Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 14 grudnia 2017 roku

Sąd Okręgowy w Szczecinie II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 14 grudnia 2017 roku w S.

sprawy z powództwa R. S.

przeciwko L. K.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanej od wyroku Sądu Rejonowego Szczecin - Centrum w Szczecinie z dnia 21 kwietnia 2017 roku, sygn. akt I C 851/14

1.  umarza postępowanie apelacyjne co do punktu IV wyroku Sądu Rejonowego;

2.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że:

a)  w punkcie I. powództwo oddala;

b)  w punkcie III. odstępuje od obciążania powoda R. S. kosztami procesu;

3.  oddala apelację w pozostałym zakresie;

4.  odstępuje od obciążania powoda kosztami postępowania apelacyjnego;

5.  przyznaje radcy prawnemu T. W. od Skarbu Państwa Sądu Rejonowego – S. Centrum w S. kwotę 738 (siedemset trzydzieści osiem) złotych, w tym podatek od towarów i usług, tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanej z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

SSO Agnieszka Tarasiuk – Tkaczuk SSO Tomasz Szaj SSO Tomasz Sobieraj

Sygn. akt II Ca 801/17

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 21 kwietnia 2017 roku Sąd Rejonowy Szczecin – Centrum w Szczecinie:

I. zasądził od pozwanej L. K. na rzecz powoda R. S. kwotę 6 475,77 zł wraz z odsetkami ustawowymi liczonymi w stosunku rocznym od dnia 24 kwietnia 2013 roku do dnia 31 grudnia 2015 roku oraz ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi w stosunku rocznym od dnia 1 stycznia 2016 roku do dnia zapłaty, z tym zastrzeżeniem, że odpowiedzialność pozwanej L. K. za wskazane powyżej zobowiązanie jest odpowiedzialnością solidarną z P. K., od którego zasądzono wskazane świadczenie prawomocnym nakazem zapłaty wydanym w niniejszej sprawie w postępowaniu upominawczym przez referendarza sądowego w dniu 18 czerwca 2013 roku pod sygn. akt I Nc 1046/13;

II. oddalił powództwo w pozostałej części;

III. zasądził od pozwanej L. K. na rzecz powoda R. S. kwotę 3 063 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania, z tym zastrzeżeniem, że odpowiedzialność pozwanej L. K. za wskazane powyżej zobowiązanie do kwoty 1 304 zł jest odpowiedzialnością solidarną z P. K., od którego prawomocnym nakazem zapłaty wydanym w niniejszej sprawie w postępowaniu upominawczym przez referendarza sądowego w dniu 18 czerwca 2013 roku pod sygn. akt I Nc 1046/13 zasądzono tytułem kosztów procesu kwotę 1 304 zł;

IV. przyznał radcy prawnemu T. W. od Skarbu Państwa — Sądu Rejonowego Szczecin — Centrum w S. kwotę 1 476 zł tytułem zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanej z urzędu.

Sąd Rejonowy oparł powyższe orzeczenie na następujących ustaleniach faktycznych oraz rozważaniach prawnych:

Postanowieniem z dnia 27 grudnia 2007 roku, wydanym w sprawie o sygn. akt I Ns 45/06, Sąd Rejonowy w Nowym Targu dokonał częściowego działu spadku po E. S. — K. oraz zniesienia współwłasności w ten sposób, że wskazaną w tym postanowieniu nieruchomość przyznał na własność E. K., zaś tytułem spłat zasądził od E. K. na rzecz B. S. kwotę 5 048,12 zł, na rzecz J. S. kwotę 17 668,42 zł i na rzecz R. S. kwotę 17 668,42 zł.

Apelację od powyższego orzeczenia wywiódł R. S..

Postanowieniem z dnia 15 stycznia 2009 roku Sąd Okręgowy w Nowym Sączu oddalił powyższą apelację, w efekcie czego orzeczenie sądu rejonowego stało się z tym dniem prawomocne.

E. K. w toku postępowania działowego przebywał w miejscowości S., wskazując adres w tej miejscowości jako swój adres dla doręczeń.

Pismem z dnia 16 stycznia 2009 roku R. S. wezwał E. K. do zapłaty kwoty 17 668,42 zł. Pismo zostało skierowane przesyłką poleconą na adres w S.. Następnie wnioskiem z dnia 5 maja 2009 roku wspólnie z J. S. i B. S. zainicjował przeciwko E. K. postępowanie egzekucyjne.

W dniu 21 lipca 2011 roku E. K. zmarł. Postanowieniem z dnia 7 listopada 2011 roku wydanym w sprawie o sygn. akt I Ns 2007/11 Sąd Rejonowy Szczecin — Centrum w S. stwierdził, że spadek po E. K. na podstawie ustawy nabyli wprost w udziałach po ½ córka L. K. oraz syn P. K..

Postanowieniem z dnia 27 sierpnia 2012 roku prowadzący postępowanie egzekucyjne przeciwko E. K. komornik sądowy umorzył to postępowanie na wniosek wierzyciela.

R. S. w dniu 28 stycznia 2013 roku złożył do Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym Szczecin — Centrum w S. K. K. (2) wniosek o wszczęcie postępowania egzekucyjnego przeciwko P. K.. Wniosek ten został zwrócony z uwagi na nieuzupełnienie jego braków formalnych.

