Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 27 czerwca 2017 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie XXVII Wydział Cywilny-Odwoławczy w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 27 czerwca 2017 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa M. L.

przeciwko (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w W.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Rejonowego dla m. st. Warszawy w Warszawie

z dnia 31 marca 2016 r., sygn. akt I C 3195/15

1. zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że zasądza od (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz M. L. kwotę 17 739,30 (siedemnaście tysięcy siedemset trzydzieści dziewięć 30/100) złotych wraz z odsetkami w wysokości ustawowej od dnia 9 lipca 2015 roku do dnia 31 grudnia 2015 roku oraz w wysokości ustawowej za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016 roku do dnia zapłaty oraz zasądza od (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz M. L. kwotę 3 304 (trzy tysiące trzysta cztery) złote tytułem zwrotu kosztów postępowania;

2. zasądza od (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz M. L. kwotę 3 287 (trzy tysiące dwieście osiemdziesiąt siedem) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania w instancji odwoławczej.

Sygn. akt XXVII Ca 3341/16

UZASADNIENIE

Powód M. L. wniósł o zasądzenie na swoją rzecz od pozwanego (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. kwoty 17.739,30 zł. wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 9 lipca 2015 roku do dnia zapłaty oraz kosztów procesu.

Pozwany (...) S.A. w W. domagał się oddalenia powództwa w całości oraz zasądzenia na swoją rzecz od powoda kosztów procesu.

Wyrokiem z dnia 31 marca 2016 r. Sąd Rejonowy dla m. st. Warszawy w Warszawie oddalił powództwo oraz orzekł o kosztach procesu.

Powyższe orzeczenie zapadło w oparciu o następujący stan faktyczny i przeprowadzane rozważania prawne:

W dniu 8 marca 2013 r. powód M. L. zawarł z (...) S.A. w W. umowę ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi (...) ze składką regularną – (...) (...) Obligacji Skarbowych (procentowy udział składki alokowanej w funduszach 100 %), potwierdzoną polisą nr (...), na podstawie której wyraził zgodę na objęcie go ochroną ubezpieczeniową przez pozwane towarzystwo, zgodnie z ogólnymi warunkami ubezpieczenia. Powód zobowiązał się do uiszczania składek z tytułu ubezpieczenia podstawowego w wysokości 18.000 zł. płatnej co 12 miesięcy.

W ramach zawartej umowy, powoda obowiązywał wykorzystywany przez stronę pozwaną w ramach wykonywanej działalności ubezpieczeniowej, wzorzec umowny o nazwie: „Ogólne warunki ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi (...) ze składką regularną”.

Zgodnie z art. VI ust. 5 OWU, Umowa ulega rozwiązaniu w przypadku: śmierci ubezpieczonego, wypłacenia wartości wykupu - w dniu dokonania przez Towarzystwo wypłaty wartości wykupu oraz nieopłacenie przez Ubezpieczającego składki regularnej na zasadach określonych w ust. 6 i 7. Stosownie do treści art. IX ust. 1 OWU wykup polisy polega na wypłacie Ubezpieczającemu wartości wykupu. W świetle art. IX ust. 2 polisa ma wartość wykupu równą sumie wartości polisy i wartości dodatkowej pomniejszonej o opłatę za całkowity wykup wartości polisy oraz opłatę za całkowity wykup wartości dodatkowej. Wysokości tych opłat określone są w Tabeli opłat i limitów. Do obliczenia wartości polisy i wartości dodatkowej przyjmuje się cenę sprzedaży jednostki uczestnictwa, obowiązującą w najbliższym dniu wyceny następującym po otrzymaniu przez Towarzystwo kompletu dokumentów niezbędnych do realizacji wypłaty wraz z wnioskiem o wypłatę wartości wykupu (art. IX ust. 4). Wysokość opłat podana została w tabeli opłat i limitów.

Stosownie do obowiązującej Tabeli opłat i limitów, opłata za wykup wartości polisy wynosiła odpowiednio: w pierwszym roku – 98 % wartości polisy utworzonej ze składki regularnej należnej w pierwszych pięciu latach polisy, w drugim roku – 95 %, w trzecim roku – 85 %, w czwartym roku – 70 %, w piątym roku – 55 %, itd.

Pismem z dnia 8 kwietnia 2014 r. pozwany (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. poinformował powoda M. L., że do dnia 8 kwietnia 2014 r. nie wpłynęła na jego konto polisy składka, której data wymagalności przypadała na dzień 8 marca 2014 r. oraz wezwał powoda do uiszczenia zaległej płatności do dnia 21 kwietnia 2014 r. i wskazał, że w przypadku braku uzupełnienia zaległości do dnia 5 lipca 2014 r. umowa ubezpieczenia ulegnie rozwiązaniu zgodnie z warunkami OWU.

