Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 5 kwietnia 2017 r.

Sąd Okręgowy w Gliwicach III Wydział Cywilny Odwoławczy w następującym składzie:

Przewodniczący - Sędzia SO Leszek Dąbek

Sędziowie: SO Roman Troll (spr.)

SR (del.) Joanna Zachorowska

Protokolant Wioletta Matysiok

po rozpoznaniu w dniu 5 kwietnia 2017 r. na rozprawie sprawy

z wniosku K. T.

z udziałem B. T., J. T. i R. T.

o dział spadku po S. T. i podział majątku wspólnego S. T.
i K. T.

skutek apelacji wnioskodawczyni

od postanowienia Sądu Rejonowego w Wodzisławiu Śląskim

z dnia 30 czerwca 2016 r., sygn. akt I Ns 442/13

postanawia:

I)  zmienić zaskarżone postanowienie:

1)  w punkcie 3 w ten sposób, że ustalić, iż wnioskodawczyni dokonała spłaty długów związanych z majątkiem wspólnym K. T. i S. T. w wysokości 243 769,26 zł (dwieście czterdzieści trzy tysiące siedemset sześćdziesiąt dziewięć złotych i dwadzieścia cześć groszy) oraz spłaty kosztów postępowania spadkowego związanego ze spisem inwentarza w wysokości 1220 zł (tysiąc dwieście dwadzieścia złotych),

2)  w punkcie 5 w ten sposób, że:

a)  zasądzić od wnioskodawczyni na rzecz R. T. 62962,89 zł (sześćdziesiąt dwa tysiące dziewięćset sześćdziesiąt dwa złote i osiemdziesiąt dziewięć groszy), płatne do 5 października 2017 r. wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w przypadku uchybienia terminowi płatności,

b)  zasądzić od wnioskodawczyni na rzecz J. T. 62962,89 zł (sześćdziesiąt dwa tysiące dziewięćset sześćdziesiąt dwa złote
i osiemdziesiąt dziewięć groszy), płatne w 36 comiesięcznych ratach, do 10-go każdego kolejnego miesiąca kalendarzowego począwszy od sierpnia 2017 r. na rachunek lokaty oszczędnościowej założonej dla J. T. wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w przypadku uchybienia terminowi płatności, przy czym początkowe 35 rat w wysokości po 1748,97 zł (tysiąc siedemset czterdzieści osiem złotych i dziewięćdziesiąt siedem groszy) każda,
a ostatnia 36 rata w wysokości 1748,94 zł (tysiąc siedemset czterdzieści osiem złotych i dziewięćdziesiąt cztery grosze),

c)  zasądzić od wnioskodawczyni na rzecz B. T. 62962,89 zł (sześćdziesiąt dwa tysiące dziewięćset sześćdziesiąt dwa złote i osiemdziesiąt dziewięć groszy), płatne w 36 comiesięcznych ratach, do 10-go każdego kolejnego miesiąca kalendarzowego począwszy od sierpnia 2017 r. na rachunek lokaty oszczędnościowej założonej dla B. T. wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w przypadku uchybienia terminowi płatności, przy czym początkowe 35 rat w wysokości po 1748,97 zł każda, a ostatnia 36 rata w wysokości 1748,94 zł (tysiąc siedemset czterdzieści osiem złotych i dziewięćdziesiąt cztery grosze),

II)  oddalić apelację w pozostałej części.

SSR (del.) Joanna Zachorowska SSO Leszek Dąbek SSO Roman Troll

Sygn. akt III Ca 1620/16

UZASADNIENIE

K. T. wniosła o dokonanie działu spadku po swoim mężu S. T.. Podniosła, że 14 kwietnia 2010 r. zmarł S. T., a 4 maja 2010 r. został sporządzony akt poświadczenia dziedziczenia, na mocy którego na podstawie ustawy spadek nabyli: żona zmarłego K. T., małoletni syn R. T., syn I.
(z pierwszego małżeństwa, w trakcie postępowania uzyskał pełnoletniość), małoletni syn B. T., syn K. ,małoletnia córka J. T., córka K. każdy z nich po ¼ spadku. Wskazała, że 8 grudnia 2010 r. Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym
w W. sporządził spis inwentarza, a w skład majątku spadkowego wchodzi udział o wielkości ½ we własności nieruchomości zabudowanej budynkiem mieszkalnym, której współwłaścicielką jest wnioskodawczyni (nieruchomość była objęta wspólnością małżeńską). Wnioskodawczyni wniosła o przyznanie jej nieruchomości i innych przedmiotów wymienionych w spisie inwentarza na jej własność ze spłatą na rzecz poszczególnych spadkobierców. Podniosła też, że w spadku należy uwzględnić zobowiązania istniejące w chwili jego otwarcia.

Wnioskodawczyni podniosła, aby część przypadająca na jej dzieci (B. i J.) została wpłacona na lokaty bankowe założone dla tych dzieci. Kurator małoletnich wyraziła zgodę na proponowany sposób podziału.

Postanowieniem z 27 marca 2012 r. Sąd Rejonowy w Wodzisławiu Śląskim wydał postanowienie co do istoty sprawy ustalając skład majątku i jego wartość oraz przyznał całość składników majątkowych wnioskodawczyni, ze spłatą na rzecz pozostałych spadkobierców
w wysokości po 35895 zł, a z uzasadnienia postanowienia wynikało, że rozliczył także długi spadkowe spłacone przez wnioskodawczynię w łącznej wysokości 172418,82 zł.

