Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 12 października 2017 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie XXIII Wydział Gospodarczy Odwoławczy w następującym składzie:

Przewodniczący: SSO Anna Gałas (spr.)
Sędziowie: SO Renata Puchalska

SO Agnieszka Grzybczak - Stachyra

po rozpoznaniu w dniu 12 października 2017 r. w Warszawie

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z wniosku: (...) z siedzibą w W.

z udziałem: Prezydenta (...) W.

o wpis stowarzyszenia do Krajowego Rejestru Sądowego

na skutek apelacji uczestnika

od postanowienia Sądu Rejonowego dla m. st. Warszawy w Warszawie

z dnia 6 kwietnia 2017 r., sygn. akt WA.XII Ns-Rej.KRS (...)

postanawia:

uchylić zaskarżone postanowienie i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania sądowi rejestrowemu - Sądowi Rejonowemu dla m. st. Warszawy w Warszawie, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

SSO Renata Puchalska SSO Anna Gałas SSO Agnieszka Grzybczak - Stachyra

Sygn. akt: XXIII Ga 1344/17

UZASADNIENIE

W dniu 11 lutego 2016 r. wnioskodawca - Stowarzyszenie (...) z siedzibą w W. złożył wniosek o wpisanie go do Krajowego Rejestru Sądowego. Działając w trybie art. 13 ust.2 ustawy z 7 kwietnia 1989r. Prawo o stowarzyszeniach sąd w osobie referendarza sądowego doręczył organowi nadzoru - Prezydentowi (...) W. odpis wniosku wraz z załącznikami. W piśmie z 16 marca 2016 r. organ nadzoru wniósł o dopuszczenie do udziału w sprawie w charakterze uczestnika oraz wypowiedział się w sprawie wniosku zgłaszając uwagi co do kilku postanowień statutu. Postanowieniem z dnia 17 maja 2016 r. wnioskodawca został wezwany do dokonania zmian w statucie zgodnie z uwagami uczestnika postępowania. Wnioskodawca w dniu 14 czerwca 2016 r. złożył zmieniony statut z dnia 9 czerwca 2016 r.

Postanowieniem z dnia 20 czerwca 2016 r. referendarz sądowy wpisał stowarzyszenie do Krajowego Rejestru Sądowego. Wraz z odpisem postanowienia doręczono organowi nadzoru zmieniony statut stowarzyszenia.

Na powyższe postanowienie referendarza sądowego uczestnik wniósł skargę podnosząc, że postanowienia statutu naruszają przepisy ustawy Prawo o stowarzyszeniach. Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia 31 listopada 2016 r. wezwał wnioskodawcę do zmiany statutu w zakresie § 10 pkt 7 i 8 oraz wpisanie praw i obowiązków członków honorowych stowarzyszenia. W dniu 5 stycznia 2017 r. złożono zmieniony w powyższym zakresie statut, co miało miejsce w dniu 27 grudnia 2017 r.

Rozpoznając sprawę o wpis stowarzyszenia do KRS na skutek skargi na orzeczenie referendarza sądowego, Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia 6 kwietnia 2017 r. w pkt I. zaskarżone postanowienie referendarza sądowego z dnia 20 czerwca 2016 r. i dokonany na jego podstawie wpis zmienił w części dotyczącej informacji o statucie a w pozostałej części utrzymał w mocy i w konsekwencji w pkt II. wpisał w Krajowym Rejestrze Sądowym tj. w polu przeznaczonym na informacje o statucie stowarzyszenia: „07.01.2016 r., 09.06.2016 r.-zmiana, zmiana z 27.12.2016 r.”

