Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 10 października 2013 roku skierowanym do Sądu Rejonowego w K. powód R. U. wniósł o obniżenie alimentów zasądzonych wyrokiem Sądu Okręgowego w Ł.z dnia 28 sierpnia 2013 roku w sprawie o sygn. (...)w kwotach po 2.000 miesięcznie na rzecz małoletniej córki J. U. i po 1.000 zł miesięcznie na rzecz byłej żony M. U. do kwot po 1.000 zł miesięcznie na rzecz córki i po 200 zł miesięcznie na rzecz byłej żony. Nadto, złożył wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych.

Pismem procesowym z dnia 4 lipca 2014 roku powód zmodyfikował żądanie pozwu w ten sposób, że wniósł o obniżenie alimentów na rzecz J. U. do kwoty po 600 zł miesięcznie oraz ustalenie wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego wobec M. U..

Na rozprawie w dniu 26 stycznia 2015 roku powód podtrzymał żądanie pozwu, natomiast pozwane J. U. i M. L. (nazwisko panieńskie) wnosiły o oddalenie powództwa w całości.

Wyrokiem z dnia 29 stycznia 2015 roku wydanym w sprawie (...)Sąd Rejonowy wK.III Wydział Rodzinny i Nieletnich oddalił obydwa powództwa i nie obciążył powoda nieuiszczonymi kosztami sądowymi.

Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny.

Wyrokiem z dnia 28 sierpnia 2013 w sprawie o sygn. (...) Sąd Okręgowy w Ł. rozwiązał przez rozwód związek małżeński R. U. i M. U. z domu L.; wykonywanie władzy rodzicielskiej nad córką J. U. powierzył obojgu rodzicom, ustalając miejsce zamieszkania małoletniej przy matce. Sąd Okręgowy zobowiązał oboje rodziców do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dziecka, zasądzając od R. U. na rzecz małoletniej córki alimenty w kwocie po 2.000 zł miesięcznie, płatne z góry do 10 dnia każdego miesiąca do rąk jej matki M. U. z ustawowymi odsetkami w razie uchybienia terminowi płatności którejkolwiek z rat. Nadto, Sąd Okręgowy zasądził od R. U. na rzecz byłej żony tytułem alimentów kwotę po 1.000 zł miesięcznie, płatną z góry do 10 dnia każdego miesiąca, począwszy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia.

Powód R. U. od 6 maja 2009 roku do 4 lipca 2013 roku był zatrudniony w (...) sp. z o.o. w wymiarze pełnego etatu, na stanowisku spawacza; świadczył pracę w Niemczech, otrzymując z tego tytułu wynagrodzenie w wysokości ponad 7.000 zł netto miesięcznie. W lipcu 2013 roku powód podjął leczenie psychiatryczne – zdiagnozowano u niego zaburzenia adaptacyjne. Od 5 lipca 2013 roku powód pobierał zasiłek chorobowy z ZUS, którego wysokość wynosiła 2.000-2.500 zł netto miesięcznie. Na zwolnieniu lekarskim przebywał do 3 stycznia 2014 roku, następnie zarejestrował się jako osoba bezrobotna; niedługo potem podjął pracę na stanowisku pomocnika spawacza, a następnie – spawacza. Od 1 lipca 2014 roku do chwili obecnej powód świadczy pracę jako spawacz na rzecz (...) sp. z o.o. w Ż., będąc zatrudniony w wymiarze jednego etatu, na czas określony dwóch lat. Przy uwzględnieniu premii, nadgodzin, oraz pracy w porze nocnej – jego wynagrodzenie wynosi 2.200-2.700 zł netto. Czterdziestoletni powód pozostaje nadal pod opieką lekarza z powodu zaburzeń adaptacyjnych, rozpoznano u niego początki zwyrodnieniowych zmian kręgosłupa, nadto jest w fazie diagnostyki kardiologicznej. R. U. mieszka z matką i bratem, nie partycypuje w kosztach utrzymania domu, jego przeciętny koszt utrzymania wynosi ok 1.000 zł miesięcznie.

