Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 7 czerwca 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Lublinie, I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

po rozpoznaniu w dniu 29 maja 2013 r. w Lublinie na rozprawie

sprawy z powództwa A. D.

przeciwko H. D.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego w Lublinie z dnia
4 grudnia 2012r., sygn. akt I C 159/11 oraz zażalenia powódki na zawarte w tym wyroku rozstrzygnięcie o kosztach sądowych

I.  oddala apelację;

II.  z zażalenia powódki zmienia punkt IV zaskarżonego wyroku w ten sposób, że odstępuje od obciążania A. D. nieuiszczoną opłatą od pozwu
w kwocie 6.425 zł;

III.  zasądza od H. D. na rzecz A. D. kwotę 65
(sześćdziesiąt pięć) zł tytułem kosztów postępowania zażaleniowego.

I A Ca 127/13

I A Cz 183/13

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy w Lublinie wyrokiem z dnia 4 grudnia 2012 r.: zasądził od pozwanej H. D. na rzecz powódki A. D. kwotę 236.500 zł z ustawowymi odsetkami od 7 czerwca 2011r. do dnia zapłaty i kwotę 2.191 zł tytułem zwrotu kosztów procesu (pkt I i III), oddalił powództwo w pozostałej części (pkt II) oraz nakazał ściągnąć na rzecz Skarbu Państwa -Sądu Okręgowego w Lubinie od H. D. kwotę 11.825 zł (pkt IV), a od A. D. z zasądzonego na jej rzecz tym wyrokiem świadczenia, kwotę 6.425 zł opłaty od pozwu (pkt IV; k-255-255v).

Sąd Okręgowy ustalił, że w dniu (...)r. A. D. zawarła z W. D.(synem pozwanej) związek małżeński, który został rozwiązany wyrokiem Sądu Okręgowego wL.z (...). W wyroku tym Sąd dokonał również podziału majątku wspólnego w ten sposób, że A. D. otrzymała spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego przy ul. (...) w L., a W. D. spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu położonego przy ulicy (...) w L. i samochód marki T. model (...) W. D. sprzedał spółdzielcze własnościowe prawo lokalu położonego przy ulicy (...) w L..

W dniu (...). A. D. na podstawie umowy zawartej w formie aktu notarialnego Rep A nr (...)nabyła od K. S. prawo własności niezabudowanej działki gruntu rolnego nr (...) o powierzchni 1591m ^{( 2)} oraz udział w ¼ części w działce gruntu rolnego nr (...) o powierzchni 1468 m ^{( 2)} za cenę 18.000 zł. W 2006r. powódka z W. D. ponownie zaczęli się spotykać i postanowili, że na działce nr (...), będącej własnością A. D. wybudują dom. W celu pozyskania środków finansowych na budowę domu, umową sprzedaży zawartą w dniu (...). w formie aktu notarialnego Rep A nr(...), A. D. przeniosła na M. i K. małżonków W. spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego nr (...) położonego w L. przy ul. (...) za ceną 170.000 zł. Po sprzedaży tego lokalu A. D. z dziećmi i W. D. wynajęli mieszkanie przy ul. (...) w L.. Pieniądze uzyskane ze sprzedaży mieszkania w kwocie 160.000 zł A. D. przelała na konto W. D. w N. (...) Towarzystwo (...) na (...) S.A. 29 listopada 2006r., a środki te miały służyć sfinansowaniu budowy domu na działce (...).

W. D. i A. D. (...). ponownie zawarli związek małżeński. W dniu (...) A. D. i W. D. zaciągnęli kredyt hipoteczny w kwocie 200.000 zł na budowę domu na działkach nr (...). Umową zawartą (...). w formie aktu notarialnego Rep A Nr (...) K. S., w wykonaniu umowy sprzedaży warunkowej Rep A Nr (...), przeniosła na W. D. i A. D. do ich majątku wspólnego własność nieruchomości niezabudowanej położonej we wsi M., oznaczonej jako działki nr (...) za cenę 110.000 zł oraz udział wynoszący 2/4 części w niezabudowanej nieruchomości położonej we wsi M., stanowiącą działkę nr (...) za cenę 10.000 zł. A. D. i W. D. uiścili cenę z własnych funduszy. Następnie podjęli decyzję, że sprzedadzą działki nr (...) położone w M. i kupią segment przy ulicy (...) w L., który miał stanowić współwłasność małżonków. Załatwianiem formalności związanych z kupnem tego segmentu zajmował się W. D.. Część pieniędzy na sfinansowanie budowy segmentu W. D. i A. D. mieli otrzymać od H. D.. W dniu(...). została zawarta pomiędzy W. D., H. D. (inwestorami) a (...) Spółką z ograniczoną odpowiedzialnością w L. (deweloperem) umowa, której przedmiotem było wybudowanie i sprzedaż przez dewelopera na rzecz inwestorów segmentu mieszkalnego o powierzchni 196 m2 na nieruchomości położonej w L. przy ul. (...) w L.. Strony określiły cenę za przedmiot umowy na kwotę 610.000 zł. A. D. nie była obecna przy zawarciu tej umowy. Po jej podpisaniu mąż W. D. zapewniał ją, że przedmiotem umowy finalnej będzie ustanowienie odrębnej własności lokalu i przeniesienie jego własności na A. D. i W. D.. Na poczet budowy domu przy ulicy (...), w dniu 4 lutego 2008r. W. D. wpłacił pierwszą ratę w wysokości 30.000 zł na rzecz (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w L.. Następnie w wykonaniu umowy sprzedaży warunkowej z (...). Rep A nr(...), aktem notarialnym Rep A Nr(...)zawartym (...)r. A. D. przeniosła na S. i M. małżonków D. prawo własności zabudowanej nieruchomości - działki nr (...) położonej we wsi M. za cenę 382.500 zł, na co wyraził zgodę jej małżonek W. D. oraz za cenę 1.000 zł udział wynoszący ¼ części w niezabudowanej działce nr (...) położonej w M.. Z otrzymanej ze sprzedaży ceny A. D. (...). wykonała przelew na rzecz W. D. w kwocie 368.543 zł. W. D. zgłosił tę sumę jako darowiznę do urzędu skarbowego. W tym samym dniu W. D. nadał na poczcie polecenie przelewu dla H. D. w kwocie 120.000 zł w tytule przelewu wpisując „zapłata za dom”. Z kwoty 368.543 zł została przeznaczona suma 200.000zł na spłatę kredytu hipotetycznego. Kolejną wpłatę 120.000 zł za dom przy ulicy (...) uiścił (...)r. W celu sfinansowania zakupu domu przy ulicy (...) w L., w wykonaniu umowy sprzedaży warunkowej (Rep A Nr (...) W. i A. D. umową zawartą w formie aktu notarialnego w dniu (...). Rep A Nr (...), przenieśli na rzecz M. i M. małżonków W. za cenę 160.000 zł własność nieruchomości składającej się z działek nr (...) położonych w M. oraz współwłasność 2/4 części w nieruchomości stanowiącej działkę nr (...) położoną w M. za cenę 10.000 zł. Kwotę 5.000 zł kupujący zapłacili przy podpisywaniu umowy, a pozostałą część przelali na rachunek A. D. w kwocie 82.500 zł i na konto bankowe W. D. w wysokości 82.500 zł. W dniu (...). A. D. z kwoty 82.500 zł przelała sumę 75.000 zł na rzecz W. D., który zgłosił tę kwotę jako darowiznę do urzędu skarbowego. W dniu (...). W. D. scedował na H. D. swoje prawa wynikające z umowy z (...). zawartej z (...) Spółką z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w L., o czym A. D. nie wiedziała. W dniu (...). W. D. przelał na rachunek H. i W. D. (1) kwotę 115.000 zł, a w dniu (...). kwotę 110.000 zł w tytule przelewu wpisując darowizna. Powódka nie została poinformowana przez męża o tych przelewach. Na poczet budowy domu przy ulicy (...) wpłacono na rzecz (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w L. również następujące kwoty: 235.000 zł - (...). przez H. D., 115.000 zł - (...). z rachunku bankowego W. D. (1) i H. D., 110.000 zł - 25 września 2008r. przez H. D.. Kwota 235.000 zł pochodziła z ceny uzyskanej ze sprzedaży działki przez H. D.. H. D. ustaliła z synem, że dom przy ulicy (...) będzie jej własnością. Pod koniec sierpnia 2008r. A. D., W. D. wraz dziećmi zamieszkali w domu przy ulicy (...) w L.. Umową z (...). zawartą w formie aktu notarialnego Rep A Nr (...) Przedsiębiorstwo (...) Spółka z o.o. w L. ustanowiła na rzecz H. D. na nieruchomości zabudowanej budynkiem mieszkalnym, położonej w L. przy ul. (...) odrębną własność lokalu nr (...) i sprzedała H. D. ten lokal wraz z udziałem związanym z własnością do 354/787 części w nieruchomości wspólnej, za cenę 619.000 zł. A. D. w październiku 2008r. nie została wpuszczona do domu przez męża W. D., który powiedział jej, że dom nie należy do niej. Udała się do Wydziału (...)Sądu Rejonowego w L.i z odpisu księgi wieczystej dowiedziała się o zawarciu w/w umowy na rzecz H. D.. Od dnia (...). pomiędzy A. D. i W. D. istnieje rozdzielność majątkowa małżeńska ustanowiona wyrokiem Sądu Rejonowego L. (...)w sprawie o sygnaturze akt V RC (...).

