Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 9 marca 2017 r.

Sąd Rejonowy w Szczytnie I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

po rozpoznaniu w dniu 24 lutego 2017 r. w Szczytnie na rozprawie

sprawy z powództwa M. D.

przeciwko (...)Towarzystwo Ubezpieczeń S.A. w W.

o zapłatę

I.  zasądza od pozwanego (...)Towarzystwo Ubezpieczeń S.A. w W. na rzecz powódki M. D. kwotę 3.460,16 zł ( trzy tysiące czterysta szesnaście złotych) z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 1 listopada 2016r. do dnia zapłaty;

II.  zasądza od pozwanego (...)Towarzystwo Ubezpieczeń S.A. w W. na rzecz powódki M. D. kwotę 1.091,-zł ( jeden tysiąc dziewięćdziesiąt jeden złotych ) tytułem zwrotu kosztów procesu w tym 900 ,zł kosztów zastępstwa procesowego.

Sygn. akt IC 1486/16

UZASADNIENIE

Powódka M. D. wniosła o zasądzenie od pozwanego (...)Towarzystwo Ubezpieczeń S.A. w W. kwoty 3.460,16 złotych wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 1 listopada 2016 roku do dnia zapłaty oraz o zasądzenie kosztów procesu, w tym 900,- zł kosztów zastępstwa procesowego.

W uzasadnieniu wskazała, że jako konsument zawarła w dniu 27 lipca 2011 r. z pozwanym Towarzystwem Ubezpieczeń umowę ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym (...) ze składką regularną, potwierdzoną polisą nr (...). Umowa została zawarta na czas nieokreślny a składka wynosiła 150 zł miesięcznie. Zgodnie z umową obowiązkiem powódki było opłacanie składki zaś pozwana była zobowiązana do udzielenia powódce ochrony ubezpieczeniowej oraz alokacji składek. Umowę zawarto na warunkach określonych w Ogólnych Warunkach Ubezpieczenia (OWU). Treść umowy nie była przedmiotem indywidualnych uzgodnień pomiędzy stronami. W dniu 12 września 2016r. umowa została rozwiązana a pozwane Towarzystwo dokonało wypłaty wartości wykupu polisy potrącając przy tym na swoją rzecz kwotę 3.460,16 zł stanowiącą 40% wartości polisy, zgodnie z tabelą opłat i limitów załączonych do OWU. Powódka wezwała pozwanego do zapłaty wskazanej kwoty albowiem postanowienia OWU wraz z tabelą opłat i limitów zastosowane przez pozwanego stanowią klauzule abuzywne. Nie zostały one uzgodnione z powódką indywidualnie, rażąco naruszają interes konsumenta ponieważ opłata za wykup polisy w pierwszym roku wynosi 98% wartości polisy, w kolejnych latach nieznacznie spada, w szóstym roku wynosi 40 % a dopiero po 11 latach spada do 0 %. Postanowienia te dotyczące wartości wykupu polisy ukształtowały prawa i obowiązki powódki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami a nie dotyczą one głównych świadczeń stron. Na poparcie swojego stanowiska powódka przytoczyła szereg orzeczeń, w których sądy uznawały opłatę za likwidację polisy jako abuzywną, nakazując zwrot środków konsumentowi a ponadto przytoczyła orzeczenia Sądu Okręgowego w Warszawie – Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, w których za niedozwolone uznano wzorce umów stosowanych przez towarzystwa ubezpieczeniowe, obejmujące różnego rodzaju opłaty likwidacyjne pomniejszające wypłaty z tytułu wykupu polis w analogicznych umowach .

Odnośnie żądania w zakresie odsetek strona powodowa wskazała, iż jako świadczenie pobrane nienależnie stało się ono wymagalne z chwilą wezwania do zapłaty, co nastąpiło pismem z dnia 20 października 2016r., w którym powódka określiła termin płatności na 7 dni. Termin ten upłynął z dniem 31 października 2016r.

