Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 27 listopada 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Barbara Orechwa – Zawadzka (spr.)

Sędziowie: SA Dorota Elżbieta Zarzecka

SA Teresa Suchcicka

Protokolant: Magda Małgorzata Gołaszewska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 27 listopada 2017 r. w B.

sprawy z odwołania J. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o umorzenie należności z tytułu składek

na skutek apelacji wnioskodawcy J. K.

od wyroku Sądu Okręgowego w Białymstoku V Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 31 maja 2016 r. sygn. akt V U 1100/15

I.  oddala apelację;

II.  przyznaje radcy prawnemu E. C. wynagrodzenie z tytułu nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu w postępowaniu apelacyjnym w kwocie 1.800 (jeden tysiąc osiemset) złotych powiększone o należny podatek od towarów i usług i nakazuje wypłacić tę kwotę ze Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w Białymstoku.

SSA Teresa Suchcicka SSA Barbara Orechwa – Zawadzka SSA Dorota Elżbieta Zarzecka

Sygn. akt III AUa 869/16

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B., decyzją z dnia 05.06.2015r. - wydaną w oparciu o art. 1 ust. 8 ustawy z dnia 9 listopada 2012 r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność (Dz.U. z 2012 r., poz. 1551) określił, iż:

I.  według stanu na dzień 16.01.2015 r. umorzeniu wobec J. K. będą podlegały należności z tytułu składek:

a)  na ubezpieczenia społeczne –za okres: 10.1999 r., 11.2008r.-02.2009r., w łącznej kwocie 3.429,85 zł, w tym z tytułu:

składek – 1.836,85zł; odsetek – 1.593,00 zł;

b)  na ubezpieczenie zdrowotne – za okres: 11.2008r. – 02.2009r.,

w łącznej kwocie 1.455,83 zł, w tym z tytułu:

składek – 858,83 zł; odsetek – 587,00 zł.

c)  Na Fundusz Pracy – za okres: 11.2008r. – 02.2009r.,

W łącznej kwocie 303,91 zł, w tym z tytułu:

składek – 180,91 zł; odsetek – 123,00 zł.

Jako warunek umorzenia w/w należności organ wskazał spłatę należności niepodlegających umorzeniu.

W uzasadnieniu decyzji organ rentowy dodatkowo pouczył wnioskodawcę, że należności z tytułu składek za okres od 1 stycznia 1999 r. nieobjęte postępowaniem o umorzenie należy uregulować w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się niniejszej decyzji wraz z odsetkami naliczonymi od dnia wpłaty wyłącznie zgodnie z zasadami określonymi w ustawie z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych oraz wydanym na jej podstawie Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 18 kwietnia 2008 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu postępowania w sprawach rozliczania składek, do których poboru jest zobowiązany Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Organ wskazał także, iż w przypadku, gdy w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się niniejszej decyzji, niepodlegające umorzeniu należności, z wyłączeniem składek finansowanych przez ubezpieczonych niebędących płatnikami składek, zostaną rozłożone na raty albo zostanie odroczony termin ich płatności, warunek umorzenia należności, o którym mowa w ust. 10, uważa się za spełniony po ich opłaceniu.

Sąd Okręgowy w Białymstoku, który rozpoznawał odwołanie J. K. od powyższej decyzji wyrokiem z dnia 31 maja 2016r. oddalił odwołanie i orzekł o kosztach należnych adwokatowi ustanowionemu z urzędu.

Z ustaleń Sądu wynikało, iż J. K. dnia 16.01.2015 r. złożył do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. wniosek o umorzenie nieopłaconych należności na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i wypadkowe za całość zadłużenia za okres objęty ustawą do opłacania których był zobowiązany z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności, którą zlikwidował z dniem 24.10.2010 r.

W wyniku rozpoznania wniosku w sprawie umorzenia należności z tytułu składek Zakład Ubezpieczeń Społecznych wydał zaskarżoną decyzję na podstawie art. 1 ust. 8 ustawy z dnia 9 listopada 2012 r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność.

Zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 9 listopada 2012 r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność ( Dz.U. z 2012 r., poz. 1551) - tzw. abolicyjnej, na wniosek osoby podlegającej w okresie od dnia 1 stycznia 1999 r. do dnia 28 lutego 2009 r. obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym oraz wypadkowemu z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności w rozumieniu art. 8 ust. 6 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585, z późn. zm.):

1) która przed dniem 1 września 2012 r. zakończyła prowadzenie pozarolniczej działalności i nie prowadzi jej w dniu wydania decyzji, o której mowa w ust. 8,

2) innej niż wymieniona w pkt 1,

- umarza się nieopłacone składki na te ubezpieczenia za okres od dnia 1 stycznia 1999 r. do dnia 28 lutego 2009 r. oraz należne od nich odsetki za zwłokę, opłaty prolongacyjne, koszty upomnienia, opłaty dodatkowe, a także koszty egzekucyjne naliczone przez dyrektora oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, naczelnika urzędu skarbowego lub komornika sądowego.

Warunkiem umorzenia należności, o których mowa w ust. 1 i 6, jest nieposiadanie na dzień wydania decyzji, o której mowa w ust. 13 pkt 1 (o umorzeniu należności) niepodlegających umorzeniu składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych oraz na Fundusz Emerytur Pomostowych, za okres od dnia 1 stycznia 1999 r., do opłacenia których zobowiązana jest osoba prowadząca pozarolniczą działalność lub płatnik składek, o którym mowa w ust. 2, oraz należnych od tych składek odsetek za zwłokę, opłat prolongacyjnych, kosztów upomnienia, opłat dodatkowych, a także kosztów egzekucyjnych naliczonych przez dyrektora oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, naczelnika urzędu skarbowego lub komornika sądowego – ust. 10 art. 1.

Zgodnie z art. 1 ust. 11 omawianej ustawy, niepodlegające umorzeniu należności, o których mowa w ust. 10, podlegają spłacie w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się decyzji określającej warunki umorzenia.

Sąd stwierdził, że przepisy ustawy abolicyjnej mają charakter szczególny, stanowią bowiem wyłom w ogólnej zasadzie odpowiedzialności przedsiębiorców za opłacanie składek na ubezpieczenia społeczne. Kreują instrument daleko idącego wsparcia dla przedsiębiorców, pozwalający na odzyskanie płynności finansowej poprzez pozbycie się zadłużenia składkowego. Przepisy tej ustawy są bezwzględnie obowiązujące i wymagają ścisłej wykładni. Nie zawierają też norm, które łagodziłyby skutek niespełnienia warunków umorzenia składek w postaci spłacenia należności niepodlegających umorzeniu na podstawie tej ustawy z uwagi na szczególne okoliczności związane z sytuacją osobistą lub majątkową płatnika korzystającego z prawa do umorzenia. Nie ma też norm, które z wyjątkowych nawet powodów pozwalałyby na przedłużenie ustawowego 12 - miesięcznego terminu spłaty nieumarzalnych zaległości.

Wskazać należy, że organ rentowy rozpatrując wniosek o umorzenie zaległości z tytułu składek był ściśle związany przepisami ustawy abolicyjnej. Tym samym, wobec spełnienia przez J. K. przesłanek przewidzianych ustawą, organ orzekł stosownie do jego żądania i wydał decyzję o umorzeniu.

Za chybione należy uznać zastrzeżenia ubezpieczonego wyrażone w odwołaniu sprowadzające się do zakwestionowania ustaleń faktycznych leżących u podstaw wydania zaskarżonej decyzji. Należności z tytułu składek z zapłatą których zalega J. K. określane decyzjami Zakładu były przedmiotem badania Sądu Okręgowego w Białymstoku w postępowaniach o sygnaturach akt: V U 245/10, V U 1582/11, V U 383/12, V U 198/12.

Na uwzględnienie nie zasługuje także zarzut naruszenia przez organ art. 1 ust. 8 ustawy abolicyjnej, sprowadzający się do twierdzenia, iż w decyzji nie zostały wskazane kwoty należności nie podlegające umorzeniu, a podlegające spłacie jako warunek umorzenia należności określonych w punkcie I decyzji. Wskazać należy, że precyzyjne określenie zaległości, które wnioskodawca ma uiścić nie jest możliwe, z uwagi na to, że stale powiększają się one o odsetki. Co więcej, J. K. nie wyrejestrował działalności gospodarczej, co powoduje narastanie zaległości z tytułu składek (k.47). Należy więc przyjąć, że strona, której dotyczy postępowanie, powinna podjąć samodzielne starania w celu ustalenia tych kwot, tym bardziej w sytuacji ubiegania się o możliwość umorzenia składek zaległych.

