Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 9 czerwca 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący - Sędzia SA– Jacek Sadomski (spr.)

Sędzia SA– Maciej Kowalski

Sędzia SO del. – Monika Włodarczyk

Protokolant: – sekretarz sądowy Paulina Czajka

po rozpoznaniu w dniu 9 czerwca 2017 r. w Warszawie

na rozprawie sprawy z powództwa (...) S.A. w K.

przeciwko (...) spółce z o.o. w W.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 21 grudnia 2015 r.

sygn. akt XX GC 125/13

uchyla zaskarżony wyrok w całości i sprawę przekazuje sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania odwoławczego.

Sygn. akt VI ACa 475/16

UZASADNIENIE

(...) SA w K. wniósł w tej sprawie o zasądzenie (...) Spółki z o.o. w W. kwoty 558.815,68 zł z ustawowymi odsetkami. W uzasadnieniu wskazał, że kwota ta stanowi należność wynikającą z zawartej z pozwanym umowy o dostawę kruszyw na budowę drogi O.. Za dostarczone kruszywa pozwany nie zapłacił powodowi kwoty 456 939,25 zł powiększonej o skapitalizowane odsetki z tytułu opóźnienia w zapłacie.

Pozwany nie uznał powództwa i wnosił o jego oddalenie. W sprzeciwie od wydanego w tej sprawie nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym podniósł zarzut umorzenia wierzytelności powoda na skutek ich potrącenia przez pozwanego z należnościami wynikającymi z kar umowny przewidzianych w umowie o dostawę kruszyw. Jak wskazał pismem z dnia 10 października 2012 r. złożył powodowi oświadczenie o dokonaniu potrącenia wierzytelności pozwanego z tytułu naliczonej kary umownej w wysokości 1 363 018,40 zł z dochodzoną w tej sprawie wierzytelnością powoda z tytułu wynagrodzenia za dostawę kruszyw w wysokości 456 939,25 zł. Ponadto w toku procesu pozwany wskazał również na istniejące po jego stronie wierzytelności względem powoda z uwagi na nienależyte wykonanie umowy łączącej strony. Z tego tytułu pozwany poniósł szkodę w postaci konieczności poniesienia dalszych wydatków na kwotę 1 712 940,19 zł netto. W piśmie procesowym z 11 lutego 2014 r. kwota ta została przedstawiona przez pozwanego do potrącenia z należnością dochodzoną w tej sprawie przez powoda. Ponadto pozwany podniósł zarzut braku legitymacji czynnej powoda w związku z zawarciem umowy przelewu wierzytelności z dnia 10 sierpnia 2010 r. pomiędzy powodem, jako cedentem a (...), jako cesjonariuszem.

Wyrokiem z dnia 21 grudnia 2015 r. Sąd Okręgowy w Warszawie oddalił wniesione w tej sprawie powództwo.

Sąd okręgowy ustalił, że w dniu 16 marca 2010 r. powodowa spółka zawarła z (...), jako spedytorem, umowę spedycji, na podstawie której zleciła usługi spedycyjne przy przewozach kamienia pokruszonego. Umowa została zawarta na czas określony od dnia 1 lipca 2010 r. do dnia 31 grudnia 2010 r.