W odpowiedzi na pozew (...)Towarzystwo Ubezpieczeń S.A. w W. wniosło o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie rzecz kosztów procesu według norm przepisanych

W uzasadnieniu pozwane Towarzystwo Ubezpieczeń przyznało jedynie to, że w dniu 27 lipca 2011 roku zawarło z umowę ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi (...) powódką, na podstawie podpisanego przez nią wniosku. Integralną częścią umowy były ogólne warunki ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi (...). Powódka potwierdziła podpisem, że otrzymała pakiet ubezpieczeniowy, w tym polisę, ogólne warunki ubezpieczenia Nie zgłaszała ona żadnych wątpliwości do treści OWU i nie skorzystała również z prawa do odstąpienia od umowy w terminie 30 dni. We wrześniu 2016 doszło do rozwiązania umowy, w związku z tym pozwany dokonał ustalenia wartości wykupu polisy na podstawie OWU i załączonej do nich tabeli. OWU zostały napisane prostym językiem, kwestie kosztów wykupu przedstawiono dla ułatwienia w czytelnej formie tabelarycznej. Dokumenty te doręczono powódce przed zawarciem umowy, tym samym wzorzec umowny jest dla niej wiążący. Podniósł pozwany , że postanowienia OWU regulujące wysokość świadczenia wykupu w poszczególnych latach określają świadczenia główne. Są one określone w sposób przejrzysty i konsument wie jakiego świadczenia może oczekiwać w kolejnych latach. Wartość wykupu uwzględnia przy tym ponoszone przez przedsiębiorcę koszty związane z zawarciem umowy i prowadzeniem działalności gospodarczej. Ubezpieczyciel jest przy tym uprawniony do ustalania zasad wykupu polis na podstawie ustawy o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej. Wskazał że jako Ubezpieczyciel ponosi szereg kosztów dzielności polegającej na zawieraniu i odnawianiu umów. Na poparcie swojej argumentacji powołał się na orzeczenia, w których sądy zaakceptowały pobieranie przez towarzystwa ubezpieczeniowe opłaty likwidacyjnej w wypadku wcześniejszego rozwiązania długoterminowej umowy ubezpieczenia z ubezpieczeniowymi funduszem kapitałowym. Pozwany podniósł, że żadne z postanowień OWU nie jest abuzywne w rozumieniu art. 385 ¹ kc albowiem nie spełniono wszystkich przesłanek do tego wymaganych. Postanowienia owu określają bowiem główne świadczenia stron co wyklucza możliwość uznania ich za klauzule niedozwolone, nawet jeśli byłyby sprzeczne z interesem konsumenta.

Pozwany podniósł, że w kontekście specyfiki umowy wskazywane przez powódkę, postanowienia umowne nie były również sprzeczne z dobrymi obyczajami. Świadczył bowiem na rzecz powódki przez cały okresu umowy ochronę ubezpieczeniową i w razie zajścia zdarzeń przewidzianych umową pozwany był gotów do spełnienia świadczenia na rzecz powódki Rozwiązując umową powódka powinna była zatem liczyć się z utratą części środków.

Na poparcie swojego stanowiska strona pozwana powołała orzeczenia, w których sądy zaaprobowały jako niesprzeczne z dobrymi obyczajami regulacje umowne skutkujące utratą nawet znacznej części środków przez konsumenta w wypadku wcześniejszego rozwiązania umowy .

Powódka w piśmie przygotowawczym wniesionym przed rozprawą podtrzymała swoje stanowisko i obwołała się dodatkowo do dalszych orzeczeń sądów, raportów Rzecznika Finansowego i decyzji Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów dotyczących ograniczenia przez Towarzystwa Ubezpieczeniowe wysokości opłat w związku z przedwczesnym rozwiązaniem umów ubezpieczeń na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

