Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 14 grudnia 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Lublinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 14 grudnia 2017 r. w Lublinie

sprawy I. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w L.

o wysokość emerytury

na skutek apelacji I. K.

od wyroku Sądu Okręgowego w Lublinie

z dnia 22 marca 2017 r. sygn. akt VIII U 3692/16

I.  zmienia zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję i ustala wysokość emerytury I. K. bez pomniejszania o kwotę pobranych emerytur;

II.  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w L. na rzecz I. K. kwotę 30 (trzydzieści) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Małgorzata Pasek Małgorzata Rokicka-Radoniewicz Barbara Mazurkiewicz-Nowikowska

III AUa 482/17

UZASADNIENIE

Organ rentowy - Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w L. decyzją z dnia 29 września 2016 roku przeliczył I. K. emeryturę od dnia 1 września 2016 roku tj. od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek. Wysokość emerytury została obliczona zgodnie z zasadami określonymi w art. 26 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2016 roku, poz. 887). Na poczet należności od 1 września 2016 roku do 31 października 2016 roku zaliczono kwotę 3043,04 zł z tytułu emerytury o symbolu (...) wypłaconej za okres od 1 września 2016 roku do 30 września 2016 roku, zaś od kwoty składek zewidencjonowanych na koncie z uwzględnieniem waloryzacji (188068,91 złotych) i kwoty zwaloryzowanego kapitału początkowego (606370,37 złotych) odjęto sumę kwot pobranych emerytur po uwzględnieniu kwoty wypłaconego wyrównania (130508,51 złotych).

Od tej decyzji odwołanie do Sądu Okręgowego w Lublinie wniosła I. K., domagając się zmiany decyzji z dnia 29 września 2016 roku przez ponowne przeliczenie wysokości podstawy emerytury bez pomniejszenia o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych emerytur, w wysokość przed odliczeniem zaliczki na podatek dochodowy i składki na ubezpieczenie zdrowotne, użycie wskaźnika dalszego trwania życia zgodnie z tabelą i art. 108 ustawy, ponowne ustalenie kapitału początkowego z uwzględnieniem niedoliczonych okresów składkowych i jego waloryzację wg. Art. 185 ustawy emerytalnej, a także o zmianę decyzji z dnia 30 września 2013 roku i przeliczenie części socjalnej emerytury kwotą bazową aktualną we wrześniu 2013 roku oraz wyrównanie.

Sąd Okręgowy w Lublinie wyrokiem z dnia 2017 roku oddalił odwołanie. Sąd Okręgowy ustalił, że I. K. urodziła się w dniu (...). W dniu 15 lutego 2010 roku złożyła wniosek o przyznanie wcześniejszej emerytury nauczycielskiej. Prawo do tej emerytury uzyskała od dnia 1 lutego 2010 roku. Wysokość tego świadczenia została ustalona w oparciu o przepis art. 53 ustawy emerytalnej, przy przyjęciu do ustalenia podstawy wymiaru podstawy wymiaru składek z 10 lat kalendarzowych tj. od 1 stycznia 1990 roku do 31 grudnia 1999 roku i wskaźnika wysokości podstawy wymiaru świadczenia wynoszącego 144,17% Do dnia 31 sierpnia 2013 roku odwołująca kontynuowała zatrudnienie, a jej świadczenie było przeliczane w związku ze zwiększeniem stażu pracy.

W dniu 7 kwietnia 2014 roku I. K. złożyła kolejny wniosek o emeryturę. Decyzją z dnia 15 kwietnia 2014 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych przyznał jej emeryturę od dnia 1 kwietnia 2014 roku, tj. od miesiąca zgłoszenia wniosku. Emerytura przyznana została na zasadzie art. 24 ustawy emerytalnej, a jej wysokość obliczono na zasadzie art. 26. Kwota składek zewidencjonowanych na koncie I. K. z uwzględnieniem waloryzacji wyniosła 188968,91 zł, kwota zwaloryzowanego kapitału początkowego wyniosła 581010,82 zł, sumę pobranych emerytur wyliczono na kwotę 130508,51 zł. Przyjęto nadto średnie dalsze trwanie życia w wymiarze 228,10 miesięcy. Emerytura ta została zwieszona gdyż była mniej korzystna niż świadczenie wypłacane dotychczas.

