Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 3 sierpnia 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi Wydział I Cywilny

w składzie:

Przewodniczący SSA Krystyna Golinowska

Sędziowie: SA Joanna Walentkiewicz - Witkowska

SO del. Jacek Chmura (spr.)

Protokolant st. sekr. sąd. Katarzyna Olejniczak

po rozpoznaniu w dniu 3 sierpnia 2017 r. w Łodzi

na rozprawie

sprawy z powództwa R. A. i D. A.

przeciwko G. G., E. R., A. K. (1), K. K., K. C. i A. K. (2)

o stwierdzenie nieważności

na skutek apelacji powodów

od wyroku Sądu Okręgowego w Łodzi

z dnia 14 lutego 2017 r. sygn. akt I C 700/16

oraz zażaleń pozwanych od postanowienia w przedmiocie kosztów postępowania zawartego w pkt 2 tego wyroku

1.  oddala apelację;

2.  zasądza tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego
w postępowaniu apelacyjnym:

a)  od R. A. na rzecz G. G., E. R., A. K. (1) i K. K. kwoty po 1.012,50 (jeden tysiąc dwanaście 50/100) złotych,

b)  od D. A. na rzecz G. G., E. R., A. K. (1) i K. K. kwoty po 1.012,50 (jeden tysiąc dwanaście 50/100) złotych;

c)  od R. A. na rzecz A. K. (2) i K. C. kwoty po 2.025 (dwa tysiące dwadzieścia pięć) złotych,

d)  od D. A. na rzecz A. K. (2)
i K. C. kwoty po 2.025 (dwa tysiące dwadzieścia pięć) złotych;

1.  przyznaje i nakazuje wypłacić ze Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Łodzi na rzecz radcy prawnego G. F. kwotę 6.642 (sześć tysięcy sześćset czterdzieści dwa) złote brutto tytułem nieopłaconych kosztów pomocy prawnej udzielonej powodom z urzędu w postępowaniu apelacyjnym;

2.  oddala oba zażalenia;

3.  zasądza tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodom z urzędu w postępowaniu zażaleniowym od G. G., E. R., A. K. (1), K. K., K. C. i A. K. (2)
na rzecz:

a)  R. A. kwoty po 123 (sto dwadzieścia trzy) złote,

b)  D. A. kwoty po 123 (sto dwadzieścia trzy) złote.

I ACa 607/17

I ACz 856/17

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 14 lutego 2017 r. Sąd Okręgowy w Łodzi w sprawie akt I C 700/16 z powództwa R. A. i D. A. przeciwko G. G., E. R., A. K. (1), K. K., K. C. i A. K. (2) o stwierdzenie nieważności:

1. oddalił powództwo,

2. nie obciążył powodów kosztami procesu,

3. przyznał i nakazał wypłacić ze Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w Łodzi na rzecz radcy prawnego G. F. kwotę 17. 712 ( siedemnaście tysięcy siedemset dwanaście) złotych tytułem nieopłaconych kosztów pomocy prawnej udzielonej powodom z urzędu.

Powyższe rozstrzygnięcie Sąd Okręgowy oparł o następujące ustalenia faktyczne:

Pierwotnym współwłaścicielem nieruchomości przy ul. (...) w Ł., stanowiącej działkę gruntu oznaczoną nr 103 o pow. 0,1646 ha, dla której Sąd Rejonowy dla Łodzi - Śródmieścia w Łodzi prowadzi księgę wieczystą (...), była w 1/2 części I. A.. Pozostałymi współwłaścicielami w 1/2 części udziału we własności w/w nieruchomości byli pozwani - A. K. (1) i K. K., którzy nabyli go w drodze spadkobrania po swojej babce J. K. (1).

I. A. była babką macierzystą powoda D. A. i matką powódki R. A. oraz pozwanych G. G. i E. R.. Pozwane - G. G. i E. R. nabyły udziały we współwłasności w/w nieruchomości na podstawie notarialnego testamentu swojej matki I. A.. Spadkodawczyni w tym testamencie dokonała też wydziedziczenia powódki R. A. i zapisu na rzecz powoda D. A., którego przedmiotem była kwota pieniężna o wartości 1/3 części należącego do I. A. udziału w 1/2 części we współwłasności w/w nieruchomości. Zapis miał zostać wykonany niezwłocznie po osiągnięciu przez powoda D. A. pełnoletności.

Powódka R. A. nie kwestionowała testamentu notarialnego swojej matki I. A.. Pozwane G. G. i E. R. nie wykonały zapisu testamentowego na rzecz powoda z uwagi na brak środków finansowych. Pomiędzy powodem oraz pozwanymi G. G. i E. R. toczyły się rozmowy, w których padały propozycje różnych wariantów rozwiązania tej sytuacji - w tym m.in. ze strony pozwanych propozycja spłaty powoda po uprzedniej sprzedaży nieruchomości, na którą D. A. nie chciał się zgodzić, a z drugiej strony propozycja przepisania udziału we współwłasności w/w nieruchomości przysługującego pozwanej G. G. na D. A. w zamian za kwotę pieniężnego zapisu testamentowego na rzecz powoda, na które to rozwiązanie z kolei nie zgadzali się pozwani A. K. (1) i K. K., gdyż w takiej sytuacji oczekiwali spłaty ich udziałów przez powódkę. Nigdy nie doszło do zawarcia umowy w przedmiocie przeniesienia udziału na powoda w zamian za kwotę zapisu testamentowego pomiędzy pozwanymi i powodem, ani też nie doszło do tego by ustnie strony ustaliły zgodnie wszystkie istotne elementy takiej umowy. Powódka nie dokonała jakiegokolwiek spłaty udziałów pozwanych A. K. (1) i K. K.. Powódka i powód zamieszkiwali w w/w nieruchomości od urodzenia.

W lipcu 2014 r. powodowie zostali pozbawieni posiadania tej nieruchomości; wyrokiem Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 4 listopada 2015 r. w sprawie III Ca 1124/15 po rozpoznaniu apelacji powoda od wyroku Sądu Rejonowego dla Łodzi - Widzewa w Łodzi z dnia 30 marca 2015 r. w sprawie II C 510/14 posiadanie to zostało w stosunku do D. A. przywrócone poprzez zobowiązanie pozwanych G. G., E. R., A. K. (1) i K. K. do udostępnienia powodowi klucza do kłódki do karty zabezpieczającej drzwi wejściowe do budynku mieszkalnego na terenie tej nieruchomości oraz klucza do zamku zamontowanego w drzwiach wejściowych tego budynku.