W dacie orzekania rozwodu J. U. miała niespełna 17 lat, była uczennicą II klasy liceum, nie korzystała z korepetycji. Nie chorowała przewlekle i nie przyjmowała na stałe żadnych lekarstw; używała jedynie kosmetyków dla alergików z uwagi na atopowe zapalenie skóry. Od września 2014 roku pozwana jest uczennicą klasy maturalnej, 10 grudnia 2014 roku ukończyła 18 lat. J. U. ponosi zwiększone wydatki na zakup pomocy naukowych, korzysta z korepetycji, których miesięczny koszt to ok. 180 zł. U pozwanej zdiagnozowano zmianę polipowatą w zatoce klinowej, dlatego pozostaje pod opieką neurologa, stale przyjmuje leki przeciwbólowe, uspokajające i ułatwiające zasypianie. W ostatnim okresie poniosła wydatki związane ze studniówką, uczestniczyła w kursie na prawo jazdy, którego koszty pokryli jej dziadkowie macierzyści. Pozwana ocenia swój koszt utrzymania na kwotę co najmniej 1.800 zł miesięcznie.

Pozwana M. L. jest osobą niepełnosprawną od urodzenia. Orzeczeniem (...) Zespołu (...) o Niepełnosprawności w K. z 2012 roku stwierdzono u niej znaczny stopień niepełnosprawności, ze wskazaniem jedynie do pracy w warunkach chronionych oraz ustaleniem konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji. Pozwana przeszła dwukrotnie przeszczep nerki, cierpi na schyłkową niewydolność nerek własnych w przebiegu przewlekłego odmiedniczkowego ich zapalenia, przewlekłe zakażenie HCV i HBV, nadciśnienie tętnicze, chorobę wrzodową żołądka, mięśniaki macicy i depresję. Jej stan zdrowia stopniowo ulega pogorszeniu, aktualnie jest w fazie badań kwalifikujących ją do trzeciego przeszczepu nerki i ewentualnego leczenia nerkozastępczego. Koszt zakupu podstawowych, stale przyjmowanych przez pozwaną leków wynosi ok. 300 zł miesięcznie. Stałe koszty leczenia pozwanej obejmują również wydatki na dojazdy na badania i do lekarzy, koszty wizyt prywatnych i leczenia uzdrowiskowego. M. L. mieszka wraz z córką w lokalu, który należał do majątku wspólnego byłych małżonków. Koszt utrzymania mieszkania wynosi ok. 800 zł miesięcznie. Z kolei pozwana ocena własny miesięczny koszt utrzymania w zakresie podstawowym na kwotę 1.600 zł miesięcznie. M. L. utrzymuje się z renty socjalnej w wysokości 619,50 zł i zasiłku pielęgnacyjnego w kwocie 153 zł miesięcznie. Z uwagi na zaległości alimentacyjne powoda (w grudniu 2014 roku wynosiły one 22.258,56 zł) pozwana korzysta ze wsparcia materialnego udzielanego jej przez rodziców. Pozwana ukończyła studia z zakresu pedagogiki, od 28 czerwca do 31 lipca pracowała na podstawie umowy o dzieło jako instruktor na koloniach, zarabiając 1.600 zł.

W oparciu o tak poczynione ustalenia faktyczne, Sąd I instancji stwierdził, że nie doszło do istotnych zmian w zakresie możliwości zarobkowych i majątkowych powoda, które uzasadniałyby obniżenie alimentów na rzecz J. U.. W chwili orzekania rozwodu powód nie pracował, przebywał na zasiłku chorobowym i z tego tytułu otrzymywał świadczenie w wysokości porównywalnej do obecnie uzyskiwanych dochodów z tytułu umowy o pracę tj. ok. 2.500 zł. W przekonaniu Sądu, przy należytym wykorzystaniu umiejętności i doświadczenia życiowego, powód mógłby osiągać również w kraju dochody na poziomie około 5.000 zł netto miesięcznie. Niezależnie od powyższego, z uwagi na pogorszenie się stanu zdrowia J. U. i ponoszenie wyższych wydatków na edukację, koszt zaspokojenia usprawiedliwionych potrzeb pozwanej wzrósł o co najmniej 300 zł miesięcznie. Odnosząc się do powództwa o ustalenie wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego wobec M. L., podkreślono, iż nie została spełniona żadna z przesłanek, która uzasadniałaby ustanie tegoż obowiązku. Sąd Rejonowy wskazał, że pozwana znajduje się w niedostatku. Jej stan zdrowia powoduje, iż od wielu lat nie jest w stanie podjąć stałej pracy, a zakres jej możliwości zarobkowych jest ograniczony do podjęcia pracy jedynie w zakładach pracy chronionej i uzależniony od postępowania choroby. Pobierane przez pozwaną świadczenia w wysokości niespełna 773 zł miesięcznie mogą pokryć co najwyżej koszty zakupu żywności, środków czystości i higieny osobistej, nie wystarczają natomiast na zaspokojenie innych, podstawowych potrzeb życiowych. Pozwana zmuszona jest do korzystania ze wsparcia materialnego swoich rodziców.

