Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Poznań, dnia 20 października 2017 r.

Sąd Okręgowy w Poznaniu XII Wydział Cywilny w następującym składzie:

Przewodniczący:SSO Ewa Pijańska

Protokolant:Starszy sekretarz sądowy Kinga Cieślik

po rozpoznaniu w dniu 20 października 2017 r. w Poznaniu

sprawy z powództwa T. N.

przeciwko A. G. i T. G.

o złożenie oświadczenia woli

1.  Powództwo oddala.

2.  Nie obciąża powódki kosztami procesu.

3.  Przyznaje radcy prawnemu K. K. od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Poznaniu kwotę 8.856 zł brutto tytułem kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu.

4.  Oddala wniosek o przyznanie kosztów pomocy prawnej z urzędu adwokatowi R. J..

SSO Ewa Pijańska

UZASADNIENIE

Pozwem dnia 2 stycznia 2017 r. powódka T. N., reprezentowana przez pełnomocnika z urzędu (ustanowionego postanowieniem z dnia 19 kwietnia 2016 r.
w sprawie o sygnaturze XII Co 50/16), wniosła o zasądzenie pozwanych małżonków A. G. i T. G. na złożenie oświadczenia woli o następującej treści: Pozwani A. i T. G. przenoszą nieodpłatnie na rzecz powódki T. N. prawo własności nieruchomości rolnej położonej w miejscowości K., gmina G., powiat (...) składającej się z działek:

- działka nr (...) o powierzchni 1.0213 ha dla której Wydział Ksiąg Wieczystych Sądu Rejonowego w Grodzisku Wielkopolskim prowadzi księgę wieczystą o nr (...),

- działka nr (...) o powierzchni 1.2634 ha dla której Wydział Ksiąg Wieczystych Sądu Rejonowego w Grodzisku Wielkopolskim prowadzi księgę wieczystą o nr (...),

- działka nr (...) o powierzchni 1.5300 ha dla której Wydział Ksiąg Wieczystych Sądu Rejonowego w Grodzisku Wielkopolskim prowadzi księgę wieczystą o nr (...),

- działka nr (...) o powierzchni 0.4069 ha dla której Wydział Ksiąg Wieczystych Sądu Rejonowego w Grodzisku Wielkopolskim prowadzi księgę wieczystą o nr (...).

Wniosła także o zasądzenie od pozwanych na rzecz powódki kosztów procesu według norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego.

W uzasadnieniu pozwu powódka podała, że obdarowana A. G. wbrew woli powódki rozszerzyła wspólność majątkową obowiązującą z jej małżeństwie z T. G. także na jej majątek odrębny obejmujący przedmiot darowizny. Podała także, że pełnomocnik powódki skierował do pozwanych pismo zawierające odwołanie darowizny z uwagi na rażącą niewdzięczność obdarowanej i jej męża. (k. 2-8 akt).

W odpowiedzi na pozew pozwany T. G. wniósł o oddalenie powództwa
i zasądzenie od powódki na rzecz pozwanego kosztów procesu. Kwestionował, aby pozwani dopuścili się rażącej niewdzięczności wobec powódki (k. 64-70 akt).

Na rozprawie z dnia 12 lipca 2017 r. pozwana A. G. wniosła o oddalenie powództwa. (k. 130 akt).

Na rozprawie z dnia 20 października 2017 r. strony podtrzymały swoje stanowiska w sprawie. (k. 156-157 akt).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 16 czerwca 2015 r. powódka T. N. i jej mąż E. N. zawarli z córką A. G. umowę darowizny obejmującą:

- działkę gruntu nr (...) o powierzchni 1.0213 ha dla której Wydział Ksiąg Wieczystych Sądu Rejonowego w Grodzisku Wielkopolskim prowadzi księgę wieczystą o nr (...),

- działkę gruntu nr (...) o powierzchni 1.2834 ha dla której Wydział Ksiąg Wieczystych Sądu Rejonowego w Grodzisku Wielkopolskim prowadzi księgę wieczystą o nr (...),

- działkę gruntu nr (...) o powierzchni 1.5300 ha dla której Wydział Ksiąg Wieczystych Sądu Rejonowego w Grodzisku Wielkopolskim prowadzi księgę wieczystą o nr (...),

- działka nr (...) o powierzchni 0.4069 ha dla której Wydział Ksiąg Wieczystych Sądu Rejonowego w Grodzisku Wielkopolskim prowadzi księgę wieczystą o nr (...).

