Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 7 lipca 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSA Andrzej Daczyński (spr)

Sędziowie: SSA Mariola Głowacka

SSO (del) Ryszard Małecki

Protokolant: st.sekr. sad.Izabela Kyc

po rozpoznaniu w dniu 7 lipca 2016 r. w Poznaniu

na rozprawie

sprawy z powództwa J. M.

przeciwko Miastu P.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu

z dnia 19 listopada 2015 r. sygn. akt I C 3442/13

1. oddala apelację;

2. zasądza od powoda na rzecz pozwanego kwotę 5.400 zł tytułem zwrotu kosztów

zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

Mariola Głowacka Andrzej Daczyński Ryszard Małecki

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z 19 listopada 2015 r. Sąd Okręgowy w Poznaniu oddalił powództwo J. M. przeciwko: Skarbowi Państwa - Prezydentowi Miasta P. zastępowanemu przez Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa i Miastu P. - Prezydentowi Miasta P. o zapłatę i orzekł o kosztach postępowania.

Sąd ten ustalił, że (...) Produkcja sp. z o.o. z siedzibą w J. k/P. jest właścicielem nieruchomości gruntowej w P., obręb Środka, na którą składają się dwie działki ewidencyjne oznaczone nr (...) (dawniej również działka o nr (...)), dla której Sąd Rejonowy Poznań Stare Miasto w P. prowadzi księgę wieczystą o numerze (...). W jej dziale IV widnieje wpis hipoteki zwykłej na 200.000 zł, oraz wpis, że hipoteka jako łączna obciąża również nieruchomość zapisaną w KW (...).

28 lipca 1999 r. (...) Bank S.A. Oddział w P. udzielił (...) sp, z o.o. kredytu (umowa nr (...)) w wysokości 300.000 zł. W celu jego zabezpieczenia na stanowiącej własność kredytobiorcy ww. nieruchomości (nr KW (...)), ustanowiono hipotekę zwykłą na 200.000 zł. Umowa ta była zmieniana aneksami: nr (...) z 31 lipca 2000 r., nr(...)z 8 września 2000 r., nr (...) z 22 września 2000 r., nr(...)z 31 października 2000 r. oraz nr (...) z 30 listopada 2000 r.

28 listopada 2002 r. Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym w Poznaniu wszczął egzekucję z tej nieruchomości i wezwał ww. spółkę do zapłaty 297.000 zł należności głównej, 116.541,12 zł odsetek, 1.824, 10 zł kosztów sądowych i 57.885,60 zł kosztów egzekucji. Prowadzona egzekucja została umorzona z mocy samego prawa.

Decyzją z 5 września 2008 r. Wojewoda (...) ustalił lokalizację drogi krajowej dla inwestycji polegającej na budowie II etapu realizacji trasy komunikacyjnej N. w P. - odcinek od Ronda (...) do skrzyżowania ul. (...) A. H. z ul. (...) włącznie, przeznaczonej do realizacji m.in. na części ww. nieruchomości (...) Produkcja sp. z o.o. 19 listopada 2009 r. Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym Poznań Nowe Miasto i W. w P. dokonał zajęcia wierzytelności jaka przysługiwała (...) Produkcja sp. z o.o. w stosunku do Miasta P. z tytułu wywłaszczenia. Decyzją z 7 kwietnia 2010 r. Wojewoda (...) przyznał na rzecz (...) sp, z o.o. 507.062,00 zł odszkodowania za przejęcie na rzecz Skarbu Państwa prawa własności nieruchomości niezabudowanej przejętej na cele budowy ww. trasy komunikacyjnej oznaczonej geodezyjnie jako działka nr (...) o pow. 0,1930 ha, obręb Środka ark. mapy 5, miasto P.. 25 maja 2010 r. wypłacone (...) Produkcja sp. z o.o. odszkodowanie zostało przejęte przez komornika sądowego w związku z toczącym się postępowaniem egzekucyjnym. Ww. działka nr (...) stanowi drogę publiczną. Ulica (...) na odcinku obejmującym tę działkę została zaliczona do kategorii dróg publicznych 1 stycznia 2011 r. Tego samego dnia, droga ta została zakwalifikowana do kategorii dróg krajowych. Obecnie ulica ta stanowi drogę publiczną posiadającą kategorię gminną, której przebieg jest od ul. (...) do ul. (...) i na tym odcinku jest w administracji Zarządu Dróg Miejskich. Została oddana do użytku 30 grudnia 2010 r.

