Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 29 listopada 2016 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w Ł.:

1)  określił wysokość zobowiązania zmarłej w dniu 18 czerwca 2012 roku D. D. na dzień otarcia spadku na łączną kwotę 13.167,88 zł w tym z tytułu:

a)  składek na ubezpieczenie zdrowotne za okres od grudnia 2005 roku o lipca 2009 roku na kwotę 8.480,88 zł,

b)  odsetek liczonych na dzień zgonu płatnika na kwotę 4.687 zł,

2)  orzekł, że A. J. jako spadkobierca płatnika ponosi odpowiedzialność za zobowiązania do wysokości stanu czynnego spadku, określonego na podstawie pisma Naczelnika Pierwszego Urzędu Skarbowego Ł. z dnia 3 sierpnia 2016 roku, to jest do kwoty 14.000 zł

oraz wskazał, że zobowiązanie A. J. powinna zapłacić w terminie 14 dni.

W uzasadnieniu decyzji Zakład podał, iż A. J. przyjęła spadek po D. D. z dobrodziejstwem inwentarza. Jako aktywa spadku wskazano 3/32 części nieruchomości zabudowanej budynkiem mieszkalnym o wartości 14.000 zł. Po nabyciu spadku nie został sporządzony spis inwentarza. Ubezpieczona poinformowała Zakład, iż całość masy spadkowej została przeznaczona na spłatę wierzyciela hipotecznego.

Zdaniem organu rentowego ubezpieczona decydując się na sporządzenie spisu inwentarza mogłaby dowiedzieć się do istnieniu wszystkich wierzytelności obciążających masę spadkową i tym samym spełniony zostałby warunek dochowania należytej staranności w ich spłacie ograniczający odpowiedzialność za zobowiązania zmarłej D. D..

Decyzję w całości zaskarżyła A. J.. Zaskarżonej decyzji zarzuciła:

1)  błąd w ustaleniach faktycznych będący następstwem błędnego i nieuprawnionego przejęcia przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, iż jako spadkobierczyni zmarłej D. D. mogła dowiedzieć się o istnieniu wszystkich wierzytelności obciążających nabytą masę spadkową, przez co zostałby spełniony warunek dochowania należytej staranności w ich spłacie, ograniczający odpowiedzialność za zobowiązania zmarłej do wartości stanu czynnego spadku, podczas gdy dołożyła należytej staranności w ustaleniu wierzycieli zmarłej, spłaciła dług spadkowy wobec ustalonego wierzyciela ( (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością) i nie wiedziała i przy dołożeniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć o istnieniu innych długów spadkowych;

2)  obrazę prawa materialnego, będącą konsekwencją błędnych ustaleń faktycznych:

a)  art.1032§2 k.c. przez jego błędne zastosowanie, w sytuacji gdy będąc spadkobiercą, który przejął spadek z dobrodziejstwem inwentarza i spłacił niektóre długi spadkowe, a nie wiedział i przy dołożeniu należytej staranności nie mógł się dowiedzieć o istnieniu innych długów spadkowych nie ponosi odpowiedzialności za te długi na podstawie art.1032§1 k.c.,

b)  art.1032§1 k.c. poprzez jego błędne niezastosowanie w sytuacji, gdy będąc spadkobiercą, który przejął spadek z dobrodziejstwem inwentarza i spłacił niektóre długi spadkowe, a nie wiedział i przy dołożeniu należytej staranności nie mógł się dowiedzieć o istnieniu innych długów spadkowych, ponosi odpowiedzialność za niespłacone długi spadkowe tylko do wysokości różnicy pomiędzy wartością stanu czynnego spadku a wartością świadczeń spełnionych na zaspokojenie długów spadkowych, które spłaciła, co w konsekwencji skutkować powinno odstąpieniem od obciążenia odpowiedzialnością za zobowiązania zmarłej D. D. za zobowiązania ZUS, z uwagi na fakt, iż w wyniku spłaty wierzyciela hipotetycznego różnica pomiędzy wartością stanu czynnego spadku a wartością świadczeń spełnionych na zaspokojenie długów spadkowych jest wartością ujemną.