L. K. w dniu 15 lutego 2013 roku złożyła do Sądu Rejonowego Szczecin — Centrum w S. wniosek o zezwolenie na złożenie do depozytu sądowego kwoty 22 716,54 zł tytułem spłat zasądzonych przez Sąd Rejonowy w Nowym Targu w sprawie I Ns 45/06 na rzecz B. S. w wysokości 5 048,12 zł i na rzecz R. S. w wysokości 17 668,42 zł z zastrzeżeniem, że wskazane kwoty mają zostać wypłacone uczestnikom postępowania. We wniosku wskazała, że powyższe sumy stanowią należne B. S. i R. S. spłaty zasądzone na ich rzecz od E. K. postanowieniem Sądu Rejonowego w Nowym Targu z dnia 27 grudnia 2007 roku. L. K. nabyła spadek po E. K. w udziale do ½ , ale nie nastąpił dział spadku, wobec czego spadkobiercy ponoszą solidarną odpowiedzialność za długi spadkowe. Wskazała, że dokonując wpłaty do depozytu sądowego zamierza zaspokoić wierzycieli, których nie zna, doprowadzając do wygaśnięcia zobowiązania. Wraz ze złożeniem powyższego wniosku dokonała w dniu 15 lutego 2013 roku wpłaty do depozytu sądowego kwoty 22 716, 54 zł, której wniosek ten dotyczył.

B. S. i R. S. wnieśli w dniu 16 czerwca 2014 roku o wydanie złożonej przez L. K. do depozytu sądowego sumy w przypadających na nich częściach, wskazując we wniosku, że dłużniczka powzięła wiedzę o ich adresach najpóźniej z chwilą doręczenia jej odpisów nakazów zapłaty wydanych w sprawach o sygn. I Nc 1045/13 i I Nc 1046/13, tj. w dniu 25 czerwca 2013 roku. Postanowieniem z dnia 8 lipca 2014 roku wniosek powyższy został uwzględniony. L. K. złożyła apelację od tego orzeczenia, która została oddalona postanowieniem Sądu Okręgowego w Szczecinie z dnia 25 lutego 2015 roku. Środki zdeponowane na rachunku depozytowym sądu zostały wypłacone wierzycielom w dniu 24 sierpnia 2015 roku po prawomocnym zakończeniu postępowania.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy uznał powództwo w przeważającej części za uzasadnione.

Sąd wskazał, że powód domagał się zasądzenia kwoty 6 903,27 zł tytułem skapitalizowanych odsetek liczonych od dnia 24 kwietnia 2010 roku do dnia 24 kwietnia 2013 roku na podstawie art. 481 § 1 k.c. Żądanie powoda skierowane przeciwko dwojgu pozwanym zostało początkowo w całości uwzględnione nakazem zapłaty z dnia 18 czerwca 2013 roku. Sprzeciw od powyższego nakazu zapłaty wywiodła wyłącznie L. K., w efekcie czego ten nakaz zapłaty uprawomocnił się w stosunku do P. K. w dniu 9 lipca 2013 roku. W tej sytuacji Sąd rozpoznał sprawę w stosunku do pozwanej L. K..

Sąd zaznaczył, że bezsporne w sprawie było, że pozwana jest ustawowym spadkobiercą E. K., jak również to, że wydane zostało w dniu 27 grudnia 2007 roku orzeczenie sądowe nakazujące E. K. zapłatę na rzecz R. S. kwoty 17 668,42 zł, które stało się prawomocne w dniu 15 stycznia 2009 roku. Spór stron ogniskował się wokół kwestii istnienia podstaw dla naliczania odsetek ustawowych, daty początkowej, od której roszczenie stało się wymagalne, zgodności roszczenia z zasadami współżycia społecznego oraz jego przedawnienia.

Sąd wskazał, że ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego wynika, że spadkodawca — ojciec pozwanej był uczestnikiem postępowania o częściowy dział spadku i zniesienie współwłasności prowadzonego przez Sąd Rejonowy w Nowym Targu pod sygn. akt I Ns 45/06. Postępowanie to zakończyło się przyznaniem E. K. nieruchomości, której postępowanie dotyczyło, za spłatą pozostałych współwłaścicieli, co skutkowało zasądzeniem na rzecz R. S. kwoty 17 668,42 zł tytułem spłaty przypadającego na jego rzecz udziału. Postanowienie działowe stało się prawomocne w dniu 15 stycznia 2009 roku, kiedy to Sąd Okręgowy w Nowym Sączu oddalił apelację od postanowienia Sądu Rejonowego w Nowym Targu.

Sąd zaznaczył, że zasądzenie przez sąd dopłat i spłat bez oznaczenia terminu i sposobu ich zapłaty oraz wysokości i terminu uiszczenia odsetek nie stanowi naruszenia art. 212 § 3 k.c. Sąd jest bowiem uprawniony do wydania w określonych okolicznościach takiego orzeczenia, które oznacza, że wymagalność zasądzonych dopłat i spłat nastąpi z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia, ich zaplata nie została rozłożona na raty i zasądzone zostały bez odsetek. Stąd też sąd przyjął, że roszczenie R. S. wobec E. K. o zapłatę należnej mu tytułem spłaty kwoty 17 668,42 zł stało się wymagalne w dniu uprawomocnienia się postanowienia Sądu Rejonowego w Nowym Targu, tj. w dniu 15 stycznia 2009 roku. Wzywanie dłużnika do zapłaty należności pozostawało wobec tego bez wpływu na wymagalności zasądzonego roszczenia. Powód mógł w tej sytuacji naliczać E. K., a następnie P. K. i L. K. jako spadkobiercom dłużnika odsetki za zwłokę od dnia następnego po dniu wymagalności, czyli od dnia 16 stycznia 2009 roku, jako że od tej. właśnie daty E. K. pozostawał w opóźnieniu ze spełnieniem należnego R. S. świadczenia. L. K. przyjęła po E. K. spadek wprost, co oznaczało powołanie jej do spadku bez ograniczenia odpowiedzialności za długi stosownie do treści art. 1012 k.c. L. K. we wniosku, co oznaczało powołanie jej do spadku bez ograniczenia odpowiedzialności za długi stosownie do treści art. 1012 k.c. Sąd zauważył, że L. K. we wniosku o złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego wskazywała, że nie doszło do działu spadku po E. K., który to dział warunkowałby ograniczenie odpowiedzialności pozwanej za długi spadkowe do wielkości jej udziału w spadku. Skoro zaś nie przeprowadzono działu spadku, to zgodnie z treścią art. 1034 § 1 k.c. Sąd uznał, że za długi te spadkobiercy ponoszą odpowiedzialność solidarną.