Sąd Okręgowy w L. wyrokiem z dnia (...). wydanym w sprawie IV K (...)uznał W. D. za winnego tego, że w okresie od (...). w L., działając w krótkich odstępach czasu w wykonaniu z góry powziętego zamiaru przywłaszczył stanowiące małżeńską wspólność majątkową mienie w postaci pieniędzy w łącznej kwocie 323.000 zł na szkodę żony A. D. w ten sposób, że bez wiedzy i zgody pokrzywdzonej przeznaczył wymienioną kwotę na zakup segmentu mieszkalnego w budynku przy ul. (...) w L., stanowiącego na mocy aktu notarialnego Nr rep. A (...)wyłączną własność matki W. D., H. D. tj. o czyn z art. 284 § 1 k.k. w związku z art. 12 k.k. i z art. 294 § 1 k.k. i skazany na karę roku pozbawienia wolności. Sąd orzekł również obowiązek naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem poprzez wpłacenie na rzecz A. D. kwoty 323.000 zł. Na skutek apelacji wniesionej przez oskarżonego Sąd Apelacyjny w L. (...)wyrokiem z dnia (...). wydanym w sprawie II AKa (...)zmienił wyrok Sądu Okręgowego w ten sposób, że wysokość orzeczonego na podstawie art. 46 § 1 k.k. obowiązku naprawienia szkody ustalił na kwotę 236.500 zł, a w pozostałej części wyrok utrzymał w mocy. W uzasadnieniu Sąd Apelacyjny wskazał, że działka nr (...) wyceniona przez A. D. na kwotę 150.000 zł stanowiła jej majątek osobisty, ponieważ została nabyta przez nią w dniu 29 października 2004r., przed zawarciem (...). drugiego związku małżeńskiego z W. D.. Natomiast dom na tej działce wybudowany został w czasie trwania małżeństwa ze współmałżonkiem W. D. za wspólne fundusze. Kwota pochodząca ze sprzedaży tej działki z domem tj. 368.000 zł pomniejszona o wartość spłaconego kredytu hipotetycznego w kwocie 200.000 zł stanowiła majątek wspólny, a więc mienie cudze dla każdego z małżonków w rozumieniu przepisów prawa karnego, przy czym w skład tej kwoty wchodziła suma 150.000 zł stanowiąca równowartość działki nr (...) należącej do majątku osobistego A. D.. Natomiast działki nr (...) położone w M. K. A. D. i W. D. nabyli w trakcie trwania związku małżeńskiego na prawie wspólności ustawowej. Dochód zakatem z ich sprzedaży - 160.000 zł pomniejszony o kwotę 5.000 zł, którą A. D. zatrzymała na swoim rachunku stanowiła majątek wspólny. Wskazał, iż w przypadku gdy sumę przywłaszczonych przez oskarżonego pieniędzy składają się kwoty stanowiące majątek wspólny małżonków zasadą winno być zobowiązane do zwrotu połowy tej kwoty. Na łączną wartość szkody wyrządzonej przestępstwem składały się: 150.000 zł stanowiąca równowartość działki nr (...) i majątek osobisty pokrzywdzonej, która w całości podlegała zwrotowi A. D. oraz suma 173.000zł (która podlegała zwrotowi w połowie - 86.500 zł) tj. pozostała przywłaszczona kwota pochodząca ze sprzedaży składników majątku wspólnego czyli działek nr (...) (160.000zł - 5.000zł, które zatrzymała A. D.) oraz z działki nr (...) (18.000zł czyli 368.000zł - 200.000zł - 150.000zł). Łączna wartość szkody, do której zwrotu A. D. mógł zostać zobowiązany W. D. w oparciu o art. 46 § 1 k.k. to według Sądu karnego odwoławczego kwota 236.500 zł.

Postanowieniem Prokuratora Prokuratury Rejonowej (...)w L. z (...)r., wydanym w sprawie 1Ds.(...)umorzono śledztwo wobec braku znamion czynu zabronionego w sprawie zaistniałego w okresie od dnia (...). do dnia (...)r. w L. ułatwienia przez H. D. oraz W. M.popełnienia czynu zabronionego przez W. D. polegającego na przywłaszczeniu stanowiącego małżeńską współwłasność majątkową mienia w postaci pieniędzy w łącznej kwocie 323.000zł na szkodę A. D. w związku z przeznaczeniem wymienionej kwoty na zakup segmentu mieszkalnego w budynku przy ul. (...) w L. stanowiącego wyłączną własność H. D. tj. o czyn z art. 18 § 3 k.k. w związku z art. 284 § 1 k.k. i art. 12 k.k. w związku z art. 294 kk. W jego uzasadnieniu wskazano, że nie ma podstaw do przypisania H. D. działania z zamiarem bezpośrednim przywłaszczenia mienia wchodzącego w skład wspólności majątkowej W. D. i A. D. bądź działania z góry powziętym zamiarem doprowadzenia A. D. do niekorzystnego rozporządzenia mieniem. Działania z takim zamiarem nie można również przypisać W. M.. Postanowienie to zostało utrzymane w mocy przez Sąd Okręgowy w L. postanowieniem z (...). wydanym w sprawie IV Kp (...)

