Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 października 2016 roku

Sąd Rejonowy Szczecin-Centrum w Szczecinie w IV Wydziale Karnym

w składzie:

Przewodniczący: SSR Artur Witek

Protokolant: Mariusz Zając

przy udziale Prokuratury Rejonowej Szczecin – Śródmieście w Szczecinie Danuty Kowalskiej – Maciaszek

po rozpoznaniu w dniu 28 października 2016 roku sprawy

R. O.

urodz. (...) w G.-D., syna W. i E. z domu P.

oskarżonego o to, że:

w okresie od dnia 1 stycznia 2014 roku do dnia 29 maja 2015 roku uporczywie uchylał się od obowiązku łożenia renty alimentacyjnej na rzecz małoletnich dzieci to jest M. i F. O., ciążącego na nim na mocy ustawy i wyroku Sądu Okręgowego we Włocławku z dnia 21 lutego 2013 roku, za sygn. akt VC 859/12, ustalającej kwotę alimentów w wysokości po 400 zł miesięcznie na każde dziecko, przez co w/w i małoletnie dzieci narażone zostały na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych,

tj. o czyn z art. 209 § 1 k.k.

I.  uznaje R. O. za winnego popełnienia zarzucanego mu czynu, ustalając, że został on popełniony w okresie od dnia 1 stycznia 2014 roku do stycznia 2015 roku i za ten czyn na podstawie art. 209 § 1 k.k., art. 34 § 1 i 1a pkt 1 k.k., art. 35 § 1 k.k. wymierza oskarżonemu karę 4 (czterech) miesięcy ograniczenia wolności, polegającą na obowiązku wykonywania nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne w wymiarze 20 (dwudziestu) godzin w stosunku miesięcznym.

II.  Na podstawie art. 34 § 3 k.k. w zw. z art. 72 § 1 pkt 3 k.k. zobowiązuje oskarżonego do wykonywania ciążącego na nim obowiązku łożenia na utrzymanie małoletnich dzieci M. i F. O..

III.  Na podstawie art. 627 k.p.k., art. 2 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 23 lipca 1973 roku o opłatach w sprawach karnych zasądza od oskarżonego na rzecz Skarbu Państwa (Sądu Rejonowego Szczecin – Centrum w Szczecinie) koszty sądowe, w tym opłatę w wysokości 120 (stu dwudziestu) złotych.

SSR Artur Witek

Sygn. akt IV K 768/16

UZASADNIENIE

I. O. i R. O. do dnia 21 lutego 2013 roku pozostawali małżeństwem. Mieszkali w R.. Z ich związku pochodzi dwoje wspólnych małoletnich dzieci M. oraz F.. Małżeństwo zostało rozwiązane wyrokiem Sądu Okręgowego w Włocławku. Na mocy orzeczenia wydanego w sprawie oznaczonej sygnaturą VC 859/12 zobligowano ojca do łożenia na utrzymanie dzieci, poprzez uiszczanie świadczeń alimentacyjnych w wysokości po 400 złotych miesięcznie na każde. Mężczyzna nigdy nie spełnił ich w takiej wysokości. I. O. sama sprawowała opiekę nad dziećmi. W związku z niewywiązywaniem się przez męża z nałożonego na niego obowiązku w dniu 23 maja 2013 roku wystąpiła do komornika o przymusowe ściągnięcie należności. Poza tym w celu zapewnienia środków finansowych na utrzymanie dzieci przeprowadziła się wraz z nim do S., gdzie uzyskała możliwość zatrudnienia. Podjęła pracę w firmie (...), osiągając wynagrodzenie w wysokości 1000 złotych miesięcznie.

Dowody : - protokoły zeznań I. O. – 107-108, 41v.,

-  protokoły wyjaśnień R. O. – k. 106v.-107, 70,

-  zaświadczenie o dokonanych wpłatach – k. 7.

R. O. od stycznia 2014 roku nie przekazał żonie żadnych pieniędzy tytułem świadczeń alimentacyjnych na rzecz małoletnich dzieci. Pozostawały one pod jej wyłączną opieką. Matka finansowała wszystkie wydatki, w tym związane z ich wyżywieniem, zapewnieniem odzieży i nauką w szkole. Po przeprowadzeniu się do S. zamieszkała wspólnie z siostrą. Obie ponosiły koszt wynajmu lokalu w wysokości około 1500 złotych miesięcznie. I. O. obciążały dodatkowo opłaty za obiady dzieci w szkole, wynoszące 130 złotych miesięcznie oraz zakup leków dla syna, który choruje przewlekle na astmę oskrzelową w kwocie 30 złotych miesięcznie. W 2014 roku otrzymała od komornika, w związku z prowadzoną egzekucją świadczeń alimentacyjnych, tytułem zaległych należności kwoty jeden raz w wysokości 237,19 zł, trzykrotnie po 680,19 zł i raz w wysokości 465,26 zł. Postępowanie windykacyjne w okresie do dnia 1 lipca 2014 roku do dnia 31 grudnia 2014 roku było całkowicie bezskuteczne. Wypłata świadczeń na rzecz dzieci następowała z funduszu alimentacyjnego.