W uzasadnieniu Sąd Rejonowy wskazał, że wniosek stowarzyszenia zasługuje na uwzględnienie a postanowienia statutu nie naruszają przepisów prawa. Zdaniem Sądu Rejonowego treść § 10 pkt 5 statutu nie oznacza, że stowarzyszenie zamierza prowadzić działania niezgodne z prawem. Dalej przyjęta przez uczestnika ocena postanowień § 16 ust.3 i § 22 ust. li ust.3 lit. e statutu jako wadliwych została uznana przez Sąd Rejonowy za błędną,

ponieważ ustawa wymaga jedynie aby statut określał kompetencje poszczególnych organów władzy nie narzuca natomiast w tym zakresie żadnych uregulowań. Rozwiązanie przyjęte przez wnioskodawcę jest wyrazem woli założycieli, którzy zdaniem Sądu Rejonowego nie naruszyli przepisów prawa gdyż każdy z organów ma przyznany mu zakres uprawnień w sposób jaki w granicach prawa uznali za właściwy dla tej organizacji. Z tych samych względów Sąd Rejonowy uznał za nietrafne również zarzuty dotyczące § 21 ust. 5 lit. i oraz § 26 statutu. W ocenie Sądu nie naruszają one praw członków stowarzyszenia, ograniczając ich wpływ na funkcjonowanie organizacji. Zawierają jedynie odmienne reguły niż powszechnie przyjęte ale nie naruszają obowiązujących przepisów, stowarzyszenie obowiązane jest posiadać zarząd i organ kontroli wewnętrznej a ustawa Prawo o stowarzyszeniach nie wskazuje jaki zakres uprawnień mają mieć poszczególne organy.

Sąd Rejonowy uznał również za prawidłowe postanowienie § 18 ust. 2 i 4 statutu wskazując, że ustawodawca w art. 10 ust. 1 pkt 5 ustawy Prawo o stowarzyszeniach określił jedynie, że władze mają pochodzić z wyboru i zasada ta została zachowana przez wnioskodawcę. Natomiast brak określenia w ustawie na jaki czas ma być dokonany wybór powoduje, że nie sposób zarzucić wnioskodawcy naruszenia przepisów prawa i w tym zakresie. Mając to wszystko na uwadze, Sąd Rejonowy wskazał, że orzekł na podstawie art. 16 ww. ustawy.

Apelację od tego postanowienia wywiódł uczestnik Prezydent (...) W. zaskarżając w całości powyższe postanowienie, zarzucając mu:

- naruszenie przepisów art. 16 oraz art. art. 10 ust. 1 pkt 3, pkt 5, pkt 7 i pkt 8, art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. - Prawo o stowarzyszeniach przez błędną ich wykładnię i w konsekwencji uznanie, że zapisy § 10 pkt 5, § 16 ust. 3, § 22 ust. 1 oraz ust. 3 lit. e, § 18 ust. 2 i ust. 4, § 21 ust. 5 lit. i oraz § 26 ust. 1 statutu Stowarzyszenia są zgodne z przepisami prawa.

W uzasadnieniu skarżący wskazał, że wnioskodawca uznając za sposób realizacji celów stowarzyszenia - pozyskiwanie sponsorów i środków finansowych z przeznaczeniem na działalność statutową (§ 10 pkt 5 statutu) naruszył ww. ustawę albowiem zdobywanie środków finansowych na funkcjonowanie stowarzyszenia ma charakter dodatkowy względem działalności statutowej. Podniesiono, że wnioskodawca przyznając kompetencję dokonywania zmian statutu - władzy wykonawczej i kontrolnej stowarzyszenia tj. zarządowi i komisji rewizyjnej (§21 ust. 5 lit. i oraz § 26 ust. 1) odebrał władzy uchwałodawczej a tym samym członkom stowarzyszenia możliwość rzeczywistego wpływania na funkcjonowanie organizacji, co narusza art. 3, art. 11 oraz art. 9 ww. ustawy. Dodatkowo zdaniem
apelującego, oprócz przyznania powyższej kompetencji właściwemu organowi stowarzyszenia, wnioskodawca winien w statucie określić precyzyjnie warunki ważności uchwał w tej sprawie tj. wymaganą większość głosów oraz kworum. Jest to wymóg art. 10 ust. 1 pkt 8 ustawy - Prawo o stowarzyszeniach. Wskazano też na inne wadliwości, odnośnie kompetencji organów. Kontrola wewnętrzna jaką ma komisja rewizyjna nie obejmuje kontroli decyzji władzy wykonawczej (zarządu) w kwestiach związanych z pozbawieniem członkostwa jak zapisał wnioskodawca w postanowieniach § 16 ust. 3, § 22 ust. 1 oraz ust. 3 lit. e statutu, a odwołania powinno rozpoznawać najwyższe gremium stowarzyszenia. Apelujący zwrócił też uwagę, że organy wybieralne stowarzyszenia (zarząd i komisja rewizyjna) są kadencyjne, co wynika z przepisów art. 10 ust. 1 pkt 5 ustawy – Prawo o stowarzyszeniach, zaś w statucie wnioskodawcy brak postanowień dotyczących kadencji osób członków tych organów.