W czerwcu lub lipcu 2015 r. pozwana - K. C. razem z narzeczonym M. K. - synem pozwanej A. K. (2), zauważyli na nieruchomości położonej przy ul. (...) w Ł. ogłoszenie, z którego wynikało, że jest ona przeznaczona na sprzedaż. Pozwana K. C. i jej narzeczony poszukiwali w tym czasie mieszkania i zainteresowali się tym ogłoszeniem. M. K. zadzwonił na podany w ogłoszeniu numer telefonu i uzyskał od pozwanego A. K. (1) informację, że ogłoszenie jest aktualne, a cena nieruchomości została określona zgodnie z operatem szacunkowym na kwotę 258.000 zł. Pozwana - K. C. i pozwana A. K. (2) postanowiły kupić razem w/w nieruchomość. Przed zawarciem umowy sprzedaży w/w nieruchomości pozwane K. C. i A. K. (2) zostały uprzedzone przez pozwanego A. K. (1), że toczy się postępowanie sądowe o przywrócenie naruszonego posiadania z powództwa siostrzeńca współwłaścicielek, tj. powoda D. A.. Pozwany przed sprzedażą nieruchomości poinformował pozwane także, że powód nie posiada żadnych praw do tej nieruchomości, choć miał do niej w przeszłości dostęp, a nadto, że sprawa sądowa niedługo się zakończy, albowiem współwłaściciele tej nieruchomości uzyskali korzystny wyrok sądu pierwszej instancji.

Pod koniec listopada 2016 r. pozwane - K. C. i A. K. (2) dowiedziały się, że apelacja powoda w sprawie o przywrócenie posiadania w/w nieruchomości została przez Sąd Okręgowy rozpoznana na jego korzyść i sąd II instancji przywrócił powodowi jej posiadanie. Pozwane dowiedziały się też, że po wydaniu w/w orzeczenia sądu II instancji poprzedni właściciele wykonując dobrowolnie nakaz wynikający z tego orzeczenia, odesłali klucze do posesji powodowi.

Pozwane wiedziały przed zawarciem spornej umowy sprzedaży nieruchomości, że babcia powoda I. A. pierwotna współwłaścicielka przedmiotowej nieruchomości uczyniła na rzecz powoda zapis testamentowy, zgodnie z którym miał on otrzymać kwotę pieniężną odpowiadającą 1/3 wartości przysługującego I. A. udziału, który w chwili jej śmierci wynosił 1/2 części całej nieruchomości. Po konsultacjach z adwokatami i notariuszem pozwane K. C. i A. K. (2) uzgodniły z ówczesnymi właścicielami nieruchomości, że w związku z jej sprzedażą kwota zapisu testamentowego należnego powodowi zostanie zabezpieczona, aby jego prawa nie zostały pominięte. Pozwani zawarli 13 grudnia 2015 r. przedwstępną umowy sprzedaży nieruchomości.

Zgodnie z wcześniejszymi ustaleniami pozwanych kwota z tytułu należnego zapisu testamentowego dla powoda została przygotowana, o czym D. A. został poinformowany listownie. Powód nie przyjął tej kwoty, a pozwane przed zawarciem umowy sprzedaży nieruchomości skierowały 28 grudnia 2015 r. wniosek do sądu o zezwolenie na złożenie kwoty 41. 677 zł do depozytu sądowego tytułem realizacji zapisu testamentowego.

W dniu 29 grudnia 2015r. pozwane K. C. i A. K. (2) zawarły z G. G., E. R., A. K. (1) i K. K. notarialną umowę sprzedaży nieruchomości położonej w Ł. przy ul. (...). Postanowieniem z 16 lutego 2016 r. Sądu Rejonowego dla Łodzi - Śródmieścia w Łodzi, sygn. XVIII Ns 354/15 wyraził zgodę na złożenie pieniędzy do depozytu sądowego przez pozwane tytułem realizacji zapisu testamentowego. Postanowieniem z 27 października 2016 r. Sąd Okręgowy w Łodzi w sprawie III Ca 1548/16 zmienił w/w postanowienie i oddalił wniosek o zezwolenie na złożenie przez pozwane sumy 41. 677 zł do depozytu sądowego.

Po zawarciu w/w umowy pozwane: K. C. i A. K. (2) wezwały pismem z 14.01.2016r. powodów do dobrowolnego opuszczenia w/w nieruchomości i wydania kluczy do niej, a wobec jego bezskuteczności wystąpiły 5 lutego 2016 r. do Sądu Rejonowego dla Łodzi - Widzewa w Łodzi z pozwem o eksmisję powodów z tej nieruchomości. Obecnie toczy się w tej sprawie przed w/w sądem postępowanie za sygn. II C 78/16.

Od grudnia 2015 r. w Urzędzie Miasta Ł. prowadzona była procedura zameldowania powoda D. A. pod adresem w/w nieruchomości. Wydana w tej sprawie decyzja z dnia 9.03.2016 r. organu I instancji odmawiająca powodowi meldunku pod adresem spornej nieruchomości została przez D. A. zaskarżona. Powód zawarł z Zakładem (...) S.A. umowę o dostarczenie energii elektrycznej do posesji na spornej nieruchomości. Pozwane K. C. i A. K. (2) wystąpiły z pismem z 8 stycznia 2016 r. do w/w zakładu o udzielenie informacji, na jakiej podstawie zakład zawarł z powodami wlw umowę. Zakład odmówił pozwanym udzielenia takiej informacji pismem z 13 stycznia 2016 r. powołując się na ustawę o ochronie danych osobowych.

Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił na podstawie powołanych dowodów w postaci złożonych do akt dokumentów, a nadto zeznań pozwanych i częściowo zeznań świadka A. Z. i częściowo zeznań powodów, a mianowicie w takim zakresie w jakim dowody te wzajemnie ze sobą korelowały, tworząc spójną, logiczną, całość.

Sąd pominął te zeznania świadka A. Z., w których twierdziła, że pozwani obiecali przenieść na powódkę udział we współwłasności spornej nieruchomości, albowiem po pierwsze świadek zeznała, że nie uczestniczyła w żadnych rozmowach stron na ten temat, a po drugie, podała, że jej cała wiedza w tym zakresie opiera się wyłącznie na tym, co usłyszała od powódki.

