Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 5 czerwca 2017 roku

Sąd Okręgowy w Szczecinie II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 5 czerwca 2017 roku w S.

sprawy z wniosku Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w W.

z udziałem A. R. (1), T. T.

o stwierdzenie nabycia spadku

na skutek apelacji uczestniczki od postanowienia Sądu Rejonowego w Gryfinie z dnia 12 lipca 2013 roku, sygn. akt I Ns 559/13

uchyla zaskarżone postanowienie, znosi postępowanie i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Gryfinie, pozostawiając temu sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

SSO Iwona Siuta SSO Dorota Gamrat-Kubeczak SSR del. Mariusz Grobelny

Sygn. akt II Ca 971/16

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 12 lipca 2013r. w sprawie o sygn. akt I Ns 559/13 Sąd Rejonowy w Gryfinie:

I.  stwierdził, że spadek po M. T., zmarłym w dniu 09 grudnia 2011r. w S., ostatnio zamieszkałym w R., na podstawie ustawy nabyła w całości żona A. T. (1);

II.  stwierdził, że koszty postępowania strony ponoszą we własnym zakresie.

Powyższe rozstrzygnięcie Sąd Rejonowy oparł na następującym stanie faktycznym i rozważaniach:

M. T. zmarł w dniu 09 grudnia 2011r. w S.. W dacie śmierci pozostawał w związku małżeńskim z A. T. (2) z domu P.. Miał też jednego żyjącego syna T. T.. W chwili śmierci spadkodawcy nie żyli już jego rodzice. K. T. odrzucił spadek po spadkodawcy w dniu (...) Synowie T. D. T. T. i N. T. odrzucili spadek po M. T..

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy stwierdził, że spadek nabyła żona zmarłego A. T. (1). Wskazał, że stosownie do treści art. 931 § 1 kc w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek. Żoną zmarłego była A. T. (1). Syn i wnuki zmarłego spadek odrzuciły.

Apelację od powyższego postanowienia wywiodła uczestniczka postępowania A. T. (1) (obecnie R.). Uczestniczka postępowania wniosła o zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez uznanie złożonego przez nią oświadczenia o odrzucenia spadku. Podniosła, że w dniu 19 kwietnia 2012r. odrzuciła przed notariuszem spadek po M. T.. W związku z tym, stosownie do treści art. 1020 kc, powinna być wykluczona z kręgu spadkobierców, tak jakby nie dożyła otwarcia spadku. Zaskarżone postanowienie pomija całkowicie fakt odrzucenia przez nią spadku.

Sąd Okręgowy, zważył co następuje:

Zainicjowana apelacją uczestniczki postępowania A. R. (1) kontrola instancyjna zaskarżonego postanowienia doprowadziła do stwierdzenia, że zachodzi konieczność uchylenia tego postanowienia i przekazania sprawy Sądowi Rejonowemu w Gryfinie do ponownego rozpoznania.

Zgodnie z art. 386 § 2 kpc w razie stwierdzenia nieważności postępowania sąd drugiej instancji uchyla zaskarżony wyrok, znosi postępowanie w zakresie dotkniętym nieważnością i przekazuje sprawę sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania. Art. 378 § 1 kpc stanowi, że sąd drugiej instancji rozpoznaje sprawę w granicach apelacji; w granicach zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod uwagę nieważność postępowania. Stosownie zaś do treści art. 379 pkt 5 kpc nieważność postępowania zachodzi jeżeli strona została pozbawiona możności obrony swych praw.