Sąd pierwszej instancji ustalił nadto, że postępowanie egzekucyjne prowadzone z majątku W. D. na podstawie tytułu wykonawczego - wyroku Sądu Apelacyjnego wL.wydanego w sprawie II AKa (...)nie doprowadziło do wyegzekwowania żadnej kwoty na rzecz A. D.. A. D. obecnie mieszka z rodzicami. Rozpad drugiego związku małżeńskiego zawartego z W. D. został orzeczony z jego winy.

Ustaleń tych Sąd Okręgowy dokonał na podstawie bliżej powoływanych dowodów, po przeanalizowaniu których doszedł do przekonania, że powództwo zasługuje na uwzględnienie w części.

Zważył, iż podstawę faktyczną żądania A. D. wywodziła z faktu, że W. D. bez jej wiedzy darował swojej matce H. D. kwoty 30.000 zł, 120.000 zł, 115.000 zł, 110.000 zł, które powódka przekazała mężowi w celu uiszczenia przez niego rat ceny kupna domu przy ulicy (...) w L.. Podnosiła, że darowizny wymienionych kwot oraz cesja praw z umowy z dnia (...). na pozwaną są nieważne, a więc stanowią świadczenie nienależne, ewentualnie bezpodstawne wzbogacenie. W pierwszej więc kolejności Sąd Okręgowy rozważył jako podstawy prawne roszczenia art. 405 k.c. i art. 410 k.c., a także powoływany przez pełnomocnika pozwanej art. 169 k.c. Z kolei jako drugą ewentualną podstawę swojego żądania powódka wskazywała, że pozwana uzyskała korzyść majątkową z przestępstwa popełnionego przez W. D., za które został on skazany wyrokiem Sądu Okręgowego w L. w sprawie IV K (...). Wedle powódki żądanie zasądzenia kwoty 375.000 zł stanowi tylko częściowe wyrównanie szkody wyrządzonej działaniem W. D. i znajduje podstawę w treści art. 422 k.c.

Przytaczając treść art. 410 § 2 k.c. Sąd pierwszej instancji wskazał, że powódka opierała swoje roszczenie na ostatniej w wymienionych w tym przepisie kondykcji (czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia). Argumentował, że obowiązek zwrotu takiego świadczenia jest niezależny od okoliczności, czy osoba świadcząca była świadoma nieważności. Przez nieważność należy rozumieć bezwzględną nieważność czynności, ale także wskazany przez powódkę przypadek nieważności względnej przewidziany w art. 37 § 2 k.r.o., o ile nie doszło do potwierdzenia czynności przewidzianego w tym przepisie.

W przedmiotowej sprawie powódka podnosiła, że darowizny dokonane przez W. D. na rzecz pozwanej H. D. oraz cesja praw z umowy z dnia (...). dokonana w dniu(...). były nieważne, co powoduje, że pozwana uzyskała nienależne świadczenie. Zgoda małżonka jest potrzebna do dokonania darowizny z majątku wspólnego, z wyjątkiem drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych (art. 37 § 1 pkt 4 k.r.o.). W tym stanie rzeczy warunkiem koniecznym uznania za nieważne darowizn dokonanych przez W. D. na rzecz jego matki, jest ustalenie, że nie pochodziły one z majątku osobistego W. D..

Postępowanie dowodowe wykazało, że W. D. darował pozwanej 15 kwietnia 2008r. kwotę 120.000 zł, 26 czerwca 2008r. przelał na rachunek H. i W. D. (1) kwotę 115.000 zł, a w dniu 23 września 2008 r. kwotę 110.000 zł, a więc łącznie kwotę 345.000 zł. Bezsporne było, że na rzecz Przedsiębiorstwa (...) Spółki z o.o. w L., na poczet ceny nabycia nieruchomości wpłacone zostały kwoty: 30.000 zł (1 lutego 2008r.), 120.000 zł (16 kwietnia 2008r.), 115.000 zł (27 czerwca 2008 r.), 110.000 zł. (23 września 2008 r.). Według Sądu Okręgowego powódka nie udowodniła wprawdzie, że H. D. otrzymała od syna darowiznę w wysokości 30.000 zł, kwotę tę na rzecz Spółki (...) bezspornie wpłacił W. D., udowodniła jednak, że wszystkie środki wpłacone na konto tej Spółki zostały przekazane pozwanej na podstawie umowy cesji z dnia(...).

Sąd Okręgowy wskazał dalej, że zgodnie z art. 321 § 1 k.p.c. jest związany nie tylko żądaniem pozwu, ale także podstawą faktyczną powództwa. A. D. domagała się pozwem zapłaty kwoty 375.000 zł stanowiącej równowartość wpłat dokonanych na rzecz Przedsiębiorstwa (...) Spółki z o.o. w L. (tj. sumy kwot 30.000 zł, 120.0000 zł„ 115.000 zł i 110.000 zł). Wywodziła, że W. D. swoim działaniem rozporządził na rzecz pozwanej taką właśnie kwotą zaś pozwana jest o tę kwotę bezpodstawnie wzbogacona. Pieniądze wpłacane na rzecz Przedsiębiorstwa (...) Spółki z o.o. w L. miały być przeznaczone na nabycie nieruchomości do majątku wspólnego jej i W. D., zaś wskutek czynności prawnych jakich H. D. z nim dokonała pieniądze te uzyskała pozwana. Sąd Okręgowy uznał ten wywód za zasadny w świetle zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego. Zaznaczył, że okoliczność ta (poza zeznaniami świadków) wynika już z bezspornych faktów dokonywania przez powódkę wpłat wszystkich posiadanych środków na poczet ceny nabycia nieruchomości. Gdyby bowiem powódka wiedziała, że właścicielem nieruchomości ma być pozwana lub wyłącznie W. D. z pewnością nie zgodziłaby się na wpłacenie tak znacznych kwot celem wzbogacenia któregokolwiek z nich. Skoro zatem wszystkie zgromadzone na poczet ceny nabycia nieruchomości środki, za wyjątkiem - jak przyznaje sama powódka - kwoty 235.000 zł pochodzącej od pozwanej, stanowiły na podstawie zgodnej woli małżonków ekwiwalent nieruchomości, która miała stać się składnikiem majątku wspólnego, to darowanie tych pieniędzy pozwanej na podstawie cesji z dnia (...). (k.186 akt IV K (...)) było nieważne z mocy art. 37 § 2 k.r.o. oraz art. 58 k.c. Stąd także sporna w procesie okoliczność czy kwota 30.000 zł wpłacona 1 lutego 2008r. przez W. D. na rzecz (...) Spółki z o.o. pochodziła z jego majątku osobistego czy wspólnego nie ma znaczenia dla oceny ważności przysporzenia na rzecz pozwanej, przy przyjęciu, że cała kwota zgromadzona przez małżonków na koncie Spółki była z chwilą wpłaty majątkiem wspólnym, z woli małżonków. Przyjęcie jednak, że wszystkie wskazane w pozwie kwoty stanowiły majątek wspólny oznaczałoby, że powódce przysługiwałaby od pozwanej jako zwrot świadczenia nienależnego na podstawie art. 410 § l i 2 k.c. w związku z art. 405 k.c. jedynie połowa wskazanej w pozwie, zgromadzonej na rachunku Przedsiębiorstwa (...) Spółki z o.o. w L. kwoty, a więc 187.500 zł. Pozwana byłaby bowiem wzbogacona kosztem powódki w zakresie świadczeń uzyskanych w wykonaniu nieważnych z mocy art. 37 § 2 k.r.o. umów tylko w połowie, bowiem druga połowa zgodnie z art. 43 § 1 k.r.o. przysługuje W. D.. Nie można by zatem uznać, że pozwana uzyskała bez podstawy prawnej korzyść majątkową w postaci darowizn kosztem innej osoby (powódki) do całej kwoty objętej pozwem. W konkluzji tej części swojego wywodu Sąd Okręgowy wskazał, że art. 405 k.c. stanowi podstawę prawną do uwzględnienia powództwa jedynie do kwoty 187.500 zł. Natomiast za oczywiste nawet bez głębszej analizy jurydycznej uznał, że podstawa prawna wskazana przez pełnomocnika pozwanego tj. art. 169 k.c. nie jest uzasadniona w okolicznościach niniejszej sprawy.