Pismem z dnia 31 lipca 2014 r. pozwany (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. poinformował powoda M. L., iż z uwagi na brak opłacenia składki regularnej w wymaganym terminie dokonał całkowitej wypłaty wartości wykupu w dniu 7 lipca 2014 r. Wskazano, że wartość umorzonych jednostek wyniosła 18.672,95 zł., a opłata za wykup wyniosła 17.739,30 zł., tym samym wartość wypłaconych środków wyniosła 933,65 zł., która została wysłana przekazem pocztowym.

Pismem z dnia 1 lipca 2015 r. powód M. L. wezwał pozwanego do zapłaty kwoty 17.739,30 zł. do dnia 8 lipca 2015 r., tytułem nienależnie pobranych kosztów rozwiązania polisy nr (...) z dnia 8 marca 2013 r.

W ocenie Sądu Rejonowego powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie.

Sąd Rejonowy wskazał, że postanowienia ogólnych warunków, będących integralną częścią umowy „polisolokaty”, normujące roszczenie o wykup, w tym opłatę likwidacyjną oraz opłatę od wykupu nie poddają się kontroli w aspekcie ich abuzywności, bowiem w ocenie Sądu Rejonowego stanowią jednoznacznie sformułowane świadczenie główne w ramach łączącego strony stosunku prawnego. Tym samym, w ocenie Sądu Rejonowego, nie mogą być one uznane za niedozwolone postanowienia umowne.

Zdaniem Sądu Rejonowego, w niniejszej sprawie zarówno z umowy, jak i ze stanowiącego jej integralną część wzorca umowy jednoznacznie wynika, że świadczeniem głównym stron jest po stronie ubezpieczonego obowiązek wniesienia pierwszej składki oraz opłacania miesięcznej składki bieżącej przez cały okres trwania umowy, natomiast po stronie ubezpieczyciela (pozwanego) obowiązek realizacji jednego z trzech świadczeń. Świadczenia, o których mowa to: świadczenie wykupu, świadczenie z tytułu dożycia i świadczenia z tytułu śmierci, przy czym wystąpienie jednego ze wskazanych zdarzeń wyklucza obowiązek po stronie ubezpieczyciela realizacji pozostałych dwóch. Tym samym, w ocenie Sądu Rejonowego, świadczenie wykupu i reguły je określające nie może jako postanowienie umowy określające główne świadczenia stron w rozumieniu art. 3851 § 1 k.p.c., być przedmiotem oceny w ramach incydentalnej kontroli wzorca umowy dokonywanej przez Sąd.

Już tylko z tego powodu, w ocenie Sądu Rejonowego, powództwo zasługiwało na oddalenie.

Niezależnie od powyższego, Sąd Rejonowy wskazał, nie sposób uznać, by postanowienia umowy kształtowały prawa i obowiązki powoda w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, a tym bardziej, by rażąco naruszały jego interesy.

Sąd Rejonowy uznał, że nie sposób przyjąć, aby powód, zawierając umowę i podpisując oświadczenie o zapoznaniu się jej warunkami, w tym z Tabelą opłat i limitów składek, nie miał świadomości konsekwencji rezygnacji z ubezpieczenia, jak również tego, że konsekwencje te są tym bardziej dotkliwe finansowo, im wcześniej rezygnacja nastąpi.

Nadto, zdaniem Sądu Rejonowego, zatrzymana przez pozwanego opłata likwidacyjna pozostaje w związku z poniesionymi przez pozwanego kosztami objęcia powoda ochroną ubezpieczeniową, w tym kosztami akwizycji i prowizji pośrednika, a nadto ma na celu zrównoważenie szczególnego prawa przysługującego ubezpieczającemu w postaci prawa wykupu. Jednocześnie, Sąd Rejonowy wskazał, że dla ubezpieczającego również długoterminowość umowy ma znaczenie, bowiem pozwala zrekompensować chwilowe wahania na rynku funduszy kapitałowych i w założeniu, nawet przy częściowym obniżeniu wartości jednostek uczestnictwa, ostatecznie w długiej perspektywie czasu zapewnić mu zysk nieosiągalny w przypadku inwestowania w lokaty bankowe czy papiery dłużne.

Z tych względów Sąd Rejonowy uznał roszczenie powoda za niezasadne.

Apelację od powyższego wyroku wywiódł powód zaskarżając wyrok w całości.

Skarżący zarzucił Sądowi Rejonowemu naruszenie prawa materialnego, tj. art. 353 k.c., art. 385 ¹ § 1 k.c., art. 385 ³ pkt 17 k.c. oraz prawa procesowego, tj. art. 233 k.p.c.

Wobec powyższego skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i zasądzenie kosztów postępowania w obu instancjach.

W odpowiedzi na apelację pozwany wniósł o oddalenie apelacji w całości oraz zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja zasługuje na uwzględnienie, bowiem podniesione w niej zarzuty okazały się zasadne.