Sąd nie dał wiary zeznaniom powodom w zakresie w jakim twierdzili, że doszło pomiędzy nimi i pozwanymi do zawarcia umowy przedwstępnej sprzedaży nieruchomości i że pozwani obiecali im darować udział we własności tej nieruchomości, albowiem twierdzenia te nie znajdują oparcia w pozostałym materiale dowodowym, a nadto wersje przedstawione przez powodów w ich pismach procesowych z 23.08.2016 r., z 23.01.2017r. i w ich zeznaniach wzajemnie wykluczały się, były ze sobą sprzeczne, niekonsekwentne, bo prezentowały nie jedną, ale kilka wersji. W szczególności Sąd zważył, że w piśmie z 23 sierpnia 2016r. powodowie twierdzili, że w krótkim czasie po śmierci I. A. zawarta została ustna umowa między G. G. a powódką, z której miał wynikać obowiązek nieodpłatnego przekazania udziałów G. G. obojgu powodom, tj. dokonania na ich rzecz darowizny, natomiast w piśmie z 23 stycznia 2017r. powodowie twierdzili, że propozycja nieodpłatnego przekazania udziałów w nieruchomości dotyczyła już tylko wyłącznie D. A. i złożona była przez powoda, jako alternatywny sposób zaspokojenia roszczenia o zapis. Z kolei z zeznań powoda D. A. wynika, że propozycja dotycząca udziałów G. G. dotyczyła tylko jego osoby i złożona była już ok. 12-14 lat temu, zaś jego matka - R. A. miała wykupić udziały A. K. (1) i K. K., podczas gdy z zeznań powódki R. A. wynika, że pierwotnie G. A. miała przekazać swój udział powódce, a nie powodowi, a dopiero w późniejszym okresie pojawiła się propozycja przekazania udziałów powodowi po ukończeniu przez niego 18-go roku życia.

Tak wielka różnorodność prezentowanych wariantów, brak jednej konsekwentnej i spójnej wersji wydarzeń ze strony powodów wyklucza możliwość jednoznacznego, stanowczego ustalenia faktu, że rzeczywiście istniała umowa pomiędzy współwłaścicielami nieruchomości a powodami, z której wynikałyby dla stron jakiekolwiek prawa i obowiązki mogące stanowić źródło roszczeń powodów. Z zeznań powodów nie wynika też, aby można było ustalić, że strony ustaliły zgodnie istotne elementy umowy przedwstępnej. Powódka w swoich zeznaniach potwierdziła, że strony nie uzgodniły ostatecznie żadnej ceny udziałów za jaką powódka miałaby nabyć udziały od pozwanych A. K. (1) i K. K., bo pierwotnie była mowa o 160.000 zł, jak i 200.000 zł, co wyklucza koncepcję darowania udziału G. G., a nadto powodowie nie podali w toku procesu by w przedmiocie sprzedaży lub darowizny udziałów były też czynione ustalenia z pozwaną E. R.. Zresztą z zeznań powodów nie wynika, aby powódka na poczet tej ceny przekazała w/w pozwanym jakąkolwiek kwotę. W tym stanie rzeczy Sąd uznał, że w świetle całokształtu materiału dowodowego należy przyjąć, że co prawda powodowie i pozwani współwłaściciele nieruchomości prowadzili rozmowy w przedmiocie rozwiązania kwestii sposobu spłaty zapisu testamentowego powoda, w tym rozważały warianty darowizny, ewentualnego zakupu udziałów pozwanych A. K. (1) i K. K. przez powódkę, jednak były to jedynie luźne rozmowy i na żadnym etapie nie doszło do ostatecznego konsensusu między stronami, w której konkretnie konfiguracji osobowej i który z licznych wariantów sprzedaży albo darowizny całej bądź części nieruchomości został zaakceptowany przez wszystkich współwłaścicieli i powodów; w rezultacie, w świetle całego dostępnego materiału dowodowego, zdaniem Sądu, nie doszło do zawarcia żadnej umowy w tym przedmiocie.

Sąd oddalił na rozprawie z 31.01.2017 r. wniosek dowodowy pełnomocnika powodów o przesłuchanie świadków J. K. (2) i D. S., uznając go spóźniony.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powództwo podlegało oddaleniu.

Podstawą prawną dochodzenia w n/n procesie roszczenia przez powodów o uznanie nieważności notarialnej umowy sprzedaży nieruchomości z 29.12.2015 r. zawartej przez pozwanych, był przepis art. 189 k.p.c., zgodnie z którym powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny. Przedmiotem ustalenia w drodze powództwa przewidzianego w art. 189 k.p.c. mogą być prawa i stosunki prawne, dla ustalenia których właściwa jest droga procesu cywilnego (np. ustalenie nieważności umowy) a przesłanką merytoryczną takiego powództwa jest interes prawny, rozumiany jako potrzeba ochrony sfery prawnej powoda, którą może uzyskać przez samo ustalenie stosunku prawnego lub prawa. (por. T. Ereciński, J. Gudowski, M. Jędrzejewska Kodeks postępowania cywilnego, Komentarz, część pierwsza- postępowanie rozpoznawcze, Tom I, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis , Warszawa 2006, s. 452 oraz wyrok SN z 27 sierpnia 1976r. II CR 288/76, OSNCP 1977r nr 5-6 poz. 91 oraz orzeczenie SN z 7 sierpnia 1970r. IIICZP 49/70, OSNCP 1971r., nr3 poz. 42, por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 19.09.2012r., sygn. ACa 357/12). Interes prawny w przypadku ustalania prawa, czy też stosunku prawnego występuje zatem wówczas, gdy z przyczyn faktycznych lub prawnych istnieje niepewność prawa lub stosunku prawnego.

Zgodnie natomiast z art. 58 k.c. czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy (§ 1). Nieważna jest czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego (§ 2). Jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana (§ 3). Zdaniem Sądu w przedmiotowej sprawie powodowie nie wykazali interesu prawnego w ustaleniu nieważności czynności prawnej - umowy sprzedaży nieruchomości z dnia 29.12.2015r., albowiem nie byli stroną tej umowy, ani nie stanowiła ona dla nich źródła uprawnień, jak również nie nakładała na nich żadnych obowiązków i nie ingerowała w ich sferę prawną.