W ocenie Sądu Okręgowego żadnych wątpliwości nie może budzić to, że uczestniczka postępowania A. R. (1) została pozbawiona możliwości obrony swoich praw przed sądem I instancji. Do chwili wydanie zaskarżonego postanowienia wszelka korespondencja do uczestniczki postępowania była kierowana na adres wskazany we wniosku tj. ul. (...), (...)-(...) R.. Na tym etapie postępowania uczestniczka nie odebrała żadnej adresowanej do niej przesyłki, zwracane przez doręczyciela przesyłki były składane do akt i uznawane za skutecznie doręczone. Już na etapie postępowania międzyinstancyjnego uczestniczka postępowania przedłożyła bogaty materiał dowodowy, który jednoznacznie wskazuje, że nie zamieszkiwała ona od wielu lat pod adresem wskazanym we wniosku. Podkreślenia wymaga, że informację o niezamieszkiwaniu uczestniczki postępowania pod tym adresem Sąd Rejonowy uzyskał od uczestnika postępowania T. T. podczas rozprawy z dnia 11 marca 2013r. Prawidłowość doręczania korespondencji uczestniczce postępowania A. R. (1) w postępowaniu przed sądem I instancji była już również przedmiotem oceny przez Sąd Okręgowy. Postanowieniem z dnia 07 września 2015r. Sąd Okręgowy uchylił wydane przez Sąd Rejonowy w Gryfinie postanowienie o odrzuceniu apelacji wniesionej przez A. R. (1), uznając że w postępowaniu przed sądem I instancji przesyłki sądowe były kierowane na adres nie będący miejscem zamieszkania uczestniczki postępowania, a tym samym że nie mogły być uznane za doręczone w sposób zastępczy. Mieć należy na uwadze, że pozbawienie uczestniczki postępowania możliwości obrony jej praw przed Sądem Rejonowym miało doniosłe znaczenie, gdyż uczestniczka postępowania w apelacji kwestionowała fakt nabycia spadku, powołując się na złożone oświadczenie o odrzuceniu spadku po M. T..

Zdaniem Sądu odwoławczego sąd I instancji w zaskarżonym postanowieniu nie rozpoznał również istotny sprawy. Pomijając już kwestię odrzucenia spadku przez uczestniczkę postępowania - Sąd Rejonowy w treści uzasadnienia zaskarżonego postanowienia powołał się jedynie na treść art. 931 § 1 kc. Zgodnie z tym przepisem w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku. Jednocześnie jednak Sąd I instancji ustalił, że zstępni spadkodawcy skutecznie odrzucili spadek. W związku z tym Sąd Rejonowy powinien zastosować przepis art. 1020 kc, który stanowi, że spadkobierca, który spadek odrzucił, zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku. W tej sytuacji zastosowanie winien znaleźć art. 932 § 1 kc, który stanowi, że w braku zstępnych spadkodawcy powołani są do spadku z ustawy jego małżonek i rodzice. Sąd Rejonowy w oparciu o zapewnienie spadkowego uczestnika postępowania T. T. ustalił, że rodzice spadkodawcy nie dożyli otwarcia spadku. Sąd ten w sposób nieprawidłowy zaniechał jednak ustalenia dalszego kręgu spadkobierców ustawowych. Tymczasem zgodnie z art. 932 § 4 kc jeżeli jedno z rodziców spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych. W uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia brak jest ustaleń, co do tego czy spadkodawcy posiadał rodzeństwo. Natomiast uczestnik postępowania T. T. w złożonym zapewnieniu spadkowym wskazał, że spadkodawca miał dwoje rodzeństwa. Pomimo tego Sąd i instancji nie ustalił danych osobowych tych osób, nie dołączył do akt odpisów aktów stanu cywilnego tych osób i nie wezwał rodzeństwa spadkodawcy, jako zainteresowanych, do udziału w sprawie.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd I instancji powinien ocenić skuteczność oświadczenia o odrzuceniu spadku złożonego przez uczestniczkę postępowania A. R. (2) oraz ustalić prawidłowy krąg spadkobierców ustawowych po M. T., w tym powinien zgromadzić dane osobowe osób niebiorących dotychczas udziału w postępowaniu, ustalić ich miejsca zamieszkania, dołączyć do akt odpisy aktów stanu cywilnego potwierdzających ich przynależność do kręgu spadkobierców oraz wezwać te osoby do udziału w sprawie w charakterze postępowania.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy uchylił zaskarżone postanowienie, zniósł postępowanie w sprawie i przekazał sprawę sądowi I instancji do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

SSO Iwona Siuta SSO Dorota Gamrat - Kubeczak SSR del. Mariusz Grobelny