W tej sytuacji, okoliczności podnoszone przez J. K. nie mają znaczenia dla oceny prawidłowości zaskarżonej decyzji w świetle regulacji ustawy abolicyjnej, a nadto świadczą o niezachowaniu przez wnioskodawcę zwykłej staranności w dbaniu o własne sprawy.

Mając na uwadze powyższe, Sąd oddalił odwołanie jako pozbawione uzasadnionych podstaw na podstawie art. 477 ¹⁴§1 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku złożył J. K., zarzucając naruszenie przepisu prawa materialnego tj. art.1 ust.8 – ustawy z dnia 9 listopada 2012r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność (Dz.U. 2012r., poz. 1551) poprzez przyjęcie przez Sąd pierwszej instancji w ślad za organem rentowym, że nie jest możliwe i konieczne, dokładne określenie w decyzji ustalającej warunki umorzenia, kwot podlegających zapłacie przez ubezpieczonego, w sytuacji gdy prawidłowa wykładnia przepisu prowadzi do odmiennego wniosku.

Wskazując na powyższe, skarżący wnosił o:

1.  zmianę zaskarżonego wyroku i uwzględnienie odwołania wnioskodawcy;

2.  zasądzenie kosztów pomocy prawnej udzielonej ubezpieczonemu z urzędu od Skarbu Państwa, w kwocie 1800 złotych plus podatek VAT 23%, za instancję odwoławczą, ponieważ koszty nie zostały zapłacone ani w części, ani w całości;

ewentualnie na podstawie art.386§4kpc

3.  uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w Białymstoku do ponownego rozpoznania.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jest niezasadna. Sąd Apelacyjny podziela ustalenia faktyczne i ocenę prawną dokonaną przez Sąd I instancji i przyjmuje je za własne, wobec czego nie zachodzi potrzeba ich szczegółowego przytaczania.

Należy podzielić ten pogląd skarżącego, który odnosi się generalnie do obowiązku po stronie organu rentowego wskazania w decyzji „warunkowej” kwot należności z tytułu składek, które nie podlegają umorzeniu. Obowiązek ten potwierdza linia orzecznicza Sądu Najwyższego i sądów apelacyjnych.

W postanowieniu z dnia 7 października 2017r. sygn. akt II UZ 63/17 Sąd Najwyższy stwierdził, że decyzja, wydana na podstawie art.1 ust.8 ustawy z 9 listopada 2012r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą (tj. Dz.U. z 2012r. poz. 1551), musi składać się z dwu koniecznych elementów, tj. z ustalenia kwoty należności, o których mowa w art.1 ust.1 i 6 tej ustawy, czyli tych, które będą podlegać umorzeniu, oraz określenia warunków umorzenia, czyli ustalenia kwoty należności nieumarzalnych, wymagających spłacenia. W konsekwencji, decyzja wydana na podstawie art.1 ust.8 ustawy bez określenia kwot należności niepodlegających umorzeniu, o których mowa w art.1 ust.10 ustawy, dotknięta jest brakiem, który nie może być naprawiony inaczej niż przez ponowne rozpoznanie sprawy przed organem rentowym.

W uzasadnieniu tego orzeczenia, Sąd Najwyższy wskazał, że przewidziana w art.1 ust.13 pkt 1 ustawy abolicyjnej decyzja powinna zawierać dwa elementy składowe, po pierwsze – określenie warunków umorzenia ustanowionych w ust.10-12 oraz po drugie – ustalenie kwot należności podlegających umorzeniu. Warunkiem umorzenia należności składkowych (w kwotach ustalonych w decyzji określającej warunki umorzenia) jest nieposiadanie, na dzień wydania decyzji o umorzeniu (przewidzianej art.1 ust.13 pkt.1), składek niepodlegających umorzeniu oraz pozostałych należności powstałych w konsekwencji ich nieopłacenia. Skoro przesłankę spełnienia tego warunku stanowi spłata niepodlegających umorzeniu należności określonych w art.1 ust.10, w trybie przewidzianym w art.1 ust.11 i 12, a konsekwencją jego niespełnienia jest wydanie decyzji o odmowie umorzenia należności (art.1 ust.13 pkt 2), to organ rentowy w decyzji wydanej na podstawie art.1 ust.8 ustawy powinien warunek ten określić (skonkretyzować) przez wskazanie również kwot należności niepodlegających umorzeniu, przypadających do spłaty na datę złożenia wniosku. Uzależnienie wydania decyzji na podstawie art.1 ust.13 ustawy od spłacenia niepodlegających umorzeniu należności w ciągu 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się decyzji, o której mowa w art.1 ust.8, nakazuje określenie tych warunków w taki sposób, by wywiązanie się z nich było możliwe. Osoba występująca z wnioskiem o umorzenie należności powinna nie tylko wiedzieć, jakie kwoty należności – według wyliczeń organu rentowego – podlegają umorzeniu, ale także jakie przypadają do zapłaty oraz mieć możliwość ich zakwestionowania w odwołaniu wniesionym od decyzji określającej warunki umorzenia (art.1 ust.16 tej ustawy abolicyjnej).