W dniu 27 września 2016 roku wnioskodawczyni złożyła wniosek o przeliczenie wysokości podstawy emerytury przez zmianę przyjętego w decyzji z dnia 15 kwietnia 2014 roku i decyzji z dnia 9 lipca 2015 roku (dotyczącej przeliczenia emerytury w związku z doliczeniem okresów urlopów wychowawczych jako okresów składkowych) średniego dalszego trwania życia 228,10 miesięcy zamiast 222,70 miesięcy oraz niestosowanie do niej ustawy nowelizującej ustawę emerytalną od dnia 1 stycznia 2013 roku, ponieważ osiągnęła ona wiek emerytalny przed tą datą i w związku z tym niedopuszczalne jest odebranie jej praw nabytych i pomniejszanie emerytury o kwoty wcześniej pobranych świadczeń.

Rozpatrując powyższy wniosek organ emerytalny wydał w dniu 29 września 2016 roku zaskarżoną decyzję, którą przeliczono odwołującej emeryturę od dnia 1 września 2016 roku przyjmując kwoty składek zewidencjonowanych na koncie z uwzględnieniem waloryzacji w wysokości 188068,91 złotych, kwoty zwaloryzowanego kapitału początkowego w wysokości 606370,37 złotych, od ich sumy odjęto sumę kwot pobranych emerytur po uwzględnieniu kwoty wypłaconego wyrównania ( tj. 130508,51 złotych). Średnie dalsze trwanie życia wyniosło 219,60 miesięcy. Tak obliczona emerytura była korzystniejsza od wcześniej ustalonej i w związku z tym od dnia 2 września 2016 roku została podjęta jej wypłata.

W toku postępowania wnioskodawczyni wniosła o zmianę zaskarżonej decyzji z zastosowaniem obliczenia wysokości emerytury w związku z art. 184 ustawy emerytalnej w zw. z art. 185 tej ustawy z uwzględnieniem faktu pracy w szczególnych warunkach oraz przeliczenia świadczenia bez odliczania kwot pobranych emerytur tj. bez zastosowania art. 25 ust. 1b, gdyż godzi to w jej prawa nabyte jako osoby, która osiągnęła wiek emerytalny przed dniem 1 stycznia 2013 roku.

Sąd Okręgowy orzekł, że kwestię wysokości emerytury oraz sposobu jej obliczania regulują przepisy ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2016 r., poz. 887 tekst jedn. ze zmianami).

Zgodnie z art. 183 ust. 4 wskazanej ustawy emerytura przyznana na wniosek osoby ubezpieczonej urodzonej po dniu 31 grudnia 1948 roku, z wyjątkiem ubezpieczonych, którzy pobrali emeryturę na podstawie przepisów art. 46 lub 50, o ile osoba ta nie była członkiem otwartego funduszu emerytalnego albo złożyła wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa, która osiągnęła wiek uprawniający do emerytury w roku kalendarzowym 2012, wynosi:

1) 35% emerytury obliczonej na podstawie art. 53 oraz

2) 65% emerytury obliczonej na podstawie art. 26.

Artykuły 25 i 26 ustawy emerytalnej określają sposób obliczenia emerytury przyznanej na podstawie art. 24, tj. z uwagi na osiągnięcie powszechnego wieku emerytalnego. Podstawę obliczenia takiej emerytury, w myśl art. 25 ustawy stanowi kwota składek na ubezpieczenie emerytalne, z uwzględnieniem waloryzacji składek zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury, zwaloryzowanego kapitału początkowego określonego w art. 173-175 oraz kwot środków zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych, z zastrzeżeniem ust. 1a i 1b oraz art. 185. Z kolei zgodnie z art. 26 ust. 1 ustawy emerytalnej emerytura stanowi równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia podstawy obliczenia ustalonej w sposób określony w art. 25 przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę danego ubezpieczonego.

Jak wynika ze zgromadzonego w toku postępowania materiału dowodowego wnioskodawczyni ustalono prawo do emerytury na zasadzie art. 24 ustawy emerytalnej od dnia 1 kwietnia 2014 roku tj. od miesiąca, w którym złożyła ona wniosek o jej wypłatę. Wcześniej I. K. otrzymywała świadczenie, przyznane jej na mocy art. 88 Karty Nauczyciela, ustalone przed dniem osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego.