Apelację od powyższego postanowienia wniosła wnioskodawczyni.

Postanowieniem z 23 stycznia 2013 r. (sygn. akt III Ca 1219/12) Sąd Okręgowy
w G. uchylił zaskarżone postanowienie i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania. Sąd odwoławczy przyjął, że sprawa toczy się o dział spadku i podział majątku wspólnego S. T. i K. T.. Przyznał rację skarżącej, że nie uwzględniono skutków wykupu przedmiotu leasingu. W chwili otwarcia spadku przedmiot leasingu nie wchodził
w skład spadku, ale istniała wierzytelność (ekspektatywa nabycia przedmiotu leasingu). Ponadto z faktury (k. 12) stwierdzającej sprzedaż węgla spadkodawcy nie wynika, iżby kwota
z tej faktury była zapłacona. Ponadto należało ustalić z jakich środków (tj. z majątku wspólnego małżonków czy osobistego wnioskodawczyni dokonano spłaty). Sąd Okręgowy zobowiązał Sąd Rejonowy do przeprowadzenie z urzędu dowodu z przesłuchania stron, ustalenia
z jakich środków dokonano spłaty długów spadkowych. Sąd miał też ocenić charakter i skutki dokonanych przez wnioskodawczynię spłaty rat leasingowych i wykupu przedmiotu umowy leasingu.

Postanowieniem z 30 czerwca 2016 r. Sąd Rejonowy w Wodzisławiu Śląskim postanowił:

1) ustalić, że w skład majątku wspólnego K. T. i S. T., po którym prawa do spadku zostały stwierdzone aktem poświadczenia dziedziczenia z dnia 4 maja 2012 roku, sporządzonym przed notariuszem D. P. w Kancelarii Notarialnej w R. rep. A (...) wchodzą:

a) nieruchomość położona w R., zabudowana budynkiem mieszkalnym objęta księgą wieczystą nr (...) prowadzoną przez Sąd Rejonowy w Wodzisławiu Śląskim o wartości 455.000 zł (czterysta pięćdziesiąt pięć tysięcy złotych);

b) środki pieniężne zgromadzone na rachunku w (...) nr (...), o wartości 29.788,56 zł

c) ciągnik siodłowy V. (...) nr rej. (...) o wartości 91.000 zł

d) (...) nr rej. (...) (...) o wartości 20.000 zł

e) samochód osobowy A. (...) nr rej. (...) (...) o wartości 50.000 zł

f) motocykl Y. nr rej. (...) o wartości 9.000 zł

g) motorowej R. nr rej. (...) o wartości 1.000 zł

h) ekspektatywa wobec (...) Sp. z. o.o. nabycia naczepy ciężarowej M. nr rej. (...) po ustaniu umowy leasingu o wartości 63.000 zł

i) wierzytelność wobec z tytułu sprzedaży opału Spółdzielni Mieszkaniowej w M. w wysokości 7.320,44 zł

j) wierzytelność wobec (...) Sp. cywilnej w Z. w wysokości 13.379,91 zł

k) wierzytelność wobec Zakładów (...) Sp. z o.o. w B. w wysokości 15.922,33 zł

l) wierzytelność wobec H. C. w wysokości 707,11 zł

----- łącznie majątek o wartości 756.118,35 zł (siedemset pięćdziesiąt sześć tysięcy sto osiemnaście złotych trzydzieści pięć groszy);

  2) ustalić, że z majątku wspólnego S. T. i K. T. dokonano spłaty długów spadkowych - kosztów pogrzebu w wysokości 3.103 zł;

  3) ustalić, że z majątku wnioskodawczyni K. T. dokonano spłaty długów związanych z majątkiem wspólnym K. T. i S. T.;

a) w postaci spłaty kredytu biznes partner udzielonego przez (...) nr umowy (...) w wysokości 47.201,32 zł

b) w postaci spłaty kredytu dla bankowości prywatnej udzielonego przez (...) nr umowy (...) w wysokości 57.700,06 zł

c) w postaci spłaty należności wobec H.A.P. A. stwierdzonej fakturą (...) w wysokości 12.710,78 zł

d) w postaci spłaty należności wobec H.A.P. A. stwierdzonej fakturą (...) w wysokości 12.479,86 zł

e) w postaci spłaty należności wobec (...) .H. (...) za zakup 10,42 t miału węglowego w wysokości 4.700 zł

f) w postaci spłaty należności wobec (...) .H.U (...) w wysokości 19.172,91 zł

g) w postaci zapłaty za operat szacunkowy sporządzony w postępowaniu o sporządzeniu spisu inwentarza w wysokości 1.220 zł

h) w postaci spłat rat leasingowych i opłaty końcowej za naczepę ciężarową M. nr rej. (...) w kwocie 83.804,33 zł

-----------łącznie 238.989,26 zł

  4) dokonać działu spadku po S. T. i podziału majątku wspólnego S. T. i K. T. w ten sposób, że składniki opisane w pkt 1 przyznać na wyłączną własność K. T.;

  5) tytułem spłaty i rozliczenia spłaconych długów zasądzić od K. T.:

