Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 7 sierpnia 2014 roku

Sąd Okręgowy w Szczecinie II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 7 sierpnia 2014 roku w S.

sprawy z powództwa P. S.

przeciwko Skarbowi Państwa - Sądowi Okręgowemu w Szczecinie

o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności

na skutek apelacji wniesionej przez powoda od wyroku Sądu Rejonowego Szczecin - Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie z dnia 9 sierpnia 2013 r., sygn. akt I C 1910/12

I.  oddala apelację;

II.  przyznaje adwokatowi K. D. od Skarbu Państwa Sądu Rejonowego – S. P. i Zachód w S. kwotę 738 (siedemset trzydzieści osiem) złotych tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt II Ca 1308/13

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 9 sierpnia 2013 r. Sąd Rejonowy Szczecin - Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie oddalił powództwo P. S. (punkt I), przyznał od Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego Szczecin – Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie pełnomocnikowi z urzędu adw. K. D. kwotę 1.845 zł (punkt II) i nieuiszczonymi kosztami sądowymi obciążył Skarb Państwa (punkt III).

Powyższe orzeczenie Sąd Rejonowy oparł na następujących ustaleniach faktycznych i rozważaniach prawnych:

W dniu 30 października 2009 r. Sąd Okręgowy w Szczecinie w sprawie I C 627/09 w pkt II nakazał ściągnąć od P. S. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Szczecinie kwotę 7.192 zł tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych. Orzeczenie to jest prawomocne. W dniu 9 listopada 2011 r. przedmiotowemu wyrokowi nadana została klauzula wykonalności i na wniosek wierzyciela komornik sądowy wszczął postępowanie egzekucyjne.