W dniu 22 czerwca 2010 r. powód zawarł z pozwanym umowę w związku z zawarciem przez pozwanego umowy z (...) dotyczącą inwestycji „Projekt i budowa drogi ekspresowej nr (...) na odcinku O. – N. (km 175+800 do km 203+600) wraz z obwodnicą O. w ciągu drogi krajowej nr (...) (km 109+500 do km 115+500). Na podstawie umowy dostawy pozwany zlecił a powód przyjął do wykonania dostarczenie kruszywa spełniającego określone w umowie parametry, w ilości 178 200 ton oraz dodatkowe 16 500 ton (w okresie od 23.09.2010 r. do 29.09.2010 r.) do stacji przeznaczenia (...) wraz z przeładunkiem kruszywa na samochody podstawione przez pozwanego. Powód zobowiązał się rozpocząć dostarczenia kruszywa pozwanemu w terminie do 30 dni od daty podpisania umowy, a cały przedmiot umowy miał być dostarczony w terminie do 120 dni od daty podpisania umowy. Za dostarczenie 1 tony kruszywa oraz jej przeładunek strony ustaliły wynagrodzenie w wysokości 62,12 zł netto + VAT. Faktury VAT miały być wystawiane przez powoda za okres 1 miesiąca dostaw i dostarczane pozwanemu na adres jego biura. Termin płatności faktur strony ustaliły na 90 dni od daty prawidłowo dostarczonej faktury. W celu zabezpieczenia zapłaty pozwany zobowiązał się przekazać powodowi odpowiednią gwarancję bankową na kwotę 5 000 000 zł netto na cały okres obowiązywania umowy, jednak na okres nie dłuższy niż 120 dni. Maksymalny zakres wynagrodzenia strony uzgodniły na kwotę 11 172 282 zł netto. Pozwanemu przyznano w umowie prawo do odstąpienia od niej w każdym czasie w razie niewykonana lub nienależytego wykonania przez powoda umowy, a w szczególności w sytuacji gdyby powód opóźniał się z dostarczeniem kruszyw ponad 10 dni w stosunku do terminów określonych w umowie. Ponadto, zgodnie z umową pozwany miał prawo żądać od powoda kar umownych m.in. w razie odstąpienia od umowy z przyczyn leżących po stronie powoda – w wysokości 10% łącznej ceny brutto określonej w § 3.1 i § 4 .1 umowy. W wypadku gdyby kara umowna nie pokrywała poniesionej przez pozwanego szkody, miał on prawo domagania się odszkodowania w wysokości przewyższającej zastrzeżone kary umowne.

W dniu 10 sierpnia 2010 r. powód zawarł z (...) Spółką z o.o. w W. umowę przelewu wierzytelności na zabezpieczenie, na podstawie której (...) SA oświadczył, że na podstawie umowy z dnia 16 marca 2010 r. (...) świadczy na jego rzecz usługi spedycyjne, a nadto, że na podstawie umowy z dnia 22 czerwca 2010 r. przysługują lub przysługiwać mu będą wierzytelności pieniężne za świadczone na rzecz pozwanego usługi ze stawkami opisanymi w tej umowie. Na podstawie umowy przelewu, (...) SA przelał na rzecz (...) wierzytelności przyszłe powstające na podstawie umowy z pozwanym w wysokości zadłużenia powstałego na podstawie umowy z dnia 16marca 2010 r., a (...) na powyższe wyraziło zgodę i przyjęło przelew należności wynikających z tej umowy. Strony uzgodniły, że w wypadku braku terminowej zapłaty należności na rzecz (...) wynikających z umowy spedycyjnej, (...) nabędzie uprawnienie do zaspokojenia swoich roszczeń z przelanej wierzytelności. Natomiast, w sytuacji, gdyby (...) SA dokonał na rzecz (...) terminowej zapłaty zobowiązań wynikających z umowy spedycyjnej, (...) dokonać miał zwrotnego przelewu należności odpowiadającej dokonanej zapłacie. W umowie postanowiono również, że (...) SA nie może od umowy odstąpić przed uregulowaniem wszystkich zobowiązań wobec (...) wynikających w umowy spedycyjnej.

Pismem z dnia 7 września 2010 r. (...) SA powiadomił pozwanego o przelewie wierzytelności z tytułu umowy dostawy, w tym wierzytelności przyszłych, w celu zabezpieczenia wierzytelności powstałych na podstawie umowy zawartej pomiędzy (...) SA i (...). W związku z tym, (...) SA zwrócił się do pozwanego o dokonywanie płatności z tytułu umowy dostawy bezpośrednio na rachunek bankowy (...) Spółki z o.o. Do pisma tego powód dołączył umowę przelewu wierzytelności z dnia 10.08.2010 r.

Według stanu na dzień 21 września 2010 r. (...) SA nie uregulował wobec (...) zobowiązań w wysokości 878 413 zł.

W okresie od sierpnia do września 2010 r. powód dostarczył pozwanemu kruszywo w ilości 38.153,82 ton. Z tego tytułu (...) SA wystawił na rzecz (...) Spółki z o.o. faktury VAT – w dniu 31.08.2010 r. fakturę nr (...) na kwotę 1 321 089,38 zł (uwzględniająca wpłacone zaliczki w kwocie 900 000 zł netto i 280 000 zł netto) oraz w dniu 22.09.2010 r. - fakturę nr (...) na kwotę 130 851,28 zł.