W myśl art. 108 ust. 1 i 2 cytowanej ustawy jeżeli po dniu, od którego przyznano emeryturę określoną w art. 24, emeryt podlegał ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, wysokość świadczenia ulega ponownemu ustaleniu. Emerytury obliczone według zasad określonych w art. 26 powiększa się o kwotę wynikającą z podzielenia składek zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego po dniu ustalenia prawa do emerytury, o której mowa w art. 24, i zwaloryzowanych zgodnie z art. 25 przez wyrażone w miesiącach średnie dalsze trwanie życia ustalone dla wieku danego ubezpieczonego w dniu złożenia wniosku o przeliczenie wysokości emerytury. I. K. nie podlegała ubezpieczeniom społecznym po dniu, od którego przyznano emeryturę określoną w art. 24, dlatego też art. 108 nie znajduje w jej przypadku zastosowania.

Zgodnie z art. 184 ust. 1 i 2 ustawy emerytalnej ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli:

1) okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn oraz

2) okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27.

Emerytura, o której mowa w ust. 1, przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa.

W myśl art. 185 ust. 1 tej ustawy przy ustalaniu wysokości emerytury dla osób nabywających prawo do emerytury w wieku określonym w art. 184 kapitał początkowy podlega przeliczeniu poprzez dodanie do okresów składkowych okresu równego różnicy pomiędzy wiekiem emerytalnym, o którym mowa w art. 24, a faktycznym wiekiem przejścia na emeryturę. Do przeliczonego kapitału początkowego stosuje się przepisy art. 173 ust. 3-6. Wnioskodawczyni nie składała wniosku o przyznanie emerytury z tytułu zatrudnienia w warunkach szczególnych, co sama przyznała w toku postępowania, zatem nie można do przeliczenia jej emerytury, przyznanej na zasadzie art. 24 ustawy emerytalnej zastosować sposobu przewidzianego w art. 185 ustawy, gdyż jest on dedykowany wyłącznie ściśle określonej grupie emerytów.

Odnosząc się zaś do zarzutów wnioskodawczyni odnośnie niewłaściwego zastosowania w jej przypadku art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej Sąd Okręgowy wskazał, że bezsporne w sprawie jest, że ubezpieczona decyzją ZUS z dnia 19 marca 2010 roku uzyskała prawo do emerytury przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego na mocy art. 88 Karty Nauczyciela. Emeryturę tą pobierała do marca 2014 roku, zaś od dnia 1 kwietnia 2014 roku, po złożeniu odpowiedniego wniosku, uzyskała prawo do emerytury na mocy art. 24 ustawy emerytalnej.

Od 1 stycznia 2013 r. obowiązuje przepis art. 25 ust. 1b ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. 2013.1440), w myśl którego "jeżeli ubezpieczony pobrał emeryturę na podstawie przepisów art. 26b ,46, 50,50a, 184 lub art.88 ustawy z dnia 26 stycznia 1982r. - Karta Nauczyciela (Dz.U. z 2006r. nr 97 poz.674 ze zm.) podstawę obliczenia emerytury, o której mowa w art. 24, ustaloną zgodnie z ust.1, pomniejsza się o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych emerytur w wysokości przed odliczeniem zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych i składki na ubezpieczenie zdrowotne".