W ocenie Sądu I instancji powództwo oparte na art. 840 § 1 k.p.c. jest niezasadne. Sąd zaznaczył, iż podstawę wskazaną w pkt 3 art. 840 § 1 k.p.c. należy pozostawić zupełnie poza rozważaniami jako nie znajdującą uzasadnienia. Jako zdarzenia powodujące wygaśnięcie zobowiązania, które mogłyby znaleźć usprawiedliwienie w okolicznościach sprawy, wymienia się: wykonanie zobowiązania, świadczenie w miejsce wykonania (datio in solutum art. 453 k.c.), potrącenie (art. 498 i nast. k.c.), odnowienie (art. 506 k.c.), zwolnienie z długu (art. 508 k.c.), zmiany po stronie wierzyciela lub dłużnika (art. 509 i nast. k.c. art. 519 k.c.), trwała niemożliwość świadczenia (art. 475 k.c.), a jako zdarzenia wskutek których zobowiązanie nie może być egzekwowane: przedawnienie roszczenia, odroczenie wykonania zobowiązania przez wierzyciela, rozłożenie świadczenia na raty, przemijająca niemożliwość świadczenia. Sąd wskazał też, iż wymieniona w art. 840 § 1 pkt 1 k.p.c. podstawa powództwa opozycyjnego umożliwia dłużnikowi obronę przez wskazanie, że sam tytuł egzekucyjny zawiera treść nie odpowiadającą rzeczywistemu stanowi rzeczy. Przepis ten dotyczy bowiem takich sytuacji, w których dłużnik przeczy w ogóle, że powstał w stosunku do niego obowiązek wskazany w tytule wykonawczym, przy czym w literaturze przedmiotu i judykaturze panuje jednolity pogląd, że nie dotyczy to tytułów egzekucyjnych, które chroni powaga rzeczy osądzonej (prawomocne orzeczenie) lub zawisłość (orzeczenia natychmiast wykonalne). Tytuły te dłużnik może kwestionować jedynie w powołaniu się na zdarzenia, które zaszły po ich powstaniu przed nadaniem tym tytułom klauzuli wykonalności (art. 786, 788, 791 k.p.c.). Sąd stwierdził, że z treści pozwu wynika, iż powód nie powołał się i nie wykazał żadnej z podstaw mogących uzasadniać powództwo przeciwegzekucyjne. Powód podnosił argumenty, w których kwestionował prawidłowość merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy I C 627/09 oraz dotyczące swojej sytuacji majątkowej. Sąd podkreślił, że powództwo opozycyjne jest sposobem obrony merytorycznej przed prowadzoną egzekucją, pozwalającym na pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego, jeżeli prowadzenie egzekucji na podstawie tego tytułu narusza prawa podmiotowe dłużnika wynikające z prawa materialnego. W toku procesu wszczętego w oparciu o artykuły 840 - 843 k.p.c. nie jest jednakże dopuszczalne ponowne merytoryczne rozpoznanie sprawy zakończonej prawomocnym wyrokiem, a podstawa powództwa jest ograniczona do wymienionych w tych przepisach. Nie dochodzi, zatem do ponownego badania istoty stosunku cywilnoprawnego, który łączył strony i badania okoliczności wskazanych jako podstawa faktyczna powództwa oraz analizy przepisów prawa materialnego decydujących o sposobie rozstrzygnięcia sądu. Tak więc zakresem orzekania nie jest objęte badanie stosunku cywilnego, który łączył strony i który był podstawą wydania tytułu egzekucyjnego. Przedmiotem badania jest zakres, w jakim jest dopuszczalne prowadzenie egzekucji na podstawie wydanego tytułu wykonawczego, bowiem jest on ograniczony prawem podmiotowym dłużnika wynikającym z prawa materialnego. Dopuszczalne granice tego ograniczenia wyznaczają podstawy powództwa opozycyjnego. Sąd Rejonowy wskazał, że w ramach badania tych podstaw może być konieczne sięgnięcie do stosunku cywilnego, który był podstawą wydania tytułu egzekucyjnego, aczkolwiek będzie to miało miejsce w zasadzie tylko w wypadku powołania podstawy spełnienia świadczenia, na co nie wskazywał powód w wytoczonym powództwie. Sąd zwrócił uwagę, że sprawy o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności są bez wątpienia sprawami ze stosunków cywilnych, ale nie ze stosunków cywilnych, które były podstawą wydania tytułu egzekucyjnego, ale ze stosunku wierzyciel - dłużnik zaistniałego wskutek wydania przez sąd tytułu egzekucyjnego i powstania wskutek tego uprawnienia wierzyciela do egzekwowania świadczenia w nim określonego i obowiązku dłużnika do spełnienia tego świadczenia. Sąd I instancji stwierdził, że w rozpoznawanej sprawie strona powodowa nie wskazuje w treści pozwu zdarzeń z zakresu prawa materialnego, które miałyby mieć miejsce po powstaniu tytułu egzekucyjnego wskutek których zobowiązanie stwierdzone tytułem wygasło w całości. Nie powołuje się też na odroczenie wykonania zobowiązania przez wierzyciela, rozłożenie świadczenia na raty, przemijającą niemożliwość świadczenia czy też jego przedawnienie. Z tych względów podstawa faktyczna pozwu nie zawiera w ocenie Sądu okoliczności relewantnych dla powództwa opozycyjnego. Mając na uwadze powyższe okoliczności Sąd Rejonowy uznał, że powód nie przytoczył w pozwie ani też w toku dalszego postępowania podstaw określonych treścią art. 840 § 1 k.p.c., w szczególności nie powołał zdarzeń skutkujących wygaśnięciem zobowiązania wynikającego z tytułu wykonawczego lub niemożnością jego egzekwowania. Wobec tego, w ocenie Sądu I instancji, powództwo jako bezzasadne podlegało oddaleniu, o czym orzeczono w punkcie I wyroku. Sąd zaznaczył też, iż do podstaw mogących uzasadniać powództwo przeciwegzekucyjne nie należy trudna sytuacja materialna dłużnika. Sąd wskazał, iż na podstawie art. 82 w zw. z art. 13 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych orzekł o zwrocie stronie powodowej różnicy między opłatą pobraną a należną. O wynagrodzeniu pełnomocnika powoda ustanowionego z urzędu Sąd orzekł w punkcie II. wyroku na podstawie § 2 ust. 1-3 w zw. z § 6 pkt 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. z 2002 r. Nr 163 poz. 1348 ze zm.). W związku z tym, że powód przegrał sprawę, a korzystał on ze zwolnienia od kosztów sądowych w całości, Sąd Rejonowy orzekł w punkcie III., że koszty te obciążają Skarb Państwa.