Wobec tak sformułowanych zarzutów wniosła o uchylenie decyzji, ewentualnie o jej zmianę i orzeczenie, że nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania D. D. i nie jest zobowiązana do zapłaty na rzecz Zakładu kwoty wskazanej w decyzji.

W odpowiedzi na odwołanie pełnomocnik organu rentowego wniósł o jego oddalenie.

Na rozprawie w dniu 18 października 2017 roku pełnomocnik ubezpieczonej sprecyzował, iż zaskarża decyzję w zakresie punktu 2 i 3 oraz wniósł o zasądzenie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu, oświadczając iż koszty te nie zostały zapłacone ani w całości ani w części.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

D. D. prowadziła działalność gospodarczą. Z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej D. D. była zobowiązana do opłacania składek na ubezpieczenie zdrowotne.

(zgłoszenie danych – k.3 akt ZUS)

Zadłużenie D. D. z tytułu nieopłaconych składek na Fundusz Ubezpieczenia Zdrowotnego za okres od maja 2005 roku do lipca 2009 roku wynosi 13.167,88 zł w tym należność główna 8.480,88 zł i odsetki 4.687 zł.

(wydruk należności – k.105-107 akt ZUS)

D. D. zmarła w dniu 18 czerwca 2012 roku.

(akt zgonu – k.17 akt ZUS)

W dniu 21 marca 2013 roku spadek po D. D. nabyła siostra A. J. z dobrodziejstwem inwentarza.

(protokół przyjęcia oświadczenia o przyjęciu spadku – k.89-93)

Po zmarłej D. D. nie dokonano spisu inwentarza. Wartość masy spadkowej określonej jako 3/32 części nieruchomości zabudowanej budynkiem mieszkalnym wynosi 14.000 zł.

(pismo Naczelnika Urzędu Skarbowego – k.97)

Zobowiązania D. D. wobec (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w Ł. wynosiły 61.690,81 zł. Egzekucja była prowadzona ze świadczenia jakie otrzymywała D. D. z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

Na wniosek wierzyciela z dnia 16 maja 2012 roku egzekucja została skierowana od udziału 3/32 jaki przysługiwał D. D. we własności nieruchomości położonej w Ł.. Nieruchomość ta została obciążona hipoteką przymusową na kwotę 400.000 zł.

(wniosek o wszczęcie egzekucji, odpis wyroku, wezwanie do dokonywania potrąceń – k.30, wniosek – k.133, wydruk z księgi wieczystej k.135-138, akta postępowania egzekucyjnego – k.29)

W dniu 25 kwietnia 2013 roku A. J. otrzymała zawiadomienie o wszczęciu egzekucji i wezwanie do zapłaty należności.

Postanowieniem z dnia 28 czerwca 2013 roku na wniosek wierzyciela postępowanie egzekucyjne zostało umorzone.

(akta postępowania egzekucyjnego – k.29)

D. D. mieszkała z matką, a po jej śmierci sama. Na rok przed śmiercią D. D. przebywała w ośrodku.

D. D. na 8 lat przed śmiercią miła wypadek na skutek którego doznała ciężkiego niedotlenienia mózgu, przebyła 3 zawały i udar. Kontakt z nią był utrudniony, miała zaniki pamięci.

Ubezpieczona kontaktowała się z siostrą D. D., gdy dzwoniła do swojej matki.

Ubezpieczona nie pomagała D. D. w prowadzeniu działalności, sporządzeniu pism. Nie rozmawiała z siostrą na temat jej sytuacji majątkowej, zadłużenia. Nikt z rodziny nie wiedział, że D. D. ma długi.

(zeznania świadków: M. A. min.00:06:25-00:18:10 protokół z 25.08.2017 r., E. K. min.00:02:30-00:10:22 protokół z 18.10.2017 r.)

Po śmierci D. D. w mieszkaniu, które zajmowała nie było dokumentów z których wynikałoby jakiekolwiek zadłużenie.

(zeznania świadka E. K. min.00:02:30-00:10:22 protokół z 18.10.2017 r., zeznania ubezpieczonej min.00:19:03-00:38:38 protokół z 25.08.2017 r.)

Po śmierci siostry ubezpieczona nie występowała do Urzędu Skarbowego, do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o udzielenie informacji czy D. D. posiada jakiekolwiek zadłużenie.