Wskazując na te zarzuty skarżący wniósł o: uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpatrzenia, zwrot uiszczonej opłaty na podstawie art. 79 ust. 1 pkt 1 lit. f ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

Wnioskodawca nie odpowiedział na apelację uczestnika.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jest zasadna a zarzuty w niej podniesione skutkowały koniecznością uchylenia zaskarżonego postanowienia.

Przed oceną zarzutów merytorycznych trzeba wskazać, że apelujący słusznie wskazuje na to, że sąd rejestrowy przed wydaniem zaskarżonego postanowienia nie doręczył mu statutu zmienionego przez wnioskodawcę w dniu 5 czerwca 2017 r. Prawdą jest też. że treść zmienionego wówczas statutu była znacząco odmienna od treści dołączonej do wniosku, czyli którą otrzymał uczestnik ale i znacznie wykraczająca poza wezwanie Sądu Rejonowego, czego z resztą wnioskodawca ani też Sąd nie wyjaśnił. To z kolei spowodowało, że szereg nowych postanowień statutu wówczas wprowadzonych lub zmienionych może być kwestionowana dopiero na obecnym etapie postępowania tj. w drodze złożenia apelacji.

Sąd Rejonowy rozpoznając skargę na orzeczenie referendarza sądowego w wpisie stowarzyszenia do KRS zasadniczo potwierdził ten wpis i nie oceniane wcześniej postanowienia statutu a jedynie w niewielkim stopniu go skorygował. Sąd Rejonowy jednak nie rozpoznał istoty sprawy, ponieważ faktycznie nie odniósł się merytorycznie do żadnego z podniesionych w postępowaniu materialnych zarzutów skarżącego.

Wedle art. 16 ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. – Prawo o stowarzyszeniach, sąd rejestrowy wydaje postanowienie o wpisie stowarzyszenia do Krajowego Rejestru Sądowego po stwierdzeniu, że jego statut jest zgodny z przepisami prawa i założyciele spełniają wymagania określone ustawą. Oczywiście chodzi o warunki wymienione w ustawie Prawo o stowarzyszeniach ale też i w Konstytucji oraz innych ustawach. Wymagania w zakresie zgodności dotyczą dwóch płaszczyzn: zgodności statutu stowarzyszenia z przepisami prawa oraz zgodności trybu powołania stowarzyszenia z przepisami prawa.

W niniejszej sprawie statut stowarzyszenia nie został przez sąd rejestrowy oceniony w sposób wynikający z art. 16 ustawy prawo o stowarzyszeniach.