- na rzecz R. T. kwotę 63.865,38 zł (sześćdziesiąt trzy tysiące osiemset sześćdziesiąt pięć złotych trzydzieści osiem groszy), płatne w terminie 3 miesięcy od uprawomocnienia się postanowienia;

- na rzecz małoletnich J. T. i B. T. po 63.865,38 zł (sześćdziesiąt trzy tysiące osiemset sześćdziesiąt pięć złotych trzydzieści osiem groszy) płatne w 36 comiesięcznych ratach tj. w 35 ratach po 1.774 zł (tysiąc siedemset siedemdziesiąt cztery złote)
i w 36 racie w wysokości 1.775,38 zł (tysiąc siedemset siedemdziesiąt pięć złotych trzydzieści osiem groszy), które będą wpłacane na rachunek lokaty oszczędnościowej, założony dla J. T. i B. T. oddzielnie, przy czym termin płatności 1 raty przypada po upływie 4 miesięcy od uprawomocnienia się orzeczenia.

  6) ustalić, że strony ponoszą koszty postępowania w stosunku do swego udziału w sprawie.

Orzeczenie to zapadło przy następujących ustaleniach faktycznych: K. L. i S. T. zawarli związek małżeński w 2003 r., w chwili śmierci S. T. prowadził przedsiębiorstwo w postaci handlu węglem, po jego śmierci wnioskodawczyni również prowadzi przedsiębiorstwo polegające na handlu węglem. Małżonkowie nie zawierali umów majątkowych małżeńskich, a w trakcie małżeństwa S. T. nabył kilka środków transportu w szczególności samochód A. (...) (w roku 2009), (...) (w 2010 roku), (...) (w 2009 roku) oraz inne o mniejszej wartości.

W trakcie małżeństwa S. T. zaciągnął zobowiązania kredytowe w Banku (...). Pierwszy - 30 kwietnia 2009 r. zaciągnął kredyt w rachunku bieżącym z limitem 120000 zł na potrzeby prowadzonej działalności gospodarczej, był to kredyt o nazwie handlowej „biznes partner” w rachunku nr (...). Małżonka wyraziła zgodę na zawarcie umowy kredytu, a 14 kwietnia 2010 r. zadłużenie wynosiło 96969,37 zł. Kredyt ten później był spłacany z rachunku nr (...). Drugi - 1 października 2009 r. zaciągnął kredyt gotówkowy na potrzeby bankowości prywatnej – nr rachunku (...), był to kredyt w wysokości 60000 zł, a 14 kwietnia 2010 r. zadłużenie z tego kredytu wynosiło 56005,99 zł kapitału i 402,78 zł odsetek. Małżonka wyraziła zgodę na zaciągnięcie kredytu. W rzeczywistości środki przeznaczone
z tego kredytu też zostały przeznaczone na cele firmowe.

29 czerwca 2007 r. S. T. jako korzystający zawarł umowę leasingu z (...) Sp. z o.o. jako finansującym. Przedmiotem umowy leasingu była naczepa na ciągnik siodłowy marki M..

S. T. zmarł 14 kwietnia 2010 r., a 4 maja 2010 r. został sporządzony przed notariuszem D. P. akt poświadczenia dziedziczenia (rep. A (...)), na mocy którego na podstawie ustawy spadek z dobrodziejstwem inwentarza nabyli: żona zmarłego K. T., małoletni syn R. T., syn I., małoletni syn B. T., syn K., małoletnia córka J. T., córka K. każdy z nich po ¼ części spadku.

Majątek małżonków S. T. i K. T. obejmował w chwili otwarcia spadku następujące składniki:

a) nieruchomość położoną w R. (dzielnica R.), zabudowaną budynkiem mieszkalnym objętą księgą wieczystą nr (...) prowadzoną przez Sąd Rejonowy w Wodzisławiu Śląskim o wartości 455000 zł ,

b) środki pieniężne zgromadzone na rachunku w (...) nr (...) o wartości 29788,56 zł,

c) ciągnik siodłowy V. (...) nr rej. (...) o wartości 91000 zł,

d) (...) nr rej. (...) (...) o wartości 20000 zł,

e) samochód osobowy A. (...) nr rej. (...) (...) o wartości 50000 zł,

f) motocykl Y. nr rej. (...) o wartości 9000 zł,

g) motorowej R. nr rej. (...) o wartości 1000 zł,

h) ekspektatywa wobec (...) Sp. z. o.o. nabycia naczepy ciężarowej M. nr rej. (...) po ustaniu umowy leasingu o wartości 63000 zł,

i) wierzytelność wobec z tytułu sprzedaży opału Spółdzielni Mieszkaniowej w M.
w wysokości 7320,44 zł,

j) wierzytelność wobec (...) Sp. cywilnej w Z. w wysokości 13379,91 zł,

k) wierzytelność wobec Zakładów (...) Sp. z o.o. w B.
w wysokości 15922,33 zł,

l) wierzytelność wobec H. C. w wysokości 707,11 zł.

Łącznie wartość majątku to 756118,35 zł.

Zmarły pozostawił długi spadkowe. Koszty pogrzebu w wysokości 3103 zł zostały pokryte 20 kwietnia 2010 r. z rachunku w banku (...), zarejestrowanego na zmarłego, co oznacza, że zostały pokryte z majątku wspólnego.