Oceniając następnie zasadność żądania ewentualnego wywodzonego z art. 422 k.c. Sąd pierwszej instancji wskazał, że jest ono słuszne co do zasady, ale już nie do całej żądanej kwoty 375.000 zł stanowiącej zaspokojenie szkody wyrządzonej przestępstwem popełnionym przez W. D., do której naprawienia został zobowiązany wyrokiem skazującym. Zaznaczył, że powódka podała, iż roszczenie to stanowi częściowe wyrównanie szkody wyrządzonej działaniem W. D. i ogranicza się do kwoty wskazanej w wyroku skazującym. W wyroku z dnia (...). wydanym w sprawie IV K (...) Sąd Okręgowy w L. uznał W. D. za winnego popełnienia czynu z art. 284 § 1 k.k. w związku z art. 12 k.k. w związku z art. 294 § 1 k.k. oraz nałożył na W. D. obowiązek naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem poprzez wpłacenie na rzecz A. D. kwoty 323.000zł. Na skutek apelacji wniesionej przez oskarżonego Sąd Apelacyjny w L. wyrokiem z (...). wydanym w sprawie II AKa (...) zmienił wyrok Sądu Okręgowego w ten sposób, że wysokość orzeczonego na podstawie art. 46 § 1 k.k. obowiązku naprawienia szkody ustalił na kwotę 236.500zł. Sąd Okręgowy nie podzielił twierdzeń powódki, że kwota żądana na tej podstawie tj. 375.000 zł nie stanowi kwoty wskazanej w prawomocnym wyroku skazującym. Wywodził, że ustalenia wydanego w postępowaniu karnym prawomocnego wyroku skazującego co do popełnienia przestępstwa wiążą sąd w postępowaniu cywilnym (art. 11 zd.l k.p.c.).

Co do zasady, jeżeli określenie wysokości szkody przez sąd karny ma charakter ocenny i stanowi ustalenie posiłkowe, nie wiąże sądu cywilnego.

Natomiast jeżeli wystąpienie szkody należy do istoty przestępstwa (np. przestępstwa zaboru, przywłaszczenia, sprzeniewierzenia), sąd cywilny jest związany ustaloną w wyroku karnym szkodą w postaci wskazanej przywłaszczonej kwoty lub przywłaszczonej określonej rzeczy, choć w tym drugim przypadku z reguły sam może ustalić jej wartość .

Wyjaśnił, że stosownie do art. 422 k.c. za szkodę odpowiedzialny jest nie tylko ten, kto ją bezpośrednio wyrządził, lecz także ten, kto inną osobę do wyrządzenia szkody nakłonił albo był jej pomocny, jak również ten, kto świadomie skorzystał z wyrządzonej drugiemu szkody. Na podstawie tego przepisu odpowiedzialność odszkodowawczą ponoszą więc trzy podmioty: ten, kto nakłonił bezpośredniego sprawcę szkody do jej wyrządzenia (podżegacz) ten, kto był pomocny sprawcy szkody (pomocnik), ten, kto świadomie skorzystał z wyrządzonej drugiemu szkody. Osoby te odpowiadają na zasadzie winy. Przepis art. 422 k.c. nie wskazuje przesłanek odpowiedzialności. Z tego względu dla określenia istnienia tej odpowiedzialności w konkretnym stanie faktycznym niezbędne jest zastosowanie reguły ogólnej zawartej w art. 415 k.c.

Przenosząc te teoretyczne rozważania w realia rozpoznawanego sporu Sąd uznał, że pozwana świadomie skorzystała ze szkody wyrządzonej powódce przez popełnienie przez W. D. przestępstwa, za które został on skazany wyrokiem w sprawie IVK (...). W czynie w postaci świadomego skorzystania ze szkody zawarte muszą być trzy elementy. Po pierwsze, musi dojść do uzyskania korzyści. Po drugie, osoba korzystająca musi mieć świadomość uzyskania korzyści oraz wyrządzenia drugiemu szkody. Po trzecie, źródłem korzyści musi być szkoda wyrządzona drugiemu.

