowania za bezumowne korzystanie z nieruchomości wymaga udowodnienia. Wskazanie wyłącznie stawki za 1 m ² jest niewystarczające dla uwzględnienia żądania w tym zakresie. Wniosek Sądu , że powodowie nie udowodnili zasadności tego żądania jest w okolicznościach sprawy prawidłowy.

Reasumując , poczynione przez Sąd Okręgowy ustalenia, Sąd Apelacyjny ocenia jako prawidłowe oraz wyczerpujące i przyjmuje je za swe własne.

Apelacja zaś jako niezasadna na mocy art. 385 k.p.c. podlega oddaleniu.

Okoliczności sprawy jak stwierdzenie uciążliwości linii przesyłowej , wiek powodów i ich sytuacja materialna dają podstawę do zastosowania w przedmiocie kosztów art. 102 k.p.c.