Pozwana A. G. przedmiot darowizny przyjęła do swojego majątku osobistego
i ustanowiła na nabytej nieruchomości bezpłatnie i na czas nieokreślony służebność mieszkania polegającą na prawie zamieszkiwania parteru w budynku mieszkalnym oraz prawie do opieki i utrzymania na wypadek choroby łącznie z opieką lekarską, zapewnieniu podstawowego utrzymania codziennego, prawie do przyjmowania gości na rzecz swojej matki i ojca tj. T. N. i E. N..

dowód: umowa darowizny z dnia 16 czerwca 2015 r. (k. 11-17 akt i k. 12-17 akt Sądu Okręgowego w Poznaniu o sygnaturze XII Co 50/16), odpisy zwykłe ksiąg wieczystych (k. 18-21 akt),

W listopadzie 2015 r. pozwana A. G. odeszła od męża wraz z dziećmi.

W dniu 27 listopada 2015 r. pozwana A. G. zawarła z mężem T. G. umowę majątkową małżeńską na mocy której rozszerzyła wspólność majątkową obowiązującą z jej małżeństwie z T. G. także na jej majątek odrębny obejmujący przedmiot darowizny. Umowa została zawarta w celu załagodzenia sytuacji konfliktowej pomiędzy małżonkami.

niesporne - zeznania informacyjne stron (k. 131-135 akt) i dowód: odpisy zwykłe ksiąg wieczystych (k. 18-21 akt).

Powódka wraz z mężem i bratem mieszka na nieruchomości będącej przedmiotem darowizny. Choruje na cukrzycę, nadciśnienie, żylaki oraz alergię.

Relacje powódki z córką są poprawne, a z zięciem - napięte. Powódka nie akceptowała zięcia, nie zaakceptowała także tego, że zięć stał się współwłaścicielem darowanego córce gospodarstwa rolnego.

W grudniu 2015 r. w związku z konfliktem małżeńskim A. i T. G. między stronami doszło do awantury i przepychanek. Interweniowała policja. W okresie separacji małżonków T. G. dopytywał powódkę o miejsce pobytu swoich dzieci, używając przy tym obraźliwych słów. Relacje między teściową a zięciem uległy jeszcze pogorszeniu.

niesporne - zeznania informacyjne stron (k. 131-135 akt).

Pismem z dnia 15 kwietnia 2016 r. T. N. oraz E. N. wnieśli do tutejszego Sądu wniosek o ustanowienie adwokata z urzędu w osobie adwokata R. J. oraz o zwolnienie od kosztów sądowych. Uzasadniając wniosek wskazali, że przekazali córce gospodarstwo rolne w zamian za opiekę i utrzymanie na wypadek choroby. Obecnie są schorowani, a córka odmawia im opieki i utrzymania oraz że sami nie są w stanie założyć sprawy o odebranie gospodarstwa rolnego i nie mają pieniędzy na adwokata.

dowód: pismo z dnia 5 kwietnia 2016 r. (k. 1 akt Sądu Okręgowego w Poznaniu o sygnaturze XII Co 50/16).

Postanowieniem z dnia 19 kwietnia 2016 r. Sąd Okręgowy w Poznaniu zwolnił wnioskodawców od kosztów sądowych w całości oraz ustanowił dla nich pełnomocnika z urzędu, którego wyznaczy Okręgowa Rada Adwokacka w P..

dowód: postanowienie z dnia 19 kwietnia 2016 r. (k. 43 akt Sądu Okręgowego w Poznaniu
o sygnaturze XII Co 50/16).

Pismem z dnia 10 stycznia 2017 r. adwokat R. J., powołując się na ustanowienie go pełnomocnikiem z urzędu T. N. oświadczył pozwanym, że w jej imieniu odwołuje dokonaną darowiznę gospodarstwa rolnego na rzecz pozwanej. W uzasadnieniu wskazał, że pozwani od początku nie wykonują ciążących na nich obowiązków, wynikających z ustanowionej służebności mieszkania na rzecz powódki i jej męża, którzy potrzebują opieki. Zarzucił, że pozwani znęcają się nad powódką i jej mężem. Pełnomocnik zwrócił się do pozwanych o przeniesienie na nią prawa własności darowanych nieruchomości.

Powódka nie skierowała do pozwanych pisma zawierającego oświadczenie woli obejmujące odwołanie darowany. Nie złożyła też im oświadczenia w żadnej innej formie.

zeznania informacyjne powódki (k. 131 -132 akt) oraz dowód: pismo z dnia 10 stycznia 2017 r. (k. 22-25 akt)

W dniu 16 stycznia 2017 r. powódka T. N., reprezentowana przez pełnomocnika z urzędu, wniosła pozew o zasądzenie pozwanych małżonków A. G. i T. G. na złożenie oświadczenia woli w przedmiocie zwrotu przedmiotu darowizny. (k. 2-50 akt).