Sąd nie miał wątpliwości pozwana uzyskała korzyść majątkową, której źródłem jest szkoda wyrządzona powódce. Konieczne było również rozważenie czy korzystając z wyrządzonej szkody miała tego świadomość i chciała tę korzyść uzyskać (wina umyślna). W tym zakresie uznał, że zebrany w materiał dowodowy pozwala przypisać pozwanej winę. Dowodem, że pozwana działała w zmowie z W. D. i wiedziała, że jego celem jest uzyskanie korzyści kosztem powódki, która to korzyść miała przypaść właśnie pozwanej, świadczą podpisane przez pozwaną dokumenty, w zestawieniu ze znaną jej wartością świadczeń należnych i spełnionych w wykonaniu umowy z dnia (...). Umowa zawarta przez pozwaną z Przedsiębiorstwem (...) Spółką z o.o. w L. ustalała cenę nabycia nieruchomości na kwotę 610.000 zł, zaś pozwana zapłaciła z własnych środków kwotę 235.000 zł. Wiedziała przy tym, że jej syn jest żonaty i z pewnością wiedziała o nabywanych przez niego i żonę nieruchomościach, a także ich sprzedaży. Wiedziała tym samym, że pieniądze przekazywane jej przez syna oraz wpłacane przez niego samego na rzecz Przedsiębiorstwa (...) Spółki z o.o. należały przynajmniej w części do powódki. O tym, że H. D. wiedziała, iż W. D. zamierza przywłaszczyć pieniądze na szkodę powódki, zaś w ramach jego przestępnego zamiaru korzyść ma otrzymać pozwana, świadczą dokumenty podpisane przez pozwaną po zawarciu umowy oraz fakt, że pozwana jest osobą najbliższą dla W. D. i była bliską jego żony. Według Sądu Okręgowego jest w świetle zeznań świadków i powódki, a także wyroku skazującego z (...). oczywiste, że oświadczenie z dnia (...)r. miało tylko jeden cel - ukrycie przed A. D. zamiaru pozwanej i jej syna co do treści umowy sprzedaży, którą zmierzali zawrzeć. Tak samo Sąd ten ocenił „cesję praw” z (...). Jego zdaniem świadomości zrealizowania umówionego zamiaru dowodzi umowa ostateczna z dnia (...)., w której została wymieniona uiszczona cena, a tym samym wartość lokalu. Pozwana podpisując umowę nie mogła nie wiedzieć, że uzyskuje nieruchomość o wartości, której nie uiściła. Miała też świadomość źródła pochodzenia części ceny. Co do szkody wyrządzonej powódce przez pozwaną, którą na podstawie art. 422 k.c. winna naprawić, Sąd był związany ustaleniami prawomocnego wyroku skazującego z dnia (...). Przy czym z uwagi charakter przypisanego W. D. przestępstwa, polegającego na przywłaszczeniu sumy pieniężnej związanie to dotyczy także wysokości szkody. Zważywszy jednak na treść wyroku Sądu Apelacyjnego w L. z dnia (...) Sąd Okręgowy stwierdził, że pomimo ustalenia prawomocnym wyrokiem skazującym, że W. D. przywłaszczył na szkodę powódki kwotę 323.000 zł, kwota ta stanowiła, jak ustalił Sąd Apelacyjny, w części majątek wspólny małżonków, zaś w części majątek osobisty powódki. Z tego względu odpowiedzialność odszkodowawcza W. D. została wyrokiem Sądu drugiej instancji ograniczona do kwoty 236.500 zł i taki sam powinien być zakres odpowiedzialności pozwanej, która skorzystała świadomie ze szkody wyrządzonej powódce przez W. D.. Sposób wyrządzenia szkody i opis przypisanego W. D. czynu nakazują przyjąć, że zakres odpowiedzialności odszkodowawczej pozwanej i W. D. musi być identyczny. Szkoda wyrządzona przez każdego ze sprawców polega na pozbawieniu powódki tej samej kwoty, zatem odpowiedzialność deliktowa pozwanej nie może być wyższa niż sprawcy przywłaszczenia. Dlatego na podstawie art. 422 k.c. orzekł jak w sentencji.

Orzekając o kosztach procesu kosztach sądowych Sąd Okręgowy miał na względnie, że powódka utrzymała się z roszczeniem w 63 %. i w takich proporcjach dokonał ich stosunkowego rozdzielenia na podstawie art. 100 k.c., oraz jeśli chodzi o koszty sądowe - art. 113 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych ( tekst jednolity: Dz. U. 2010r., Nr 90, poz. 594 ze zm.).

Wyrok ten zaskarżyła apelacją pozwana w części uwzględniającej powództwo (pkt I, III i IV), zaś powódka wniosła zażalenie na zawarte w jego punkcie IV obciążenie jej kosztami sądowymi w kwocie 6.425 zł.

Pełnomocnik sporządzający w imieniu pozwanej apelację zarzucił:

1)  sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z całokształtem zebranego w sprawie materiału dowodowego, a to treścią sentencji wyroku Sądu Okręgowego w Lublinie w sprawie IV K (...) polegająca na niezasadnym przyjęciu, wbrew art. 11 k.p.c. bezwzględnie wiążącego Sąd cywilny, iż obowiązek zapłaty przez H. D. kwoty zasądzonej pozwem dotyczyć ma kwoty 236. 500 zł, w sytuacji gdy z treści sentencji wyroku zawierającej opis czynu popełnionego przez W. D. wyraźnie się wskazuje, że dokonał on przywłaszczenia stanowiącej wspólność majątkową małżeńską kwoty 323.000 zł a zatem jak wynika z treści art. 43 § 1 k.r.o. obowiązek zwrotu obciążającego pozwaną dotyczyć może jedynie połowy tej kwoty, tj. 161.500 zł.;

2)  sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z całokształtem zebranego w sprawie materiału dowodowego polegającą na niezasadnym przyjęciu, że H. D. świadomie skorzystała ze szkody, a jej zachowaniu można przypisać działanie z winy umyślnej, w sytuacji gdy z treści przeprowadzonych przez Sąd dowodów nie wynika, ażeby tego rodzaju postać winy można było przyjmować, w szczególności w świetle treści dowodu z:

a)  przesłuchania A. D. - wprost wskazującej, iż w trakcie drugiego małżeństwa z W. D. nigdy z pozwaną nie rozmawiała,

b)  zeznań świadka W. D. - wskazującego, że nigdy pozwanej a swojej matki nie informował o źródłach pochodzenia pieniędzy jej przekazywanej,

c)  z dokumentów urzędowych w postaci postanowienia prokuratora Prokuratury Rejonowej(...)w L. (1Ds. (...) i utrzymującego go w mocy postanowienia Sądu Okręgowego w L. (IV Kp (...)), z których wynika, iż brak jest podstaw aby H. D. przypisać działania z zamiarem doprowadzenia A. D. do niekorzystnego rozporządzenia mieniem -

w konsekwencji skutkujące niezasadnym przyjęciem odpowiedzialności pozwanej w oparciu o dyspozycję art. 422 k.c.;

3)  naruszenie przepisów postępowania - art. 233 § 1 k.p.c. i art. 328 § 2 k.p.c. przez niezasadne pominięcie treści poniżej wskazanych dowodów oraz niewskazanie w treści uzasadnienia przyczyn, z jakich Sąd odmówił mocy dowodowej przeprowadzonym dowodom z dokumentów urzędowych tj. postanowienia o umorzeniu postanowienia prokuratora Prokuratury Rejonowej (...) w L. (1 Ds. (...) i utrzymującego go w mocy postanowienia Sądu Okręgowego w L. (IV Kp (...)), a w konsekwencji poczynienie ustaleń faktycznych wbrew treści tych dowodów, w sposób uniemożliwiający w toku kontroli instancyjnej prześledzenie toku rozumowania Sądu w tym zakresie;

4)  sprzeczność ustaleń faktycznych Sądu w zakresie źródła finansowania wpłaty dokonanej przez H. D. na rzecz Spółki z o.o. (...) w dniu 25 września 2008r. w wysokości 110.000 zł polegającą na niezasadnym przyjęciu, iż środki te pochodziły z wypłaty wyniku rozwiązania polisy w Towarzystwie (...) S.A., w sytuacji gdy W. D. otrzymał wypłatę tych środków w dniu 24 września 2008r., a przelewu wymienionej kwoty dokonał na rzecz H. D. w dniu 23 września 2008r., a zatem zanim (...) S.A. przekazało mu kwotę pochodzącą ze zlikwidowanej polisy;

5)  sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z całokształtem zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego polegająca nie niezasadnym przyjęciu, iż wartość działki o nr (...) stanowiącej własność A. D. wynosi 150.000 zł w sytuacji, gdy jej wartość nabycia wynikająca z załączonej przez powódkę umowy zawartej w formie aktu notarialnego Rep A nr. (...) wynosiła 18.000 zł, bez jednoczesnego wykazania w drodze opinii wymagającej wiedzy specjalnej wartości tejże nieruchomości.