M. D. zawarła w dniu 27 lipca 2011 r. z pozwanym (...)Towarzystwo Ubezpieczeń S.A. W. umowę ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym (...) ze składką regularną. Powódka otrzymała polisę ubezpieczeniową nr (...), ogólne warunki ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi (...) OWU (...).11.2009 wraz z tabelą opłat i limitów. Umowa została zawarta na czas nieokreślny. Zgodnie z umową obowiązkiem powódki było opłacanie składki w wysokości 150 zł miesięcznie zaś pozwana była zobowiązana do udzielenia powódce ochrony ubezpieczeniowej. Całość składek uiszczanych przez powódkę podlegała tzw. alokacji - to jest była przeznaczana przez pozwanego na nabycie jednostek uczestnictwa w Ubezpieczeniowych Funduszach Kapitałowych: (...) oraz (...). W tym celu Towarzystwo Ubezpieczeniowe otworzyło i prowadziło odrębny rachunek ( art. XI OWU) Za prowadzenie rachunku i dokonywane operacje pozwane Towarzystwo pobierało opłaty administracyjne za zarządzanie. Wartość polisy określono w art. II OWU jako iloczyn liczby jednostek uczestnictwa znajdujących się na rachunku, nabytych za składki regularne i ceny sprzedaży jednostki uczestnictwa. W artykule IX OWU uregulowano dodatkowo tzw. „wykup polisy” polegający na wypłacie Ubezpieczającemu tzw. Wartości wykupu. Polisa miała wartość wykupu równą wartości polisy pomniejszonej o opłatę za całkowity wykup wartości polisy. Wysokość opłaty określono w załączonej tabeli opłat i limitów. Według tejże tabeli ( k.24 OWU) opłata za całkowity wykup polisy wynosiła: w 1 roku - 98 % wartości polisy utworzonej ze składki regularnej należej w pierwszych pięciu latach polisy, w 2 roku 95 %, w 3 roku 85 %, w 4 roku 70 % w 5 roku 55% w 6 roku - 40 %, w 7 roku – 25 %, w 8 roku 20%, w 9 roku 10 % w 10 roku 5 % i w 11 roku 0%.

W dniu 12 września 2016 r. umowa została rozwiązana a pozwane Towarzystwo dokonało wypłaty na rzecz powódki kwoty 5.190,24 zł z tytułu wartości wykupu polisy, pobierając przy tym na swoją rzecz opłatę za wykup w kwocie 3.460,16 zł stanowiącą 40% wartości polisy, zgodnie z tabelą opłat i limitów załączonych do OWU. Towarzystwo Ubezpieczeń poinformowało przy tym powódkę, że alokowało łącznie składki o wartości 9.336,96 zł zaś wartość umorzonych jednostek uczestnictwa wyniosła 8.650,40 zł

Pismem z dnia 24 października 2016 r. powódka wezwała pozwanego do zapłaty w terminie 7 dni spornej kwoty jako świadczenia nienależnego powołując się na abuzywność postanowień OWU, na podstawie których pozwany pobrał tą kwotę. Pozwany odmówił wypłaty całej sumy odpowiadającej wartości polisy w chwili rozwiązania umowy.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o niesporne twierdzenia stron i dowody z dokumentów złożonych przez strony w postaci polisy – k. 17, OWU – k. 19-29, pismo pozwanej z dnia 7.10.2016r. – k. 30, wykaz transakcji na rachunku polisy – k.31-32, pisma powódki z dnia 20.10.2016r. – k.33 z dowodem nadania – k.34,35, wniosku i potwierdzenia doręczenia pakietu ubezpieczeniowego – k. 58-61.

Sąd Rejonowy zważył, co następuje:

Powództwo jest zasadne i zasługuje na uwzględnienie w całości.

W niniejszej sprawie bezspornym był fakt zawarcia przez powódkę z pozwanym umowy ubezpieczenia z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym ze składką regularną , co zostało potwierdzone polisą nr (...), w której wysokość składki określono na 150 zł miesięcznie a powódka otrzymała Ogólne Warunki Ubezpieczenia na Życie z Funduszami Kapitałowymi (...) nr (...).11.2009. Nie było sporu co do treści tych dokumentów. Nie było również sporu co do okoliczności rozwiązania umowy. Strona pozwana przyznała, że kwotę dochodzoną niniejszym pozwem pobrała w oparciu o postanowienia OWU, zgodnie z którymi wartość wykupu polisy wynosiła w szóstym roku 40% wartości polisy ustalonej w oparciu o wartość jednostek uczestnictwa zdeponowanych na rachunku polisy. Co do wyliczenia samej wartości polisy nie było także sporu.