20 czerwca 2005 r. (...) Bank S.A.(następca prawny (...) Bank S.A.) sprzedał wynikającą z umowy kredytu z 28 lipca 1999 r. wierzytelność wobec (...) Produkcja sp. z o.o. w wysokości 616.456,20 zł (...) sp. z o.o. Cesjonariusz sprzedał następnie tę wierzytelność opiewająca w momencie sprzedaży na sumę 843.982,60 zł 18 sierpnia 2008 r. J. K.. 23 września 2009 r, J. K. sprzedała ww. wierzytelność w wysokości 843.982, 60 zł A. B.. Umową z 1 grudnia 2011 r. A. B. sprzedała ww. wierzytelność w wysokości 843.982, 60 zł. powodowi. Ten 5 grudnia 2011 r. wystosował do (...) sp. z o.o, zawiadomienie o przelewie wierzytelności wraz z wezwaniem do zapłaty 843.982,60 zł do 12 grudnia 2011 r. W odpowiedzi. (...) Produkcja sp. z o.o. uznała swój dług, jednak z powodu trudnej sytuacji finansowej wniosła o wydłużenie terminu do zapłaty.

10 kwietnia 2013 r. Sąd Okręgowy w Poznaniu wydał nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym (sygn. akt I Nc 149/13), w którym zobowiązał (...) Produkcja sp. z o.o. aby zapłaciła powodowi 200.000 zł z umownymi odsetkami według zmiennej stopy procentowej, jak dla należności przeterminowanych obowiązującej w (...) Bank (...) S.A. w G., które nie mogą być wyższe od odsetek maksymalnych oraz 6.117 zł kosztów postępowania nakazowego, w tym 3.617 zł kosztów zastępstwa procesowego. Natomiast postanowieniem Sądu Okręgowego w Poznaniu z 19 czerwca 2013 r. nadano wydanemu nakazowi zapłaty klauzulę wykonalności i zasądzono od pozwanej na rzecz powoda 66 zł tytułem kosztów postępowania klauzulowego w tym 60 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego

Pismem z 6 czerwca 2013 r, powód wezwał Skarb Państwa - Prezydenta Miasta P. do zapłaty 200.000 zł z umownymi odsetkami od 18 sierpnia 2008 r. według zmiennej stopy procentowej jak dla należności przeterminowanych, obowiązujących w (...) Bank (...) S.A. w G. do 20 czerwca 2013 r. Powód wskazał, że podstawą jego żądania jest hipoteka, która po wywłaszczeniu nieruchomości należącej do (...) sp. o.o. należy obecnie do Skarbu Państwa, natomiast w Księdze Wieczystej (...) hipoteka jako łączna obciąża również nieruchomość powstałą po podziale nieruchomości, dla której Sąd Rejonowy Poznań Stare Miasto w P. prowadzi księgę wieczystą nr (...). W odpowiedzi Zarząd Dróg Miejskich w P. wskazał, że nie widzi podstaw do zapłaty. Jednocześnie poinformował, że własnością (...) Produkcja sp. z o.o. są nadal działki nr (...), które nie zostały objęte decyzją dotyczącą realizacji drogi publicznej, w związku z czym roszczenia należy kierować do ww. spółki W piśmie z 28 czerwca 2013 r. powód ponownie wezwał Skarb Państwa - Prezydenta Miasta P. do zapłaty do 14 lipca 2013 r. Wskazał, że w razie podziału nieruchomości, hipoteka obciąża wszystkie nieruchomości powstałe przez podział. Nadto wierzyciel nie ma obowiązku aby najpierw dochodzić zaspokojenia z obciążonej nieruchomości należącej do dłużnika osobistego, chyba że co innego wynika z umowy, a taka sytuacja nie miała miejsca w niniejszej sprawie. Powód po raz kolejny wzywał Skarb Państwa - Prezydenta Miasta P. do zapłaty w piśmie z 23 lipca 2013 r. Natomiast Zarząd Dróg Miejskich w P. nadal nie znajdował podstaw do uwzględnienia żądania powoda.