Dowody : - protokoły zeznań I. O. – 107-108, 41,

-  wezwanie z dnia 19 listopada 2014 roku – k. 3,

-  zaświadczenie o bezskuteczności egzekucji świadczeń alimentacyjnych – k. 4,

-  zaświadczenie o dokonanych wpłatach – k. 7,

-  kopia karty rozliczeniowej – k. 97-99.

R. O. po rozwiązaniu małżeństwa z I. O. podejmował pracę, bez oficjalnej rejestracji. Po jej zalegalizowaniu część wynagrodzenia została zajęta przez komornika na poczet zaległości. Mężczyzna zrezygnował z zatrudnienia z uwagi na zarzuty pracodawcy związane ze sposobem jej wykonywania. W 2014 roku przez kilka miesięcy był osobą bezrobotną. Nigdy nie korzystał ze świadczeń Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w R. lub S.. Część należnego mu zasiłku została zajęta na poczet należności alimentacyjnych. R. O. po wyjeździe żony z dziećmi do S. nie inicjował z nimi kontaktów. Były one podtrzymywane przede wszystkim przez matkę, która żądała, aby pomógł jej w opiece nad córką i synem w okresach wakacji lub ferii zimowych. W związku z tym w 2014 roku zajął się nimi latem przez miesiąc. W dalszej części wakacji robili to jego rodzice. Mężczyzna odwiedzał je w S. w dni wolne i zabierał na posiłki. Kupował im także drobne prezenty w postaci odzieży lub zabawek. W sierpniu 2014 roku podjął pracę u P. K., prowadzącego działalność gospodarczą pod nazwą (...) we W.. Jego wynagrodzenie z tego tytułu wynosi netto 1355,69 złotych miesięcznie. Podlegało ono potrąceniom komorniczym na poczet należności alimentacyjnych od stycznia 2015 roku do grudnia 2015 roku w kwotach po 771,70 zł miesięcznie, zaś od stycznia 2016 roku do września 2016 roku w kwotach po 813,41 złotych miesięcznie. Nie pokrywają one bieżących i zaległych świadczeń.

Dowody : - protokoły zeznań I. O. – 107v.-108, 41v.,

-  protokół wyjaśnień R. O. – k. 106-107, 70

-  pismo Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w R. z dnia 26 kwietnia 2016 roku – k. 30,

-  pismo Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 26 kwietnia 2016 roku – k. 32,

-  pismo Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w S. z dnia 4 maja 2016 roku – k. 45,

-  pismo komornika sądowego z dnia 29 sierpnia 2016 roku – k. 95,

-  zaświadczenia pracodawcy z dnia 26 października 2016 roku – k. 104, 105.

R. O. urodził się w (...) roku. Pozostaje rozwiedziony. Posiada troje dzieci w wieku 9, 7 i 4 lat. Z zawodu jest mechanikiem maszyn i urządzeń przemysłowych. Pracuje jako monter instalacji gazowych w firmie (...) we W., uzyskując wynagrodzenie w wysokości netto 1355,69 złotych miesięcznie. Nie posiada wartościowych przedmiotów majątkowych. Nie był karany sądownie.

Dowody: - protokoły wyjaśnień R. O. – k. 106, 69v.,

-  dane o karalności – k. 59,

Powyższy stan faktyczny ustalony został w oparciu o część wyjaśnień R. O., zeznania I. O. oraz treść dokumentów w postaci zaświadczeń o bezskuteczności egzekucji świadczeń alimentacyjnych i dokonanych wpłatach, wezwania, pism Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, komornika sądowego oraz Miejskich Ośrodków Pomocy Społecznej w R. i S., kopii karty rozliczeniowej, zaświadczeń pracodawcy a także danych o karalności.