W dniu 19 września 2010 r. powód zaprzestał dostaw kruszywa na rzecz pozwanego.

W piśmie z dnia 13 października 2010 r. pozwany wezwał powoda do należytego wykonania umowy dostawy, to jest do wznowienia dostawy kruszywa w minimalnej ilości 3 wahadeł dziennie (4 200 ton) w nieprzekraczalnym terminie 7 dni licząc od dnia 20 października 2010 r., pod rygorem zastosowania środków przewidzianych w § 7 ust. 1 lit. C umowy. W dniu 25 października 2010 r. pozwany złożył oświadczenie o odstąpieniu od umowy dostawy z przyczyn leżących po stronie powoda albowiem powód nie wznowił dostaw kruszywa. Jednocześnie, wobec odstąpienia od umowy z winy powoda, pozwany wezwał go do zapłaty kary umownej w kwocie 1 363 018,40 zł, w terminie 14 dni od daty doręczenia pisma.

W dniu 3 grudnia 2010 r. powód zwrócił się do pozwanego o dokonanie kompensaty wzajemnych wierzytelności na kwotę 955 001,41 zł. Do potrącenia powód zgłosił swoją wierzytelność wynikającą z faktur nr (...), ze swoimi zobowiązania wobec (...) – jako uzgodnionymi telefonicznie. W dniu 3 grudnia 2010 r. pozwany dokonał zapłaty kwoty 995 001,41 zł na rzecz (...).

W piśmie z dnia 17.05.2012 r. powód wezwał pozwanego do uregulowania zadłużenia z tytułu dostaw kruszywa na łączną kwotę 520 407,76 zł. Kolejne wezwania do zapłaty kierował w dniach 4 i 12 lipca 2012 r.

W piśmie z dnia 10 października 2012 r. pozwany złożył oświadczenie o dokonaniu kompensaty wzajemnych wierzytelności, do kwoty 906 079,15 zł.

Ponadto w dniu 30 listopada 2010 r. pozwany zawarł z S. W. umowę o rozładunek i transport kruszywa. Z tego tytułu S. W. wystawił na rzecz pozwanego faktury VAT na łączną kwotę 2.579 675,99 zł. Z kolei w dniu 16 grudnia 2010 r. pozwany zawarł z M. C., prowadzącym działalność gospodarczą pod nazwą Centrum (...) w S. umowę dostawy, na podstawie której dostawca zobowiązał się do dostarczenia kruszywa a ilości 150 000 ton w okresie od 2.12.2010 r. do 30.06.2011 r. na budowę drogi ekspresowej nr (...) na odcinku O. – N. (km 175+800 do km 203+600 wraz z obwodnicą O. w ciągu drogi krajowej nr (...) (km 109+500 do km 115+500).

Mając powyższe ustalenia na uwadze sąd okręgowy uznał wniesione powództwo za niezasadne podnosząc brak legitymacji czynnej powoda w tej sprawie. Jak wskazał, z umowy przelewu wierzytelności na zabezpieczenie dołączonej do pozwu wynika, że powód przelał na rzecz (...) wierzytelności istniejące w dacie podpisywania tej umowy, jak i wierzytelności przyszłe, wynikające z umowy dostawy zawartej z pozwanym. Z dokumentów przedstawionych przez pozwanego wynika, że dnia 7 września 2010 r. powód powiadomił pozwanego tym przelewie oraz polecił pozwanemu, aby od tego dnia dokonywał płatności z tytułu umowy dostawy bezpośrednio na rachunek bankowy (...) Spółki z o.o. Jednocześnie powód nie udowodnił, aby w sprawie zaszła sytuacja uregulowana w umowie przelewu, a mianowicie, aby doszło do zwrotnego przelewu z uwagi na uregulowanie przez powoda jego zobowiązań wobec (...), a wynikających z umowy spedycji. Tym samym, jak wskazał sąd okręgowy, do dnia orzekania w niniejszej sprawie, powód nie przedstawił sądowi żadnego dowodu, który pozwoliłby na kwestionowanie skuteczności umowy przelewu z dnia 10 sierpnia 2010 r. i jednocześnie takiego dowodu, który mógłby stanowić podstawę przyznania powodowi prawa do domagania się od pozwanego zapłaty jakichkolwiek należności wynikających z umowy dostawy. Zważywszy, że powód nie posiadał w tej sprawie legitymacji czynnej, sąd okręgowy pominął w swoich rozważaniach ocenę zasadności zarzutów pozwanego dotyczących potrącenia wierzytelności dochodzonych w tej sprawie przez powoda. kwot zgłoszonych przez pozwanego do potrącenia. Sąd okręgowy nie badał więc, czy w sprawie zachodził podstawy do domagania się od powoda zapłaty kar umownych oraz przewyższającego je odszkodowania wynikającego z umów zawartych przez pozwanego po odstąpieniu od umowy dostawy.