Przedmiotowa umowa nie odnosiła się do przysługującego powodowi roszczenia o realizację zapisu testamentowego, a nawet, gdyby taki skutek odnosiła, to i tak nie uzasadniałoby to roszczenia opartego na art. 58 § 2 k.c. W wyroku z 24 lipca 2009r. (II CSK 124/09) Sąd Najwyższy analizując uprawnienia zapisobiercy testamentowego w przypadku dokonania przez spadkobiercę nieuprawnionego rozporządzenia przedmiotem zapisu wskazał, że nie jest dopuszczalne ustalenie w oparciu o art. 58 § 2 k.c. nieważności umowy zawartej w warunkach art. 59 KC na tej tylko podstawie, że strony wiedziały o istnieniu roszczenia osoby trzeciej. W uzasadnieniu w/w wyroku Sąd Najwyższy trafnie podkreślił, że czynność prawna zawarta w warunkach art. 59 KC może podlegać, tak jak każda czynność prawna, skutkom z art. 58 § 2 KC, jednakże do uznania jej bezwzględnej nieważności niezbędne jest wykazanie dalszych, poza wiedzą stron o istnieniu roszczenia osoby trzeciej, okoliczności świadczących o sprzeczności umowy z zasadami współżycia społecznego wyjaśniając, że .jeżeli roszczenie jest oparte wyłącznie na twierdzeniu, że czynność prawna uniemożliwiła zadośćuczynienie roszczeniu osoby trzeciej, jego podstawę prawną stanowi art. 59 KC. Dla zasadności zaś powództwa z art. 58 § 2 KC niezbędne jest wykazanie innych jeszcze okoliczności, które pozwolą na uznanie, że zawarta umowa nie tylko uniemożliwiła realizację roszczenia osoby trzeciej ale ponadto jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego i przez to bezwzględnie nieważna".

Gdyby nawet przyjąć - choć należy podkreślić, że, zdaniem Sądu, w świetle całokształtu materiału dowodowego brak ku temu jakichkolwiek podstaw - że powodowie zawarli z pozwanymi współwłaścicielami umowy przedwstępne, to i tak, co najwyżej umowy te mogły rodzić. zgodnie z art. 390 § 1 KC. jedynie obowiązek naprawienia szkody powstałej na skutek tego. że powodowie mogliby liczyć na zawarcie umowy przyrzeczonej. Powodowie bowiem nie zawarli żadnych umów z pozwanymi w formie aktu notarialnego, co zresztą wprost wynika z zeznań powoda. Powyższe przesądza o tym, że powodom nie przysługuje i nie przysługiwało nigdy roszczenie z art. 390 § 2 KC o zawarcie umowy przyrzeczonej. Skoro zaś powodom nie przysługiwało skuteczne wobec pozwanych współwłaścicieli spornej nieruchomości roszczenie o zawarcie umowy sprzedaży bądź darowizny, to tym samym nie mają oni również prawa ani interesu prawnego w kwestionowaniu ważności umowy sprzedaży tej nieruchomości osobom trzecim.

Nadto, zgodnie z ugruntowaną linią orzeczniczą Sądu Najwyższego oraz sądów powszechnych, którą Sąd Okręgowego rozpatrujący n/n sprawę w całości podziela, nawet, gdyby materiał dowodowy zezwalał na przyjęcie istnienia hipotetycznych roszczeń powodów o zawarcie umów przyrzeczonych, to i tak nie uzasadniają one oparcia powództwa na dyspozycji art. 58 k.c. gdyż takie roszczenie w przypadku zawarcia późniejszej umowy z podmiotem trzecim, jest niedopuszczalne (zob. wyrok SN z 16 marca 1993 r., II CRN 94/92, LEX nr 9151).

Sąd nie dopatrzył się również podstaw do uznania kwestionowanej umowy za sprzeczną z zasadami współżycia społecznego (art. 58 § 2 k.c.). Zauważyć należy, iż według zasad ogólnych prawa cywilnego, dokonanie czynności sprzeciwiających się zadośćuczynieniu roszczenia innej osoby stanowić może podstawę do uznania jej za bezskuteczną, a nie stanowi przyczyny jej nieważności (wyrok SA. w W. z 18.09.2013r., VI Aca 202/13).

Analizując zaś kwestionowaną umowę pod kątem sprzeczności z zasadami współżycia społecznego na gruncie art. 58 § 2 k.c. Sąd, mając na uwadze całokształt materiału dowodowego, uznał, że powodowie nie powołali się, ani też nie wykazali, jaką konkretnie zasadę współżycia społecznego w/w umowa naruszyła. Subiektywne odczucie krzywdy u powodów w związku z tym, że spadkodawczyni I. A., tj. pierwotna współwłaścicielka udziału w 1/2 części własności spornej nieruchomości, nie uwzględniła ich w swoim notarialnym testamencie jako spadkobierców, przy uwzględnieniu niełatwej historii rodziny A., jak i tego, że relacje pomiędzy członkami rodziny A. od wielu lat nie układają się poprawnie, co m.in. przejawia się w ten sposób, że spory pomiędzy nimi wymagały interwencji policji, a nawet skorzystania z sądowej drogi, nie pozwala na przyjęcie, że powodowie wykazali, że pozwani zbywcy jako współwłaściciele nieruchomości poprzez zawarcie spornej umowy sprzedaży nieruchomości z pozwanymi nabywcami naruszyli zasady uczciwości i etycznego postępowania. Umowa sprzedaży nieruchomości z 29.l2.2015r. nie została zawarta w celu niegodziwym, czy niemoralnym, ani nie naruszyła zasad uczciwości i lojalności wobec kontrahentów, skoro wszyscy pozwani od początku zgodnie, konsekwentnie i logicznie wyjaśniali, że pozwani zbywcy informowali pozwanych nabywców tejże nieruchomości o wszystkich okolicznościach faktycznych i prawnych jakie towarzyszyły zawarciu tej umowy, a w szczególności o roszczeniach powoda jako zapisobiercy testamentowego oraz uprawnieniach powoda w związku z wyrokiem przywracającym posiadanie powoda spornej nieruchomości. Niewątpliwie nabywcy, w świetle całokształtu materiału dowodowego, mieli wiedzę o w/w okolicznościach i świadomość, że powód podejmuje działania zmierzające do pozostania na tej nieruchomości bez tytułu prawnego, w tym działania zmierzające do uzyskania zameldowania, a co za tym idzie, że będą musieli wytoczyć powództwo o eksmisję powoda. Nadto postępowanie zbywców i nabywców nie zmierzało do pozbawienia powoda należnego mu zapisu testamentowego, lecz przeciwnie wskazywało, że strony spornej umowy sprzedaży chciały zabezpieczyć uprawnienia powoda z tego tytułu. Kwestionowana przez powodów umowa sprzedaży z 29.12.2015 r. w sytuacji, gdy zbywcy nie zawarli z nimi żadnych umów przedwstępnych, nie uszczupliła jednak żadnych praw powodów, ani też nie nałożyła na powodów żadnych obowiązków.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 102 k.p.c. Trudna sytuacja życiowa i majątkowa powodów oraz charakter sprawy uzasadniały zastosowanie tego przepisu i odstąpienie od obciążania powodów kosztami procesu. Poza tym, okoliczności uzasadniające zwolnienie powodów od kosztów sądowych w całości nie przestały istnieć. Wyprzedzając zaś ewentualne zastrzeżenia pozwanych w tym zakresie, stwierdzić trzeba, że instytucja obciążania kosztami procesu. nie może stanowić sui generis kary za wytaczanie procesów i nie może służyć zniechęcaniu do kolejnych procesów.