Sąd wskazał, że powód objął żądaniem odsetki wymagalne na trzy lata przed wniesieniem pozwu, tj. za okres od dnia 24 kwietnia 2010 roku, czyli od daty późniejszej niż data wymagalności roszczenia, wobec czego co do zasady data początkowa naliczania odsetek, została określona prawidłowo. Wobec tego Sąd ocenił, czy data końcowa okresu wskazanego w pozwie została wskazana poprawnie. Sąd miał na względzie, że pozwana w dniu 15 lutego 2013 roku złożyła do Sądu Rejonowego Szczecin — Centrum w S. wniosek o zezwolenie na złożenie do depozytu sądowego m.in. kwoty 17 668,42 zł należnej R. S. tytułem spłaty zasądzonej na jej rzecz przez Sąd Rejonowy w Nowym Targu w sprawie I Ns 45/06 od E. K.. Wraz ze złożeniem powyższego wniosku dokonała w dniu 15 lutego 2013 roku wpłaty do depozytu sądowego kwoty 22 716,54 zł, której wniosek ten dotyczył. Powyższa suma obejmowała również należną powodowi kwotę 17 668,42 zł.

Sąd zaznaczył, że w świetle art. 470 k.c. jeżeli pozwana dokonała skutecznego złożenia przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego, to ten dzień ma walor równorzędny ze spełnieniem świadczenia i skutkuje brakiem możliwości dalszego naliczania odsetek z opóźnienie. Skuteczność złożenia przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego uzależniona jest od spełnienia przesłanek ustawowych określonych m.in. w art. 467 k.c. W przypadku niniejszego sporu R. S. nie wykazał, aby poinformował pozwaną o przysługującym mu roszczeniu oraz miejscu swojego zamieszkania lub numerze rachunku bankowego, co pozwoliłoby L. K. na spełnienie świadczenia. Natomiast we wniosku o wydanie z depozytu sądowego wskazał, że pozwana powzięła wiedzę o jego adresie zamieszkania najpóźniej w dniu 25 czerwca 2013 roku, to jest z chwilą doręczenia wydanego w niniejszej sprawie nakazu zapłaty wraz z załącznikami. Powód przyznał tym samym, że istniały podstawy do złożenia przez dłużnika przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego, jako że nie był jej znany adres wierzyciela. Tym samym dokonane przez pozwaną w dniu 15 lutego 2013 roku w sprawie o sygn. III Ns 2/13 złożenie do depozytu sądowego Sąd uznał za ważne, jako że w chwili złożenia odpowiadało ono wymaganiom ustawy, jak również treści zobowiązania, którego zdeponowanie dotyczyło. Stąd też jako dzień końcowy naliczania odsetek Sąd przyjął dzień poprzedzający złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego, tj. dzień 14 lutego 2013 roku. Dlatego też Sąd uznał, że powód miał co do zasady prawo domagać się od pozwanej odsetek za okres od dnia 23 kwietnia 2010 roku, kiedy to świadczenie było już wymagalne, do dnia 14 lutego 2013 roku, jako że w dniu następnym pozwana skutecznie złożyła należną powodowi kwotę do depozytu sądowego, czym uniemożliwiła wierzycielowi naliczanie dalszych odsetek. Wysokość odsetek ustawowych za wskazany okres naliczonych od kwoty 17 668,42 zł opiewa na sumę 6 465,35 zł i takiej właśnie kwoty mógł domagać się R. S. od L. K..

Oceniając zarzut przedawnienia dochodzonych roszczeń Sąd miał na względzie, że odsetki za opóźnienie stanowią świadczenie okresowe w rozumieniu art. 118 k.c., a z upływem trzyletniego terminu przedawnienia przedawniają się wszystkie roszczenia o odsetki za opóźnienie. Roszczenie R. K. stało się wymagalne w dniu 15 stycznia 2009 roku i od tej daty rozpoczął bieg dziesięcioletni termin przedawnienia. Świadczenie zostało ważnie złożone do depozytu sądowego w dniu 15 lutego 2013 roku, co ma takie same skutki jak spełnienie świadczenia. Z uwagi na to, że nastąpiło to przed upływem dziesięcioletniego terminu przedawnienia, do roszczenia o odsetki od dłużnej sumy należy stosować termin trzyletni, o którym mowa w art. 118 k.c. Złożony w dniu 24 kwietnia 2013 roku pozew objął roszczenia za odsetki obejmujące okres od 24 kwietnia 2010 roku do dnia 24 kwietnia 2013 roku, a zatem wymagalne nie później niż trzy lata przed zainicjowaniem niniejszej sprawy. Skoro zaś zgodnie z treścią art. 123 § 1 k.p.c. złożenie pozwu przerwało bieg przedawnienia roszczenia jeszcze nie przedawnionego, to powód mógł domagać się należności za okres od dnia 24 kwietnia 2010 roku do dnia złożenia przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego. Zarzut przedawnienia okazał się wobec tego nieuzasadniony.

O odsetkach od zasądzonych odsetek Sąd rozstrzygnął na podstawie art. 482 § 1 k.c. Data początkowa naliczania odsetek została zatem ustalona zgodnie z pozwem i przypada na dzień zainicjowania niniejszej sprawy, tj. 24 kwietnia 2013 roku.