Wskazując na powyższe pełnomocnik pozwanej wniósł o zmianę wyroku w zaskarżonej części i oddalenie w tej części powództwa oraz rozstrzygnięcie o kosztach postępowania za obie instancje według norm prawem przepisanych (k-282-287).

Powódka w zażaleniu zarzuciła naruszenie art. 113 ust. 4 ustawy z dnia 28 lipca 2005r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych polegające na jego niezastosowaniu oraz art. 113 ust. 2 cyt. ustawy polegające na wadliwym zastosowaniu tego przepisu poprzez obciążenie jej częścią kosztów procesu (chodzi niewątpliwie o koszty sądowe) w sytuacji, gdy w sprawie niniejszej zachodzą szczególne okoliczności uzasadniające odstąpienie od obciążania jej obowiązkiem zwrotu opłaty od pozwu, pomimo częściowego oddalenia zgłoszonego powództwa.

Wskazując na powyższe powódka wniosła o zmianę zaskarżonego postanowienia i nieobciążanie jej obowiązkiem uiszczenia części opłaty od pozwu, którą Sąd Okręgowy nakazał ściągnąć z zasądzonego na jej rzecz świadczenia (k-274-277).

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje :

Apelacja podlega oddaleniu, zaś zażaleniu nie można odmówić słuszności.

Przed przejściem do oceny poszczególnych zarzutów apelacji ogólnie podnieść należy, że Sąd Apelacyjny podziela ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd pierwszej instancji. Natomiast nie do końca jest czytelna ocena jurydyczna dokonana przez ten Sąd, co jednak przy braku apelacji powódki ma już drugorzędne znaczenie.

Przypomnieć należy, że zasadniczym żądaniem powódki było zasądzenie kwoty 375.000 zł na podstawie przepisów o nienależnym świadczeniu, a na wypadek jego nieuwzględnienia, zasądzenie takiej samej kwoty tytułem częściowego naprawienia szkody na podstawie art. 422 k.c.

Zasadą jest, że jeśli Sąd uwzględnia żądanie zasadnicze nie orzeka już w ogóle o żądaniu ewentualnym, czyni to dopiero wtedy, gdy brak podstaw do uwzględnienia żądania zasadniczego, a wtedy następuje oddalenie żądania zasadniczego i orzeczenie (zasądzające lub oddalające) o żądaniu ewentualnym (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 1996 r., III CRN 58/95, LEX nr 1112063). W świetle art. 414 k.c. możliwy jest zbieg roszczeń opartych na przepisach o bezpodstawnym wzbogaceniu, którego przypadkiem szczególnym jest nienależne świadczenie i przepisach dotyczących odpowiedzialności deliktowej także wobec tego samego pozwanego i wtedy uprawnionemu mu służy wybór, z którym wiążą się określone konsekwencje co do przesłanek i zakresu odpowiedzialności (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 kwietnia 2000 r., V CKN 21/00 LEX nr 52452). Nie można bowiem zasądzić danego roszczenia jednocześnie na dwóch podstawach prawnych. W przypadku więc zbiegu roszczeń wybór należy do wierzyciela, ewentualnie do sądu, który przyjmuje rozwiązanie korzystniejsze dla powoda.

Odnosząc ten teoretyczny wstęp do okoliczności rozpoznawanego sporu i przyjętej w zaskarżonym wyroku koncepcji rozstrzygnięcia stwierdzić należy, że opierała się ona generalnie na zaaprobowaniu zasadności obu podstaw - z wyborem podstawy deliktowej jako prowadzącej do rezultatu korzystniejszego dla powódki (zasądzenie kwoty 236.500 zł) niż podstawa kondykcyjna (zasądzenie kwoty 187.500 zł).

Powódka nie twierdziła, że łączy ją z pozwaną jakiś stosunek umowny. Zaprzeczała, co oczywiste w realiach tej sprawy, by dokonywała jakichkolwiek darowizn na rzecz W. D., a tym bardziej na rzecz jego matki. Jest też bezsporne, że nie była stroną żadnej umowy z deweloperem – Spółką (...). Transfer środków finansowych jakie A. D. przekazywała dobrowolnie, bo w przeświadczeniu, że posłużą najpierw na budowę domu w M., ostatecznie na zakup segmentu w L., był czynem niedozwolonym W. D. (przestępstwem przywłaszczenia). Nie jest jednak jasne dla Sądu Apelacyjnego dlaczego Sąd Okręgowy automatycznie utożsamia nabycie odrębnej własności lokalu mieszkalnego (segmentu przy ul. (...) w L.), gdyby zgodnie z planem jakiego realizację zakładała powódka do nabycia tego przez nią wspólnie z mężem rzeczywiście doszło - z kwalifikacją samych środków na ten cel jako pochodzących z majątku wspólnego. Z kolei pełnomocnik pozwanej tę koncepcję Sądu Okręgowego próbuje powiązać z kwestią zawiązania tego Sądu prawomocnym wyrokiem karnym skazującym W. D. za przywłaszczenie pieniędzy stanowiących majątek wspólny małżonków D. (por. uzasadnienie apelacji str. 4 in fine).

Skoro jednak powódka wyroku nie skarży a tym samym nie twierdzi, że na podstawie innej niż przyjęta przez Sąd Okręgowy odpowiedzialność pozwanej z art. 422 k.c., uzyskałaby wyższą kwotę od zaskarżonej, ograniczyć się trzeba do zbadania zasadności tej właśnie podstawy w kontekście podniesionych w apelacji zarzutów. Należy też zwrócić uwagę, że zastosowanie przepisów o odpowiedzialności z tytułu czynu niedozwolonego z zasady wyprzedza odpowiedzialność z bezpodstawnego wzbogacenia (nienależnego świadczenia).

Przechodząc do pierwszego z zarzutów apelacji poprawne są ogólne wywody pełnomocnika pozwanej ze wskazaniem na stosowne orzecznictwo na tle art. 11 k.p.c. Natomiast w okolicznościach niniejszego sporu zarzut naruszenia tego przepisu nie jest uzasadniony.