Sporna natomiast była kwalifikacja postanowień umowy ubezpieczeniowej i załącznika do polisy stanowiącego integralną część OWU, na podstawie których strona pozwana naliczyła Wartość wykupu polisy w związku wygaśnięciem stosunku ubezpieczenia w szóstym roku trwania umowy. Powódka powoływała się bowiem na abuzywność tych postanowień, zawartych w tabeli stanowiącej załącznik do OWU.

Rozstrzygnięcie sprawy zależało zatem od oceny kwestionowanych przez powódkę postanowień umownych zawartych w OWU pod kątem ich zgodności z art. 385 ¹kc. Uznanie bowiem postanowienia umownego za klauzulę niedozwoloną skutkuje brakiem związania konsumenta tym postanowieniem przy jednoczesnym obowiązywaniu umowy w pozostałym zakresie.

Z regulacji zawartej w art. 385 ¹ k.c., wynika, że abuzywnymi są takie postanowienia umowne które spełniają łącznie następujące warunki: umowa musi być zawarta z konsumentem, postanowienia tej umowy nie zostały uzgodnione z konsumentem w sposób indywidualny, a ponadto kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy, co jednak nie dotyczy głównych świadczeń stron, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

Przechodząc do oceny twierdzeń stron i treści przedłożonych przez nie dowodów z dokumentów, w pierwszej kolejności należy zaznaczyć, że fakt zawarcia umowy przez powódkę jako konsumenta nie był sporny. Jeśli natomiast chodzi o sposób zawarcia umowy, to nie ma żadnych podstaw do wniosku, że umowę zawarto w wyniku indywidualnych uzgodnień postanowień umowy pomiędzy stronami. Powódka podpisała niewątpliwie wniosek o zawarcie umowy i otrzymała tekst OWU, nie miała ona jednak żadnego wpływu na treść OWU. Nie ulega żadnej wątpliwości, że umowa została zawarta z wykorzystaniem wzorca stosowanego przez pozwanego do tego rodzaju umów co wynika też z treści owu na których zaznaczono, że stasuje się je do umów zawartych od określonej na OWU daty.

Kolejna kwestia sporna związana była z tym czy postanowienia umowne, o których mowa dotyczyły czy też nie dotyczyły „głównych świadczeń stron” oraz czy rozważane postanowienia kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy.

Sąd Rejonowy nie podziela stanowiska pozwanego, iż wskazane w przedmiotowej umowie Świadczenie wartości Wykupu należało do głównych świadczeń stron. Wprawdzie ustawodawca nie określił, co należy rozumieć przez sformułowanie „główne świadczenia stron”, ale należałoby sądzić, że są to takie elementy konstrukcyjne umowy, bez których uzgodnienia nie doszłoby do jej zawarcia. W myśl utrwalonego poglądu doktryny do głównych świadczeń stron należą: świadczenie pieniężne ubezpieczającego tj. składka ubezpieczeniowa oraz świadczenie pieniężne zakładu ubezpieczeń, które stanowi zapłata umówionej sumy ubezpieczenia. Na podstawie umowy łączącej strony powódka zobowiązała się terminowo opłacać składki, a pozwany zobowiązał się wypłacić świadczenie Uposażonemu w przypadku śmierci Ubezpieczonego Na takie ukształtowanie głównych świadczeń wskazuje także treść Artykułu I oraz Artykułu III OWU. Wykup polisy uregulowano natomiast jako świadczenie dodatkowe w Artykule IX OWU. Aktywuje się ono dopiero po rozwiązaniu umowy, a więc poza zakresem głównych świadczeń stron( Art. VI pkt 9 OWU).

W ocenie Sądu określone w tabeli załączonej do OWU postanowienia określające procent wartości polisy który determinuje wysokość opłaty za wykup polisy (40 % w szóstym roku) kształtuje obowiązki powódki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco narusza jej interesy.