R. O. nie przyznał się do popełnienia zarzucanego mu czynu. Na rozprawie głównej zaprzeczył, aby nagminnie uchylał się od łożenia na utrzymanie dzieci. Wyjaśnił, że czasowo był bez pracy. Gdy podjął zatrudnienie, to okazało się, że nie został zarejestrowany do ubezpieczenia. Po spełnieniu tego obowiązku doszło do zajęcia komorniczego wynagrodzenia. Później zrezygnował z pracy, ponieważ kierownicy nadużywania alkoholu i mieli do niego pretensje o sposób wykonywania obowiązków. Następnie otrzymywał zasiłek przez około pół roku, po czym podjął pracę, którą wykonuje aktualnie. Według oskarżonego od dwóch lat z jego wynagrodzenia potrącane są należności na poczet alimentów. R. O. zapewnił o tym, że dzieci spędzały z nim wakacje w latach 2014-2016. Przebywały u niego przez pełny miesiąc. Zabierał je także w okresie świątecznym. Wyjaśnił, że odwiedza je raz w miesiącu i na tyle, na ile może, daje im drobne prezenty. W okresie, gdy przebywały z nimi zapewniał im wyżywienie. Kupował także zabawki, ale nie był w stanie określić, za jaką kwotę. Oskarżony przyznał, że dzieci pozostają pod opieką byłej żony, która finansuje wyżywienie i niezbędne opłaty. Zapewnił o przekazywaniu jej części pieniędzy. Według R. O. małżonka na początku otrzymywała od niego po 800 złotych miesięcznie. Oskarżony nie był jednak w stanie powiedzieć, przez jak długi okres miało to miejsce. Jego zdaniem w 2014 roku komornik potrącał mu zaległości z zasiłku dla osoby bezrobotnej. Stwierdził nadto, że wręczał dzieciom drobne kwoty w wysokości od 20 do 50 zł.

J. O. na etapie śledztwa ujawnił fakt podjęcia zatrudnienia w sierpniu 2014 roku. Zapewnił o zabieraniu dzieci wielokrotnie do siebie w okresach świątecznych i wakacyjnych oraz ferii zimowych a także ponoszeniu kosztów zakupu produktów żywnościowych, odzieży i zabawek w miarę ich potrzeb. Jego zdaniem od 2014 toku potrącane są mu z wynagrodzenia kwoty powyżej 800 złotych.

Sąd dał wiarę wyjaśnieniom J. N. na temat sprawowania opieki nad dziećmi w okresie wakacji, sprawiania im drobnych prezentów w postaci odzieży i zabawek, podejmowanej pracy zarobkowej oraz zajęć komorniczych, gdyż dotyczyły okoliczności bezspornych. Odmiennie ocenione zostały natomiast jego zapewnienia o przekazywaniu pieniędzy I. O. w celu zaspokojenia potrzeb dzieci lub wręczania ich im, gdyż okazały się sprzeczne z relacjami świadka. Wykluczała ona stanowczo i konsekwentnie, aby były mąż po wyroku rozwodowym wspomagał ją finansowo. Spełnianie przez niego świadczeń w formie gotówkowej bezpośrednio na rzecz żony budzi uzasadnione wątpliwości także z uwagi na toczące się postępowanie egzekucyjne. Dokonywanie płatności bez udziału komornika, w sytuacji, gdy prowadzone były przez niego czynności windykacyjne i ustanowione zajęcia, stanowiłoby zachowanie nielogiczne, bowiem nie przyniosłoby spodziewanych dla dłużnika korzyści w postaci zmniejszenia stanu wierzytelności. Jako nieracjonalne z punktu widzenia zobowiązanego należy uznać także zaniechanie dokumentowania wpłat. Brak jakichkolwiek dowodów potwierdzających regulowanie należności w ten sposób, podważa wiarygodność jego twierdzeń. Podobnie potraktował Sąd sugestie oskarżonego o sprawowaniu opieki nad dziećmi, nie tylko w okresie wakacyjnym, ale także podczas Świąt Bożonarodzeniowych, bowiem były niezgodne z zeznaniami I. O.. Nie przekonujące okazały się również zapewnienia na temat dokonywania przez komornika w 2014 roku potrąceń na poczet świadczeń alimentacyjnych kwot powyżej 800 złotych, ponieważ nie znalazły odzwierciedlenia w innych dowodach. Wbrew stanowisku oskarżonego z treści karty rozliczeniowej (k. 97-99) i zaświadczeń o bezskuteczności egzekucji świadczeń alimentacyjnych (k. 4) oraz o dokonanych wpłatach (k. 7) wynika, że w ciągu całego 2014 roku doszło do pobrania zaledwie pięciu kwot, z których każda była niższa od sumy miesięcznych należności. Poza tym w okresie od dnia 1 lipca 2014 roku do dnia 31 grudnia 2014 roku nie zdołano wyegzekwować żadnych pieniędzy.