W tych okolicznościach, Sąd I instancji doszedł do przekonania, że powództwo nie zasługuje na uwzględnienie.

W ocenie tego Sądu, hipoteka obciążająca nieruchomość macierzystą, która została podzielona na potrzeby wywłaszczenia, wygasła w stosunku do części nieruchomości przejętej na potrzeby Skarbu Państwa (na drogę publiczną).

Za bezwzględnie wykluczone należy uznać ustanowienie lub istnienie hipoteki na nieruchomości stanowiącej taką drogę. Drogi publiczne są rzeczami wyjętymi z obrotu publicznego (reges extra commercium), nie mogą być przedmiotem obrotu ani egzekucji. Drogi krajowe stanowią własność Skarbu Państwa; a drogi wojewódzkie, powiatowe i gminne stanowią własność właściwego samorządu województwa, powiatu lub gminy (art. 2a ustawy z 21 marca 1985 r. o I drogach publicznych). Zatem droga publiczna (nieruchomość pod drogą publiczną) nie może stanowić przedmiotu hipoteki a czynność prawną ustanawiającą hipotekę na takiej nieruchomości należałoby uznać za nieważną (art. 58 k.c.). Do istoty hipoteki należy uprawnienie do zaspokojenia się z obciążonego przedmiotu, uprawnienie to jest realizowane w postępowaniu egzekucyjnym. Jeżeli wyłączona jest egzekucja w stosunku do nieruchomości drogowej, to bezprzedmiotowe jest istnienie na takiej nieruchomości hipoteki. Choć możliwe jest obciążenie nieruchomości Skarbu Państwa hipoteką, to ewentualne prowadzenie egzekucji z takiej nieruchomości możliwe byłoby dopiero po zmianie jej właściciela, co w odniesieniu do drogi publicznej nie jest możliwe. Dopiero pozbawienie drogi charakteru drogi publicznej umożliwia wprowadzenie jej do obrotu cywilnoprawnego. Zatem w przypadku odłączenia części nieruchomości z przeznaczeniem na drogę publiczną, gdy inwestycja ta zostanie zrealizowana (nastąpi zatem zajęcie nieruchomości pod drogę publiczną), nieruchomość ta winna zostać wpisana do nowej księgi wieczystej bez hipoteki. Wobec tego w niniejszej sprawie hipoteka na nieruchomości przejętej na rzecz Skarbu Państwa po zrealizowaniu inwestycji drogowej wygasła.