Zdaniem skarżącej zastosowanie wobec niej powyższego artykułu narusza jej prawa nabyte, gdyż wszedł on w życie już po osiągnieciu przez nią powszechnego wieku emerytalnego, tym samym narusza to art. 2 Konstytucji RP. Stanowisko to Sąd Okręgowy uznał za niezasadne, powołując się na orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego, który w wyroku z dnia 7 maja 2014r. K 43/12 uznał wprowadzone zmiany za zgodne między innymi z art. 2, 32 i 67 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, wskazując, że celem nowego systemu emerytalnego było stworzenie mechanizmu gromadzenia środków finansowych łagodzących w przyszłości zwiększone wydatki związane z postępującym procesem starzenia się ludności, przy ograniczeniu roli państwa. Cele ustawy nowelizującej z 2012 r. tylko w pewnym stopniu pokrywają się z celami reformy emerytalnej z 1999 r., a mianowicie nowelizacja ta jest reakcją na zmieniające się czynniki demograficzne oraz pogłębiający się i permanentny deficyt Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Na dalszy plan schodzi tu podstawowe dla reformy z 1999 r. dążenie do objęcia powszechnym systemem emerytalnym różnych grup zawodowych, także tych, których świadczenia finansowane są z budżetu państwa. W 1999 r. ustawodawca rozpoczął proces tworzenia jednolitego systemu emerytalnego, między innymi ograniczając tzw. przywileje emerytalne i zrównując wcześniejszy wiek emerytalny niektórych grup zawodowych z powszechnym wiekiem emerytalnym. W ustawie nowelizującej z 2012 r., reagując na nowe zjawiska niewystępujące pod koniec lat dziewięćdziesiątych, wprowadził do systemu emerytalnego dwie istotne zmiany: podniósł wiek emerytalny i przewidział stopniowe zrównywanie wieku emerytalnego kobiet i mężczyzn oraz ustanowił emeryturę częściową. Trybunał nie podzielił więc poglądu, że te nowe rozwiązania zmieniają założenia obowiązującego systemu emerytalnego.

W zmiany te wpisuje się regulacja prawna zawarta w art. 25 ust.1b ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (zmieniona ustawą z 11.05.2012 r. art.1 pkt 6b).

W nowym systemie (zdefiniowanych składek), gdzie świadczenie nabywa się za okresy ubezpieczenia, wysokość świadczenia zależy od sumy zaewidencjonowanych składek.

Zgodnie ze wskazaną regulacją prawną, ubezpieczonym, którzy pobrali emeryturę tzw. wcześniejszą czyli w obniżonym wieku, (na podstawie przepisów art.26b, 46, 50, 50a, 50e, 184 ustawy emerytalnej lub art.88 Karty Nauczyciela), podstawę obliczenia emerytury, o jakiej mowa w art.24 ustawy emerytalnej , ustaloną zgodnie z ust.1, pomniejsza się o kwotę stanowiąca sumę kwot pobranych emerytur w wysokości przed odliczeniem zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych i składki na ubezpieczenie zdrowotne.

Pobranie emerytur na podstawie wskazanych wyżej przepisów oznacza skonsumowanie części kapitału składkowego, w związku z czym od 1 stycznia 2013 r. odlicza się od niego sumę wypłaconych emerytur (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 15 stycznia 2015 roku, sygn. akt III AUa 445/14).

Wprawdzie odwołująca się, urodzona w dniu (...), wiek emerytalny zgodnie art. 24 ust. 1a pkt 4 osiągnęła (...)., to wniosek o emeryturę na mocy art. 24 ustawy emerytalnej złożyła już pod rządami regulacji prawnej wymienionej wyżej (art.25 ust.1b) tj. w kwietniu 2014 roku, tak więc przepis ten będzie miał zastosowanie do obliczenia przyznanego ubezpieczonej świadczenia emerytalnego.

Od tego wyroku apelację wniosła I. K. zaskarżając wyrok części w zakresie niewłaściwego zastosowania art.25 ust.1b ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Wyrokowi zarzucała:

1.  niewłaściwe zastosowanie art.186 ust.2 pkt 1 w związku z art.100 ust.1 oraz art.129 ust.1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z FUS i w efekcie tego naruszenie praw nabytych poprzez nieuwzględnienie faktu, że prawo do emerytury powszechnej nabyła w momencie obowiązywania przepisów, w których podstawa świadczenia emerytalnego nie uległaby pomniejszeniu o kwoty wypłaconych emerytur, a także zastosowanie niewłaściwego przepisu;

2.  niezasadne zastosowanie obowiązującego od dnia 1 stycznia 2013 roku art.25 ust.1b w związku z art.186 ust.2 pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z FUS w sytuacji, gdy przepis ten nie powinien mieć zastosowania w jej sprawie, w efekcie czego organ rentowy niewłaściwie obliczył wysokość emerytury pomniejszając jej podstawę o kwotę pobranych emerytur wcześniejszych;

3.  pominięcie dowodu z dokumentu – świadectwa pracy potwierdzającego fakt pracy w szczególnym charakterze a zatem naruszenie art.55 w związku z art.26 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Wnosiła o zmianę zaskarżonego wyroku w części w zakresie niewłaściwego zastosowania art.25 ust.1b ustawy o emeryturach i rentach z FUS poprzez zmianę zaskarżonej decyzji i ustalenie wysokości jej emerytury bez dokonywania potrąceń wcześniej pobranej emerytury.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jest zasadna, a jej uwzględnienie skutkuje zmianą zaskarżonego wyroku oraz poprzedzającej go decyzji.