Apelację od wyroku sądu okręgowego wniosła strona powodowa, zaskarżając wydany wyrok w całości i wnosząc o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji, ewentualnie o zmianę zaskarżonego wyroku i uwzględnienie powództwa w całości. W apelacji skarżący podniósł przede wszystkim zarzut naruszenia przez sąd okręgowy art. 233 k.p.c. poprzez brak dokonania wszechstronnej oceny zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, w tym w szczególności pominięcie oświadczenia złożonego przez powoda i (...) w § 3 pkt 1 umowy spedycji z dnia 13 marca 2010 roku, zgodnie z którym, powód przelał na rzecz (...) wierzytelności przyszłe powstałe na podstawie umowy dostawy z dnia 22 czerwca 2010 roku do wysokości zadłużenia powstałego na podstawie umowy spedycji z dnia 13 marca 2010 roku, co doprowadziło sąd okręgowy do błędnego ustalenia stanu faktycznego i w efekcie nierozpoznania istoty sprawy z uwagi na oddalenie powództwa wskutek błędnego przyjęcia braku po stronie powoda legitymacji czynnej.

Rozpoznając sprawę w granicach zaskarżenia sąd apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja trafnie zarzuca sądowi pierwszej instancji nierozpoznanie istoty tej sprawy.

Sąd okręgowy oddalił powództwo kwestionując legitymację czynną strony powodowej. Z oceną tą nie można się zgodzić.

Przede wszystkim wskazać należy, co zostało całkowicie pominięte w rozważaniach sądu pierwszej instancji, że strona pozwana jeszcze przed wszczęciem procesu w tej sprawie nie kwestionowała istnienia po stronie powodowej wierzytelności będącej przedmiotem roszczenia dochodzonego w tej sprawie. Dochodzona w tej sprawie wierzytelność powoda o zapłatę z tytułu dostarczonego pozwanemu kruszywa została w istocie przyznana przez pozwanego, który w dniu 10 października 2010 r. złożył powodowi oświadczenie o potrąceniu tej wierzytelności z własną wierzytelnością z tytułu naliczonej kary umownej (kopia oświadczenia: k. 212 - 213.). W treści tego oświadczenia strona pozwana wyraźnie wskazała na istniejącą po stronie powoda wierzytelności w kwocie 456.939,25 zł. Również w toku procesu, pozwany w sprzeciwie od nakazu zapłaty, przyznał, że wierzytelność powódki z tytułu wykonania umowy o dostawę kruszywa w kwocie 456.939,25 zł jest bezsporna (k. 132). Pozwany podnosił jednak zarzut wygaśnięcia tej wierzytelności z uwagi na dokonane oświadczeniem z dnia 10 października 2010 r. potrącenie własnych wierzytelności z tytułu kary umownej, a także wierzytelności odszkodowawczych.

W świetle powyższego za dowolne uznać należy ustalenie sądu pierwszej instancji co do nieistnienia tej wierzytelności w majątku powoda z uwagi na dokonaną w tym zakresie cesję na rzecz spółki (...), zgodnie z umową przelewu wierzytelności zawartą w dniu 10 sierpnia 2010 r. Sąd okręgowy wskazał bowiem, że na mocy tej umowy wszystkie wierzytelności powoda, w tym również wszystkie wierzytelności przyszłe, wynikające z umowy o dostawę kruszywa, zawartej w dniu 22 czerwca 2010 r., zostały nabyte przez (...) Spółkę z o.o. w W.. Jednocześnie, w ocenie sądu okręgowego, strona powodowa nie przedstawiła w tej sprawie dowodu, aby doszło do zwrotnego przelewu wierzytelności objętych umową cesji i tym samym, aby wierzytelności te ponownie weszły do majątku powoda.