Sąd oddalił roszczenie w zakresie żądania odsetek za okres od dnia 14 lutego 2013 roku do dnia 24 kwietnia 2013 roku, jako że wówczas już pozwana nie pozostawała w opóźnieniu ze spełnieniem świadczenia, które skutecznie złożyła do depozytu sądowego. Roszczenie w tej części okazało się nieuzasadnione. Stąd też orzeczono jak w treści punktu II sentencji wyroku.

O kosztach procesu Sąd rozstrzygnął w pkt III wyroku na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. Na koszty powoda złożyły się opłata od pozwu w kwocie 346 zł, wynagrodzenie zawodowego pełnomocnika w osobie racy prawnego, ustalone w stawce minimalnej na podstawie § 6 pkt 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. z 2013 r., poz. 490 t.j.) w kwocie 1 200 zł i opłata od pełnomocnictwa w wysokości 17 zł. Ponadto powodowi należą się koszty pięciu postępowań zażaleniowych, jakie zostały zainicjowane w toku niniejszego procesu przez stronę pozwaną. Na koszty te składa się wynagrodzenie pełnomocnika powoda za reprezentowanie go przed Sądem Okręgowym w Szczecinie w tych postępowaniach w wysokości po 300 zł za każde postępowanie zażaleniowe (25 % stawki minimalnej, ale nie mniej niż 60 zł), jako że powód wygrywając sprawę ma również prawo do zwrotu kosztów związanych postępowaniami wpadkowymi, które opiewały łącznie na kwotę 1 500 zł. Łączna wysokość kosztów jakich powód mógł się domagać od pozwanej wyniosła zatem 3 063 zł i taką też kwotę zasądzono na jego rzecz od L. K., jako że powód przegrał proces jedynie w nieznacznej części, zastrzegając jednocześnie, że do kwoty 1 304 zł odpowiedzialność L. K. za koszty procesu jest odpowiedzialnością solidarną z P. K., od którego prawomocnym nakazem zapłaty wydanym w niniejszej sprawie przez referendarza sądowego w postępowaniu upominawczym w dniu 18 czerwca 2013 roku pod sygn. akt I Nc 1046/13 zasądzono tytułem kosztów procesu właśnie taką kwotę.

Dalej Sąd wskazał, że do niezbędnych kosztów procesu pozwanej należało zaliczyć wynagrodzenie zawodowego pełnomocnika — radcy prawnego, ustalone w stawce minimalnej na podstawie § 6 pkt 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu w kwocie 1 200 złotych powiększonej o stawkę podatku od towarów i usług — w kwocie 276 złotych, co dało łącznie kwotę 1 476 zł przyznaną od Skarbu Państwa Sądu Rejonowego Szczecin — Centrum w S. radcy prawnemu T. W. w pkt IV wyroku.

Jednocześnie Sąd uznał, że nie należy się pełnomocnikowi pozwanej wynagrodzenie za reprezentowanie pozwanej w zainicjowanych przez pozwaną postępowaniach zażaleniowych, jako że zwrotowi podlegają koszty celowej obrony, czyli podejmowanej w sposób uzasadniony. Sąd stwierdził,

że nie należą do kosztów celowej obrony koszty wywołane czynnościami zmierzającymi jedynie do przedłużenia postępowania — w postaci bezzasadnych wniosków o wyłączenie sędziów i wnoszeniem środków zaskarżenia na orzeczenia oddalające tego rodzaju wnioski, czy też koszty związane z wnoszeniem nieuzasadnionych zażaleń na prawidłowe merytorycznie postanowienia wpadkowe sądu.

Zdaniem Sądu wnoszenie środków zaskarżenia, które zostają następnie oddalone jako bezzasadne i jawią się jako takie już na etapie ich wnoszenia, nie może prowadzić do powiększania kosztów należnych od Skarbu Państwa pełnomocnikowi reprezentującemu z urzędu stronę postępowania. Powinnością pełnomocnika z urzędu jest bowiem należyte reprezentowanie interesów osoby, której udziela pomocy prawnej z urzędu. Sąd uznał, że nie mieszczą się w ramach celowej obrony czynności zmierzające wyłącznie do przedłużenia postępowania - w tym bezzasadne wnioski o wyłączenie sędziego, pozbawione podstaw środki zaskarżenia wnoszone przy tym z brakami formalnymi dla przedłużenia czasu trwania postępowania odwoławczego. O ile mogą być to działania oczekiwane przez stronę reprezentowaną przez pełnomocnika i niekiedy nawet subiektywnie dla niej korzystne (jako że np. odsuwają w czasie wydanie wobec niej orzeczenia zasądzającego), to nie stanowią one celowej obrony, ale są nadużyciem uprawnień procesowych w sposób nielojalny wobec przeciwnika procesowego i sądu prowadzącego postępowanie oraz prowadzą wyłącznie do przedłużenia czasu trwania postępowania sądowego i zwiększenia związanych z nim kosztów. Nic mogą wobec tego stanowić podstawy dla przyznania wynagrodzenia dla pełnomocnika z urzędu wykorzystującego instrumenty proceduralne do bezzasadnego przedłużania postępowania.

Apelację od powyższego wyroku wywiodła pozwana zaskarżając go w całości.