Koszty nie opłaconej pomocy prawnej udzielonej powodom z urzędu zostały przyznane pełnomocnikowi ze Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w Łodzi na podstawie § 8 pkt 7 w zw. z § 4 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu.

Powyższy wyrok zaskarżyli powodowie R. A. i D. A. apelacją z dnia 30 marca 2017 r. w części oddalającej powództwo, to jest w zakresie pkt. 1, zarzucając

zaskarżonemu wyrokowi:

1. Naruszenie przepisów postępowania, które miało wpływ na wynik sprawy, tj:

a) art, 233 k.p.c. poprzez:

- dowolną ocenę zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, wyrażającą się odmową przyznania zeznaniom powodów jakiegokolwiek waloru dowodowego, co w konsekwencji doprowadziło do uznania przez Sąd, że powodowie mimo ciążącego na nich obowiązku nie udowodnili istnienia umowy przedwstępnej;

- dowolne ustalenie, że strony nie doszły do żadnego konsensusu w przedmiocie przekazania udziału w nieruchomości powodom, podczas gdy strony faktycznie zawarły ustną umowę w przedmiocie przeniesienia udziału w nieruchomości;

- nieprzyznanie wiarygodności zeznaniom powodów i uznanie ich za niespójne, podczas, gdy w toku postępowania dowodowego powodowie wielokrotnie podkreślali fakt, iż pierwotne ustalenia stron w zakresie przeniesienia udziału miały miejsce w 2005 roku, a finalny brak dojścia do skutku zawarcia tej umowy wynikał głównie z późniejszej zmiany stanowiska G. G.;

- odmówienie wiarygodności i mocy dowodowej zeznaniom świadka A. Z. z uwagi na okoliczność, że jej cała wiedza pochodzi od powódki, w sytuacji, gdy zeznania tzw. "świadka ze

słyszenia" są również środkiem dowodowym i jako takie podlegają ocenie sądu;

b) art. 227 k.p.c. w zw. z art..217 § 1 k.p.c. poprzez nieuzasadnione oddalenie wniosku dowodowego w przedmiocie dopuszczenia dowodu z zeznań świadków J. K. (2) i D. S., podczas, gdy dowód ten miał dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie, a przy jego powołaniu strona powodowa nie dopuściła się zwłoki, nie był on wniesiony celem przedłużenia postępowania, jak również okoliczności, które ten dowód miał potwierdzać nie były dostatecznie wyjaśnione poprzez przeprowadzenie innych dowodów w sprawie;

2. Naruszenie przepisów prawa materialnego:

a) art, 189 k.c. poprzez uznanie, że powodowie nie wykazali interesu prawnego w ustaleniu nieważności czynności prawnej, podczas, gdy umowa sprzedaży nieruchomości z 29 grudnia 2015 roku uniemożliwiała zadośćuczynieniu roszczeniom powodów;

b) art, 58 § 2 k.c. poprzez uznanie, że powodowie nie wskazali jaką konkretnie zasadę współżycia społecznego naruszyła umowa sprzedaży nieruchomości z 29 grudnia 2015 roku, podczas, gdy w toku postępowania strona powodowa wielokrotnie podkreślała, że z uwagi na wcześniej zawartą ustną umowę przeniesienia udziałów uszczupliła ona ich prawa, naruszając tym samym zasadę uczciwości i etycznego postępowania;

W oparciu o tak sformułowane zarzuty skarżący wnieśli o:

1.  Zmianę zaskarżonego wyroku i uwzględnienie powództwa w całości;

2.  Przyznanie pełnomocnikowi kosztów pomocy prawnej świadczonej z urzędu za obie instancje.

Jednocześnie na podstawie art. 368 § 1 pkt 4 w zw. z art. 227 k.p.c. pełnomocnik powodów powołał nowy fakt, iż w postępowaniu przed Sądem Okręgowym w Łodzi I Wydział Cywilny w sprawie I C 1430/16 na rozprawie w dniu 22 marca 2017 roku pozwana E. R. przyznała zawarcie pomiędzy G. G. a powodami R. A. i D. A. ustnej umowy w przedmiocie przekazania udziałów w nieruchomości położonej w Ł. przy ul. (...) oraz potwierdziła, że na podstawie rzeczonej umowy strony zobowiązały się wzajemnie do przeniesienia udziału w nieruchomości przysługującego G. G. za uprzednią spłatą A. i K. K..

Wobec powyższego powodowie wnieśli o:

a) udostępnienie akt postępowania toczącego się przed Sądem Okręgowym w Łodzi I Wydział Cywilny w sprawie o sygn. akt I C 1430/16, tj. protokołu z rozprawy z dnia 22 marca 2017 roku;

b) w oparciu o art, 382 w zw. z art. 241 k.p.c. o uzupełnienie i powtórzenie postępowania dowodowego przez przeprowadzenie dowodu z przesłuchania strony pozwanej E. R.;

- na okoliczność istnienia ustnej umowy przekazania udziałów w nieruchomości przy ul. (...) w Ł. zawartej pomiędzy G. G. a powodami R. A. i D. A., warunków jej realizacji, wiedzy pozwanych ad. 1 - ad. 4 o istnieniu rzeczonej umowy, nierespektowania jej warunków przez pozwanych;

Na podstawie art. 368 § 1 pkt 4 w zw. z art. 381 k.p.c. pełnomocnik powodów wskazał, że powołanie nowego dowodu przed Sądem I instancji nie było możliwe, ponieważ potrzeba powołania nowego dowodu wynikła później, już po wydaniu wyroku w niniejszej sprawie.

W odpowiedzi na apelację z dnia 26 kwietnia 2017 r. pozwane K. C. i A. K. (2), działające przez pełnomocnika, wniosły o oddalenie apelacji i zasądzenie od powodów solidarnie na rzecz pozwanych kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Na rozprawie w dniu 3 sierpnia 2017 r. pełnomocnik pozwanych G. G., E. R., A. K. (1) i K. K. wniósł o oddalenie apelacji powodów i zasądzenie od powodów solidarnie na rzecz pozwanych kosztów postępowania apelacyjnego oraz kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Powyższe rozstrzygnięcie o kosztach postępowania zawarte w pkt. 2 wyroku zaskarżyli:

I. Pozwane K. C. i A. K. (2) zażaleniem z dnia 20 marca 2017 r. zarzucając zaskarżonemu postanowieniu naruszenie przepisów postępowania, a to art. 102 k.p.c. poprzez jego zastosowanie oraz art. 98 § 1 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie i odstąpienie od obciążenia powodów kosztami procesu w niniejszej sprawie, mimo iż nie ujawniły się żadne szczególnie uzasadnione wypadki uzasadniające odstąpienie od obciążenia odpowiedzialnością za wynik postępowania, zaś postawa pozwanych w niniejszej sprawie, jak również w równolegle toczących się postępowaniach pomiędzy stronami, ujawnia instrumentalne traktowanie wymiaru sprawiedliwości ukierunkowane na utrudnienie realizacji swych praw właścicielskich przez pozwanych.