Z powyższych względów Sąd I instancji oddalił obydwa powództwa i na podstawie art. 102 kpc nie obciążył powoda nieuiszczonymi kosztami sądowymi.

Apelację od wyroku Sądu Rejonowego wywiódł powód, zaskarżając wyrok w części oddalającej powództwa i zarzucając mu:

I.  naruszenie przepisów postępowania, a zwłaszcza:

- art. 233 § 1 kpc poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów polegające na istotnych błędach logicznego rozumowania oraz braku wszechstronnego rozpatrzenia zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego poprzez zupełnie hipotetyczne przyjęcie, że z uwagi na wykonywany zawód powód jest w stanie „przebierać” w ofertach pracy i osiągać wynagrodzenie w wysokości 5.000 zł netto miesięcznie, podczas gdy ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego jasno wynika, że pomimo podejmowania zatrudnienia w kolejnych zakładach pracy i świadczenia pracy również w nadgodzinach, otrzymywania premii i dodatków powód nie jest w stanie osiągnąć wynagrodzenia nawet w kwocie 3.000 zł netto miesięcznie, a także pominięcie przez Sąd złożonych zaświadczeń wskazujących, iż powód cierpi na zwyrodnienie kręgosłupa, arytmię serca i leczy się u psychiatry;

- art. 233 § 1 kpc poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów polegające na istotnych błędach logicznego rozumowania oraz braku wszechstronnego rozpatrzenia zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego poprzez przyjęcie, iż stan zdrowia pozwanej M. L. uległ znacznemu pogorszeniu i nie ma możliwości podjęcia zatrudnienia, podczas gdy w sprawie nie został powołany dowód z opinii biegłego sądowego, który stwierdziłby powyższą okoliczność; przyjęcie za udowodnioną wysokość ponoszonych kosztów utrzymania pozwanych, podczas gdy nie przedstawiły one dowodów potwierdzających ponoszone na utrzymanie wydatki; pominięcie faktu, iż pozwana M. L. jest właścicielem lokalu położonego w Ż. przy ul. (...) o wartości około 90.000 zł, posiada wykształcenie wyższe i wbrew temu przyjęcie, że znajduje się w niedostatku;

II.  naruszenie przepisów prawa materialnego, a w szczególności:

- art. 135 § 1 kro i art. 138 kro poprzez błędną wykładnię i przyjęcie, iż w niniejszej sprawie usprawiedliwione miesięczne potrzeby J. U. pokrywa kwota 2.100 i zakres tych potrzeb nie zmienił się od dnia wydania wyroku rozwodowego oraz, iż obecnie możliwości zarobkowe i majątkowe powoda pozwalają na uiszczanie alimentów w kwocie po 2.000 zł miesięcznie; błędne przyjęcie, że pomimo ukończenia przez pozwaną M. L. studiów magisterskich, studium podyplomowego, kursu, posiadania własnościowego mieszkania nie uległa zmianie jej sytuacja materialna, w dalszym ciągu jest w niedostatku i nie może partycypować w utrzymaniu dziecka;

- art. 60 kro i art. 138 poprzez błędną wykładnię i przyjęcie, iż w niniejszej sprawie pozwana M. L. znajduje się w niedostatku (pomimo iż posiada własnościowe mieszkanie, jest współwłaścicielem pojazdu marki O., ma wykształcenie wyższe i wskazania do pracy w zakładach pracy chronionej) oraz że w niniejszej sprawie nie zachodzi przesłanka braku możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego uzasadniająca ustalenie wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego.