Zaskarżonemu orzeczeniu zarzuciła naruszenie przepisów postępowania, które miało wpływ na wynik sprawy oraz naruszenie prawa materialnego przez jego niewłaściwe zastosowanie, a mianowicie:

1) naruszenie art. 227 §1 k.p.c. poprzez niewyjaśnienie wszystkich okoliczności faktycznych istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy;

2) naruszenie art. 233 §1 k.p.c., poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów i błędną ocenę stanu faktycznego, które doprowadziły do sprzeczności istotnych ustaleń Sądu I instancji z treścią zebranego w sprawie materiału, tj. nieustalenie okoliczności, że powód najwcześniej mógł dochodzić od pozwanej zapłaty odsetek ustawowych od kwoty 17.668,42 zł liczonych od dnia uprawomocnienia się postanowienia Sądu Rejonowego Szczecin-Centrum w Szczecinie z dnia 7 listopada 2011 r. sygn. akt I Ns 2007/11 o stwierdzeniu nabycia spadku po E. K., pozwanej bowiem jako spadkobiercy przysługiwało prawo do odrzucenia spadku;

3) ewentualnie niezastosowanie art. 5 k.c. poprzez zasądzenie od pozwanej na rzecz powódki kwoty 6.475 zł tytułem odsetek należnych za opóźnienie w płatności świadczenia głównego, czyli kwoty 17.668,42 zł liczonych od dnia 24 kwietnia 2010 r. zamiast w kwocie niższej od kwoty 6.475,00 zł, czyli odsetek należnych za opóźnienie, a liczonych od dnia uprawomocnienia się ww. postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku;

4) niezastosowanie art. 320 k.p.c. oraz art. 102 k.p.c. pomimo złożenia przez pozwaną stosownych wniosków w pkt 3 pisma z dnia 5 listopada 2014 roku;

5) błędne zastosowanie w sprawie § 6 pkt 3 w związku z § 12 ust. 2 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu poprzez zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda kwoty 3.063 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania obejmujących m.in. wynagrodzenie pełnomocnika powoda za reprezentowanie go przed Sądem Okręgowym w pięciu postępowaniach zażaleniowych, pomimo tego, że takich postępowań było mniej, a mianowicie trzy postępowania zażaleniowe.

6) niezastosowanie w sprawie przepisów § 6 pkt 3 w związku z § 12 ust. 2 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu poprzez nie przyznanie radcy prawnemu T. W. od Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego Szczecin-Centrum w Szczecinie kwoty 1,107 złotych tytułem zwrotu - dotyczących wynagrodzenia za reprezentowanie pozwanej w trzech postępowaniach zażaleniowych - kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanej z urzędu.

W oparciu o tak sformułowane zarzuty pozwana wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku w części dotyczącej pkt I, III i IV poprzez:

a) zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda odsetek ustawowych od kwoty 17.668,42 zł liczonych od dnia uprawomocnienia się postanowienia Sądu Rejonowego Szczecin- Centrum w Szczecinie z dnia 7 listopada 2011 r. sygn. akt I Ns 2007/11 o stwierdzeniu nabycia spadku po E. K. do dnia 14 lutego 2013 r. wraz z odsetkami ustawowymi liczonymi w stosunku rocznym od dnia 24 kwietnia 2013 roku do dnia 31 grudnia 2015 roku oraz ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi w stosunku rocznym od dnia 1 stycznia 2016 roku do dnia zapłaty, z tym zastrzeżeniem, że odpowiedzialność pozwanej L. K. za wskazane powyżej zobowiązanie jest odpowiedzialnością solidarną z P. K., od którego zasądzono wskazane świadczenie prawomocnym nakazem zapłaty wydanym w niniejszej sprawie przez referendarza sądowego w postępowaniu upominawczym w dniu 18 czerwca 2013 roku pod sygn. akt I Nc 1046/13 oraz rozłożenie na podstawie art. 320 k.p.c. zasądzonego świadczenia na raty na 120 rat miesięcznych.

b) zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda kosztów postępowania w kwocie 2.463 zł (obejmujących opłatę od pozwu w kwocie 346 zł wynagrodzenie pełnomocnika w osobie radcy prawnego w kwocie 1.200 zł, opłatę od pełnomocnictwa w wysokości 17 zł oraz wynagrodzenie pełnomocnika w osobie radcy prawnego w kwocie 900 zł za reprezentowanie przed Sądem Okręgowym w trzech postępowaniach zażaleniowych) z tym zastrzeżeniem, że odpowiedzialność pozwanej za wskazane powyżej zobowiązanie do kwoty 1.304 zł jest odpowiedzialnością solidarną z P. K., od którego zasądzono wskazane świadczenie prawomocnym nakazem zapłaty wydanym w niniejszej sprawie przez referendarza sądowego w postępowaniu upominawczym w dniu 18 czerwca 2013 roku pod sygn. akt I Nc 1046/13 zasądzono tytułem kosztów procesu kwotę 1.304 zł albo zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda kosztów postępowania poprzez ich stosunkowe rozdzielenie na podstawie art. 100 k.p.c. ewentualnie zastosowanie art. 102 k.p.c. i nieobciążanie pozwanej w ogóle kosztami postępowania przed Sądem Rejonowym, albo zasądzenie od pozwanej tylko części kosztów postępowania albo w ostateczności o zasądzenie tych kosztów w wysokości 30 zł.

c) przyznanie radcy prawnemu T. W. od Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego Szczecin-Centrum w Szczecinie kwoty 2.583 złotych tytułem zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanej z urzędu (w tym wynagrodzenia za reprezentowanie pozwanej w trzech postępowaniach zażaleniowych).

Nadto pozwana wniosła o zasądzenie od powoda na jej rzecz kosztów postępowania przed Sądem II instancji, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Ewentualnie, w przypadku oddalenia apelacji, rozłożenie na podstawie art. 320 k.p.c. zasądzonego świadczenia na raty na 120 rat miesięcznych oraz zastosowanie art. 102 k.p.c. i nieobciążanie pozwanej w ogóle kosztami postępowania apelacyjnego, ewentualnie o zasądzenie od pozwanej tylko części kosztów tego postępowania albo w ostateczności o zasądzenie tych kosztów w wysokości 30 zł.