Powódka utrzymuje rodzinne relacje z córką. A. G. okresowo zamieszkuje z rodzicami w darowanej nieruchomości. Sporny pozostaje zakres jej obowiązków w domu zajmowanym przez rodziców, a stanowiącym przedmiot darowizny.

niesporne

Ustalając opisany wyżej stan faktyczny Sąd oparł się na powołanych dokumentach oraz niespornych między stronami okolicznościach. Istotne dla ustaleniu stanu faktycznego niniejszej sprawy było oświadczenie powódki, że nie wysyłała pozwanym pisma zawierającego oświadczenie o odwołaniu darowizny, co koresponduje ze złożonymi do akt dowodami z dokumentów, w tym pismem pełnomocnika powódki z dnia 10 stycznia 2017 r.

Sąd oddalił pozostałe wnioski dowodowe, w szczególności dowody z zeznań świadków uznając, że dowody z dokumentów są wystarczające dla ustalenia stanu faktycznego niezbędnego dla rozstrzygnięcia sprawy. Część okoliczności nie była przedmiotem sporu.

Sąd zważył co następuje.

Powództwo należało oddalić.

Materialnoprawną podstawę powództwa stanowił art. 898 § 1 k.c. przewidujący możliwość odwołania wykonanej darowizny, jeżeli obdarowany dopuścił się wobec darczyńców rażącej niewdzięczności. Zgodnie z art. 900 k.c. odwołanie darowizny następuje przez oświadczenie złożone obdarowanemu na piśmie (wyroki Sądu Najwyższego z dnia
8 maja 1997 r., II CKN 146/97, OSNC 1997/11/175 oraz z dnia 9 maja 2002 r., II CKN 647/00, Lex nr 55246). Skuteczność odwołania może być poddana kontroli sądu w sprawie o zwrot przedmiotu darowizny (zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli przez obdarowanego) czy też -po wykazaniu interesu prawnego – w powództwie o ustalenie skuteczności odwołania darowizny.

Zgodnie z art. 899 § 3 k.c. darowizna nie może być odwołana po upływie roku od dnia, w którym uprawniony do odwołania dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego.

Przewidziany w art. 899 § 3 k.p.c. termin nie jest terminem przedawnienia, lecz jest terminem zbliżonym do prekluzji. Uprawnienia darczyńcy do odwołania darowizny mogą być realizowane tylko w zamkniętym przedziale czasu. Odwołanie jest skuteczne, jeśli dotrze do obdarowanego. Na realizacje uprawnienia przewidziano roczny termin, po upływie którego roszczenie wygasa. (vide: wyrok SA w Gdańsku z 7.07.2016 r. sygn.. I ACa 110/16, Legalis nr 1556413, Kodeks Cywilny. Komentarz pod red. …..)

W pierwszej kolejności należy zauważyć, że w niniejszej sprawie powódka nie złożyła skutecznie oświadczenia o odwołaniu darowizny. Niewątpliwie powódka sama nie złożyła takiego oświadczenia wobec pozwanych, potwierdziła bowiem na rozprawie, że nie wysyłała pozwanym pisma zawierającego oświadczenie o odwołaniu darowizny. Także wśród złożonych do akt dowodów z dokumentów brak jest oświadczenia woli powódki o odwołaniu darowizny w rozumieniu art. 900 kc.

Za oświadczenie o odwołaniu darowizny nie można również uznać pisma pełnomocnika powódki z urzędu z dnia 10 stycznia 2017 r. Podkreślić w tym miejscu należy, że zgodnie z art. 118 § 1 kpc, ustanowienie adwokata lub radcy prawnego przez sąd jest równoznaczne z udzieleniem pełnomocnictwa procesowego. Ustanowiony pełnomocnik
z urzędu ma umocowanie do wszystkich czynności wymienionych w art. 91 kpc. Zgodnie
z tym przepisem pełnomocnictwo procesowe obejmuje z samego prawa umocowanie do:

1) wszystkich łączących się ze sprawą czynności procesowych, nie wyłączając powództwa wzajemnego, skargi o wznowienie postępowania i postępowania wywołanego ich wniesieniem, jako też wniesieniem interwencji głównej przeciwko mocodawcy;

2) wszelkich czynności dotyczących zabezpieczenia i egzekucji;

3) udzielenia dalszego pełnomocnictwa procesowego adwokatowi lub radcy prawnemu;

4) zawarcia ugody, zrzeczenia się roszczenia albo uznania powództwa, jeżeli czynności te nie zostały wyłączone w danym pełnomocnictwie;

5) odbioru kosztów procesu od strony przeciwnej.