W oparciu o tak sformułowane zarzuty apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w części tj. w zakresie pkt 1 i obniżenie alimentów na rzecz J. U. do kwoty po 600 zł miesięcznie płatnych z góry do 10 dnia każdego miesiąca z ustawowymi odsetkami w razie opóźnienia w płatności którejkolwiek z rat, poczynając od daty złożenia pozwu i ustalenie wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego względem M. L. od daty złożenia pozwu oraz zasądzenie zwrotu poniesionych przez powoda kosztów sądowych, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania. Nadto, skarżący wniósł o zasądzenie zwrotu kosztów postępowania oraz zwolnienie go od kosztów sądowych w całości.

W odpowiedzi na apelację pozwana M. L. wniosła o jej oddalenie.

Na rozprawie apelacyjnej w dniu 18 września 2015 roku powód oraz pełnomocnik pozwanej M. L. podtrzymali dotychczas zajmowane stanowiska procesowe.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje.

Na wstępie należy wskazać, że Sąd Okręgowy podziela ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd I instancji i przyjmuje je za własne.

Wywiedziona przez powoda apelacja zasługiwała na uwzględnienie w części zaskarżającej rozstrzygnięcie Sądu Rejonowego o oddaleniu powództwa przeciwko J. U. o obniżenie alimentów, co skutkowało wydaniem przez Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 1 kpc orzeczenia reformatoryjnego.

W ocenie Sądu Okręgowego trafny jest zarzut apelującego, iż Sąd I Instancji błędnie ocenił możliwości zarobkowe i majątkowe powoda, uznając w konsekwencji, że brak jest podstaw do obniżenia wysokości alimentów ustalonych uprzednio wyrokiem Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 28 sierpnia 2013 roku w sprawie I C 13/13.

Podstawę wytoczonego przeciwko J. U. powództwa o obniżenie alimentów stanowił art. 138 kro, zgodnie z którym, w razie zmiany stosunków można żądać zmiany orzeczenia lub umowy dotyczącej obowiązku alimentacyjnego. Przez zmianę stosunków należy rozumieć istotne zmniejszenie lub zwiększenie możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego do alimentacji albo istotne zwiększenie lub zmniejszenie się usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego, jako że wskazane okoliczności są relewantne dla określenia zakresu świadczeń alimentacyjnych (art. 135 § 1 k.r.o.). Skutkiem takich zmian jest potrzeba skorygowania wysokości uprzednio ustalonego obowiązku alimentacyjnego. Punktem odniesienia dla oceny czy doszło do zmiany stosunków jest sytuacja, jaka miała miejsce w chwili wydania orzeczenia nakładającego obowiązek alimentacyjny, która winna zostać porównana z sytuacją aktualną.

Nie można podzielić argumentacji Sądu Rejonowego, jakoby aktualne możliwości zarobkowe powoda, przy należytym wykorzystaniu umiejętności i doświadczenia zawodowego, wynosiły ok. 5.000 zł netto miesięcznie. Jakkolwiek można zgodzić się z oceną Sądu meriti, że wykonywany przez powoda zawód spawacza jest zawodem pożądanym przez wielu pracodawców, to jednak brak jest podstaw do formułowania przez Sąd I instancji twierdzeń, jakoby możliwe do uzyskania przez powoda zarobki mogły wynosić 5.000 zł netto. Po pierwsze, niewątpliwie podana przez Sąd Rejonowy wysokość wynagrodzenia w zawodzie spawacza nie należy do faktów notoryjnych. Po wtóre, należy wykluczyć, by rzeczona okoliczność znana była Sądowi urzędowo, albowiem Sąd winien w takim wypadku na rozprawie zwrócić na nią uwagę stron, czego jednak nie uczynił. W końcu, przyjęta przez Sąd Rejonowy wysokość możliwych do uzyskania przez powoda zarobków nie znajduje żadnego oparcia w zgromadzonym w sprawie materiale dowodowym. Jak wynika z prawidłowo poczynionych ustaleń faktycznych, po wytoczeniu powództwa powód podejmował pracę w swoim zawodzie u różnych pracodawców, a jego miesięczne wynagrodzenie netto nieznacznie przekraczało 2.000 zł. Powód obecnie jest zatrudniony w firmie (...) sp. z o.o. na stanowisku spawacza i osiąga średnie wynagrodzenie w wysokości 2.400 zł netto. Biorąc pod uwagę, że wskazane powyżej wynagrodzenie obejmuje premię, dodatki za pracę w godzinach nadliczbowych oraz w porze nocnej oraz okoliczność, iż powód po powrocie do Polski nie znalazł zatrudnienia na korzystniejszych warunkach, niż obecne, wypada skonstatować, iż możliwości zarobkowe powoda wynoszą obecnie około 2.400 zł, ewentualnie są nieznacznie wyższe. Zupełnie odmiennie wyglądała sytuacja zawodowa powoda w sierpniu 2013 roku, kiedy to Sąd Okręgowy, rozwiązując małżeństwo R. i M. U., zasądził od powoda na rzecz córki J. U. alimenty w kwocie po 2.000 zł miesięcznie. Chociaż w dacie wyrokowania przez Sąd Okręgowy powód przebywał na zasiłku chorobowym, otrzymując z tego tytułu świadczenie w wysokości ok. 2.500 zł netto, nie można z pola widzenia tracić okoliczności, iż powód przed korzystaniem z zasiłku przez siedem lat pracował w Niemczech, a jego zarobki wynosiły ponad 7.000 zł netto. Wysokość alimentów na rzecz córki ustalonych wyrokiem Sądu Okręgowego w Ł. z dnia 28 sierpnia 2013 roku była zatem dostosowana do ówczesnych możliwości zarobkowych powoda, które kształtowały się na poziomie 7.000 zł.