Ubezpieczona nie została poinformowana przez notariusza, że powinna sporządzić spis inwentarza.

(zeznania ubezpieczonej min.00:19:03-00:38:38 protokół z 25.08.2017 r., min.00:01:30-00:05:42 protokół z 11.12.2017 r.)

Cała suma ze sprzedaży nieruchomości, w której udział nabyła na skutek dziedziczenia ubezpieczona została przekazana komornikowi, na spłatę wierzyciela hipotecznego (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w Ł., który prowadził egzekucję z tej nieruchomości.

(oświadczenie – k.103 akt ZUS)

Powyższy stan faktyczny został ustalony na podstawie ww. dokumentów, których autentyczności ani treści merytorycznej strony nie kwestionowały.

Sąd dał wiarę zeznaniom ubezpieczonej, iż nie miała wiedzy o istnieniu innych długów D. D. poza zobowiązaniem wobec (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Zeznania te znalazły potwierdzenie w zeznaniach świadków – M. A. i E. K.. Z zeznań tych jednoznacznie wynika, iż D. D. nie informowała swojej rodziny o zobowiązaniach, w jej mieszkaniu nie pozostały dokumenty z których wynikałoby jakiekolwiek zobowiązanie wobec Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Z zeznań świadków i ubezpieczonej wynika, iż kontakt z D. D. był utrudniony, bowiem miała problemy z komunikacją, z pamięcią a na rok przed śmiercią przebywała w ośrodku.

Sąd zważył, co następuje:

Odwołanie jest zasadne.

Zgodnie z treścią art.32 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jednolity Dz.U. z 2017 roku, poz.1778) do składek na ubezpieczenie zdrowotne w zakresie: ich poboru, egzekucji, wymierzania odsetek za zwłokę i dodatkowej opłaty, przepisów karnych, dokonywania zabezpieczeń na wszystkich nieruchomościach, ruchomościach i prawach zbywalnych dłużnika, odpowiedzialności osób trzecich i spadkobierców oraz stosowania ulg i umorzeń stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące składek na ubezpieczenia społeczne.

Natomiast stosownie do treści art.31 ww. ustawy do należności z tytułu składek stosuje się odpowiednio art.97§1, art.98§1 i §2 punkt 1, 2, art.100, art.101, ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku Ordynacja podatkowa (tekst jednolity Dz.U. z 2017 roku, poz.201).

Spadkobiercy płatnika (podatnika) co do zasady przejmują przewidziane w przepisach prawa podatkowego majątkowe prawa i obowiązki spadkodawcy (art.97§1 Ordynacji podatkowej). Do odpowiedzialności spadkobierców za zobowiązania składkowe (podatkowe) spadkodawcy stosuje się przepisy kodeksu cywilnego o przyjęciu i odrzuceniu spadku oraz o odpowiedzialności za długi spadkowe (art.98§1 Ordynacji podatkowej). Przepisy te stosuje się również do odpowiedzialności spadkobierców za zaległości składkowe (podatkowe) i odsetki za zwłokę od zaległości składkowych (podatkowych) spadkodawcy (art.98§1, §2 punkt 1 i 2 Ordynacji podatkowej).

Organ rentowy orzeka w jednej decyzji o zakresie odpowiedzialności lub uprawnień poszczególnych spadkobierców na podstawie decyzji ostatecznych wydanych wobec spadkodawcy oraz jego zobowiązań wynikających z prawidłowych deklaracji (art.100§1 Ordynacji podatkowej). Organ rentowy nalicza odsetki za zwłokę od zaległości podatkowych spadkodawcy oraz oprocentowanie niezwróconych zaliczek naliczonego podatku od towarów i usług naliczane są do dnia otwarcia spadku (art.101§1 Ordynacji podatkowej).