Wskazując na powyższe względy pozwane wniosły:

1. o zmianę zaskarżonego postanowienia i zasądzenie od powodów solidarnie na rzecz pozwanych solidarnie kwoty 14 400 złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego,

2. o zasądzenie od powodów solidarnie na rzecz pozwanych kosztów postępowania zażaleniowego w niniejszej sprawie, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

II. Pozwani G. G., E. R., A. K. (1) i K. K. zażaleniem z dnia 29 marca 2017 r.

Zaskarżonemu postanowieniu skarżący zarzucili po sprecyzowaniu stanowiska przez pełnomocnika pozwanych na rozprawie dnia 3 sierpnia 2017 r. naruszenie przepisów art. 102 k.p.c. poprzez jego zastosowanie oraz art. 98 § 1 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie i odstąpienie od obciążenia powodów kosztami procesu w niniejszej sprawie.

Podnosząc powyższe zarzuty wnieśli o zmianę zaskarżonego rozstrzygnięcia poprzez zasądzenie od powodów solidarnie na rzecz pozwanych zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za pierwszą instancję według norm przepisanych.

Wnieśli również o zasądzenie od powodów na rzecz pozwanych kosztów postępowania

zażaleniowego w tym kosztów zastępstwa procesowego.

W odpowiedzi na oba zażalenia z dnia 12 maja 2017 r. pełnomocnik powodów wniósł o oddalenie obu zażaleń oraz o przyznanie pełnomocnikowi powodów ustanowionemu z urzędu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodom z urzędu.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja powodów nie zasługiwała na uwzględnienie.

Sąd Apelacyjny w pełni akceptuje ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd Okręgowy i przyjmuje je jako własne. W ocenie Sądu Apelacyjnego, apelujący niesłusznie zarzucił, że Sąd I instancji dopuścił się naruszenia art. 233 k.p.c., bowiem ocena zgromadzonego materiału dowodowego została dokonana bez przekroczenia granic wyznaczonych treścią tego przepisu, co znalazło swój wyraz w należytym uzasadnieniu wyroku (art. 328 § 2 k.p.c.).

Zarzut naruszenia przepisu art. 233 § 1 k.p.c. byłby skuteczny wówczas, gdyby skarżąca wykazała uchybienie podstawowym regułom służącym ocenie wiarygodności i mocy dowodowej poszczególnych dowodów, tj. regułom logicznego myślenia, zasadzie doświadczenia życiowego i właściwego kojarzenia faktów (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 2005 r. w sprawie III CK 314/05 opublikowany lex nr 172176). Ocena mocy i wiarygodności dowodów przeprowadzona w pisemnym uzasadnieniu orzeczenia, mogłaby być skutecznie podważona w postępowaniu odwoławczym tylko wówczas, gdyby wykazano, że zawiera błędy logiczne, wewnętrzne sprzeczności, jest niepełna itp. (wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 31 sierpnia 2005 r. w sprawie I ACa 456/05 opublikowany lex nr 177026).

Tymczasem wbrew zarzutom powodów Sąd Okręgowy w sposób wszechstronny, bezstronny i zgodnie z zasadą swobodnej oceny dowodów dokonał analizy zgromadzonego materiału dowodowego, a skarżący nie wykazali w żaden sposób, by ocena ta naruszyła zasady logicznego rozumowania, przeczyła doświadczeniu życiowemu, zawierała błędy logiczne, była niepełna, czy też wewnętrznie sprzeczna. Należy podkreślić, że skuteczne postawienie zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. nie może polegać na zaprezentowaniu przez stronę skarżącą stanu faktycznego, ustalonego przez nią na podstawie własnej oceny dowodów.

Odnosząc się do zarzutu naruszenia art. 227 k.p.c. w związku z art. 217 § 1 k.p.c. Sąd Apelacyjny zważył, że zakres postępowania dowodowego przed sądem pierwszej instancji wyznaczony jest przez przedmiot procesu, a więc roszczenie procesowe, zgłoszone przez powoda. Powód w pozwie obowiązany jest bowiem wskazać żądanie oraz okoliczności faktyczne uzasadniające to żądanie. Docelowo zakres ten powinien być zbieżny z prawnym ukierunkowanym rozstrzygnięciem sądu. Zakres postępowania dowodowego nie powinien wybiegać poza kwestie istotne dla rozstrzygnięcia w kontekście konkretnego roszczenia procesowego. Przedmiotem dowodu są bowiem fakty istotne dla rozstrzygnięcia. O ich istotności decyduje to, czy mają charakter prawny i wiążą się z podstawą prawną sporu. Mówiąc inaczej, ustalenie konkretnego faktu musi być konieczne z punktu subsumpcji określonej normy prawnej, która miałaby znaleźć zastosowanie do stanu faktycznego twierdzonego przez stronę. Zarzut naruszenia art. 227 KPC jest uzasadniony wyłącznie wówczas, gdy zostanie wykazane, że sąd przeprowadził dowód na okoliczności niemające istotnego znaczenia w sprawie, a ta wadliwość postępowania dowodowego mogła mieć wpływ na wynik sprawy, bądź gdy sąd odmówił przeprowadzenia dowodu na fakty mające istotne znaczenie w sprawie, wadliwie oceniając, iż nie mają one takiego charakteru (tak P. , Metodyka, 2014, s. 489).

Wbrew twierdzeniom apelacji, oddalenie wniosków dowodowych pełnomocnika powodów w zakresie dowodu z przesłuchania świadka D. S. (k.213) i J. K. (2) (k.222) na okoliczności wskazane w treści wniosków nie naruszyły cytowanych wyżej art. 227 k.p.c. i art. 217 § 1 k.p.c. Okoliczności opisane we wniosku dowodnym nie stanowiły, wbrew stanowisku skarżącego, okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy. Prowadzenie postępowania dowodowego na takie okoliczności jest zbędne i powoduje jedynie nieuzasadnione przedłużenie toku procesu. Z tych samych przyczyn nie mógł zostać uwzględniony wniosek dowodowy pełnomocnika powodów zawarty w treści apelacji, gdyż okoliczności na wykazanie jakich wniosek ten został zgłoszony nie były istotne dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy.