Powyższy kierunek wykładni był prezentowany również w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 11 października 2016r. (sygn. akt I UZ 18/16) wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 18 lipca 2016r. (sygn. akt 2038/15), czy też powołanym w apelacji wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 8 października 2015r. III AUa 145/15.

Podzielając ten kierunek wykładni należy jednak stwierdzić, iż niewskazanie w decyzji „warunkowej” z dnia 5 czerwca 2015r. kwot składek niepodlegających umorzeniu, jest o tyle nieistotne, że wnioskodawca wiedział o kwotach swoich zaległości składkowych, gdyż były one przedmiotem postępowania w sprawach: V U 178/12, V U 383/12 i V U 254/10 Sądu Okręgowego w Białymstoku. I tak, w sprawie V U 254/10 Sąd Okręgowy prawomocnym wyrokiem z dnia 13 maja 2010r. oddalił odwołanie J. K. od decyzji z dnia 16 listopada 2009r. stwierdzającej podleganie przez J. K. obowiązkowym ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowemu i wypadkowemu od 1 stycznia 1999r. z tytułu wykonywania pozarolniczej działalności gospodarczej.

W sprawie V U 198/12 Sąd Okręgowy w Białymstoku prawomocnym wyrokiem z dnia 19 kwietnia 2012r. oddalił odwołanie od decyzji z dnia 14 grudnia 2011r. stwierdzającej nieopłacenie składek na ubezpieczenia społeczne z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej za okres od maja do sierpnia 2011r. w kwocie 3363,04 zł. Natomiast w sprawie V U 383/12 Sąd Okręgowy w Białymstoku prawomocnym postanowieniem z dnia 10 lipca 2012r. odrzucił odwołanie J. K. od decyzji z dnia 2 czerwca 2011r. stwierdzającej nieopłacanie składek na ubezpieczenia społeczne za okres od września 1999r. do marca 2011r. w kwocie 54.739,04 zł plus odsetki 31.985zł, składek na ubezpieczenie zdrowotne za okres od maja 2001r. do marca 2011r. w kwocie 20.135,84 zł plus odsetki w kwocie 10.551 zł, składek na fundusz pracy za okres od maja 2001r. do marca 2011r. w kwocie 4489,83 zł plus odsetki 2.511 zł. Łączna kwota zadłużenia określona tą decyzją wyniosła na dzień 2 czerwca 2011r. 124.093,67 zł.

Z powyższego wynika, iż wnioskodawca miał świadomość, jakie kwoty zadłużenia za poszczególne okresy na nim ciążą, a zatem nieokreślenie w zaskarżonej decyzji kwot zadłużenia z tytułu składek niepodlegających umorzeniu, nie stanowi tego rodzaju braku w decyzji w tej konkretnej sprawie, który uniemożliwiał uregulowanie kwot tych zaległości i skorzystanie z dobrodziejstwa ustawy abolicyjnej. Dlatego też Sąd Apelacyjny uznał, że uchylenie zaskarżonego wyroku i poprzedzającej go decyzji i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania organowi rentowemu, byłoby w przedmiotowej sprawie niecelowe.

Mając to wszystko na uwadze, Sąd Apelacyjny orzekł o oddaleniu apelacji (art.385kpc). O kosztach nieopłaconej pomocy prawnej orzeczono na podstawie §8 pkt.4 w zw. z §16 ust.1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu (Dz.U. z 2015r. poz. 1805).

SSA Teresa Suchcicka SSA Barbara Orechwa – Zawadzka SSA Dorota Elżbieta Zarzecka