Ponadto w przypadku oddalenia apelacji przyznanie - w oparciu o art. 223 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych w zw. z § 8 pkt 3 i § 22 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu (Dz. U. z 2016 r. poz. 1715) - pełnomocnikowi pozwanej zwrotu kosztów udzielonej z urzędu nieopłaconej pomocy prawnej przed Sądem II instancji. Pełnomocnik pozwanej - stosownie do § 3 ww. rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. - oświadcza, że opłaty nie zostały mu zapłacone w całości lub w części.

W uzasadnieniu apelacji pozwana podniosła, że Sąd I instancji nie uwzględnił okoliczności, iż powód mógł najwcześniej dochodzić od pozwanej zapłaty odsetek ustawowych od kwoty 17 668,42 zł liczonych od dnia uprawomocnienia się postanowienia Sądu Rejonowego Szczecin-Centrum w Szczecinie z dnia 7 listopada 2011 r. sygn. akt I Ns 2007/11 o stwierdzeniu nabycia spadku po E. K., pozwanej bowiem jako spadkobiercy przysługiwało prawo do odrzucenia spadku. Pozwana dodała, że Sąd I instancji nie ustalił też daty uprawomocnienia się powyższego postanowienia. W ten sposób w ocenie pozwanej doszło do oczywistego pominięcia faktów mających dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie oraz do oczywistej sprzeczności istotnych ustaleń sądu z treścią zebranego w sprawie materiału (art. 227 § 1 w zw. z art. 233 § 1 k.p.c.).

Uzasadniając zarzut naruszenia art. 5 k.c. pozwana wskazała, że powódka powinna była wstrzymać naliczanie odsetek ustawowych od kwoty 17 668,42 zł od daty śmierci E. K. tj. od dnia 21 lipca 2011 r., gdyż wówczas nie zostały jeszcze ustalone osoby (tj. spadkobiercy) prawnie zobowiązane do ich zapłaty.

Zdaniem pozwanej podjęcie dalszego naliczania odsetek ustawowych powinno było nastąpić z dniem uprawomocnienia się postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, w międzyczasie spadkobiercom przysługiwało bowiem prawo do odrzucenia spadku.

Pozwana przywołała orzecznictwo wydane na gruncie art. 5 k.c. m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 kwietnia 1971 r. (III PRN 7/71,) w którym wywiedziono, że skoro art. 5 k.c. nie dotyczy samego prawa, lecz jego realizacji, to ocena - z punktu widzenia zasad określonych w tym przepisie - użytku, jaki czyni wierzyciel z przysługującego mu uprawnienia, powinna być dokonywana według stanu istniejącego w chwili czynienia tego użytku oraz wobec osoby aktualnie zobowiązanej. Jeżeli więc użytek ten uczyniony został względem spadkobierców, należy go rozpatrywać w świetle całokształtu okoliczności spadkobiercy a nie spadkodawcy.

Odnośnie zarzutu naruszenia art. 102 k.p.c. i art. 320 k.p.c. pozwana wskazała na swoją sytuację osobistą i materialną. Podała, że jej miesięczne dochody z emerytury wynoszą ok. 1.100 zł, opiekuje się synem, który choruje na schizofrenię paranoidalną. Okoliczność ta powoduje, że również ona ma stany depresyjne, silną nerwicę i stale przyjmuje leki antydepresanty, Ponadto od 40 lat choruje na padaczkę, a od kilku lat na oczy - A. wysiękowe. Musi też przyjmować w szpitalu na oddziale okulistycznym zastrzyki do gałki ocznej, które może ochronią ją przed ślepotą.

Zaznaczyła również, że Sąd Rejonowy w zaskarżonym wyroku w żaden sposób nie odniósł do złożonych przez nią wniosków i w ogóle nie rozważył możliwości zastosowania art. 102 k.p.c. ani też art. 320 k.p.c.

Przechodząc do uzasadnienia zarzutu błędnego zastosowanie w sprawie § 6 pkt 3 w związku z § 12 ust. 2 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu, pozwana zwróciła uwagę, że skutecznie złożyła do Sądu Okręgowego w Szczecinie ( II Wydział Cywilny Odwoławczy) trzy zażalenia: 1)z dnia 27 grudnia 2014 r. na postanowienie Sądu Rejonowego Szczecin-Centrum w Szczecinie z dnia 5 grudnia 2014 r. sygn. akt I C 851/14 w przedmiocie oddalenia wniosku o udzielenie zabezpieczenia; 2)z dnia 20 marca 2015 r. na postanowienie Sądu Rejonowego Szczecin-Centrum w Szczecinie z dnia 6 marca 2014 r. sygn. akt I C 851/14 w przedmiocie oddalenia wniosku o wyłączenie sędziego; 3) z dnia 2 lutego 2016 r. na postanowienie Sądu Rejonowego Szczecin-Centrum w Szczecinie z dnia 11 stycznia 2016 r. sygn. akt I C 851/14 w przedmiocie oddalenia wniosku o wyłączenie sędziego. Powyższe zażalenia zostały merytorycznie rozpoznane przez Sąd Okręgowy w Szczecinie II Wydział Cywilny Odwoławczy.

Natomiast czwarte zażalenie z dnia 18 listopada 2016 r. na postanowienie Sądu Rejonowego Szczecin-Centrum w Szczecinie z dnia 24 października 2016 r. sygn. akt I C 851/14 w przedmiocie oddalenia wniosku o wyłączenie sędziego zostało odrzucone przez Sąd Okręgowy w Szczecinie II Wydział Cywilny Odwoławczy postanowieniem z dnia 14 lutego 2017 r. sygn. akt II Cz 131/17.