Sądu uznał jako zgodne z prawdą w całości zeznania I. O.. Korespondowały one z treścią dokumentów oraz wersją R. O.. Świadek przedstawiała swoje spostrzeżenia szczegółowo i niezmiennie. Nie obciążała bezkrytycznie byłego męża. Potwierdziła zajmowanie się przez niego dziećmi w okresie wakacji oraz zakup im w 2015 roku i 2016 roku rowerów a także zabawek.

Wątpliwości nie budziły dokumenty w postaci zaświadczeń o bezskuteczności egzekucji świadczeń alimentacyjnych i dokonanych wpłatach, wezwania, pism Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, komornika sądowego oraz Miejskich Ośrodków Pomocy Społecznej w R. i S., kopii karty rozliczeniowej, zaświadczeń pracodawcy, a także danych o karalności. Sporządziły je uprawnione osoby, w odpowiedniej formie. Strony nie kwestionowały ich treści.

Zgromadzony materiał dowodowy wskazuje, że R. O. w okresie od dnia 1 stycznia 2014 roku do stycznia 2015 roku nie realizował obowiązku łożenia na utrzymanie córki M. i syna F.. Nie uiścił żadnej kwoty z tytułu świadczeń alimentacyjnych, których wysokość została określona wyrokiem Sądu Okręgowego we W. (...) z dnia 21 lutego 2013 roku, sygn. akt VC 859/12. Nie partycypował także w inny sposób w kosztach ich utrzymania. Opiekę nad dziećmi sprawowała matka. Jedynymi źródłami środków finansowych, służących zaspokajaniu ich potrzeb, były dochody osiągane przez I. O. oraz płatności z funduszu alimentacyjnego.

Oskarżony swoim zachowaniem wyczerpał znamiona czynu z art. 209 § 1 k.k. Nie wywiązywał się z ciążącego na rodzicu z mocy ustawy obowiązku, opieki nad małoletnimi dziećmi, zaniechując łożenia na ich utrzymanie. Ani nie podejmował na bieżąco osobistych starań wychowawczych, ani nie uczestniczył w kosztach zaspakajania podstawowych ich potrzeb. Nie czyniło temu zadość zajmowanie się synem i córką w jednym miesiącu letnim, czy też ich odwiedzanie w S. w dniach wolnych, połączone z fundowaniem posiłków lub upominków o nieznacznej wartości, bowiem zachowania te dla realizacji obowiązku alimentacyjnego w ciągu całego roku 2014 roku, miały znikome znaczenie. Wartość korzyści, jakie uzyskali uprawnieni, nie tylko nie odpowiadała wysokości kwot zasądzonych w wyroku rozwodowym, ale wręcz nie stanowiła żadnego istotnego wkładu w koszt utrzymania i wychowania potomstwa.

Zaniechanie finansowania kosztów utrzymania dzieci oraz zajmowania się ich sprawami przez 11 miesięcy w roku świadczy o uchylaniu się od obowiązku alimentacyjnego przez R. O.. Jego realizacji nie stały na przeszkodzie żadne okoliczności o charakterze obiektywnym. Oskarżony w 2014 roku był 35-letnim mężczyzną, nie obciążonym żadnymi ułomnościami fizycznymi lub psychicznymi, który legitymował się zawodem mechanika urządzeń i instalacji przemysłowych. W tych okolicznościach nie można uznać za usprawiedliwione twierdzenia o braku możliwości uzyskania w wyniku pracy zarobkowej środków finansowych niezbędnych do partycypacji w wydatkach związanych z utrzymaniem i wychowaniem syna oraz córki. Niepodjęcie zatrudnienia przez okres kilku miesięcy świadczy o lekceważącym stosunku R. O. do problemu niezdolności samodzielnego zaspokojenia swoich podstawowych potrzeb przez jego małoletnie dzieci. Wrażenie to potęguje zestawienie postawy oskarżonego z zachowaniem byłej żony, która w celu zapewnienia pieniędzy niezbędnych do egzystencji M. i F. O., przeprowadziła się do S. i podjęła tam pracę. O uchylaniu się przez oskarżonego od łożenia na ich utrzymanie świadczy nadto fakt, że nie przekazywał on również pieniędzy w okresie, gdy miał nieoficjalne zatrudnienie a także po zawarciu umowy z P. K. w sierpniu 2014 roku. Przeprowadzone postępowanie dowodowe nie dało podstaw do wnioskowania, aby R. O. kiedykolwiek miał trudności z finansowaniem własnych podstawowych potrzeb. Nigdy bowiem nie korzystał ze świadczeń ośrodków pomocy społecznej. Jako na rodzicu ciążył na nim prawny i moralny obowiązek zapewnienia takiego samego poziomu życia swoim małoletnim dzieciom. Zaniechanie podjęcia w tym kierunku jakiegokolwiek wysiłku uczyniło zasadnym zarzut o uchylaniu się od tej powinności.