Sąd I instancji zauważył, że decyzja Wojewody (...) została wydana 5 września 2008 r. tj. pod rządami ustawy z 10 kwietnia 2003 r. o szczególnych zasadach przygotowywania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych (DZ.U. 2003 r., Nr 80, poz. 721 ze zm.) w brzmieniu sprzed 10 września 2008 r., kiedy to weszła w życie nowelizacja tej ustawy z 25 lipca 2008 r. Zgodnie z art. 6 ust 1 do spraw wszczętych i niezakończonych decyzją ostateczną do dnia wejścia w życie niniejszej ustawy stosuje się przepisy dotychczasowe. W myśl ustępu 2 wskazanego przepisu, dla przedsięwzięć drogowych, dla których przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy została wydana decyzja o ustaleniu lokalizacji drogi, stosuje się przepisy dotychczasowe. Dopiero do spraw wszczętych pod 10 września 2008 r. mają zastosowanie nowe przepisy, które przewidywały w art. 12 ust 4c, że jeżeli na nieruchomości lub prawie użytkowania wieczystego tej nieruchomości zostały ustanowione ograniczone prawa rzeczowe z dniem, w którym decyzja o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej stała się ostateczna, prawa te wygasają. Niemniej jednak Sąd I instancji uznał za bezzasadne twierdzenia powoda, że skoro decyzja Wojewody zapadła jeszcze w realiach stanu prawnego, który nie regulował kwestii wygaśnięcia obciążeń na nieruchomościach przechodzących na własność Skarbu Państwa, to hipoteka łączna obciąża również wywłaszczoną część nieruchomości. Wykładnia celowościowa oraz systemowa przepisu art. 2a u.d.p. wskazuje, że bez względu na to w jakim okresie zapadła decyzja wywłaszczeniowa, nieruchomość, która przeszła na własność Skarbu Państwa staje się rzeczą wyłączoną z obrotu cywilnoprawnego i nie może być przedmiotem obciążenia. Powyższe znajdowało potwierdzenie w doktrynie i orzecznictwie jeszcze przed wejściem w życie nowych przepisów.

Nie zmienia oceny powyższej fakt, że w KW nr (...), w dziale IV nadal widnieje wpis „hipoteka jako łączna obciąża również nieruchomość zapisaną w KW (...)", ponieważ hipoteka ta wygasła w momencie zrealizowania procesu inwestycyjnego polegającego na utworzeniu na niej drogi publicznej.

Co do legitymacji procesowej biernej Sąd I instancji zauważył, że powód wytaczając powództwo pozwał Skarb Państwa - Prezydenta Miasta P..

Działał on bowiem w zaufaniu do zapisów w księdze wieczystej KW o nr (...) gdzie w dziale II wpisany jako właściciel był właśnie Skarb Państwa - Prezydent Miasta P.. Natomiast w toku procesu, okazało się, że droga, która mieści się m.in. na spornej działce ewidencyjnej nr (...) jest drogą gminną, a zatem stanowi własność Miasta P.. W sprawie Skarb Państwa - Prezydent Miasta P. nie był zatem legitymowany do występowania w procesie po stronie pozwanej. W toku czynności procesowych Miasto P. zostało wezwane do udziału w sprawie, natomiast Skarb Państwa - zastępowany przez Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa nie wyraził zgody na wejście w miejsce Skarbu Państwa dopozwanego Miasta P.. Powództwo podlegało oddaleniu zarówno w stosunku do pierwotnie pozwanego Skarbu Państwa z uwagi na brak biernej legitymacji procesowej jak również w stosunku do Miasta P. w związku z uznaniem, że hipoteka zabezpieczająca wierzytelność nabytą przez powoda wygasła.

O kosztach procesu Sąd Okręgowy orzekł na podstawie 98 § 1 k.p.c,, art. 99 k.p.c. oraz art. 102 k.p.c.

W apelacji od powyższego wyroku zaskarżonego w części dotyczącej rozstrzygnięcia w stosunku do pozwanego Miasta P. w całości powód zarzucił naruszenie przepisów prawa materialnego:

–

art. 76. ust. 1. i 2. ustawy o księgach wieczystych i hipotece z dnia 6 lipca 1982 r., w brzmieniu obowiązującym na dzień, kiedy decyzja Wojewody (...) z 5 września 2008 r. o ustaleniu lokalizacji drogi krajowej, znak WI. 111- (...) (...)stała się ostateczna, (t.j. Dz. U. z 2001 r,, nr 124 poz. 1361 z późn. zm.) poprzez błędną jego wykładnię i przyjęcie, że mimo podziału nieruchomości, hipoteka, która obciążała nieruchomość przed podziałem nie obciąża wszystkich nieruchomości utworzonych przez podział,

–

art. 65. ust 1, ustawy o księgach wieczystych i hipotece z 6 lipca 1982 r. (t.j. Dz. U. z 2013 r. póz. 707 z późn. zm.) poprzez błędną jego wykładnię i przyjęcie, że z chwilą zmiany właściciela wywłaszczonej nieruchomości hipoteka wygasła.

oraz naruszenie przepisów prawa procesowego w granicach art. 328 § 2 k.p.c., poprzez niewskazanie podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa.