Słuszny okazał się zarzut naruszenia art. 10 ust. 1 pkt 3 i 7 ustawy Prawo o stowarzyszeniach poprzez jego błędną wykładnię i przyjęcie, że treść § 10 pkt 5 statutu nie oznacza, że stowarzyszenie zamierza prowadzić działalność niezgodną z prawem. Stwierdzenie w statucie (§ 10 pkt 5), że stowarzyszenie realizują swoje cele przez; (...) m. in. pozyskiwanie sponsorów oraz środków finansowych z przeznaczeniem na działalność statutową, jest postanowieniem budzącym poważne wątpliwości, ponieważ celem stowarzyszenia czyni m. in. zdobywanie środków finansowych. Tymczasem ustawodawca rozróżnia obligatoryjne sfery stowarzyszenia: cele i sposoby realizacji celów (pkl 3.) oraz odrębnie sposób uzyskiwania środków finansowych (pkt 7.). Sąd Rejonowy nie dokonał żadnej merytorycznej oceny postanowień statutu w tym zakresie do czego był zobligowany. Oczywiście nie trzeba wskazywać w statucie, że działania stowarzyszenia będą podejmowane zgodnie z prawem, gdyż obowiązek taki wynika z art. 83 Konstytucji RP, a sankcjonują go przede wszystkim przepisy prawa karnego. Jednak założenie, że stowarzyszenia będzie działać zgodnie z prawem jest niezależne od tego, że statut, który jest prawną regulacją stowarzyszenia także będzie zgodny z prawem.

Nie można też podzielić ogólnego poglądu Sądu Rejonowego, że przyjęta przez uczestnika ocena postanowień § 16 ust. 3 i § 22 ust. 1 i ust. 3 lit. e statutu jest błędna. Stanowisko Sądu Rejonowego nie zawiera merytorycznego uzasadnienia a opiera się na lakonicznym stwierdzeniu, że ustawa wymaga jedynie, aby statut określał kompetencje poszczególnych organów władzy nie narzuca natomiast w tym zakresie żadnych uregulowań. Tymczasem kwestionowane postanowienia statutu nie są ogólnym postanowieniami powierzchownie traktującymi o kompetencjach władz stowarzyszenia. Wymienione konkretne postanowienia statutu dotyczą jednoznacznych kompetencji jednej władzy stowarzyszenia - komisji rewizyjnej. W istocie, zdaniem Sądu Okręgowego ustawodawca nie precyzuje szczegółowych kompetencji komisji rewizyjnej ale oczywistym jest, że ma ona
kompetencje w zakresie kontroli wewnętrznej w odróżnieniu o dwóch innych obligatoryjnych władz stowarzyszenia. Zgodnie z art. 38 k.c. osoba prawna działa przez swoje organy w sposób przewidziany w ustawie i w opartym na niej statucie. Organy (władze) według podstawowych zasad prawa dzielą się według kryterium pełnionej funkcji.

Zgodnie z art. 11 ust. 1 i 3 są trzy obligatoryjne władze stowarzyszenia, a to: walne zebranie członków i zarząd, które to zostały opisane także w zakresie nazwy własnej oraz organ kontroli wewnętrznej, który ustawodawca wymienił opisowo co do kompetencji pozostawiając nazwę woli członków stowarzyszenia. Ten organ kontroli wewnętrznej zwykle w praktyce, w statutach jest nazywany komisją rewizyjną ale też może przybierać inne nazwy. Skoro wnioskodawca ustanowił organem kontroli wewnętrznej – komisję rewizyjną, to owa komisja musi mieć wyłącznie kompetencje w zakresie właśnie kontroli wewnętrznej, ponieważ co jasno wynika z ww. przepisu jest organem kontroli wewnętrznej. Sąd Rejonowy w ogóle nie odniósł się do podważanej przez apelującego kompetencji komisji rewizyjnej, nie ocenił jej charakteru i zakresu, w szczególności nie podjął się rozstrzygnięcia, czy i z jakich powodów rozpatrywanie odwołań od uchwał innych organów jest lub nie jest czynnością z zakresu kontroli wewnętrznej. W ocenie Sądu Okręgowego tak ogólna kompetencja dla komisji rewizyjnej, a związana ze wszystkimi uchwałami zarządu jest niedopuszczalna, podważa zasady funkcjonowania odrębnych władz w stowarzyszeniu i stwarza poważne zagrożenie dla stabilności ich działania, co więcej jest też niekorzystna dla członków stowarzyszenia, którzy nie mogą się odwołać do najwyższej władzy stowarzyszenia czyli walnego zebrania członków.