Jak podnosi się w doktrynie i orzecznictwie sądowym „dobre obyczaje” są w zasadzie odpowiednikiem „zasadwspółżycia społecznego”. Zgodnie z utrwaloną judykaturą do zasad tych zalicza się reguły postępowania niesprzeczne z etyką, moralnością, aprobowanymi społecznie zasadami. W rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. „działanie wbrew dobrym obyczajom” w zakresie kształtowania treści stosunku obligacyjnego wyraża się w tworzeniu przez partnerakonsumenta takich klauzul umownych, które godzą w równowagę kontraktową tego stosunku, zaś „rażące naruszenie interesów konsumenta” oznacza nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków na jego niekorzyść w określonym stosunku obligacyjnym. Obie, wskazane w tym przepisie formuły prawne służą do oceny tego, czy standardowe klauzule umowne zawarte we wzorcu umownym przekraczają zakreślone przez ustawodawcę granice rzetelności kontraktowej twórcy wzorca w zakresie kształtowania praw i obowiązków konsumenta. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 lipca 2005 r. I CK 832/2004 publ. w Biul. SN 2005/11/13)

Należy w tym kontekście zauważyć, że w swoich twierdzeniach mających uzasadniać zgodność z dobrymi obyczajami i brak rażącego naruszenia równowagi stron (przez stosunkowo wysokie opłaty pobierane przez pozwanego w wypadku rozwiązania umowy pierwszych latach jej obowiązywania ) pozwany odwoływał się do argumentacji dotyczącej ponoszenia przez Towarzystwo Ubezpieczeń wysokich kosztów działalności i związanego z tym ryzyka działalności gospodarczej.

Twierdzenia te nie mogą odnieść skutku zarówno z uwagi na ich ogólnikowość ( nie wykazano zależności pomiędzy tymi kosztami a wysokością opłaty za wykup polisy) jak i z uwagi na to, że zgodnie z OWU za czynności związane z zarządzaniem , prowadzeniem rachunku polisy oraz alokacją składek pozwany pobierał różne opłaty administracyjne. W istocie rzeczy argumentacja pozwanego odwołującego się do kwestii kosztów ( bez wykazania związku tych kosztów z wysokością opłaty za wykup polisy ) wskazuje raczej na to, że pozwany próbuje przerzucać ryzyko własnej działalności gospodarczej na konsumenta. Nie może to zostać uznane za praktykę zgodną z dobrymi obyczajami.

Należy w tym miejscu także zauważyć, co jest faktem powszechnie znanym ( a co przywołała także powódka w piśmie procesowym złożonym przed rozprawą ), że w wyniku decyzji Prezesa UOKiK nr RŁO 12/2015r. z dnia 23.12.2015r. pozwany zawarł z Prezesem UOKiK porozumienie szczegółowe z dnia 19 grudnia 2016 r. radykalnie obniżające opłaty za wykup polisy, w tym w odniesieniu do umów obowiązujących w dniu 1 grudnia 2016 r. zawartych miedzy innymi na podstawie wzorca : „Ogólne warunki ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi (...) ze składką regularną ( kod (...)) . Potwierdza, to w istocie rzeczy, iż stosowany dotychczas wzorzec umowny został ukształtowany z rażącym naruszeniem interesów konsumentów poprzez zawyżenie wysokości opłaty za wykup polisy.

W tych warunkach postanowienia zawarte w art. IX OWU oraz pkt 5 tabeli opłat i limitów wyczerpują wszystkie przesłanki abuzywności o jakich mowa w art. 385 ¹§1 kc .

Charakter tych postanowień, sytuuje je w obszarze zakreślonym dyspozycją art. 385 ³ pkt 17 k.c. zgodnie z którym niedozwolonymi postanowieniami umowy są te, które w szczególności „nakładają na konsumenta, który nie wykonał zobowiązania lub odstąpił od umowy, obowiązek zapłaty rażąco wygórowanej kary umownej lub odstępnego”. (por. Wyrok SN z dnia 18 grudnia 2013 r. w sprawie o sygn. akt I CSK 149/13)

Mając powyższe na uwadze na mocy art. 405 k.c. w zw. z art. 410 k.c. orzeczono jak w pkt I wyroku. O odsetkach orzeczono na podstawie art. 481 § 1 k.c.w zw. z art 455 kc to jest zasądzono odsetki za okres od dnia następnego po upływie terminu do spełnienia świadczenia wskazanego w wezwaniu do zapłaty z dnia 20.10.2016 r. Orzeczenie o kosztach znajduje podstawę i uzasadnienie w treści art. 98 kpc