Trafnie w tym zakresie skarżący podnosi wadliwe dokonanie przez sąd okręgowy wykładni umowy cesji zawartej przez powoda z (...) Spółka z o.o. Zgodnie bowiem z konstrukcją przewidzianą tą umową, stanowiącą umowę przelewu wierzytelności na zabezpieczenie, przedmiotem cesji były wierzytelności przyszłe powstające na podstawie umowy z pozwanym do wysokości zadłużenia powstałego na podstawie umowy zawartej przez powoda ze spółką (...) z dnia 16 marca 2010 r. Strony w umowie tej przewidziały również, że przelew wierzytelności następuje warunkowo, to jest z zastrzeżeniem, że w razie zapłaty przez powoda zobowiązań wynikających z umowy z dnia 16 marca 2010 r., nastąpi zwrotne przeniesienie wierzytelności na powoda, bez konieczności składania dodatkowych oświadczeń woli przez strony umowy zabezpieczającej. W efekcie bezzasadnie sąd okręgowy uznał, że strona powodowa w celu skutecznego dochodzenia roszczeń w tej sprawie powinna wykazać dokonanie zwrotnej cesji wierzytelności. W ocenie sądu apelacyjnego wystarczającym w tym zakresie dowodem jest dokument księgowy wystawiony przez spółkę (...) zaświadczający, że na dzień 31 grudnia 2012 r. nie istnieją zobowiązania powoda wobec spółki (...) (kopia dokumentu: k. 256).

Z tych względów nie można podzielić stanowiska sądu pierwszej instancji co do braku po stronie powodowej tytułu prawnego do dochodzenia wierzytelności objętej roszczeniem procesowym z uwagi na uprzednie zbycie tej wierzytelności na rzecz podmiotu trzeciego – spółki (...). W efekcie oddalenie powództwa przez sąd okręgowy na wskazanej przez ten sąd podstawie faktycznej i prawnej uznać należy za niezasadne.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że do nierozpoznania istoty sprawy w rozumieniu art. 386 § 4 k.p.c. dochodzi wówczas, gdy rozstrzygnięcie sądu pierwszej instancji nie odnosi się do tego, co było przedmiotem sprawy, gdy sąd zaniechał zbadania materialnej podstawy żądania albo merytorycznych zarzutów strony pozwanej, bezpodstawnie przyjmując, że istnieje przesłanka materialnoprawna lub procesowa unicestwiająca roszczenie.

W rozpoznawanej sprawie sąd okręgowy bezpodstawnie przyjął, że brak legitymacji materialnoprawnej po stronie powodowej skutkuje bezzasadnością dochodzonego roszczenia. Z tych względów, jak sam sąd okręgowy przyznał w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia, pominął w tej sprawie zbadanie zasadności podniesionego przez stronę pozwaną zasadniczego zarzutu – zarzutu wygaśnięcia dochodzonej przez powoda wierzytelności na skutek złożonego przez stronę pozwaną oświadczenia o potrąceniu. W efekcie sąd okręgowy nie badał, czy w okolicznościach rozpoznawanej sprawy zachodziły podstawy do naliczenia przez pozwanego kar umownych, a także, czy po stronie pozwanej powstały roszczenia odszkodowawcze w związku z nienależytym wykonaniem przez powoda umowy dostawy. Tym samym nie zostało zbadane, pomimo podniesionych w tym zakresie zarzutów strony powodowej, istnienie wierzytelności przedstawionej przez stronę pozwaną do potrącenia.

Mając powyższe na uwadze sąd apelacyjny na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania. Przy ponownym rozpoznaniu sprawy sąd okręgowy powinien dokonać ustaleń faktycznych dotyczących podstaw i przesłanek powstania wierzytelności pozwanego z tytułu kar umownych, a także dalszych, podnoszonych przez pozwanego roszczeń odszkodowawczych z tytułu nienależytego wykonania umowy przez stronę powodową. Zważywszy również na istniejące wątpliwości związane z brzmieniem i treścią samej umowy stron w zakresie, w którym stanowiła ona podstawę naliczenia kary umownej, a także rozbieżne w tym zakresie stanowiska obu stron co do rozumienia zawartych w niej zapisów, konieczne jest dokonanie należytej wykładni postanowień tej umowy.