Pozostałe długi spadkowe (obciążające również wnioskodawczynię) zostały spłacone przez wnioskodawczynię z jej majątku osobistego. I tak do zamknięcia rozprawy dokonała ona spłaty następujących długów:

a) w postaci spłaty kredytu biznes partner udzielonego przez (...) nr umowy (...) w wysokości 47201,32 zł,

b) w postaci spłaty kredytu dla bankowości prywatnej udzielonego przez (...) nr umowy (...) w wysokości 57700,06 zł,

c) w postaci spłaty należności wobec H.A.P. A. stwierdzonej fakturą (...) w wysokości 12710,78 zł,

d) w postaci spłaty należności wobec H.A.P. A. stwierdzonej fakturą (...) w wysokości 12479,86 zł,

e) w postaci spłaty należności wobec (...) .H. (...) za zakup 10,42 t miału węglowego
w wysokości 4700 zł,

f) w postaci spłaty należności wobec (...) .H.U (...) w wysokości 19172,91 zł,

g) w postaci zapłaty za operat szacunkowy sporządzony w postępowaniu o sporządzeniu spisu inwentarza w wysokości 1220 zł,

h) w postaci spłat rat leasingowych i opłaty końcowej za naczepę ciężarową M. nr rej. (...) w kwocie 83804,33 zł.

Łączna wysokość tych spłaconych długów to 238989,26 zł

Wszystkie składniki majątku spadkowego stanowiły jednocześnie majątek wspólny S. i K. T., którzy zawarli związek małżeński w 2003 r. i nie zawierali umów majątkowych małżeńskich. Zarówno więc zabudowana domem jednorodzinnym nieruchomość jak i środki transportu prywatnego (samochód osobowy, motocykl, motorower), jak i składniki przedsiębiorstwa (środki transportu, wierzytelności) prowadzonego przez zmarłego należały do obojga małżonków, objęte będąc małżeńską wspólnością majątkową.

W skład majątku spadkowego (a jednocześnie majątku wspólnego S. T.
i K. T.) wchodzi prawo - ekspektatywa wobec (...) Sp. z. o.o. nabycia naczepy ciężarowej M. nr rej. (...) po ustaniu umowy leasingu. Wartość tego prawa jest równa wartości naczepy (63000 zł netto). Potencjalny nabywca takiej naczepy na wolnym rynku właściwie zawsze jest przedsiębiorcą i ma możliwość odliczenia VAT-u. Bez znaczenie jest tutaj okoliczność, że wnioskodawczyni raty leasingowe i opłatę końcową uiszczała z podatkiem VAT, nie mogąc go odliczyć (uiszczała opłaty jako spadkobierca S. T. a działalność gospodarcza S. T. ustała z chwilą jego śmierci). Równowartością prawa (ekspektatywy do nabycia naczepy) jest zaś koszt jaki musiałaby ponieść wnioskodawczyni na wolnym rynku, gdyby nie zdecydowała się przejąć naczepy od leasingodawcy. Takim kosztem jest 63000 zł. Wnioskodawczyni jako osoba prowadząca działalność gospodarczą (podobnie jaj jej zmarły mąż), gdyby kupiła naczepę na wolnym rynku to odliczyłaby VAT.

Sąd Rejonowy podobnie jak przy pierwszym rozpoznaniu sprawy oparł się o dane ze spisu inwentarza. W trakcie rozprawy (k. 407 – 408) ujawniono, że składniki majątku (w tym środki lokomocji) wchodziły w skład majątku wspólnego zmarłego i jego żony, ale do spisu inwentarza podano ich wartość w ½ – czyli wartość udziału należącego do spadkobiercy. Oznacza to, że (...) nr rej. (...) (...) miał w rzeczywistości wartość 20000 zł, samochód osobowy A. (...) nr rej. (...) (...) miał wartości 50000 zł, motocykl Y. nr rej. (...) miał wartości 9000 zł, motorower R. nr rej. (...) miał wartości 1000 zł. Według tego samego wzoru (...) miał być warty 70000 zł, ale jak wykazała faktura został on kupiony w dniu 19 stycznia 2009 r. za kwotę 125000 zł netto (152500 zł brutto) - pojazd według aktualnych cen a według stanu na dzień otwarcia spadku był warty 91000 zł netto. Również w tym wypadku należało przyjąć wartość bez podatku VAT, gdyż potencjalny sprzedawca (w tym wnioskodawczyni) jako podatnik VAT od uzyskanej cenny sprzedaży musiałby odprowadzić podatek VAT.

W toku postępowania ujawniono ponadto szereg wierzytelności przysługujących spadkodawcy w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Istnienie tych wierzytelności wynika po prostu z faktu, że w krótkim czasie po śmierci S. T. wpłynęły na konto w banku (...) przypisane do S. T. kwoty będące uiszczeniem ceny za zakup węgla – 7320,44 zł 20 kwietnia 2010 r., 13379,91 zł 27 kwietnia 2010 r., 15922,33 zł 28 kwietnia 2010 r., 707,11 zł 11 maja 2010 r., a zatem w dniu otwarcia spadku, zmarły musiał posiadać wierzytelności.