Mając na uwadze powyższe, nie ulega wątpliwości, iż od chwili wydania wyroku rozwodowego nastąpiło istotne obniżenie możliwości zarobkowych powoda. Niewątpliwie obecne możliwości zarobkowe R. U. nie pozwalają na łożenie na utrzymanie córki w kwotach po 2.000 zł miesięcznie. W tym stanie rzeczy, uwzględniając nadto okresowe, relatywnie nieznaczne zwiększenie się usprawiedliwionych potrzeb pozwanej J. U., Sąd Okręgowy zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że obniżył alimenty od powoda na rzecz pozwanej J. U. z kwoty po 2.000 zł miesięcznie do kwoty po 1.000 zł miesięcznie za okres od 13 marca 2014 roku do 31 sierpnia 2015 roku i do kwoty po 600 zł miesięcznie, poczynając od 1 września 2015 roku, płatnych do rąk J. U. do 10 dnia każdego miesiąca wraz z ustawowymi odsetkami w razie uchybienia terminowi płatności którejkolwiek z rat. W ocenie Sądu zasadne jest zróżnicowanie wysokości rat alimentacyjnych, z uwagi na zakres usprawiedliwionych potrzeb pozwanej J. U. i jej częściową możliwość samodzielnego utrzymania się. W okresie od 13 marca 2014 roku do 31 sierpnia 2015 roku pozwana kontynuowała naukę w trzeciej klasie szkoły średniej, co – jak wynika z poczynionych przez Sąd Rejonowy ustaleń faktycznych – wiązało się z koniecznością ponoszenia zwiększonych wydatków. Powyższe uzasadniało ustalenie rat alimentacyjnych w tym okresie w wysokości 1.000 zł miesięcznie. Po ukończeniu szkoły średniej i podjęciu studiów pozwana może podjąć starania w celu uzyskania możności przynajmniej częściowego samodzielnego utrzymania się, dlatego zasadne było ustalenie alimentów, począwszy od 1 września 2015 roku na kwotę 600 zł miesięcznie.

Apelacja powoda podlegała natomiast oddaleniu w części zaskarżającej wyrok Sądu meriti co do oddalenia powództwa o ustalenie wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego wobec M. L.. Skarżący formułując zarzuty apelacji, podnosił, iż Sąd I instancji błędnie przyjął, że pozwana M. L. znajduje się w niedostatku oraz że w rozpoznawanej sprawie nie zachodzi negatywna przesłanka wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego w postaci braku możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego. W ocenie Sadu Okręgowego nie sposób zaaprobować żadnego ze wskazanych powyżej twierdzeń apelującego.

Na przedpolu właściwych rozważań, należy wskazać, że materialnoprawną podstawę obowiązku alimentacyjnego powoda wobec M. L. stanowi art. 60 § 1 kro. Zgodnie z przywołanym przepisem, małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia i który znajduje się w niedostatku, może żądać od drugiego małżonka rozwiedzionego dostarczania środków utrzymania w zakresie odpowiadającym usprawiedliwionym potrzebom uprawnionego oraz możliwościom zarobkowym i majątkowym zobowiązanego.