Dokonując oceny prawnej zaskarżonego wyroku, Sąd Apelacyjny zważył, że powodowie R. A. i D. A. reprezentowani przez profesjonalnego pełnomocnika, w sposób jednoznaczny sprecyzowali żądanie pozwu w postaci żądania stwierdzenia nieważności zawartej dnia 9 grudnia 2015 r. w formie aktu notarialnego umowy sprzedaży nieruchomości położonej w Ł. przy ul. (...).

Nie jest kwestią sporną, że przedmiotowa nieruchomość stanowiła przedmiot współwłasności pozwanych G. G., E. R., A. K. (1) i K. K.. Powódka R. A. na skutek wydziedziczenia w testamencie matki I. A. nie uzyskała żadnych praw czy też roszczeń w stosunku do przedmiotowej nieruchomości. Spadkodawczyni I. A. w tym samym testamencie ustanowiła zapis testamentowy na rzecz wnuka D. A., którego przedmiotem była kwota pieniężna o wartości 1/3 części należącego do I. A. udziału w nieruchomości. Kwota ta miała być wypłacona D. A. po uzyskaniu przez niego pełnoletniości. Powód jest już pełnoletni.

Oceniając zatem sytuację prawną powodów w odniesieniu do przedmiotowej nieruchomości należy stwierdzić, że po ich stronie nie istniało żadne roszczenie materialne – prawnorzeczowe, umożliwiające im nabycie własności przedmiotowej nieruchomości.

Powód D. A. dysponował jedynie roszczeniem wobec pozwanych G. G., E. R., wynikającym z art. 968 k.c. o wykonanie zapisu. Nie ulega jednak wątpliwości, że roszczenie to dotyczyło zapłaty na jego rzecz określonej kwoty pieniężnej i było roszczeniem obligacyjnym.

Należy zatem jednoznacznie stwierdzić, że powodowie nie dysponowali roszczeniami wobec przedmiotowej nieruchomości, które mogłyby ograniczyć lub zniweczyć uprawnienia właścicieli wynikające z art. 140 k.c. w szczególności uprawnienie do rozporządzania rzeczą.

Wytaczając w niniejszej sprawie powództwo o unieważnienie umowy sprzedaży przedmiotowej nieruchomości powodowie – jako podstawę faktyczną żądania – wskazali zawarcie z pozwanymi – właścicielami nieruchomości – umowy przeniesienia własności udziałów w przedmiotowej nieruchomości, w postaci zawarcia ustnej umowy przedwstępnej.

Zgodnie z art. 158 k.c., umowa zobowiązująca do przeniesienia własności nieruchomości powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. To samo dotyczy umowy przenoszącej własność, która zostaje zawarta w celu wykonania istniejącego uprzednio zobowiązania do przeniesienia własności nieruchomości; zobowiązanie powinno być w akcie wymienione.

Zgodnie z art. 73 § 2 k.c., jeżeli ustawa zastrzega dla czynności prawnej inną formę szczególną, czynność dokonana bez zachowania tej formy jest nieważna.

Czynność nieważna nie wywołuje skutków zamierzonych przez strony. Jest ona wprawdzie dokończona i zawarta, oświadczenia woli zostały złożone, jednakże oceniane jako zamierzone skutki prawne w ogóle nie powstają. Czynność prawna nie wywołuje zamierzonych skutków prawnych od chwili jej dokonania, co powoduje, że wszelkie stosunki prawne lub prawa, które by się na nieważności opierały lub z niej wywodziły nie mogą w zasadzie powstać; owa całkowita bezskuteczność czynności prawnej (nieważność) następuje z mocy prawa (ipso iure) – bez potrzeby zajścia jakichkolwiek dalszych zdarzeń, a w szczególności bez konieczności składania jakichś dodatkowych oświadczeń przez strony lub wydawania konstytutywnych orzeczeń sądu. Sąd – w razie sporu – wydaje orzeczenie deklaratywne stwierdzające nieważność czynności prawnej lub ewentualnych jej następstw. Nieważność ma zawsze charakter definitywny, tzn., że czynność „nigdy nie stanie się ważna, nawet wówczas gdy przyczyna nieważności odpadnie”. Ewentualne jej „potwierdzenie” nie uchyla więc nieważności, a „jeżeli strony chcą osiągnąć zamierzone skutki prawne, muszą całą czynność powtórzyć w sposób niewadliwy, a zatem dokonać nowej”.

Jak wynika z powyższej interpretacji nieważności czynności prawnej, skoro powodowie nie wykazali, że dokonali czynności prawnej w postaci definitywnego nabycia udziałów w przedmiotowej nieruchomości w formie aktu notarialnego, to po ich stronie z tego tytułu nie mogły powstać żadne prawa i oparte na nich roszczenia, ponieważ nie wykazali oni istnienia ważnej czynności prawnej z ich udziałem.

Jeżeli chodzi o zarzuty powodów dotyczące zawarcia z pozwanymi umowy przedwstępnej zbycia udziałów w przedmiotowej nieruchomości, to należy zważyć, że zgodnie z art. 390 § 1 § 2 k.c., jeżeli strona zobowiązana do zawarcia umowy przyrzeczonej uchyla się od jej zawarcia, druga strona może żądać naprawienia szkody, którą poniosła przez to, że liczyła na zawarcie umowy przyrzeczonej. Strony mogą w umowie przedwstępnej odmiennie określić zakres odszkodowania.

§ 2. Jednakże gdy umowa przedwstępna czyni zadość wymaganiom, od których zależy ważność umowy przyrzeczonej, w szczególności wymaganiom co do formy, strona uprawniona może dochodzić zawarcia umowy przyrzeczonej.

Zawarcie umowy przedwstępnej bez zachowania wymagań, od których zależy ważność umowy przyrzeczonej, w tym zwłaszcza wymagań co do formy, pozbawia stronę uprawnioną możliwości dochodzenia zawarcia umowy przyrzeczonej, pozostawiając jej jedynie możliwość podniesienia roszczenia odszkodowawczego na podstawie art. 390 § 1 k.c. Niezachowanie przy zawieraniu umowy przedwstępnej formy wymaganej dla ważności umowy przyrzeczonej nie pociąga za sobą nieważności samej umowy przedwstępnej, a wpływa jedynie na zakres skutków, jakie umowa taka może wywołać. („Kodeks cywilny. Komentarz” pod red. Konrada Osajdy, Tom II Zobowiązania, str. 240).