Apelację od powyższego wyroku wniosła strona powodowa, zaskarżając go w części, tj. co do punktu I. Strona skarżąca orzeczeniu temu zarzuciła naruszenie:

1) art. 233 § 1 k.p.c., które miało wpływ na wydane w sprawie orzeczenie, poprzez naruszenie przez Sąd zasady swobodnej oceny dowodów na rzecz dowolności ich oceny skutkującej błędem w ustaleniach faktycznych, co sprowadziło się przyjęcia, że w sprawie nie zaistniała okoliczność prowadząca do uwzględnienia powództwa przeciwegzekucyjnego;

2) art. 840 § 1 k.p.c. poprzez jego błędne zastosowanie;

3) art. 5 k.c. poprzez nieuwzględnienie zasad współżycia społecznego przy wyrokowaniu w niniejszej sprawie.

Wskazując na powyższe zarzuty powód wniósł o: zmianę zaskarżonego wyroku, poprzez uwzględnienie powództwa w całości; zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego za I i II instancję; ewentualnie o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji z pozostawieniem mu rozstrzygnięcia co do kosztów postępowania sądowego, w tym kosztów zastępstwa procesowego za I i II instancję. Pełnomocnik powoda oświadczył, iż koszty zastępstwa w niniejszej sprawie przez nikogo i w żadnej części nie zostały uiszczone i w razie zaś nieuwzględnienia apelacji wniósł o ich przyznanie za postępowanie przed sądem II instancji.

W uzasadnieniu skarżący wywodził, iż Sąd mając obowiązek dokonania oceny wszystkich dowodów i faktów, i dokonania ustaleń w oparciu o te wszystkie dowody i fakty, nie odniósł się do wszystkich kwestii. Zdaniem skarżącego tytuł wykonawczy został wydany w sposób sprzeczny (względnie niezgodny z prawem), gdyż został on pozbawiony możliwości obrony swych praw. Dodatkowo apelujący wskazał, iż przymusowe egzekwowanie przyznanych na rzecz Sądu kosztów - narusza zasady współżycia społecznego, szczególnie przy uwzględnieniu, iż powód jest osobą ubogą i bezrobotną. Powód podkreślił, iż okoliczności dotyczące jego osoby wykraczają poza zakres czasowy orzeczenia objętego postępowaniem i w oparciu o nie uprawniony jest do domagania się pozbawienia orzeczenia klauzuli wykonalności.

W odpowiedzi na apelację strona pozwana wniosła o jej oddalenie.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja strony powodowej jest niezasadna.

Przeprowadzając kontrolę instancyjną zaskarżonego wyroku Sąd Okręgowy podziela ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd I instancji, uznając je za własne, bez ich ponownego przytaczania. Zdaniem Sądu odwoławczego również dokonana przez Sąd Rejonowy ocena materialnoprawna roszczenia strony powodowej jest prawidłowa.