Oczywiście członkowie założyciele decydują o statucie ale jego postanowienia muszą zakładać poszanowanie równości członków stowarzyszenia w chwili zakładania statutu ale i w dalszych latach funkcjonowania stowarzyszenia. To także sąd rejestrowy winien mieć na uwadze przy ocenie wniosku.

Sąd rejestrowy naruszył także art. 10 ust. 1 pkt 8 w zw. z art. 11 ust. 1 i art. 9 ustawy prawo o stowarzyszeniach błędnie przyjmując, że nie ma żadnych prawnych przeszkód aby statut stowarzyszenia był zmieniany przez zarząd stowarzyszenia. Taki pogląd jest dość nowatorski, nie spotykany w dotychczasowym orzecznictwie i piśmiennictwie prawniczym. Z resztą Sąd Rejonowy swojego stanowiska także nie poparł orzecznictwem czy doktryną, co akurat może nie byłoby wymagane ale w tym zakresie istotne jest, że nie wiadomo jakie racje merytoryczne przemówiły za przyjęciem przez Sąd Rejonowy ww. stanowiska. Nie wiadomo w istocie dlaczego sąd pierwszej instancji zanegował oczywistą kompetencję wyłączną członków stowarzyszenia do uchwalania zmian statutu tego stowarzyszenia. W ocenie składu
orzekającego w tej sprawie tylko najwyższa władza stowarzyszenia (art. 11 ust. 1), zwana uchwałodawczą może mieć kompetencje do dokonywania zmiany aktu prawnego dotyczącego istoty organizacji i funkcjonowania stowarzyszenia tj. statutu, który z kolei mógł być uchwalony tylko przez członków założycieli (art. 9). Kompetencja dla walnego zebrania członków do dokonywania zmian statutu wynika nie tylko z powiązania art. 11 ust. 1 ustawy z art. 9 ale wynika z podziału funkcjonalnego władz osoby prawnej. Uchwalanie zmian statutu bowiem nie jest ani związane z reprezentacją osoby prawnej (zarząd) ani z kontrolą wewnętrzną (komisja rewizyjna), zatem tylko organ uchwałodawczy czyli walne zebranie członków może dokonywać zmian statutu. Takie z resztą rozumienie przepisów i zasad funkcjonowania stowarzyszenia jest korzystne dla tych, którzy to stowarzyszenie tworzą a więc dla wszystkich członków oraz gwarantuje to respektowanie zasady równości członków a nie daje nad nimi bezwzględnej władzy zarządowi, który w pełnym zakresie mógłby zmieniać dowolne postanowienia statutu bez udziału członków. Nie oznacza to, że wnioskodawca ma taki zamiar ale rolą sądu rejestrowego jest zapobieżenie temu, aby statut stowarzyszenia naruszał przepisy prawa o stowarzyszeniach a także zasady wynikające z regulacji powołanych w preambule ustawy.