Nie ulega wątpliwości, że ewentualna umowa przedwstępna, jak wynika to z twierdzeń samych powodów, została zawarta w zwykłej formie pisemnej, nie spełniała zatem wymogów co do formy aktu notarialnego przy zawarciu umowy przeniesienia własności nieruchomości z art. 158 k.c. Nie wywołuje ona zatem silniejszych skutków w postaci roszczenia o wykonanie umowy przyrzeczonej, a jedynie roszczenia o odszkodowanie w granicach tzw. ujemnego interesu umownego.

Brak wykazania przez powodów zawarcia umowy przeniesienia własności udziałów w przedmiotowej nieruchomości w formie aktu notarialnego (i to zarówno umowy przenoszącej własność czy też umowy przedwstępnej) powoduje, że nie wykazali oni żadnych przesłanek niweczących uprawnienie pozwanych do rozporządzenia rzeczą z art. 140 k.c.

Brak było zatem jakichkolwiek podstaw do uwzględnienia powództwa i uznania, że zawarta przez pozwanych umowa sprzedaży nieruchomości jest nieważna. Nie zostało bowiem wykazane, aby była ona sprzeczna z jakimikolwiek przepisami prawa, jednocześnie w sytuacji prawnej powodów, brak jest podstaw do przyjęcia, że przedmiotowa umowa narusza zasady współżycia społecznego. Powodowie nie dysponują żadnym wykazanym na chwilę obecną tytułem prawnym do przedmiotowej nieruchomości. Nawet przy przyjęciu, że zawierali oni ustne umowy dotyczące przeniesienia własności nieruchomości, to wobec powyższych rozważań, nie wywołują one żadnych skutków prawnych. Takie okoliczności nie mogą zatem stanowić przesłanki do zastosowania art. 58 k.c. w niniejszej sprawie i tym samym stanowić podstawy do stwierdzenia nieważności prawidłowo pod względem formalnym zawartej umowy sprzedaży przedmiotowej nieruchomości i to na podstawie sprzeczności z zasadami współżycia społecznego. Niecelowe było zatem prowadzenie dalszego postępowania dowodowego na okoliczność treści umów zawartych bez wymaganej formy.

Reasumując powyższe rozważania należy stwierdzić, że zarzuty apelacji dotyczące naruszenia prawa materialnego nie mogły zostać uwzględnione.

Wobec powyższego, apelacja powodów jako bezzasadna, podlegała oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c.

Zażalenia pozwanych nie zasługiwały na uwzględnienie.

Zgodnie z art. 102 k.p.c. w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tyko część kosztów albo nie obciążać je w ogóle kosztami. Przepis art. 102 k.p.c. nie może być wykładany rozszerzająco i wyklucza uogólnienie, a może być stosowany w zależności od konkretnego przypadku. Ustawodawca bowiem przyznaje sądowi pewną swobodę w zasądzaniu kosztów procesu, gdy stosowaniu zasady odpowiedzialności za wynik sporu sprzeciwiają się względy słuszności, co wyraża się stwierdzeniem, że w przypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów lub nie obciążać jej w ogóle kosztami. Szczególne znaczenie dla możliwości jego zastosowania ma ocena zachowania się stron z punktu widzenia zasad współżycia społecznego. Podstawą do takiej oceny może być zachowanie się strony w procesie, jak i jej sytuacja pozaprocesowa (stan majątkowy, szczególna sytuacja zdrowotna i życiowa). Nadto sposób skorzystania z art. 102 k.p.c. jest suwerennym uprawnieniem sądu orzekającego i od oceny tego sądu zależy przesądzenie, że taki szczególnie uzasadniony wypadek nastąpił w rozpoznawanej sprawie, a ingerencja Sądu odwoławczego jest możliwa tylko wtedy, gdy zastosowanie art. 102 jest rażąco nieuzasadnione. (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 14 grudnia 2016 r. I ACa 770/16 LEX nr 2200296).

Biorąc pod uwagę okoliczności wskazane w uzasadnieniu Sądu Okręgowego jako uzasadnienia zastosowania powyższego przepisu wobec powodów, Sąd Apelacyjny uznał, że na etapie postepowania przed sądem I instancji istniały przesłanki do odstąpienia od obciążania powodów kosztami postepowania. Zastosowania tego przepisu przez Sąd Okręgowy nie można na tym etapie uznać za rażąco nieuzasadnione. Prowadzone przez strony rozmowy dotyczące zaspokojenia roszczeń powodów mogły po stronie powodów wzbudzić przekonanie o ich zasadności. Należy zatem uznać, że – jak wskazał Sąd I instancji – zarówno charakter sprawy jak i sytuacja majątkowa powodów uzasadniały zastosowanie wobec nich cytowanego wyżej art. 102 k.p.c.

Zażalenie pozwanych, jako bezzasadne, podlegało zatem oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c. w zawiązku z art. 397 § 2 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd orzekł na podstawie art. 98 k.p.c. obciążając nimi powodów, jako stronę przegrywającą, w zakresie kosztów zastępstwa procesowego pozwanych. Na etapie postepowania apelacyjnego Sąd Apelacyjny nie znalazł już podstaw do zastosowania wobec powodów art. 102 k.p.c. w zakresie kosztów zastępstwa procesowego na rzecz pozwanych jako strony wygrywającej proces. O ile zastosowanie zasady słuszności było możliwe na etapie postępowania przed sądem I instancji, to w postepowaniu apelacyjnym, po uzyskaniu możliwości zaznajomienia się z uzasadnieniem Sądu Okręgowego, brak było podstaw do przyjęcia, że po stronie powodów zachodzą nadal szczególne okoliczności uzasadniające nieobciążanie ich kosztami postepowania w powyższym zakresie. W pozostałym zakresie, to jest w zakresie opłaty sądowej od apelacji, Sąd nie obciążył powodów kosztami postępowania apelacyjnego na podstawie art. 102 k.p.c.

O kosztach postepowania zażaleniowego Sąd orzekł na podstawie art. 98 k.p.c. obciążając nimi pozwanych, jako stronę przegrywającą.

W obu wypadkach, wobec braku podstawy prawnej do zasądzenia powyższych kosztów solidarnie, Sąd Apelacyjny zasądził powyższe koszty w częściach równych od strony przegrywającej na rzecz strony wygrywającej.

Koszty zastępstwa procesowego Sąd ustalił na podstawie § 2 pkt 7) w związku z § 10 ust. 1 pkt 2) Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. poz. 1800 ze zm.). oraz na podstawie § 8 pkt 5) i pkt 7) w związku z § 16 ust. 1 pkt 2) i ust. 2 pkt 2) Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu (Dz.U.2016.1715).