Podniesiony w apelacji zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. jest chybiony. Sąd Rejonowy poddał bowiem ocenie zgromadzony w sprawie materiał dowodowy, ustalając prawidłowo stan faktyczny sprawy. Jednocześnie dokonana przez Sąd I instancji ocena materiału dowodowego odpowiada regułom służącym ocenie wiarygodności i mocy poszczególnych dowodów, tj. regułom logicznego myślenia, zasadzie doświadczenia życiowego i właściwego kojarzenia faktów. W konsekwencji skarżący nie podważył skutecznie, aby Sąd ten dokonując powyższej oceny przekroczył zasadę swobodnej oceny dowodów. Wbrew stanowisku apelującego Sąd Rejonowy orzekając miał na względzie zarówno twierdzenia apelującego co do niezgodności tytułu wykonawczego z prawem, jak też co do jego sytuacji materialnej, co wynika wprost z treści uzasadniania zaskarżonego orzeczenia. Ponadto Sąd I instancji zwrócił uwagę, iż strona powodowa nie powołała się nawet na żadną z jurydycznych podstaw powództwa przeciwegzekucyjnego. Świadczy o tym dodatkowo lakonicznie sformułowany w apelacji zarzut naruszenia art. 840 § 1 k.p.c., nie precyzujący już na której sformułowanej przez ustawodawcę podstawie się opiera, pomimo że strona powodowa jest reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika. W konsekwencji Sąd Rejonowy słusznie przyjął, iż w sprawie powód nie wykazał, aby wystąpiła którakolwiek z podstaw powództwa przeciwegzekucyjnego.

Jeśli chodzi o forsowane przez apelującego stanowisko co do sprzeczności tytułu wykonawczego w postaci prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie z dnia 30 października 2009 r. (sygn. akt I C 627/09) z prawem i pozbawienia go obrony swych praw, to Sąd Okręgowy stwierdza, iż nie może stanowić podstawy powództwa przeciwegzekucyjnego. W tym zakresie po raz kolejny wymaga podkreślić, że powództwo opozycyjne przewidziane w art. 840 k.p.c. nie prowadzi do ponownego merytorycznego rozpoznania sprawy zakończonej prawomocnym orzeczeniem. W związku z tym nie jest dopuszczalna merytoryczna zmiana uprzednio wydanego prawomocnego orzeczenia w oparciu o przepis art. 840 k.p.c. (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 grudnia 1972 r., sygn. akt II PR 372/72, OSP 1973/11/222). Sąd w tym postępowaniu nie może badać słuszności wyroku sądowego w chwili jego wydania. Godziłoby to w powagę rzeczy osądzonej. Utrwalone i jednomyślne jest stanowisko nauki i orzecznictwa co do niedopuszczalności powoływania w powództwie przeciwegzekucyjnym zarzutów stojących na przeszkodzie prawu wierzyciela. Wynika to głównie z rozgraniczenia postępowania egzekucyjnego i rozpoznawczego. Z kolei podważenie prawomocnego orzeczenia może nastąpić tylko w ściśle określonym trybie przewidzianym w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego. Przesłanką zaś dla prawidłowego stosowania art. 840 k.p.c. jest stwierdzenie, że - pomimo prawomocności orzeczenia - orzeczenie to nie może być egzekwowane na skutek nowych zdarzeń, jakie nastąpiły po zamknięciu rozprawy. Zatem w rozpatrywanej sprawie oczywiście nie było podstaw do ponownego merytorycznego rozpoznania sprawy zakończonej prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w Szczecinie z dnia 30 października 2009 r. (sygn. akt I C 627/09).