Spłata prawie wszystkich długów spadkowych dokonana wkrótce po otwarciu spadku została dokonana z majątku odrębnego – wnioskodawczyni uzyskała środki pieniężne sprzedając za 165000 zł spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, nabyte w 2000 r., a więc stanowiące jej majątek odrębny. Spłaciła zobowiązania z 2 kredytów udzielonych przez (...): kredytu biznes partner nr umowy (...) w wysokości 47201,32 zł; kredytu dla bankowości prywatnej udzielonego przez (...) nr umowy (...) w wysokości 57700,06 zł, który został spłacony całkowicie.

Wysokość spłaty z tytuł rat leasingowych i opłaty końcowej wynika z zaświadczenia Millennium (...) (83804,33 zł).

Wnioskodawczyni nie spłaciła faktury z 27 lutego 2010 r. wystawionej przez (...) Sp. jawną, brak na niej odnotowania zapłaty, poza tym mając na uwadze termin płatności (również 27 lutego 2010 r.) mogła być zapłacona jeszcze za życia spadkodawcy, a więc zapłata nie byłaby spłatą długów spadkowych.

Przy tak dokonanych ustaleniach faktycznych Sąd Rejonowy wskazał, że postępowanie jest jednocześnie postępowaniem o dział spadku po S. T., jak i postępowaniem o podział majątku wspólnego S. T. i K. T. (co z urzędu stwierdził Sąd Okręgowy). Majątek, będący przedmiotem postępowania, objęty był wspólnością majątkową. W szczególności wspólnością majątkową małżeńską objęty były składniki wchodzące w skład przedsiębiorstwa prowadzonego przez S. T., zasadą jest bowiem, że składniki majątkowe nabyte w czasie trwania małżeństwa wchodzą w skład majątku wspólnego (art. 32 k.r.o.).

Sąd I instancji przywołał regulację art. art. 567 § 1 i 3 k.p.c., art. 686 k.p.c. wskazując, że w postępowaniu działowym rozstrzyga się również o spłaconych długach spadkowych. Przy czym podkreślił, że zamiarem wszystkich stron było, aby całość majątku objętego postępowaniem przyznać wnioskodawczyni. Stąd takie rozstrzygnięcie co do samego działu.

Sąd Rejonowy wyjaśnił sposób i wysokość dotyczącą podziału majątku wskazując też, że połowa majątku wynosi 378059,18 zł, a potencjalny udział każdego ze spadkobierców to 94514,79 zł. Rozliczył także spłacone długi spadkowe zaczynając od 3103 zł, które stanowią koszty pogrzebu i tym samym wysokość spłaty na rzecz każdego z pozostałych spadkobierców do 93739,04 zł.

Ponadto rozliczył pozostałe długi spadkowe spłacone z majątku osobistego wnioskodawczyni (środki uzyskane ze sprzedaży spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu,
a w późniejszym okresie także z dochodów z prowadzonej działalności gospodarczej). Zauważył jednak, że spłacone długi obciążały także małżonkę spadkodawcy, czyli wnioskodawczynię, bo w postępowaniu o podział majątku wspólnego podlegają rozliczeniu długi związane z majątkiem wspólnym i ciążące na obojgu małżonkach jako podmiotach małżeńskiej wspólności majątkowej, które zostały spłacone przez jego z małżonków. Od drugiego małżonka (jego spadkobierców) małżonek, który zapłacił taki dług może się domagać spłaty
w wysokości ½ takiego spłaconego długu. W przypadku gdy małżonek, który zapłacił dług sam jest spadkobiercą zmarłego małżonka może on domagać się spłaty z tego tytułu od pozostałych spadkobierców w wysokości odpowiadającej ich udziałowi spadkowemu w udziale zmarłego małżonka w majątku wspólnym (zazwyczaj ½). Dlatego wnioskodawczyni mogłaby się domagać zwrotu od każdego z pozostałych spadkobierców kwoty w wysokości 1/8 spłaconych długów (1/4 udziału spadkowego x ½ udziału zmarłego w majątku małżeńskim). Długi związane z majątkiem wspólnym i ciążące na obojgu małżonkach i tak bowiem w ½ obciążają drugiego małżonka (wnioskodawczynię). W tej części przywołał regulację art. 41
§ 1 i 2 k.r.o. oraz art. 45 k.r.o. wskazując, że wnioskodawczyni odpowiada za długi z obydwu umów kredytu, bo wyraziła zgodę na ich zaciągnięcie (w przypadku kredytu z 30 kwietnia 2009 r. wynika to z zaświadczenia banku, gdzie stwierdzono, że wnioskodawczyni wyraziła zgodę na zaciągnięcie kredytu, a w przypadku kredytu z 1 października 2009 r. również wyraziła zgodę na zaciągnięcie kredytu - jej przesłuchanie po odebraniu przyrzeczenia /k. 491 – 492/). Obydwa kredyty miały związek z działalnością gospodarczą, w przypadku pierwszego jest to oczywiste, ale także drugi kredyt, jak wynika z przesłuchania wnioskodawczyni, był przeznaczony na potrzeby działalności gospodarczej. Dlatego wnioskodawczyni odpowiadała za długi związane z tymi kredytami (z ograniczeniem do majątku wspólnego), a co do pozostałych długów (np. zobowiązania do zapłacenia ceny za kupiony węgiel i do uiszczania rat leasingowych) odpowiadała za długi z ograniczeniem do majątku stanowiącego przedsiębiorstwo. Długi te zostały zużyte na prowadzoną działalność gospodarczą, czyli w istocie na majątek wspólny, jaki stanowiło przedsiębiorstwo. Przedsiębiorstwo to w chwili otwarcia spadku obejmowało istotne składniki majątkowe w postaci samochodów ciężarowych, ekspektatywy prawa do nabycia naczepy, a także szereg innych wierzytelności (prawo do zapłaty z tytułu sprzedanego węgla). Taką odpowiedzialność małżonka (jaką ponosiła wnioskodawczyni) należy traktować jako odpowiedzialność ciążącą na obojgu małżonków związaną z majątkiem wspólnym, za którą każdy z małżonków odpowiada jako podmiot wspólności majątkowej małżeńskiej. Wnioskodawczyni może więc domagać się od pozostałych spadkobierców jej męża zwrotu z tytułu spłaconych z jej majątku osobistego długów w wysokości 238989,26 zł, ale nie jako „czystych” długów spadkowych, ale jako długów obciążających oboje małżonków, które ona spłaciła, czyli może domagać się co do zasady, od spadkobierców zmarłego małżonka zwrotu ½ spłaconych długów związanych z majątkiem wspólnym, a ponieważ sama jest spadkobiercą w ¼, może domagać się zwrotu w wysokości jedynie 3/8 spłaconych długów (po 1/8 od każdego z pozostałych spadkobierców). Wnioskodawczyni co prawda może żądać zwrotu od każdego z pozostałych spadkobierców tylko 1/8 (a nie ¼) spłaconych długów, ale przecież te długi zostały zużyte na majątek wspólny wnioskodawczyni i zmarłego, który właśnie jej został przyznany a spłata na rzecz każdego z pozostałych spadkobierców też wynosi zaledwie 1/8 wartości tego majątku (czyli ¼ z udziału przysługującemu zmarłemu małżonkowi). Wnioskodawczyni może więc żądać zwrotu od pozostałych spadkobierców spłaconych z majątku osobistego długów w wysokości 29873,66 zł (238989,26 zł /2/4).