W sprawie karnej IV K (...) A. D. w zawiadomieniu o przestępstwie, a potem w związku ze zgłoszeniem żądania naprawienia szkody w trybie art. 46 § 1 k.k. wskazywał i wyliczała jakiej doznała szkody - ostatecznie zamykała się ona kwotą 401.250 zł (por. pismo jej pełnomocnika z 9 października 2009r. k-395-398). Kwota ta jest naturalnie wyższa od dochodzonej obecnie od H. D., ponieważ obejmuje środki przekazywane przez A. W. D., z których część nie trafiła ani do pozwanej ani do Spółki (...). Ponadto, jak wynika z uzasadnienia wyroku Sądu Okręgowego w Lublinie z (...). Sąd ten pominął kwotę 160.000 zł uzyskaną przez A. D. tytułem sprzedaży mieszkania przy (...), gdyż pochodziła ona z jej majątku osobistego. To zaś prowadziłoby do rozszerzenia granic przedmiotowych aktu oskarżenia obejmującego majątek wspólny małżonków D. (str 16 uzasadnienia). Jednocześnie nie było nigdy kwestionowane, że nieruchomość w M. składającą się z działek (...) A. D. kupiła (...). po rozwodzie z W. D., a zatem stanowiła jej majątek osobisty. Jeśli następnie już po ponownym zawarciu z nim związku małżeńskiego małżonkowie rozpoczęli tam budowę domu, to z punktu widzenia reguł prawno rodzinnych i cywilistycznych status tej nieruchomości z tej przyczyny nie uległ zmianie (zasada superficies solo cedit). Natomiast W. D. stał się ewentualnie wierzycielem z tytułu zwrotu nakładów poczynionych w związku z zabudową (art. 45 § 1 k.r.o.). Konsekwentnie do tego Sąd karny powinien potraktować środki pieniężne pochodzące ze zbycia przez nią kolejnego składnika majątku osobistego jako majątek osobisty w części obejmującej wartość gruntu i jako składnik majątku wspólnego w części stanowiącej nakład z majtku wspólnego na budowę domu. Środki te powódka przekazała na nabycie segmentu w L. (po rozliczeniu kredytu hipotecznego). Gdyby więc doszło do nabycia segmentu jako składnika majątku wspólnego małżonków D. to nastąpiłaby surogacja wartościowa (art. 33 pkt 10 k.r.o. ). Sąd karny drugiej instancji akceptując pogląd Sądu Okręgowego co do przynależności środków pochodzących ze zbycia wymienionych działek do majątku wspólnego małżonków D., dokonując z urzędu zmiany rozstrzygnięcia w zakresie obowiązku naprawienia szkody potraktował jednak kwotę 150.000 zł jako składnik majątku osobistego A. D. (str 5 uzasadnienia) .

Wydaje się natomiast, że z punktu znamion występku z art. 284 § 1 k.k. nieistotna jest sama kwalifikacja danej rzeczy jako przynależnej do majątku wspólnego małżonków. Przestępstwo to popełnia bowiem ten kto przywłaszcza cudzą rzecz ruchomą lub prawo majątkowe. Cudzą zaś jest rzecz lub prawo majątkowe, które przysługuje innej osobie niż sprawca ale także kiedy rzecz ta lub prawo przysługuje sprawcy łącznie z innymi osobami, a tak jest w przypadku małżonków. Fakt popełnienia przestępstwa przywłaszczenia na szkodę A. D. miałby zatem miejsce niezależnie od tego, czy środki pieniężne jakie przekazała mu na zakup domu stanowiły ich majątek wspólny czy jej osobisty. Jak wskazał Sąd Najwyższy w powoływanym przez Sąd Apelacyjny w L.w sprawie karnej postanowieniu z dnia 29 sierpnia 2007r., I KZP 18/07, OSNKW 2007/9/64: „Zmienione ustawą z dnia 17 czerwca 2004 roku (Dz.U. Nr 162, poz. 1691) przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego wprowadzające nowy model zarządzania majątkiem wspólnym i zmodyfikowane instrumenty cywilnoprawnej ochrony interesów małżonków nie wprowadzają zmian, które miałyby znaczenie dla odpowiedzialności karnej małżonka, dopuszczającego się czynów dysponowania majątkiem wspólnym z zamiarem powiększenia swego majątku kosztem majątku drugiego małżonka” Innymi słowy nadal aktualna jest zasada, że mienie stanowiące wspólną własność małżonków nie jest w pełni mieniem własnym każdego z małżonków a jest ono dla każdego jesz nich częściowo mieniem cudzym.

Reasumując, skazanie za przywłaszczenie nie musi zawierać elementu przesądzającego - ze skutkiem z art. 11 k.p.c. - o kwalifikacji pieniędzy jako należących do majątku wspólnego.

W świetle powyższego Sąd Apelacyjny nie widzi podstaw do korekty zaskarżonego wyroku do kwoty 163.500 zł tylko dlatego, że w opisie czynu przypisanego synowi pozwanej całą kwotę 323.000 zł potraktowano jako jego majątek wspólny z powódką.

W tym sporze Sąd Okręgowy co do zasady nie był związany wynikiem postępowania karnego w sprawie 1 Ds. (...). Rację ma skarżąca o tyle, że postanowienie umarzające postępowanie jakie w niej zapadło oraz utrzymujące je w mocy postanowienie Sądu Okręgowego w L. w sprawie IV Kp (...) są dokumentami urzędowymi w rozumieniu art. 244 § 1 k.p.c. Zgodnie więc z tym przepisem stanowią dowód tego, co zostało w nich urzędowo zaświadczone. Natomiast przepis ten reguluje jedynie formalną moc dowodową dokumentów urzędowych i nakazuje traktować, jako udowodnioną treść dokumentu, nie rozstrzyga zaś o znaczeniu dokumentu dla wyniku procesu, co jest przedmiotem samodzielnej oceny Sądu według zasad określonych w art. 233 § 1 k.p.c.

H. D. trafnie Sąd Okręgowy przypisał odpowiedzialność z art. 422 k.c. wyjaśniając dostatecznie wszechstronnie i bez naruszenia reguł wynikających z art. 233 § 1 k.p.c. oraz art. 328 § 2 k.p.c. jakimi motywami się kierował. Jest to cywilna odpowiedzialność deliktowa za własny czyn, nie uwarunkowana przypisaniem odpowiedzialności karnej W. M., ani tym bardziej odpowiedzialności karnej samej H. D.. W uzasadnieniu apelacji jej autor ogólnikowo tylko stwierdza, że: „Uważna analiza wspomnianych dokumentów prowadzi do zgoła przeciwnej konstatacji, aniżeli dokonał to Sąd Okręgowy rozpoznający sprawę niniejszą w zakresie wiedzy pozwanej, co do pochodzenia przyjmowanych od syna kwot”. Analizy takiej jednak już nie dokonuje poza samym tylko postawieniem zarzutu. Sąd Apelacyjny natomiast nie znajduje w treści obu tych dokumentów żadnego przekonywującego argumentu mogącego podważać odpowiedzialność pozwanej na gruncie art. 422 k.c. A poza tymi dokumentami materiał zgromadzony w sprawie 1 DS. (...)jest kopią akt śledztwa w sprawie zakończonej prawomocnym skazaniem W. D..