Stosownie do treści art.1032§1 k.c. w brzmieniu obowiązującym w dacie otwarcia spadku (art.6 ustawy z dnia 20 marca 2015 roku o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz o zmianie niektórych innych ustaw, Dz.U. z 2015 roku, poz.539, która weszła w życie w dniu 18 października 2015 roku) jeżeli spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, spłacił niektóre długi spadkowe nie wiedząc o istnieniu innych długów, ponosi on odpowiedzialność za niespłacone długi tylko do wysokości różnicy między wartością ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku a wartością świadczeń spełnionych na zaspokojenie długów, które spłacił. Natomiast stosownie do treści §2 art.1032 k.c. jeżeli spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, spłacając niektóre długi spadkowe wiedział o istnieniu innych długów spadkowych, ponosi on odpowiedzialność za te długi ponad wartość stanu czynnego spadku, jednakże tylko do takiej wysokości, w jakiej byłby obowiązany je zaspokoić, gdyby spłacał należycie wszystkie długi spadkowe.

Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza powoduje, że odpowiedzialność spadkobiercy zostaje ograniczona do wartości stanu czynnego spadku (art.1031§1 i 2 k.c.). Wyczerpanie sumy wyznaczającej granice odpowiedzialności w zasadzie zwalnia spadkobiercę od dalszej odpowiedzialności.

Z zebranego w sprawie materiału dowodowego wynika, iż ubezpieczona A. J. nabyła w dniu 21 marca 2013 roku spadek po swojej siostrze D. D., zmarłej w dniu 18 czerwca 2012 roku, z dobrodziejstwem inwentarza. Nie spornym jest również, iż ubezpieczona nie sporządziła spisu inwentarza. Ubezpieczona nie mieszkała ze swoją siostrą. Z ustaleń Sądu wynika, iż ani ubezpieczona ani pozostałe siostry A. J. nie wiedziały o zadłużeniu D. D. z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenie zdrowotne. D. D. na rok przed śmiercią przebywała w ośrodku opiekuńczym, od lat kontakt z nią był utrudniony na skutek urazu po wypadku, zawałów i udaru jaki przebyła. W mieszkaniu D. D. nie pozostały również żadne dokumenty z których wynikałoby, że nie opłacała składek na ubezpieczenie zdrowotne. Organ rentowy nie prowadził egzekucji z tytułu nieopłaconych składek. Powyższe okoliczności wskazują na to, iż ubezpieczona nie miała wiedzy, że D. D. posiada inne zobowiązania niż na rzecz (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, który od czerwca 2010 roku prowadził egzekucję. Należność była potrącana ze świadczeń D. D. z ubezpieczenia społecznego, a następnie egzekucja była prowadzona z nieruchomości, której współwłaścicielem była D. D.. Nieruchomość ta została obciążona hipoteką przymusową.

Po sprzedaży nieruchomości zostało spłacone częściowo zobowiązanie wobec (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w Ł., przy czym należność na konto komornika została przekazana przez notariusza.

Ubezpieczona spłacając zobowiązanie wobec (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w Ł. nie wiedziała o istnieniu innych długów. Ponosi zatem odpowiedzialność za niespłacone długi tylko do wysokości różnicy między wartością ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku, a wartością świadczeń spełnionych na zaspokojenie długów, które spłaciła. Wartość spadku, zgodnie z informacją uzyskaną od Naczelnika Urzędu Skarbowego wynosiła 14.000 zł, a zadłużenie wobec spółki (...) wynosiło – 61.690,81 zł (należność główna), 239.818,65 zł (odsetki) i 49.492,62 zł (koszty egzekucyjne).

Należy także wskazać, iż spadkobierca nie ma obowiązku podejmowania działań zmierzających do ustalenia rzeczywistego stanu zadłużenia spadku. Istnienie takiego obowiązku nie wynika z przepisów prawa spadkowego. Spadkobierca ma obowiązek zapoznać się ze spisem inwentarza oraz ma obowiązek uwzględnić interesy wszystkich wierzycieli spadku, a także obowiązujących w tym zakresie przepisów dotyczących egzekucji (art.1025 k.p.c.). W sądowym postępowaniu egzekucyjnym należności z tytułu składek podlegają zaspokojeniu w kolejności określonej w art.1025§1 punkt 7 k.p.c. a należności zabezpieczone hipoteką w kolejności określonej w art.1025§1 punkt 5 k.p.c. Jeżeli wartość stanu czynnego spadku jest niższa od wartości długów spadkowych, to spadkobierca powinien kierować się kolejnością określoną w art.1025 k.p.c.