Ostatecznie więc wysokość spłaty na rzecz każdego z pozostałych spadkobierców wynosi 63865,38 zł, to jest 93739,04 zł – 29873,66 zł. Spłatę na rzecz J. i B. T. Sąd Rejonowy zasądził w 36 ratach, które mają być wpłacane na rachunek lokaty (zgodnie ze stanowiskiem wnioskodawczyni i kuratora tych małoletnich).

Orzeczenie o kosztach zapadło na podstawie art. 520 k.p.c.

Apelację od tego postanowienia złożyła wnioskodawczyni zaskarżając je w zakresie punktów 3 oraz 5 i zarzucając mu, że zawiera nieprawidłowo ustaloną wysokość spłaty, jaką wnioskodawczyni powinna zapłacić uczestnikom postępowania oraz, że ustalono zbyt krótki okres spłaty na rzecz R. T., a Sąd Rejonowy nieprawidłowo przyjął, że spłata długów spadkowych opisanych i wyliczonych w punkcie 3 zaskarżonego postanowienia powinna zostać potraktowana jako spłata długów związanych z majątkiem wspólnym zmarłego
i wnioskodawczyni.

Ponadto zarzuciła, że ustalając wysokość spłaty nieprawidłowo przyjęto, że zobowiązania z tytułu kredytów zaciągniętych przez zmarłego S. T. w banku (...)
z 30 kwietnia 2009 r. biznes partner numeru umowy z (...) oraz z 1 października 2009 r. numer umowy (...) są zobowiązaniami wynikającymi związanymi z majątkiem wspólnym zmarłego i wnioskodawczyni, a tym samym, że wnioskodawczyni może żądać rozliczenia z tytułu spłaty tychże zobowiązań po śmierci S. T. tylko w części dotyczącej ich połowy.

Nieprawidłowo również Sąd Rejonowy przyjął, że pozostałe długi spadkowe wyliczone w pkt 3 lit. c do h związane były z majątkiem wspólnym zmarłego wnioskodawczyni
i może ona żądać rozliczenia tych spłaconych długów w połowie.

Przy tak postawionych zarzutach wniosła o obniżenie wysokości spłaty na rzecz każdego z uczestników postępowania do wysokości po 33 991,72 zł z uwzględnieniem dalszych spłat, które nastąpią do zamknięcia rozprawy oraz o wydłużenie terminu spłaty na rzecz R. T. do 6 miesięcy od prawomocności postanowienia.

Wniosła również o przeprowadzenie dowodu z uzupełniającego jej przesłuchania na okoliczność jej sytuacji majątkowej i możliwości dokonania spłaty.

Uczestnik R. T. wniósł o oddalenie apelacji i wyraził zgodę na odroczenie terminu płatności zasądzonych należności do 6 miesięcy od uprawomocnienia się orzeczenia w sprawie.

Dodatkowo wnioskodawczyni złożyła wniosek o dopuszczenie dowodów z wydruków przelewów na okoliczność spłaty długów od lipca 2016 r. do marca 2017 r. w wysokości 6000 zł.

Sąd Okręgowy ustalił i zważył, co następuje:

Ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd Rejonowy są prawidłowe i jako takie Sąd Okręgowy uznaje za własne. W toku postępowania apelacyjnego uzupełniono materiał dowodowy o dalsze spłaty dokonane przez wnioskodawczynię w zakresie zobowiązań z tytułu umowy kredytu biznes partner w wysokości 6000 zł uregulowanych od lipca 2016 r. do 31 marca 2017 r. /k. 537-546/.