W ocenie Sądu miało ono charakter uporczywy. Świadczy o tym fakt, iż oskarżony nigdy nie przekazał dobrowolnie pieniędzy w celu pokrycia kosztów utrzymania dzieci. Nie przejawiał także inicjatywy w sprawowaniu w innej formie opieki nad nimi. Jego postępowanie naraziło małoletnich na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych. Ani córka, ani syn nie mieli jakichkolwiek własnych dochodów. Korzystali jedynie ze środków finansowych uzyskiwanych przez I. O., która realizował ciążący na niej tożsamy obowiązek, a nadto powinność byłego męża. Poza tym opiekę nad dziećmi sprawowali także jego rodzice. Osoby te przyczyniły się do usunięcia zagrożenia dla prawidłowej egzystencji M. i F., wywołanego brakiem zaangażowania ojca. Spełnianie świadczeń przez inne osoby, nie zwalniało jednak R. O. od ciążącego na nim obowiązku.

Zaprezentowana powyżej wykładnia znamion występku z art. 209 § 1 k.k. jest zgodna z poglądem wyrażanym w orzecznictwie Sądu Najwyższego, m.in. wyroku z dnia 7 marca 1987 roku oraz uchwałach z dnia 9 czerwca 1976 roku, sygn. VI KZP 13/75 i 23 sierpnia 1973 roku sygn. VI KZP 25/73 (OSNKW nr 11 poz, 13), według którego „ fakt zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych uprawnionego kosztem znacznego wysiłku osoby współzobowiązanej do alimentacji albo przez inne osoby, nie zobowiązane, nie wyłącza ustawowego znamienia narażenia na niemożność zaspokojenia tych potrzeb”.

W sprawie nie zachodzą okoliczności wyłączające bezprawność czynu dokonanego w okresie do dnia 1 stycznia 2014 roku do stycznia 2015 roku lub winę sprawcy. Zachowanie oskarżonego charakteryzuje społeczna szkodliwość, która przekracza stopień znikomy. Mając powyższe na uwadze, Sąd uznał R. O. za winnego dokonania występku z art. 209 § 1 k.k. Wyeliminował z jego opisu okres następujący po styczniu 2015 roku, ponieważ z poczynionych ustaleń wynika, że od tego momentu miały miejsce potrącenia komornicze z wynagrodzenia uzyskiwanego przez oskarżonego w firmie (...). W ich wyniku pozostawały do jego dyspozycji nieznaczne kwoty, które należy ocenić jako wystarczające jedynie do zaspokojenia podstawowych potrzeb dłużnika. Pomimo podjęcia zatrudnienia, odpowiadającego kwalifikacjom R. O., ze względu na prowadzone postępowanie egzekucyjne zaległości alimentacyjnych, nie był on w stanie regulować należności bieżących. Tym samym wystąpiła okoliczność obiektywnie usprawiedliwiająca niewywiązywanie się z ciążącego na nim obowiązku, co finalnie doprowadziło do uniknięcia odpowiedzialności za zaniechania, mające miejsce w tym okresie.

Sąd przy wymiarze kary uwzględnił umiarkowaną społeczną szkodliwością zachowania przypisanego oskarżonemu. Za taką oceną przemawiał z jednej strony okres uchylania się od łożenia na utrzymanie dzieci z drugiej zaś zaniechanie spełniania jakichkolwiek świadczeń przez kilka miesięcy. Na korzyść R. O. potraktowano niekaralność sądową i prowadzenie ustabilizowanego trybu życia, przejawiającego się podejmowaniem pracy zarobkowej. Wobec zaniechania przez sprawcę wykonywania obowiązku alimentacyjnego na rzecz małoletnich dzieci, Sąd zobligował go do wywiązywania się z tej powinności w przyszłości. Jej realizacja zapobiegnie popełnieniu kolejnych czynów zabronionych.

Konsekwencją uznania oskarżonego za winnego popełnienia przestępstwa jest obciążanie kosztami sądowymi. Ich wysokość uzasadnia przekonanie o zdolności uiszczenia należności bez uszczerbku dla własnego utrzymania, zważywszy w szczególności na wykonywanie stałej pracy zarobkowej.

SSR Artur Witek