Jak trafnie wyjaśnił Sąd Rejonowy w pisemnych motywach rozstrzygnięcia, do stwierdzenia wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego z art. 60 § 1 kro niezbędne jest wystąpienie co najmniej jednej z następujących przesłanek: brak niedostatku po stronie uprawnionego, brak możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego, zawarcie przez uprawnionego nowego małżeństwa, upływ 5 lat od orzeczenia rozwodu, bądź śmierć osoby uprawnionej lub zobowiązanej. Analiza całokształtu zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego prowadzi do wniosku, iż nie zaktualizowała się żadna z przesłanek uzasadniających wygaśnięcie obowiązku alimentacyjnego wobec pozwanej M. L., w szczególności nie sposób przyjąć – zgodnie z twierdzeniami powoda – że pozwana nie znajduje się w niedostatku, a po stronie powoda występuje brak możliwości zarobkowych i majątkowych.

W Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym ustawodawca nie wprowadził definicji legalnej niedostatku, jednak określając zakres znaczeniowy tego pojęcia wypada odwołać się do dorobku judykatury i poglądów doktryny. Niemal powszechnie przyjmuje się, że niedostatek to brak środków na pełne pokrycie usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego, to jest na zapewnienie sobie normalnych warunków bytowych adekwatnych do wieku i stanu zdrowia, pomimo wykorzystania przez niego wszystkich dostępnych legalnie i w granicach rozsądku możliwości w celu uzyskania niezbędnych dochodów (por. wyrok Sądu Najwyższego z 7 września 2000 r., I CKN 872/2000, L..pl nr (...); wyrok Sądu Najwyższego z 5 lipca 2000 r., I CKN 226/2000, L..pl nr (...); wyrok Sądu Najwyższego z 28 czerwca 2000 r., IV CKN 662/2000, L..pl nr (...); wyrok Sądu Najwyższego z 7 października 1999 r., I CKN 146/98, L..pl nr (...) ; J. W. (red,), Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, LexisNexis 2014). Prawidłowe wyłożenie ustawowego pojęcia "niedostatku", którym posługuje się art. 60 § 1 k.r.o., wymaga uwzględnienia całokształtu okoliczności charakteryzujących życiowe i majątkowe położenie uprawnionego małżonka rozwiedzionego. Należy mieć przy tym na uwadze, iż do przyjęcia niedostatku wystarcza, że środki uprawnionego nie są dostateczne do samodzielnego utrzymania się, nie jest natomiast konieczne ustalenie, że uprawniony w ogóle nie ma żadnych środków do utrzymania się; chodzi tu o sytuację, w której osoba uprawniona nie może w pełni zaspokoić swoich usprawiedliwionych potrzeb. (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 października 1999 r. I CKN 146/98, LEX nr 1216917)