Sąd Okręgowy oddalił wniosek wnioskodawczyni o przeprowadzenie dowodu z jej przesłuchania na okoliczność jej aktualnej sytuacji materialnej, albowiem został on złożony
z uwagi na wniosek o przedłużenie terminu spłaty, a uczestnik postępowania wyraził na to zgodę. W tym zakresie Sąd Okręgowy oparł się na regulacji art. 227 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c. i art. 13 § 2 k.p.c.

Apelacja zmierza w kierunku wykazania nieprawidłowości oceny dokonanego przez Sąd Rejonowy, a prawidłowo ustalonego stanu faktycznego, co do obowiązujących przepisów prawa. Podnosi bowiem, że niewłaściwe jest przyjęcie, iż wnioskodawczyni spłaciła długi związane z majątkiem wspólnym. Jej zdaniem nie były to długi związane z majątkiem wspólnym.

W tej części zarzuty wnioskodawczyni i przedstawiona przez nią ocena prawna jest zupełnie nieprawidłowa, albowiem należy zauważyć, że regulacje przywołane przez Sąd Rejonowy, a związane z art. 41 § 1 i 2 k.r.o. wskazują na to, iż zobowiązania zaciągnięte w czasie związku małżeńskiego obciążają małżonka, który wyraził na nie zgodę (wierzyciel może żądać zaspokojenia także z majątku wspólnego), przy czym zobowiązania dotyczące prowadzonego przedsiębiorstwa przez jednego z małżonków mogą być dochodzone także z przedmiotów majątkowych wchodzących w skład tego przedsiębiorstwa. Nie ulega zaś żadnej wątpliwości, a nawet nie jest kwestionowane w apelacji, że składniki majątku wspólnego wchodzące także w skład spadku dotyczą prowadzonego przez zmarłego przedsiębiorstwa, a więc składników majątku wspólnego małżonków. Dlatego też gdyby dochodziło do samego podziału majątku, to wnioskodawczyni uzyskując cały ten majątek zobowiązana byłaby do uregulowania na rzecz spadkodawcy spłaty w wysokości jego połowy, albowiem ich udziały
w majątku wspólnym są równe (art. 43 § 1 k.r.o.). Jednocześnie, na podstawie art. 45
§ 1 k.r.o., poczynione z jej majątku osobistego spłaty zobowiązań dotyczących majątku wspólnego musiałyby być przedmiotem rozliczenia. To powoduje, że do spadku nie wchodzi całość majątku wspólnego małżonków, ale jego połowa, a spłacone długi związane z tym majątkiem wspólnym także muszą być podzielone po połowie pomiędzy małżonków, albowiem dotyczą one jednocześnie majątku wspólnego. Jeżeli wnioskodawczyni spłaciła długi związane z majątkiem wspólnym, to uprawniona jest do odjęcie od spłaty, która przysługiwałaby spadkodawcy, gdyby dokonywano podziału majątku wspólnego w chwili gdy żył, ale nie całości dokonanej spłaty zobowiązania, lecz połowy. Dlatego też w skład spadku wchodzi tylko połowa majątku, a więc to co przypadałoby spadkodawcy, to powoduje również, że można rozliczyć tylko połowę spłaty dokonanych długów, gdyż dotyczyły one całego majątku wspólnego. Część majątku wspólnego przyznana wnioskodawczyni również obciążona jest obowiązkiem regulowania tych długów, a skoro połowa majątku wspólnego przypada jej, to również połowa tego majątku jest obciążona długami, a w takim przypadku jest to połowa tych zobowiązań. To powoduje, że wnioskodawczyni spłatę dla spadkodawcy może pomniejszyć o połowę spłaconych długów, bo reszta obciąża majątek wspólny przypadający jej.

Chodzi tu o wszystkie zobowiązania wymienione przez Sąd Rejonowy, a uregulowane przez wnioskodawczynię, za wyjątkiem uregulowania należności za operat szacunkowy
w wysokości 1220 zł (spis inwentarza) oraz kosztów pogrzebu w wysokości 3103 zł, gdyż te stanowią tylko długi spadkowe (por. art. 922 § 3 k.p.c.). Przy czym wysokość spłaconych zobowiązań przez wnioskodawczynię jest obecnie większa o 6000 zł.

Odnośnie wysokości uregulowanej przez wnioskodawczynię zobowiązań w apelacji nie podnoszono żadnych zarzutów, a ustalenia faktyczne Sądu Rejonowego w tym zakresie nie wskazują na jakiekolwiek nieprawidłowości.

Należy zauważyć, że co prawda wnioskodawczyni osobiście nie była zobowiązana do spłaty zaciągniętych przez spadkodawcę zobowiązań, ale - z uwagi na przejęcie majątku, który obciążony był tymi spłatami - nie można uwzględnić jej żądania o obciążenie spłatą tylko
i wyłącznie tej części majątku, która wchodzi w skład spadku.