Na tej podstawie skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w stosunku do Miasta P. i zasądzenie od tego pozwanego na rzecz powoda 200.000 zł z odsetkami w wysokości ustawowej od 21 czerwca 2013 r. do dnia zapłaty, z zastrzeżeniem pozwanemu Miastu P. prawa do powoływania się w toku postępowania egzekucyjnego na ograniczenie odpowiedzialności do udziału we własności nieruchomości położonej w P., obręb Środka, przy ul. (...)/Z., dla której Sąd Rejonowy Poznań Stare Miasto w P. VI Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą pod nr (...) i kosztów procesu według norm przepisanych za obie instancje.

W odpowiedzi na apelację pozwany wniósł o jej oddalenie i zasądzenie od powoda kosztów postępowania apelacyjnego według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja powoda okazała się niezasadna.

Sąd Apelacyjny uznaje ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Okręgowy w zakresie istotnym dla rozstrzygnięcia za prawidłowe i przyjmuje je za własne. Zostały one dokonane w oparciu o zgromadzony materiał dowodowy w granicach swobodnej oceny dowodów wyznaczonych w art. 233 § 1 k.p.c. i zgodnie z zasadami logiki oraz doświadczenia życiowego. Ponadto zauważyć należy, że ustalony przez Sąd I instancji stan faktyczny sprawy nie był kwestionowany przez skarżącego, a zarzuty apelacji koncentrują się na ocenie prawnej zaistniałych zdarzeń. Ta jednak również nie budziła zastrzeżeń Sądu Apelacyjnego.

Sąd I instancji trafnie powołał w uzasadnieniu zaskarżonego rozstrzygnięcia szereg orzeczeń Sądu Najwyższego, jak również powołał się na poglądy doktryny, które jednoznacznie wskazują, że w sytuacji, kiedy mamy do czynienia z wywłaszczeniem nieruchomości, a taki charakter miała decyzja Wojewody (...) z 5 września 2008 r. o ustaleniu lokalizacji drogi krajowej, znak WI. 111- (...)-11/08, ustanowiona na tej nieruchomości hipoteka wygasa.

Przede wszystkim należy tu, jak to też uczynił Sąd 1 instancji przypomnieć, że z art. 2 a ustawy z 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (tak w obecnym -t. j. Dz.U.2015,460 ze zm., jak i poprzednim, na dzień wydania powołanej decyzji brzmieniu - t.j. Dz.U.2007.19.115 ze zm.) wynika, że właścicielem drogi może być tylko Skarb Państwa albo jednostka samorządu terytorialnego. W związku z powyższym oczywistym jest, że nie jest możliwa egzekucja z takiej nieruchomości. Zasadniczym natomiast celem ustanowienia hipoteki jest możliwość zaspokojenia się wierzyciela hipotecznego z nieruchomości w przypadku, kiedy wierzytelność zabezpieczona hipoteką nie została uiszczona. W konsekwencji tego, że nie jest możliwe zaspokojenie się przez wierzyciela z nieruchomości stanowiącej drogę publiczną wynika fakt, że hipoteka takiej nieruchomości obciążać nie może.