Tym samym brak jest podstaw do uznania, że pełnomocnictwo procesowe umocowuje do dokonywania w imieniu mandanta czynności materialnoprawnych, do których zalicza się odwołanie darowizny.

W doktrynie podnosi się, że strona może, podobnie jak i w przypadku pełnomocnika z wyboru, uprawnienia te ograniczyć bądź rozszerzyć. Wskazać należy jednak, że powódka nie wykazała, aby udzieliła pełnomocnikowi z urzędu pełnomocnictwa w rozumieniu materialnoprawnym do złożenia w jej imieniu oświadczenia o odwołaniu darowizny. Adwokat składając oświadczenie powołał się na ustanowienie go pełnomocnikiem z urzędu.

Podsumowując wskazać należy, że pełnomocnik powódki z urzędu nie posiadał pełnomocnictwa do odwołania w imieniu powódki uczynionej darowizny.

Jak już wskazano wyżej dla skuteczności odwołania darowizny konieczne jest dochowanie rocznego terminu, który biegnie od dnia zaistnienia rażącej niewdzięczności.

W niniejszej sprawie trzeba uznać, że termin ten biegł najpóźniej niż od dnia 15 kwietnia 2016 r. W tej bowiem dacie powódka oraz jej mąż sporządzili wniosek o ustanowienie pełnomocnika z urzędu i zwolnienie od kosztów sądowych mając zamiar założyć sprawę o odebranie darowanego gospodarstwa rolnego. Niewątpliwie zatem w tej dacie powódka posiadała wiedzę odnośnie ewentualnej niewdzięczności pozwanych. Tym samym skoro powódka w ciągu roku od tej daty nie złożyła oświadczenia w przedmiocie odwołania darowizny nie ma już możliwości, by okoliczności które miały miejsce przed tą datą były podstawą odwołania darowizny.

Z uwagi na powyższe Sąd powództwo oddalił.

W punkcie 2 sentencji wyroku Sąd nie obciążył powódki kosztami procesu w oparciu o art. 102 kpc biorąc pod uwagę jej sytuację finansową. (punkt 2 sentencji wyroku).

W oparciu zaś o § 3, § 4 i § 8 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia
3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przed radcę prawnego z urzędu, Sąd przyznał pełnomocnikowi pozwanego z urzędu koszty pomocy prawnej udzielonej z urzędu, doliczając podatek VAT. (punkt 3 sentencji wyroku).

W punkcie 4 sentencji wyroku Sąd oddalił wniosek o przyznanie kosztów pomocy prawnej z urzędu adwokatowi R. J.. Zauważyć należy, że pełnomocnik powódki
z urzędu złożył w pozwie wniosek o zasądzenie od pozwanych na rzecz powódki kosztów procesu według norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego. Pełnomocnik podtrzymał wniosek do czasu zamknięcia rozprawy. Zauważyć należy, że podstawą żądania pełnomocnika powódki z urzędu winno być rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu. Zgodnie § 3 powyższego rozporządzenia, wniosek o przyznanie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej zawiera oświadczenie, że opłata nie została zapłacona w całości lub w części.

W niniejszej sprawie pełnomocnik powódki z urzędu nie złożył oświadczenia, o którym mowa w § 3 rozporządzenia. W orzecznictwie podnosi się, że wskazane oświadczenie jest nieodzownym elementem uzasadnienia wniosku o przyznanie kosztów, stanowiącym przesłankę do przyjęcia, że praca adwokata lub radcy prawnego nie została wynagrodzona, a zatem, iż zachodzi podstawa poniesienia kosztów z tego tytułu przez Skarb Państwa. Niezłożenie przez pełnomocnika wskazanego oświadczenia nie stanowi braku formalnego pisma, lecz brak w zakresie uzasadnienia wniosku, toteż nie podlega ewentualnemu uzupełnieniu. W konsekwencji wniosek adwokata o zasądzenie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu, niezawierający oświadczenia, że żądane koszty nie zostały zapłacone w całości lub w części podlega oddaleniu, jako nieuzasadniony. (por. postanowienie WSA w Białymstoku dnia 1 czerwca 2017 r. w sprawie II SA/Bk 658/16).

Wobec powyższego Sąd orzekł, jak w punkcie 4 sentencji wyroku.

SSO Ewa Pijańska