Również powoływana przez powoda P. S. trudna sytuacja materialna, nie może stanowić podstawy powództwa przeciwegzekucyjnego. W tej kwestii Sąd orzekający podziela stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w uchwale z dnia 30 stycznia 1986 r. (sygn. akt III CZP 77/85, OSNC 1986/12/206) w myśl którego niekorzystna zmiana sytuacji materialnej dłużnika, jaka nastąpiła po powstaniu tytułu egzekucyjnego, nie stanowi zdarzenia, wskutek którego zobowiązanie wygasło albo nie może być egzekwowane (art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c.). Jednocześnie w uchwale tej Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że art. 5 k.c. może stanowić samodzielną podstawę powództwa opozycyjnego, w wypadku gdy powództwo zmierzające do zastosowania tego przepisu oparte jest na zdarzeniach, które nastąpiły po powstaniu tytułu egzekucyjnego, którym jest wyrok sądu. Nie dotyczy to jednak niekorzystnej zmiany sytuacji materialnej dłużnika, jaka nastąpiła po powstaniu tytułu egzekucyjnego. Sąd Najwyższy zaznaczył też, iż według stanowiska reprezentowanego w orzecznictwie art. 5 k.c. nie może mieć zastosowania w sytuacji, gdy sam ustawodawca co do niektórych stanów faktycznych wprowadza określone regulacje (orzeczenia Sądu Najwyższego: z dnia 4 października 1967 r., sygn. akt II PR 340/67, OSPiKA 1968, poz. 162; z dnia 17 września 1969 r., sygn. akt III CRN 310/69, OSPiKA 1979, poz. 192). Mając powyższe uwagi na względzie Sąd odwoławczy w kontekście podniesionego przez apelującego zarzutu naruszenia art. 5 k.c. poprzez nieuwzględnienie przez Sąd I instancji zasad współżycia społecznego z odwołaniem się do niekorzystnej sytuacji materialnej dłużnika, stwierdza iż jest on nietrafny.

Wskazania wymaga, iż dłużnik ma obowiązek uiścić należności sądowe stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu lub referendarza sądowego (art. 776 w zw. z art. 777 § 1 pkt 1 i 1 ¹ k.p.c.). Podlegają one egzekucji w trybie rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 9 marca 2006 r. w sprawie egzekucji grzywien, kar pieniężnych, opłat sądowych i kosztów postępowania w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 42, poz. 288). Jednakże zgodnie z art. 119 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. z 2014 roku poz. 1025 j.t.) zapłata należności Skarbu Państwa z tytułu nieuiszczonych kosztów sądowych oraz grzywien orzeczonych w postępowaniu cywilnym, zwanych dalej "należnościami sądowymi", może być rozłożona na raty albo umorzona, jeżeli natychmiastowe ich ściągnięcie byłoby połączone z niewspółmiernymi trudnościami lub groziłoby dłużnikowi zbyt ciężkimi skutkami. W świetle zaś art. 124 ust. 1 ww. ustawy wnioski o rozłożenie na raty lub umorzenie należności sądowych wnosi się do prezesa sądu właściwego do rozpoznania sprawy w pierwszej instancji. Stwierdzić zatem należy, iż trudna sytuacja materialna powoda może uzasadniać złożenie przez niego wniosku o umorzenie nieuiszczonej należności sądowej wynikającej z prawomocnego orzeczenia Sądu Okręgowego w Szczecinie z dnia 30 października 2009 r. w sprawie I C 627/09 lub rozłożenie jej na raty. Dopiero umorzenie, czy też rozłożenie na raty ww. należności sądowej na zarządzenie Prezesa Sądu mogłoby stanowić podstawę powództwa w trybie art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c.

Nie podzielając zatem stanowiska apelującego zdaniem Sądu Okręgowego nie było podstaw do wzruszenia zaskarżonego wyroku.

W świetle powyższych rozważań Sąd Okręgowy na podstawie art. 385 k.p.c. orzekł jak w punkcie I. wyroku.

W punkcie II. wyroku Sąd Okręgowy przyznał adwokatowi K. D. od Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego - S. P. i Zachód w S. kwotę 738 zł, tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu w postępowaniu apelacyjnym. Wymieniony pełnomocnik ustanowiony z urzędu złożył wniosek o przyznanie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi w tym postępowaniu, składając jednoczenie oświadczenie, o którym mowa w § 20 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U. z 2013 roku poz. 461 j.t.). Na podstawie § 2 ust. 1-3, § 6 pkt 4 w zw. z § 13 ust. 1 pkt 1 oraz § 19 pkt 1 wymienionego rozporządzenia, przy uwzględnieniu wartości przedmiotu zaskarżenia, została ustalona opłata za czynności adwokata z tytułu zastępstwa prawnego w wysokości 600 zł i jednocześnie została ona podwyższona o stawkę podatku od towarów i usług wynoszącą 23%.