Na marginesie powyższych rozważań trzeba też dodać, że wnioskodawca w pierwotnym statucie uwzględnił w zakresie kompetencji walnego zebrania członków m. in. uchwalanie zmian statutu. Postanowienie to było w § 20 ust. 7 lit a (na k. 25 akt) ale później złożono zmiany statutu, do których sąd nie wzywał już z kompetencją do zmiany statutu dla zarządu. Takie postanowienie jest sprzeczne w ww. przepisami prawa i narusza istotne prawa członków stowarzyszenia oraz gwarancje zrzeszania się zgodnie z preambułą ustawy prawo o stowarzyszeniach. Dodatkowo, jak słusznie podnosi apelacja, a do czego też Sąd Rejonowy się merytorycznie nie odniósł, to oprócz przyznania powyższej kompetencji właściwemu organowi stowarzyszenia, wnioskodawca winien w statucie określić precyzyjnie warunki ważności uchwał w tej sprawie tj. wymaganą większość głosów oraz kworum. Jest to bowiem bezwzględny wymóg art. 10 ust. 1 pkt 8 ustawy - Prawo o stowarzyszeniach, a postanowienie w § 18 ust. 7 nie uzupełnia tego szczególnego braku w sytuacji tak szerokich nieprawidłowości w treści statutu. Nadto trzeba wskazać, że nie zostały zweryfikowane inne postanowienia statutu odnośnie kompetencji władz i tak np. wbrew art. 11 ust. 1 ustawy określono, że czasowo najwyższą władzą w stowarzyszeniu jest zarząd (§ 21), w § 22 określono, że komisja rewizyjna jest organem odwoławczym, co jest wprost sprzeczne z art. 11 ust. 2 ustawy. Wątpliwości budzi też postanowienie statutu odnośnie kompetencji komisji rewizyjnej, co do udzielania absolutorium, które z kolei jest powiązane z ustaniem kadencji
zarządu. Sąd Rejonowy powinien zweryfikować samodzielnie wszystkie postanowienia statutu odnosząc je do obowiązujących przepisów prawa a nie tylko odnosząc się do treści apelacji, jak w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia. Trzeba też, aby stanowisko swoje zajął wnioskodawca, który dotychczas tego nie uczynił.

W całości jest także zasadny zarzut sprzeczności z prawem postanowień statutu, które nie określają kadencji członków władz zarządu i komisji rewizyjnej. Apelujący trafnie zarzuca, że został naruszony art. 10 ust. 1 pkt 5) ustawy Prawo o stowarzyszeniach. Trzeba jednoznacznie podkreślić, że władze wybieralne stowarzyszenia tj. zarząd i organ kontroli wewnętrznej są kadencyjne, co zdaniem Sądu Okręgowego wynika z przepisów art. 10 ust. 1 pkt 5 ustawy - Prawo o stowarzyszeniach. Sąd Rejonowy nie zawarł argumentacji merytorycznej dlaczego uważa, że brak kadencyjności władz stowarzyszenia nie narusza prawa. Takie uzasadnienie oznacza, że rozstrzygnięcie w ogóle nie poddaje się ocenie. Według Sądu Okręgowego kadencyjność władz wybieralnych w stowarzyszeniu wynika z treści art. 10 ust. 5 ustawy, ponieważ przepis traktuje o wyborach członków władz, co w sposób oczywisty oznacza powtarzalność tej czynności i to nie tylko ograniczoną do wypadków zakończenia pełnienie funkcji z przyczyn naturalnych. Członkowie władz wybieralnych są wybierani na oznaczony okres a po jego upływie mogą lub nie muszą być ponownie powołani. Kadencyjność członków władz jako obligatoryjną materię statutową wskazuje się w piśmiennictwie prawniczym (P. Suski, Stowarzyszenia i fundacje, 2008, s. 203). Wobec tego wadliwe pozostają postanowienia § 18 ust. 2 i ust. 4 statutu, zgodnie z którymi kadencja członków władz wybieralnych jest bezterminowa.

W konsekwencji, mając na względzie treść art. 694 ⁷ k.p.c. w zw. z art. 386 § 4 k.p.c, zaskarżone postanowienie należało uchylić i sprawę przekazać do ponownego rozpoznania
sądowi rejestrowemu, pozostawiając temu sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania odwoławczego (art. 108 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c). Ponownie rozpoznając sprawę, sąd rejestrowy weźmie pod uwagę aktualny stan rejestru oraz wykładnię zaskarżonych postanowień statutu przedstawioną przez Sąd Okręgowy. Sąd rejestrowy winien przede wszystkim ponownie ocenić zasadność wniosku o wpis stowarzyszenia do KRS dokonując własnej analizy statutu i jego zgodności z obowiązującymi przepisami prawa.

SSO Renata Puchalska SSO Anna Gałas SSO Agnieszka Grzybczak - Stachyra