Stan faktyczny w sprawie jest bezsporny i wynika wprost z decyzji wydawanych przez organ rentowy. Wnioskodawczyni w dniu 15 lutego 2010 roku złożyła wniosek o przyznanie wcześniejszej tzw. emerytury nauczycielskiej przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego. Emerytura ta została jej przyznana od dnia 1 lutego 2010 roku a jej wypłata została zawieszona z uwagi na kontynuowanie zatrudnienia. W związku z osiągnieciem przez wnioskodawczynię w dniu(...)powszechnego wieku emerytalnego organ rentowy podjął wypłatę świadczenia decyzją z dnia grudnia 2010 roku. Od tej daty wypłacana emerytura nie była już emeryturą wcześniejszą, mimo że wnioskodawczyni nie złożyła formalnego wniosku o ustalenie takiej emerytury. Z chwilą osiągniecia powszechnego wieku emerytalnego nieistotne stały się przesłanki do nabycia emerytury uprzywilejowanej przyznawanej bez względu na wiek a uregulowanej w art.88 ustawy Karta nauczyciela. Trafne jest stanowisko skarżącej, że w myśl art.100 ust.1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz.U. z 2017 roku, poz.1383) prawo do świadczenia powstaje z chwilą spełniania warunków ustawowych, co w przypadku prawa do emerytury określonej w art.26 tej ustawy oznacza osiągniecie powszechnego wieku emerytalnego.

Należy podzielić stanowisko Sądu reprezentowane w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku co do zasady potrącania ze świadczeń emerytalnych emerytur pobranych przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego, jednakże analizując sytuację wnioskodawczyni zarówno organ rentowy, jak i Sąd Okręgowy przeoczyły całkowicie okoliczność, że od dnia(...)w przypadku wnioskodawczyni nie można już mówić o emeryturze wypłacanej przed osiągnięciem wieku emerytalnego. Celem regulacji prowadzonej od dnia 1 stycznia 2013 roku przez dodanie przepisu art. 25 ust. 1b ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. 2017.1881), w myśl którego "jeżeli ubezpieczony pobrał emeryturę na podstawie przepisów art. 26b ,46, 50,50a, 184 lub art.88 ustawy z dnia 26 stycznia 1982r. - Karta Nauczyciela (Dz.U. z 2006r. nr 97 poz.674 ze zm.) podstawę obliczenia emerytury, o której mowa w art. 24, ustaloną zgodnie z ust.1, pomniejsza się o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych emerytur w wysokości przed odliczeniem zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych i składki na ubezpieczenie zdrowotne", było uwzględnienie okoliczności, że nabycie prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym wiąże się z wcześniejszą realizacją prawa do emerytury i tym samym skonsumowaniem części kapitału składkowego.

Na poparcie takiego stanowiska należy przytoczyć obecną treść przytoczonego przepisu, w którym ustawodawca wprowadził zasadę potrącania z emerytury przyznanej w powszechnym wieku emerytalnym emerytury częściowej, wypłacanej przed osiągnieciem wieku emerytalnego. Należy przy tym zaznaczyć, że emerytura częściowa przysługuje do osiągniecia wieku emerytalnego powszechnego i z chwilą uzyskania tego wieku organ rentowy przyznaje emeryturę z urzędu.

Z powyższych względów Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję w ten sposób, że ustalił, iż podstawa emerytury wnioskodawczyni nie podlega pomniejszeniu o sumę kwot emerytury pobranej poprzednio, ponieważ od dnia osiągnięcia wieku emerytalnego emerytura przez nią pobierana nie była już emeryturą tzw. wcześniejszą.

Orzeczenie o kosztach uzasadnia przepis art.98 § 1 kpc.