Warto zwrócić uwagę, że również przed zmianą ustawy z 10 kwietnia 2003 r. o szczególnych zasadach przygotowywania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych (Dz. U. 2003 r., Nr 80, poz. 721 ze zm.) w brzmieniu sprzed 10 września 2008 r. w oparciu o jakie została wydana decyzja Wojewody (...) z 5 września 2008 r. o ustaleniu lokalizacji drogi krajowej/ ta ustawa odsyłała w art. 23 do odpowiedniego stosowania w sprawach nieuregulowanych w rozdziale „Nabywanie nieruchomości pod drogi" ustawy o gospodarce nieruchomościami. Z kolei ta ostatnia ustawa (t. j. Dz. U.2004.261.2603 ze zm,- brzmienie na 5 września 2008 r.) w art. 119 ust. 1 wskazywała, że decyzja o wywłaszczeniu nieruchomości, poza elementami określonymi w art. 107 § 1 k.p.a., powinna zawierać: 1) ustalenie, na jakie cele nieruchomość jest wywłaszczana; 2) określenie przedmiotu wywłaszczenia przez podanie oznaczenia nieruchomości według księgi wieczystej lub zbioru dokumentów oraz według katastru nieruchomości; 3) określenie praw podlegających wywłaszczeniu; 4) wskazanie właściciela lub użytkownika wieczystego nieruchomości; 5) wskazanie osoby, której przysługują ograniczone prawa rzeczowe na nieruchomości; 6) zobowiązanie do zapewnienia lokali, o których mowa w art. 116 ust. 1 pkt 5; 7) ustalenie wysokości odszkodowania. W literaturze przedmiotu przyjmuje się, że ustawa ta nie wskazywała sposobu rozstrzygnięcia w decyzji wywłaszczeniowej o bycie prawnym ograniczonych praw rzeczowych, obciążających wywłaszczaną nieruchomość. Możliwe były w tej sprawie dwa rozwiązania, W decyzji o wywłaszczeniu można było orzec o utrzymaniu tych praw, jeżeli ich wykonywanie nie koliduje z realizacją celu publicznego, dla którego nieruchomość wywłaszczono. Jeżeli jednak w decyzji nie zamieszczono postanowienia w tej sprawie, ograniczone prawa rzeczowe ulegały także wywłaszczeniu, co za tym idzie wygasały (por. Łukaszewska A.: Komentarz do art, 119 ustawy o gospodarce nieruchomościami [w:] Krassowska M., Łukaszewska A., Szachułowicz J.: Gospodarka nieruchomościami. Komentarz. LexisNexis, 2003).

W konsekwencji, skoro przedmiotowa decyzja nie zawiera wskazania tychże ograniczonych praw rzeczowych a w analizowanym przypadku tej konkretnej hipoteki, to oczywistym jest, że ta hipoteka wygasła. Brak wskazania konkretnych przepisów ustawy o księgach wieczystych i hipotece nie może stanowić przeszkody do tego rodzaju analizy i wykładni systemowej w sprawie.

Wbrew twierdzeniom skarżącego wskazującego na wadliwość uzasadnienia zaskarżonego wyroku, nie ma podstaw do przyjęcia, iż jego konstrukcja uniemożliwia Sądowi Apelacyjnemu rekonstrukcję ustaleń faktycznych i prawnych stanowiących podstawę rozstrzygnięcia w przedmiotowej sprawie, a tym samym dokonanie kontroli instancyjnej zaskarżonego wyroku. Przeciwnie analiza uzasadnienia wyroku wskazuje jednoznacznie, że sporządzone zostało w sposób odpowiadający wynikającym z art. 328 § 2 k.p.c. wymogom. Sąd przedstawił stan faktyczny sprawy ze wskazaniem dowodów, które stanowiły podstawę dokonanych ustaleń. W dalszej kolejności wskazał i omówił z szerokim przywołaniem orzecznictwa i poglądów doktryny przepisy prawa materialnego, które w sprawie znajdują zastosowanie i jak wyżej wskazano w sposób niewadliwy przeprowadził proces subsumcji.

W tym stanie rzeczy uznając, że Sąd Okręgowy prawidłowo oddalił powództwo. Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. apelację jako bezzasadną oddalił, rozstrzygnięcie o kosztach procesu za instancję odwoławczą stosownie do treści art. 98 § 1 i 3 k.p.c. oraz art. 99 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. Wynikająca z punktu 2. wyroku kwota 5.400 zł stanowi koszty zastępstwa prawnego w postępowaniu apelacyjnym zgodnie z § 2 pkt 6 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t. j. Dz. U. 2015,1804).