W kontekście poczynionych powyżej rozważań, Sąd I instancji prawidłowo przyjął, iż pozwana M. L. znajduje się w niedostatku. Wskazać należy, że pozwana otrzymuje rentę i zasiłek pielęgnacyjny w łącznej wysokości niespełna 773 zł miesięcznie. Ze względu na zły i sukcesywnie pogarszający się stan zdrowia (pozwana przeszła dwukrotnie przeszczep nerki, aktualnie jest w fazie badań kwalifikujących ją do trzeciego przeszczepu i ewentualnego leczenia nerkozastępczego, cierpi na przewlekłe zakażenie HCV i HBV, nadciśnienie tętnicze, chorobę wrzodową żołądka, mięśniaki macicy i depresję) u pozwanej stwierdzono znaczny stopień niepełnosprawności. Jak wynika z orzeczenia o stopniu niepełnosprawności, niepełnosprawność pozwanej wiąże się z koniecznością korzystania z systemu środowiskowego wsparcia w samodzielnej egzystencji oraz stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji; podjęcie przez nią zatrudnienia jest możliwe, ale jedynie w warunkach pracy chronionej. Pozwana dysponując miesięcznie kwotą 773 zł, w oczywisty sposób nie jest w stanie zaspokoić swoich usprawiedliwionych potrzeb. Zważyć należy, że same koszty utrzymania mieszkania pozwanej wynoszą ok. 800 zł miesięcznie, z kolei wydatki na zakup podstawowych leków wynoszą ok. 300 zł miesięcznie. Stałe koszty leczenia obejmują nadto wydatki na dojazdy na badania i konsultacje oraz koszty wizyt u lekarzy specjalistów. Pozwana wymaga także leczenia uzdrowiskowego, w kosztach którego partycypuje. Zakres usprawiedliwionych potrzeb uprawnionej obejmuje również koszty zakupu wyżywienia, odzieży czy środków czystości i higieny osobistej. Niezależnie od powyższego, na utrzymaniu pozwanej M. L. pozostaje jej córka – J. U.. W tym stanie rzeczy, jako truizm jawi się stwierdzenie, że pozwana M. L. znajduje się w niedostatku w rozumieniu art. 60 § 1 k.r.o. Świadczenia uzyskiwane przez pozwaną w kwocie zaledwie 773 zł nie są w stanie zapewnić jej elementarnych warunków bytowych, co z kolei zmusza ją do korzystania ze wsparcia finansowego swoich rodziców. Możliwości uzyskania przez pozwaną dodatkowych dochodów są bardzo ograniczone. Pomimo ukończenia studiów, pogarszający się stan zdrowia pozwanej, w zasadzie uniemożliwia podjęcie jej stałego zatrudnienia. Jak zostało to już wskazane, pozwana może podjąć pracę jedynie w zakładach pracy chronionej, co znacznie ogranicza jej możliwości zarobkowe. Podkreślić przy tym należy, że pomimo trudnej sytuacji pozwanej, wykazuje ona starania, by w granicach swoich możliwości podejmować prace dorywcze, czego przykładem jest praca w okresie od 28 czerwca do 31 lipca 2014 roku w charakterze instruktora kulturalno-oświatowego na koloniach. Rzeczona okoliczność nie zmienia jednak ogólnej oceny sytuacji materialnej pozwanej, która to sytuacja jest na tyle zła, że sytuuje pozwaną w grupie osób znajdujących się w niedostatku.

Nie można również zgodzić się z twierdzeniami apelującego, jakoby nie miał on możliwości zarobkowych i majątkowych, by wypełniać obowiązek alimentacyjny wobec M. L.. Kwestia możliwości zarobkowych i majątkowych powoda została już omówiona przez Sąd Okręgowy w niniejszym uzasadnieniu, dlatego nie ma potrzeby powielania przedstawionej argumentacji również w tym miejscu. Wypada jedynie podkreślić, że do wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego niezbędne jest stwierdzenie całkowitego braku możliwości zarobkowych i majątkowych. Biorąc pod uwagę, że możliwości zarobkowe powoda zostały ocenione na kwotę około 2.400 zł netto, brak było podstaw do ustalenia wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego wobec M. L..

Na marginesie rozważań, należy wskazać, że wobec jednoznacznie sformułowanego żądania pozwu tj. ustalenia wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego wobec M. L., dopuszczalne było jedynie badanie przez Sąd czy zaistniały okoliczności uzasadniające wygaśnięcie tegoż obowiązku. Sąd, będąc związany żądaniem pozwu, nie był uprawniony do badania czy istnieją przesłanki obniżenia wysokości świadczenia alimentacyjnego. Przy tak sformułowanym powództwie, ewentualne stwierdzenie takich przesłanek i w konsekwencji obniżenie alimentów na rzecz pozwanej M. L. w niniejszym procesie stanowiłoby naruszenie art. 321 § 1 kpc, zgodnie z którym Sąd nie może wyrokować co do przedmiotu, który nie był objęty żądaniem, ani zasądzać ponad żądanie.

Biorąc powyższe pod rozwagę, Sąd na podstawie art. 385 kpc oddalił w części apelację powoda.

W pkt 3 wyroku Sąd Okręgowy przyznał i nakazał wypłacić z Funduszu Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w K.adw. A. S. kwotę 553,50 zł tytułem nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu pozwanej M. L. w postępowaniu apelacyjnym. Wysokość stawki należnej pełnomocnikowi określono na podstawie §13 ust. 1 pkt 1 w zw. z § 6 pkt 3 i § 2 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu.

W pkt 4 nakazano pobrać od powoda R. U. – jako strony, której apelacja w stosunku do pozwanej M. L. została oddalona – na rzecz Skarbu Państwa kwotę 553,50 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego pozwanej poniesionych przez Skarb Państwa.