Z powyższych względów, jedynie w części dotyczącej kosztów operatu szacunkowego uregulowanych poprzez wnioskodawczynię w toku postępowania o spis inwentarza oraz dokonanych w toku postępowania apelacyjnego dalszych spłat w wysokości 6000 zł, należało zmienić zaskarżone postanowienie, co spowodowało również inne rozliczenie spłat na rzecz pozostałych spadkobierców będących uczestnikami postępowania. Inne rozliczenia tych kosztów, tylko jako czystych kosztów spadkowych spowodowało, że również kwota spłaty jest inna (niższa), albowiem pierwotnie (przez Sąd Rejonowy) była liczona bez tych kosztów
w całości. Dodatkowo doszło do zmiany orzeczenia także z uwagi na uwzględnienie przez Sąd Okręgowy stanowisk wnioskodawczyni i uczestnika postępowania R. T. umożliwiającego odroczenie spłaty do 6 miesięcy od uprawomocnienia się orzeczenia.

Jeżeli chodzi o koszty pogrzebu, które również wchodzą w skład długów spadkowych (art. 922 § 3 k.p.c.), to zostały one uregulowane z rachunku spadkodawcy, który na datę zgonu wynosił 29788,56 zł, a co za tym idzie poniesione zostały również w tej części, która
w podziale majątku wspólnego przypadała wnioskodawczyni. Dlatego też wnioskodawczyni ma zasadne roszczenia do pozostałych współspadkobierców o obniżenie spłaty każdego
z nich o 387,88 zł. Nie ma jednak konieczności osobnego orzekania o tym, gdyż wejdą one
w skład zobowiązań obciążających w całości spadek, o czym niżej.

Z powyższych względów majątek spadkowy spadkodawcy stanowiąc jednocześnie majątek wspólny wnioskodawczyni i spadkodawcy bez pomniejszenia go koszty pogrzebu
w dacie jego zgonu wynosił 756118,35 zł, połowa wartości tego majątku to 378059,18 zł, przy czym ta część jest obciążona uregulowanymi przez wnioskodawczynię zobowiązaniami z jej majątku odrębnego w połowie, czyli 121884,63 zł (razem ze spłatami dokonanymi
w toku postępowania apelacyjnego) - w tej części nie ma kosztów poniesionych tytułem operatu szacunkowego za sporządzenie spisu inwentarza oraz kosztów pogrzebu - dlatego też część majątku należącego pierwotnie do małżonków, a wchodzącego w skład spadku, po obniżeniu o wysokości powyżej wskazanych spłat zobowiązań wynosi 256174,55 zł, a po pomniejszeniu o koszty pogrzebu i koszty spisu inwentarza - operatu szacunkowego - wynosi 251851,55 zł, czyli każdy ze spadkobierców powinien otrzymać 62962,89 zł tytułem spłaty.

Należy także podkreślić, że apelująca wskazywała na zbyt krótki okres spłaty na rzecz R. T. i wnosiła o wyznaczenie takiego terminu do sześciu miesięcy od daty uprawomocnienie się postanowienia. Chodzi o to, aby miała możliwość zebrania tej kwoty, bo chce ją spłacić jednorazowo. W tej części Sąd Okręgowy uznał apelacje za zasadną, albowiem uczestnik postępowania R. T. wyraził na to zgodę, a termin ten nie jest na tyle odległy, aby uniemożliwić mu prawidłowe zaspokojenie się z przypadającej dla niego części w majątku spadkowym. W tym zakresie orzeczenie zapadło na podstawie art. 212
§ 3 k.c.

Jednocześnie biorąc pod uwagę, że w sprawie występują także małoletni uczestnicy postępowania - dzieci wnioskodawczyni i spadkodawcy - Sąd Okręgowy na podstawie tego samego przepisu rozkładając należność przypadającą na raty i biorąc pod uwagę jej wysokość - każdej raty - uznał, że prawidłowym będzie ustalenie terminu spłaty zgodnie z przyjętym przez Sąd Rejonowy terminem 4 miesięcy od uprawomocnienia się postanowienia, czyli od sierpnia 2017 r.). W tym wypadku raty nie są tak wysokie jak całość spłaty dla dorosłego uczestnika postępowania.

Zastosowana przez Sąd Rejonowy regulacja prana jest prawidłowa.

Dlatego też w zasadniczej części apelacja okazała się bezzasadna, a jej część zasadna dotyczyła tylko przesunięcia terminu spłat oraz uwzględniania dalszych, dokonanych w toku postępowania apelacyjnego spłat zobowiązań w wysokości łącznej 6000 zł przy prawidłowym rozliczeniu długów spadkowych związanych ze spisem inwentarza. Musiało to także wiązać się ze zmianą punktu 3 zaskarżonego postanowienia, albowiem należało zwiększyć wysokość uregulowanych przez wnioskodawczynię długów, dotyczących także majątku wspólnego, na 243769,26 zł oraz wyraźnie wskazać, że koszty spisu inwentarza (1220 zł) dotyczą tylko długów spadkowych. Spowodowało to, że zmieniły się wysokości spłat, które należało zasądzić (pkt I.2 postanowienia Sądu Okręgowego) od wnioskodawczyni na rzecz pozostałych uczestników postępowania, obniżono je o około tysiąc złotych.

Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. w związku z art. 13
§ 2 k.p.c., orzeczono jak w punkcie I sentencji, natomiast - na podstawie art. 385 k.p.c.
w związku z art. 13 § 2 k.p.c. - oddalono apelację w pozostałej części jako bezzasadną (punkt II sentencji).

SSR (del.) Joanna Zachorowska SSO Leszek Dąbek SSO Roman Troll