Również eksponowany w apelacji fakt, że A. D. w trakcie drugiego małżeństwa z synem pozwanej praktycznie z nią rozmawiała nie stanowi w okolicznościach tego sporu przeciwwagi dla wniosków jakie nieodparcie płyną z samej sekwencji zdarzeń z udziałem H. D.. Poza argumentami przytoczonymi w motywach zaskarżonego wyroku, w świetle których spełnienie przesłanek z art. 422 k.c. nie może budzić wątpliwości, dodatkowym argumentem dyskwalifikującym prawdomówność i należy stwierdzić to wprost, wręcz uczciwość pozwanej, jest obciążenie nieruchomości nabytej od Spółki (...) hipoteką na rzecz osoby trzeciej. Okoliczność tę podnosiła powódka w swoich wyjaśnieniach informacyjnych (k-212v). Potwierdził ją W. D. na rozprawie w dniu 10 października 2012r. Zeznał, że H. D. obciążyła hipoteką kredyt udzielony przez bank na rzecz M. K.wskazał na kwotę 200.000-300.000 zł (00:22:03). Była to okoliczność znana Sądowi z urzędu z racji toczącej się wcześniej sprawy rozwodowej małżonków D.. W księdze wieczystej nr (...) wpisana jest hipoteka na kaucyjna na kwotę 495.000 zł, a oświadczenie Banku pochodzi z (...). Właściwą reakcją osoby, która zaprzecza jakoby miała świadomość korzystania cudzej z szkody, w momencie kiedy powzięła wiadomość, że tak się stało – jest staranie o jej naprawienie. W szczególności wiedząc, że na sutek przestępstwa popełnionego przez jej syna, jej była już synowa została wyzuta z dorobku całego życia i mieszka kątem u swoich rodziców – H. D. nie mając środków finansowych mogłaby segment nabyty za cenę dużo wyższą niż sama zaangażowała spieniężyć i zwrócić powódce to co straciła. Podejmuje jednak działanie odwrotne, obciąża nabytą nieruchomość hipoteką ustanowioną na rzecz obcej osoby, kolegi swego syna. W świetle zasad doświadczenia życiowego i logicznego rozumowania oraz na tle dotychczasowych działań pozwanej i jej syna, trudno to ocenić inaczej jak chęć udaremnienia egzekucji z tego majątku.

Kwota o jakiej mowa w zarzucie ujętym w punkcie 4 apelacji nie jest objęta wyrokiem uwzględniającym powództwo. Niewątpliwym jest jednak, że pozwana także i z niej skorzystała, a dokonane przez Sad Okręgowy w tym zakresie ustalenia nie są sprzeczne z zebranym materiałem dowodowym.

W szczególności z poświadczonego za zgodność z oryginałem polecenia przelewu wynika, że datą przelewu kwoty 130.032,07 zł z konta (...) SA na konto W. D. w (...) Banku SA jest 22 września 2008r., zaś data 24 września 2008r. jest tylko datą sporządzenia wydruku (k-212 akt IV K (...)). Analogicznie jak przy operacji wpływu kwoty 368.543 zł z konta A. D. w dniu 15 kwietnia 2008r. na konto W. D. i późniejszego sporządzenia wydruku (wtórnika) - 13 maja 2008 r. (k-221 akt IV K (...)). 23 września 2008 r. W. D. ze swojego konta w (...) Banku przelał na konto H. i W. małżonków D. w (...)kwotę 110.000 zł (k-232 akt IV K (...)) i taką też datę wskazał w zgłoszeniu do Urzędu Skarbowego w L. jako datę darowizny środków w wysokości 110.000 zł dokonaną przez niego na rzecz matki (k-230-232v cyt. akt). H. D. z kolei w dniu 24 września 2008r. przelała kwotę 110.000 zł deweloperowi (k-181 akt IV K (...)).

Nikt wreszcie nie twierdził w tym sporze, że uzyskana ze sprzedaży działek powódki nr (...) położonych w M. K. kwota 382.500 zł nie odzwierciedla jej ceny rynkowej. Wyliczeń ceny samego gruntu, wedle wskazań pełnomocnika A. D., dokonał Sąd Apelacyjny w sprawie karnej zamieniając orzeczenie o obowiązku naprawienia szkody. W. D. nie udało się dowieść, że proporcje pomiędzy wartością gruntu, a wartością domu na niej zbudowanego miałyby być inne. Zasądzona zwalczanym wyrokiem kwota 236.500 zł orzeczeniu ze sprawy karnej odpowiada. Należy przypomnieć, że A. D. w dniu 15 kwietnia 2008r. na jego konto przelała po tej transakcji kwotę 368.543 zł, którą on ujawnił w złożonej (...). deklaracji do Urzędu Skarbowego jako darowiznę na jego rzecz od powódki całej tej sumy (k-226-227 akt IV (...)) jakkolwiek bezspornym było, że z tej kwoty spłacony został kredyt hipoteczny w wysokości 200.000 zł. Ponadto, małżonkowie D. zbywali także sąsiednie niezabudowane działki i pomiędzy tymi transakcjami nie ma rażących dysproporcji. W tych warunkach nie zachodzi potrzeba wywoływania opinii biegłego z zakresu szacowania nieruchomości.

Apelacja nie zawiera zatem zarzutów pozwalających na skutecznie wzruszenie zaskarżonego wyroku i jako taka podlegała oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c.

Jak już zaznaczono na wstępie uzasadnione jest zażalenie powódki.

Zgodnie z art. 113 ust. 4 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może odstąpić od przewidzianego w ust. 2 i 3 tego przepisu obciążenia kosztami. Rację ma powódka, że pojęcie wypadków szczególnie uzasadnionych jest tożsame z pojęciem występującym w art. 102 k.p.c. przez co orzecznictwo wypracowane w procesie stosowania art. 102 k.p.c. można odnosić wprost do wykładni art. 113 ust. 4 u.k.s.c. Trudna sytuacja majątkowo-życiowa strony przegrywającej sprawę może być oceniona jako szczególnie uzasadniony przypadek, o którym mowa w art. 102 k.p.c., o ile jest związana z mającym usprawiedliwienie w okolicznościach sprawy dochodzeniem roszczenia. W takiej zaś sytuacji znalazła się powódka za sprawą jej byłego męża i teściowej, a przy tym z mgliście rysującą się perspektywą skutecznego wyegzekwowania od któregoś z nich obowiązku naprawienia wyrządzonej jej szkody. Względy słuszności przemawiały zatem za zmianą zaskarżonego wyroku w punkcie IV poprzez odstąpienie od obciążania A. D. opłatą od pozwu w kwocie 6.425 zł, o czym orzeczono stosownie do art. 386 § 1 k.p.c. w związku z art. 397 § 2 k.p.c. Orzeczenie zaś o kosztach postępowania zażaleniowego ograniczających się do zwrotu powódce opłaty od zażalenia w kwocie 60 zł ma opacie w art. 98 § i k.p.c.

Z tych wszystkich względów i na podstawie wyżej powoływanych przepisów Sąd Apelacyjny orzekł jak w sentencji wyroku.