Dodano, że pomimo tego, iż zażalenie z dnia 18 listopada 2016 r., wskutek nie uzupełnienia w terminie braków formalnych, zostało odrzucone przez Sąd Okręgowy (a jego odpis nie został doręczony stronie powodowej), wobec czego - stosownie do art. 130 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c. - nie wywołało ono żadnych skutków, jakie ustawa wiąże z jego wniesieniem do sądu, Sąd Rejonowy w zaskarżonym niniejsza apelacją wyroku zasądził od pozwanej na rzecz powoda koszty postępowania w kwocie 3.063 zł (obejmujących m.in. wynagrodzenie pełnomocnika w osobie radcy prawnego w kwocie 1.500 zł za reprezentowanie przed Sądem Okręgowym i to nie w czterech, lecz w pięciu postępowaniach zażaleniowych).

Takie działanie Sądu zdaniem pozwanej narusza konstytucyjną zasadę równości wobec prawa albowiem w innej sprawie opartej na identycznym stanie faktycznym Sąd Rejonowy- orzekający w tym samym składzie w wyroku z dnia 30 września 2016 r. sygn. akt I C 850/16 (sygn. akt Sądu Okręgowego II Ca 146/17) w żaden sposób nie zakwestionował identycznego zachowania tego samego pełnomocnika z urzędu (które również odsunęły w czasie wydanie wobec tej samej pozwanej orzeczenia zasądzającego) i przyznał mu wynagrodzenie obejmujące stawkę minimalną oraz wynagrodzenie za reprezentowanie pozwanej we wpadkowych postępowaniach zażaleniowych. Zawarte zaskarżonym wyroku w pkt III rozstrzygnięcie o kosztach postępowania oraz w pkt IV rozstrzygniecie zwrocie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanej z urzędu naruszają elementarne poczucie sprawiedliwości. Zaznaczyła, że w pkt III Sąd Rejonowy przyznał powodowi koszty wynagrodzenia pełnomocnika reprezentującego go przed Sądem Okręgowym w Szczecinie jakoby w pięciu postępowaniach zażaleniowych (jak już wyżej wykazano faktycznie były to trzy postępowania) pomimo tego, że pełnomocnik ten nic nie zrobił w tych postępowaniach, w szczególności nigdy nie złożył on jakiejkolwiek odpowiedzi na którekolwiek z trzech zażaleń złożonych przez pozwaną, ani też nie dokonał żadnej innej czynności procesowej. Jednocześnie w pkt IV zaskarżonego wyroku Sąd Rejonowy odmówił przyznania pełnomocnikowi z urzędu reprezentującemu pozwaną wynagrodzenia za sporządzenie zażaleń inicjujących wyżej wymienione postępowania zażaleniowe.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Na wstępie wskazać należy, że pismem z dnia 11 grudnia 2017 roku pozwana cofnęła apelację w zakresie punktu IV. wyroku, co skutkowało umorzeniem postępowania apelacyjnego w tej części na podstawie art. 391 § 2 k.p.c.

Apelacja ostatecznie okazała się uzasadniona, aczkolwiek z przyczyn, które zostały wyartykułowane w toku późniejszego postępowania. Podkreślić należy, że w początkowej fazie postępowania Sąd pierwszej instancji ustanowił dla pozwanej pełnomocnika z urzędu, uznając twierdzenia pozwanej o braku wiedzy i zawiłości sprawy. Wprawdzie w sprzeciwie od nakazu zapłaty ani w stanowisku prezentowanym przez ustanowionego dla pozwanej pełnomocnika piśmie z dnia 5 listopada 2014 roku, pozwana nie domagała się oddalenia powództwa na podstawie art. 5 k.c., niemniej jednak wniosek ten sformułowany w postępowaniu apelacyjnym, nie może być uznany za spóźniony. Niefachowe działanie pełnomocnika, w sytuacji gdy strona zwraca się o pomoc prawną z urzędu, jednocześnie podnosząc okoliczności uzasadniające zastosowanie art. 5 k.c., nie mogą bowiem skutkować uznaniem tego zarzutu za spóźniony, szczególnie, że częściowo uzasadniają go okoliczności powstałe w toku postępowania.

Z tych to względów Sąd Okręgowy w oparciu o przepis art. 381 k.p.c. uzupełnił postępowanie dowodowe poprzez przesłuchanie w charakterze strony – pozwanej L. K. na okoliczność jej aktualnej sytuacji materialnej i rodzinnej. Sąd Odwoławczy ustalił, że pozwana utrzymuje się od kilkunastu lat utrzymuje się wyłącznie z emerytury w kwocie 950,- zł z dodatkiem pielęgnacyjnym 200,- zł. Od 40 lat choruje na epilepsję, a 8 lat temu ujawniła się choroba oczu, aktualnie traci wzrok. Na leki okulistyczne wydaje ok 200,- zł miesięcznie. Odziedziczone mieszkanie przeznaczyła z bratem na spłatę długów, zaś pozostałą kwotę 12 000,- zł na nagrobek. Pozwana ma również syna chorego na schizofrenię, z którym mieszka.

Mając na uwadze powyższe oraz uwzględniając materiał zebrany w postępowaniu w pierwszej instancji Sąd Okręgowy uznał, iż w niniejszej sprawie zaistniały przesłanki do zastosowania normy zawartej w art. 5 k.c. Przepis ten stanowi, że nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.

Powołane unormowanie zawiera klauzulę generalną z której wynika, że treść (granice) wszystkich uprawnień materialnego prawa cywilnego określają nie tylko normy prawne tworzące poszczególne uprawnienia, ale także zasady współżycia społecznego i społeczno-gospodarcze przeznaczenie prawa. Natomiast przez zasady współżycia społecznego rozumie się oceny moralne wyrażone w postaci uzasadnionych przez te oceny norm postępowania (norm moralnych), regulujących postępowanie jednych osób wobec innych. Ocena moralna to przeżycie polegające na udzieleniu aprobaty lub dezaprobaty jakiemuś czynowi ludzkiemu ze względu na to, w jakim stopniu przyczynia się ono do sprawiedliwego dobra innych ludzi (por. komentarz do art. k.c. [w:] E. Gniewek, P. Machnikowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Wyd. 8, Warszawa 2017).

Dodania wymaga, że o nadużyciu prawa podmiotowego można mówić jedynie wówczas gdy w konkretnych okolicznościach faktycznych, ocenianych in casu, przyznane normą prawną istniejące prawo podmiotowe zostaje zakwalifikowane jako wykonywane w sprzeczności z zasadami określonymi w art. 5 k.c. Przepis art. 5 k.c. należy przy tym wykładać w sposób ścisły oraz stosować ostrożnie i wyjątkowych wypadkach ( por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 marca 2017 r., I CSK 447/15).

Sąd Odwoławczy w okolicznościach zaistniałych w niniejszej sprawie doszedł do przekonania, że skorzystanie przez powoda z przysługującego mu prawa do żądania skapitalizowanych odsetek od wspomnianej już kwoty 17 668,42 zł stanowiłoby jego nadużycie. Za zastosowanie omawianego unormowania przewidzianego w art. 5 k.c. oprócz sytuacji życiowej pozwanej, przemawia przede wszystkim specyficzna sytuacja, jaka zaistniała w niniejszej sprawie. Zauważenia wszak wymaga, że dochodzone przez powoda skapitalizowane odsetki związane były z zobowiązaniem ojca pozwanej E. K., po którym spadek w udziale ½ z mocy ustawy wprost nabyła pozwana. Dodania przy tym wymaga, że pozwana zobowiązana była spełnić zobowiązanie swojego zmarłego ojca wobec osób całkowicie jej nieznanych. Nie można zatem uznać pozwanej za typowego dłużnika, który zaciąga zobowiązanie mając świadomość, wysokości świadczenia, które ma spełnić jak i osoby wobec której ma świadczyć. W niniejszej sprawie natomiast postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku po zmarłym E. K. zapadło w dniu 7 listopada 2011 roku, zaś w dniu 15 lutego 2013 roku pozwana, kiedy tylko powzięła wiedzę o istniejącym długu spadkowym ciążącym na jej ojcu, złożyła do depozytu sądowego sumę pieniężną odpowiadającą wysokości tego zobowiązania. celem wykonania zobowiązania ciążącego pierwotnie na jej zmarłym ojcu. Podkreślić przy tym należy, że pozwana nie uzyskała na skutek spadkobrania korzyści majątkowych. Uzyskany majątek sprzedała bowiem na pokrycie długów spadkowych i wystawienie zwyczajowego nagrobka spadkodawcy. Powyższe wiąże się również z niezmiernie trudną sytuację osobistą pozwanej, która z uwagi na wiek i stan zdrowia nie ma możliwości zarobkowych, a jej dochody pozwalają jedynie na pokrycie najniezbędniejszych potrzeb.

W tych okolicznościach Sąd Okręgowy uznał, że żądanie zasądzenia skapitalizowanych odsetek od kwoty 17 668,42 zł (złożonej przez pozwaną do depozytu) za okres od dnia 24 kwietnia 2010 roku do dnia 24 kwietnia 2013 roku jawi się jako sprzeczne z zasadami uczciwości i jest nie do pogodzenia z powszechnym poczuciem sprawiedliwości. W konsekwencji należało stwierdzić, że działanie to stanowi nadużycie przysługującego powodowi prawa podmiotowego w świetle art. 5 k.c. i w związku z tym nie korzysta z ochrony prawnej.

Tak argumentując Sąd Okręgowy zmienił zaskarżony wyrok w jego punkcie I. w ten sposób, że powództwo w stosunku do pozwanej oddalił. Dostrzec przy tym należy, że to rozstrzygnięcie nie pozbawia powoda możliwości zaspokojenia należnego mu roszczenia od drugiego ze spadkobierców, względem którego dysponuje prawomocnym nakazem zapłaty.

Zmiana wyroku skutkowała zmianą rozstrzygnięcia o kosztach postępowania przed Sądem I instancji zawartego w punkcie III. tegoż wyroku. O kosztach procesu Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 102 k.p.c. stanowiącym, iż w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami. W badanej sprawie ostatecznie powód został uznany za stronę przegrywającą to postępowanie, tym niemniej Sąd Odwoławczy uwzględniając wszystkie okoliczności zaistniałe w sprawie, a w szczególności to iż powód mógł być przekonany o zasadności dochodzonego roszczenia, które jednak zostało oddalone wyłącznie z uwagi na zastosowanie art. 5 k.c., w całości odstąpił od obciążania go obowiązkiem zwrotu kosztów procesu stronie wygrywającej. Z tych samych względów, którymi kierował się Sąd Odwoławczy przy zmianie orzeczenia o kosztach postępowania przed Sądem I instancji, orzeczono o odstąpieniu od obciążania powódki kosztami postępowania przed Sądem II instancji na podstawie art. 102 k.p.c. Orzeczenie to zawarto w punkcie 4. sentencji wyroku.

W punkcie 5. sentencji wyroku Sąd Okręgowy przyznał radcy prawnemu reprezentującemu pozwaną kwotę 738 zł, w tym podatek od towarów i usług tytułem nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanej z urzędu w postępowaniu apelacyjnym. Wynagrodzenie pełnomocnika pozwanej ustalone zostało na podstawie § 8 pkt 4 w zw. z § 16 ust. 1 pkt 1 i §4 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu ( Dz. U. z 2016 r. poz. 1715 ze zm.) – w brzmieniu obowiązującym w dacie wniesienia apelacji.

SSO Agnieszka Tarasiuk – Tkaczuk SSO Tomasz Szaj SSO Tomasz Sobieraj