Do obowiązków spadkobiercy, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza należy spłacenie długów ujawnionych w inwentarzu oraz innych mu znanych. Spadkobierca, który na spłatę takich długów wyczerpał sumę odpowiadającą wartości stanu czynnego spadku, zwalnia się od odpowiedzialności wobec nieznanych mu wierzycieli.

Poza sporem pozostaje okoliczność, iż ubezpieczona nie złożyła wniosku o spis inwentarza.

W ocenie Sądu nie ma racjonalnych powodów, by w stosunku do ubezpieczonej stosować sankcję w postaci rozszerzonej odpowiedzialności za długi spadkowe ponad wartość ustalonego stanu czynnego spadku. W toku postępowania nie zostało bowiem wykazane, że ubezpieczona spłaciła długi spadkowe z pominięciem wierzyciela – Zakładu Ubezpieczeń Społecznych wiedząc o tym zobowiązaniu. Należy wskazać, iż treści art.1032§12 k.c. w brzmieniu obowiązującym do 17 października 2015 roku świadome działanie spadkobiercy z pominięciem wierzycieli, których praw podmiotowych nie zaspokoił przy spłacaniu długów spadkowych, prowadziło do odpowiedzialności spadkobiercy ponad wartość ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku, co nie było oczywiście równoznaczne z jego nieograniczoną odpowiedzialnością. Bowiem według art.1032§2 k.c., spadkobierca taki odpowiadał względem niezaspokojonych wierzycieli do takiej tylko wysokości, w jakiej byłby zadośćuczynić tym wierzycielom, gdyby spłacał należycie wszystkie długi spadkowe. W literaturze przedmiotu ponoszono także, iż analogiczną odpowiedzialność ponosi spadkobierca, który nie wiedział o istnieniu niektórych długów spadkowych wskutek rażącego niedbalstwa, w szczególności zaś z powodu niezapoznania się ze spisem inwentarza lub zignorowania pozostawionych przez spadkodawcę dokumentów, odzwierciedlających istnienie stosunków zobowiązaniowych oraz wielkość wynikających z nich wierzytelności ( Elżbieta Skowrońska-Bocian, Komentarz do kodeksu cywilnego, Wydawnictwo Prawnicze, s. 202).

W ocenie Sądu, zebrany w sprawie materiał dowodowy nie daje podstaw do przyjęcia, iż ubezpieczonej można zarzucić rażące niedbalstwo polegające na spłaceniu tylko niektórych długów spadkowych, czy też niezłożeniu wniosku o spis inwentarza. W toku postępowania ubezpieczona udowodniła, że nie wiedziała o zobowiązaniu D. D. wobec Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, D. D. nie pozostawiła żadnych dokumentów w tym zakresie, a jedynym znanym jej jak i rodzinie zobowiązaniu było zobowiązanie wobec spółki (...). Organ rentowy nie wykazywał również, by było prowadzone jakiekolwiek postępowanie w stosunku do D. D. zmierzające do zaspokojenia należność z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenie zdrowotne.

Reasumując Sąd uznał, iż ubezpieczona nie jest zobowiązana do zapłaty na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych II Oddziału w Ł. kwoty 13.167,88 zł z tytułu odpowiedzialności jako spadkobierca D. D. za zobowiązania z tytułu składek na ubezpieczenie zdrowotne i na podstawie art.477 ¹⁴§2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art.98§1 i 3 k.p.c.

W toku postępowania ubezpieczona była reprezentowana przez pełnomocnika ustawionego z urzędu, który złożył wniosek o zwrot kosztów nieopłaconej pomocy prawnej oświadczając, że koszty te nie zostały zapłacone ani w całości ani w części.

Koszty procesu w niniejszej sprawie to wynagrodzenie pełnomocnika ubezpieczonej, którego wysokość w kwocie 2.952 zł została ustalona na podstawie §8 punkt 5 w zw. z §4 punkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu z dnia 3 października 2016 r. (Dz.U. z 2016 r. poz. 1714).

ZARZĄDZENIE

1)  Odpis wyroku wraz z uzasadnieniem doręczyć pełnomocnikom stron.

2)  Wypożyczyć pełnomocnikowi ZUS akta rentowe, zobowiązując do zwrotu w przypadku złożenia apelacji.

9.01.2018 r.