Sąd Okręgowy podzielił zarzuty apelacyjne uznając, że zapis umowy, w oparciu o który doszło do obniżenia wartości rachunku powoda w skutek przedwczesnego rozwiązania umowy jest tzw. klauzulą abuzywną, a w konsekwencji zgodnie z art. 385 ¹ k.c. takie postanowienie umowne nie wiąże stron.

Aby postanowienie umowne mogło być uznane za niewiążące (abuzywne) winny być spełnione łącznie cztery przesłanki: 1) umowa powinna być zawarta z konsumentem; 2) klauzula umowna nie była przedmiotem indywidualnych uzgodnień; 3) klauzula ta kształtuje prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając interesy takiego konsumenta; 4) klauzula taka nie może dotyczyć świadczeń głównych stron – jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

Dodatkowo zwrócić należy uwagę, iż zgodnie z art. 385 ³ pkt 17 k.c. w razie wątpliwości uważa się, że niedozwolonymi postanowieniami umownymi są te, które w szczególności nakładają na konsumenta, który nie wykonał zobowiązania lub odstąpił od umowy, obowiązek zapłaty rażąco wygórowanej kary umownej lub odstępnego.

Należy wskazać, co nie ulega wątpliwości, iż polisa ubezpieczeniowa została zawarta z konsumentem. Nadto, kwestionowana przez powoda opłata nie została pomiędzy stronami uzgodniona w sposób indywidualny, albowiem wynikała z przedstawionych przez kontrahenta Ogólnych warunków ubezpieczenia. Zwrócić również należy uwagę, iż kwestionowana klauzula narusza interesy powoda, kształtując jego obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, bowiem pobrana przez pozwanego opłata jest rażąco wygórowana. W pierwszym roku wyniosła 98 % wartości polisy utworzonej ze składki regularnej należnej w pierwszych pięciu latach polisy. W dalszych latach również wysokość tych opłat przewyższała 50% tej wartości i dopiero w 11 roku trwania umowy opłata taka nie była pobierana. Należy podkreślić, iż skoro łączący strony stosunek obligacyjny przewidywał możliwość zwrotu części składki, opłaty związane z tym zwrotem powinny mieć charakter nieznaczny, odpowiadający częściowej utracie planowanego zysku, względnie poniesionym przez ubezpieczyciela kosztom związanym z zawarciem polisy. Nie sposób przyjąć, aby tak pobierana opłata za wykup jakkolwiek odpowiadała kosztom poniesionym przez ubezpieczyciela w związku z zawarciem umowy. Należy także podkreślić, iż postanowienie umowne, które nakłada na konsumenta obowiązek zapłaty rażąco wygórowanego świadczenia (kary umownej lub odstępnego) zostało co do zasady uznane przez prawodawcę za niedozwoloną klauzulę umowną – zgodnie z wyżej przytoczonym art. 385 ³ pkt 17 k. c.

Nadto, zdaniem Sądu Okręgowego, zakwestionowane przez powoda postanowienie umowne nie dotyczy głównych świadczeń stron. Należy je bowiem odnosić do takich elementów konstrukcyjnych umowy, bez których uzgodnienia nie doszłoby do jej zawarcia. W umowie ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym opłata za wykup ma charakter świadczenia niewątpliwie ubocznego, wskazać bowiem należy, iż opłata za wykup nie jest tym celem, dla którego strony zdecydowały się zawrzeć umowę ubezpieczenia na życie. W przypadku przedmiotowej umowy do wykupu polisy i pobrania opłaty z tego tytułu dochodzi dopiero po rozwiązaniu umowy, a zatem poza zakresem głównych świadczeń stron (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 26 czerwca 2012 r., VI ACa 87/12). Te rozważania prowadzą do wniosku, iż także ten warunek został w sprawie niniejszej spełniony.

Mając na uwadze powyższe okoliczności uznać należało, iż klauzula obejmująca opłatę za wykup miała charakter niedozwolonego postanowienia umownego i jako taka nie była dla powoda wiążąca.

Z tych względów, Sąd Okręgowy uznał, że powództwo zasługuje na uwzględnienie w całości i odpowiednio zmienił zaskarżony wyrok na podstawie art. 386 § 1 k.p.c.

Natomiast postawę prawną zasądzenia odsetek stanowił art. 481 k.c., przy czym za datę wymagalności świadczenia Sąd Okręgowy uznał termin określony w wezwaniu do zapłaty, tj. 9 lipca 2015 r.

O kosztach postępowania za obie instancji orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c., zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu.

Na koszty poniesione przez powoda w II instancji złożyły się: opłata od apelacji w wysokości 887 zł, oraz wynagrodzenie pełnomocnika w wysokości 2 400 zł ustalone na podstawie § 2 pkt 5 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych.