Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 7 czerwca 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący - Sędzia SA– Małgorzata Manowska (spr.)

Sędzia SA– Krzysztof Tucharz

Sędzia SO del. – Beata Waś

Protokolant: – sekr. sądowy Mariola Frąckiewicz

po rozpoznaniu w dniu 7 czerwca 2013 r. w Warszawie

na rozprawie sprawy z powództwa Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów

przeciwko S. P.

o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie – Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów

z dnia 31 lipca 2012 r.

sygn. akt XVII AmC 5348/11

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od S. P. na rzecz Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów kwotę 360 zł (trzysta sześćdziesiąt złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt VI ACa 1598/12

UZASADNIENIE

Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w dniu 19 sierpnia 2011 r. złożył pozew o uznanie za niedozwolone postanowienia wzorca umowy o treści „Organizator zastrzega sobie prawo do rozwiązania umowy w trybie natychmiastowym w trakcie realizacji imprezy, jeżeli uczestnik utrudnia sprawne jej przeprowadzenie, uporczywie narusza ustalony porządek lub uniemożliwia innym uczestnikom normalne korzystanie ze świadczeń. Wszelkie wynikłe z tego powodu koszty ponosi uczestnik lub jego ustawowy opiekun - z tego tytułu nie przysługuje Uczestnikowi jakiekolwiek odszkodowanie" stosowanego w obrocie z konsumentami przez pozwanego- S. P., prowadzącego działalność gospodarczą pod nazwą Przedsiębiorstwo (...) w Ł..

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa.

Wyrokiem z dnia 31 lipca 2012 roku Sąd Okręgowy w Warszawie uwzględnił powództwo t.j. uznał za niedozwolone i zakazał pozwanemu stosowania w/w postanowienia umownego.

Sąd Okręgowy ustalił, że S. P. prowadzi działalność gospodarczą pod nazwą Przedsiębiorstwo (...) w Ł.. W ramach prowadzonej działalności pozwany posługiwał się wzorcem o nazwie „Warunki uczestnictwa”, który zawierał zakwestionowane postanowienia o następującej treści: „4.4 Organizator zastrzega sobie prawo do rozwiązania umowy w trybie natychmiastowym w trakcie realizacji imprezy, jeżeli uczestnik utrudnia sprawne jej przeprowadzenie, uporczywie narusza ustalony porządek lub uniemożliwia innym uczestnikom normalne korzystanie ze świadczeń. Wszelkie wynikłe z tego powodu koszty ponosi uczestnik lub jego ustawowy opiekun - z tego tytułu nie przysługuje Uczestnikowi jakiekolwiek odszkodowanie”.

W ocenie Sądu Okręgowego powództwo zasługiwało na uwzględnienie w całości. Pozwany prowadząc działalność gospodarczą, polegającą na świadczeniu usług turystycznych wykorzystywał w obrocie z konsumentami postanowienia wzorca, które należało uznać za niedozwolone. W przekonaniu Sądu I instancji postanowienie zawarte we wzorcu „ Warunki uczestnictwa" w punkcie 4.4 o treści „Organizator zastrzega sobie prawo do rozwiązania umowy w trybie natychmiastowym w trakcie realizacji imprezy, jeżeli uczestnik utrudnia sprawne jej przeprowadzenie, uporczywie narusza ustalony porządek lub uniemożliwia innym uczestnikom normalne korzystanie ze świadczeń. Wszelkie wynikłe z tego powodu koszty ponosi uczestnik lub jego ustawowy opiekun - z tego tytułu nie przysługuje Uczestnikowi jakiekolwiek odszkodowanie", należy uznać za niedozwolone z uwagi na to, że narusza dobre obyczaje oraz rażąco narusza interes konsumenta zgodnie z art. 385 k.c, jak również z uwagi na to, że przyznaje kontrahentowi konsumenta uprawnienia do dokonywania wiążącej interpretacji umowy zgodnie z art. 385 ³ pkt 9 k.c.

Sąd Okręgowy uznał, że twierdzenie powoda, jakoby przedmiotowe postanowienie umowne było zgodne z dyspozycją normy art. 493 § 1 k.c. jest niesłuszne co do zasady. Zgodnie z art. 11 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. o usługach turystycznych (Dz. U. z 2004 r. Nr 223, poz. 2268 ze zmianami) „w zakresie nieuregulowanym ustawą do umów z klientami zawieranych przez organizatorów turystyki i pośredników turystycznych stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego oraz inne przepisy dotyczące ochrony konsumenta". Z kolei zgodnie z przepisem art. 493 § 1 k.c. Jeżeli jedno ze świadczeń wzajemnych stało się niemożliwe wskutek okoliczności, za które ponosi odpowiedzialność strona zobowiązana, druga strona może, według swego wyboru, albo żądać naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania, albo od umowy odstąpić". Sąd Okręgowy wskazał, że w przepisie tym mowa jest o odstąpieniu od umowy, a nie o rozwiązaniu umowy w trybie natychmiastowym, jak w przypadku przedmiotowego postanowienia. Nie są to pojęcia tożsame. Głównym celem instytucji odstąpienia od umowy jest przywrócenie stanu sprzed zawarcia umowy, tak jak gdyby nie została ona zawarta, natomiast pojęcie „natychmiastowego rozwiązania umowy” używane jest w ustawodawstwie tylko wówczas, gdy zachodzą istotne przyczyny, uzasadniające tak drastyczne zakończenie stosunku umownego. Za słuszne Sąd I instancji uznał stanowisko powoda, który wezwał pozwanego do stworzenia swego rodzaju katalogu tych „istotnych przyczyn", tak by konsument zawierając umowę miał świadomość o jakie zachowania chodzi. Pozwany nie dostosował stosowanego w zawieranych przez niego umowach postanowienia do wytycznych powoda, wobec czego uznano, że zawiera ono nieostre kryteria pozwalające rozwiązać umowę w trybie natychmiastowym. Sąd Okręgowy uznał więc, że jest to postanowienie przyznające kontrahentowi konsumenta uprawnienia do dokonywania wiążącej interpretacji umowy.

Ponadto Sąd Okręgowy zwrócił uwagę, że zgodnie z art. 494 k.c. „strona, która odstępuje od umowy wzajemnej, obowiązana jest zwrócić drugiej stronie wszystko, co otrzymała od niej na mocy umowy; może żądać nie tylko zwrotu tego, co świadczyła, lecz również naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania". W przedmiotowym postanowieniu mowa jest natomiast o tym, że wszelkie koszty wynikłe z tego powodu ponosi uczestnik lub jego ustawowy opiekun, a uczestnikowi z tego tytułu nie przysługuje jakiekolwiek odszkodowanie. Sąd I instancji wskazał, że „z chwilą skutecznego złożenia oświadczenia o odstąpieniu od umowy odpada podstawa prawna spełnionych już świadczeń, co powoduje konieczność przywrócenia stanu rzeczy sprzed zawarcia umowy i rozliczenie się przez strony z tego, co każda z nich otrzymała". Pozwany w takim przypadku, odstępując od umowy zobowiązany jest zwrócić konsumentowi, poniesione przez niego koszty z tytułu niewykorzystanych świadczeń. Pozwany korzysta wówczas z prawa ochrony przed ewentualnym żądaniem przez konsumenta odszkodowania z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania umowy.

Apelację od powyższego wyroku złożył pozwany zaskarżając go w całości i wnosząc o jego zamianę i oddalenie powództwa. Pozwany podniósł zarzuty:

1.  naruszenia prawa materialnego przez błędną jego wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, w szczególności:

i.  art. 385 ¹ k.c. przez przyjęcie, że postanowienie pkt 4 wzorca „Ogólnych Warunków Uczestnictwa" o treści: „Organizator zastrzega sobie prawo do rozwiązania umowy w trybie natychmiastowym w trakcie realizacji imprezy, jeżeli jej Uczestnik utrudnia sprawne jej przeprowadzenie, uporczywie narusza ustalony porządek imprezy lub uniemożliwia innym uczestnikom normalne korzystanie ze świadczeń. Wszelkie wynikłe z tego powodu koszty ponosi Uczestnik lub jego ustawowy opiekun - z tego tytułu nie przysługuje Uczestnikowi jakiekolwiek odszkodowanie." narusza dobre obyczaje oraz rażąco narusza interes konsumenta,

ii.  art. 385 ³ pkt 9 k.c. przez przyjęcie, że postanowienie, o którym mowa wyżej przyznaje kontrahentowi konsumenta uprawnienia do dokonywania wiążącej interpretacji umowy,

(...).  art. 11 a ust. 1 pkt 1 ustawy o usługach turystycznych w związku z art. 493 § 1 i 494 k.c. poprzez pominięcie, iż w przypadku, gdy niezrealizowanie usługi następuje z winy konsumenta, nie przysługuje mu z tego tytułu jakiekolwiek odszkodowanie, a tym samym to konsument ponosi koszty swego działania lub/i zaniechania,

iv.  z ostrożności zarzucam nadto naruszenie prawa materialnego: 24 ust. 1 i 24 ust. 2 pkt 1 w związku z art. 26 ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów - poprzez ich niezastosowanie i odmowę umorzenia postępowania w sprawie,

2.  naruszenie przepisów postępowania, tj.:

i.  art. 217 k.p.c., 224 § 1 k.p.c., art. 233 § 1 k.p.c. i 299 k.p.c. poprzez zamknięcie rozprawy i wydanie orzeczenia bez wyjaśnienia wszystkich faktów i bez przeprowadzenia dowodów mających dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie,

ii.  błąd w ustaleniach faktycznych poprzez przyjęcie, iż powód wzywał pozwanego do określenia katalogu „istotnych przyczyn" uprawniających pozwanego do rozwiązania umowy, a także brak wskazania w uzasadnieniu orzeczenia, na podstawie jakich dowodów Sąd uznał tę okoliczność jako udowodnioną co potwierdza uzasadnienie zaskarżonego orzeczenia, nie spełniające - w braków zasadniczych elementów - swej podstawowej funkcji (art. 328 § 2 k.p.c.),

3.  nierozpoznanie przez Sąd I instancji istoty sprawy poprzez całkowite pominięcie merytorycznych zarzutów pozwanego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.

W pierwszej kolejności należało rozważyć kwestię czy do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone prowadzonego przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów nie zostały już wpisane klauzule tożsame z klauzulą będącą przedmiotom niniejszego postępowania. Sąd Apelacyjny w niniejszej sprawie stoi bowiem na stanowisku, zgodnie z którym uznanie postanowień wzorca za abuzywne (i ich wpisanie do rejestru) skutkuje ich usunięciem z obrotu ze skutkiem nie tylko dla stron procesu, lecz także wobec osób trzecich (erga omnes). Oznacza to zdaniem Sądu Apelacyjnego, że powaga rzeczy osądzonej wynikająca z rozszerzonej mocy wiążącej, o jakiej mowa w art. 479 ⁴³ k.p.c. obejmuje również po stronie pozwanej innych przedsiębiorców, którzy posługują się wzorcem umowy zawierającym postanowienie wpisane do rejestru prowadzonego przez Prezesa UOKiK. Powyższe wyłącza możliwości wytoczenia powództwa przez tego samego lub innego powoda – w tym także przez organizację społeczną działającą na rzecz ochrony interesów konsumentów – przeciwko innemu przedsiębiorcy, niebiorącemu udziału w postępowaniu, w którym zapadł wyrok.

W niniejszej sprawie Sąd Apelacyjny doszedł jednak do wniosku, że klauzula będąca jej przedmiotem nie została jeszcze wpisana do rejestru klauzul niedozwolonych. W szczególności klauzula ta nie jest tożsama z klauzulą wpisaną pod pozycją 1610 o treści „(...) Sp. z o.o. zastrzega sobie prawo do rozwiązania umowy z winy Uczestnika w trybie natychmiastowym w trakcie jej realizacji, jeżeli Uczestnik utrudnia sprawne lub planowe realizowanie programu imprezy. Wszelkie koszty związane z rozwiązaniem Umowy ponosi Klient, natomiast kwoty wpłacone z tytułu uczestnictwa w imprezie na rzecz (...) Sp. z o.o. nie podlegają zwrotowi." Klauzula stosowana przez pozwanego jest bowiem klauzulą dalej idącą. Na wypadek rozwiązania umowy przez przedsiębiorcę zastrzega ona także pozbawienie klienta prawa do jakiegokolwiek odszkodowania. Pozbawienie prawa do odszkodowania jest konsekwencją dalej idącą jak zastrzeżenie braku zwrotu kwot wpłaconych w związku z wykonaniem umowy.

W ocenie Sądu II instancji nie ulega zaś wątpliwości, że przedmiotowa klauzula ma charakter abuzywny t.j. narusza interesy konsumenta. W tym zakresie Sąd w pełni podziela ustalenia i rozważania prawne poczynione przez Sąd I instancji. Po pierwsze postanowienie to nie zawiera jednoznacznych kryteriów, które określałyby sytuacje, w których przedsiębiorcy przysługuje prawo do rozwiązania umowy. Wskutek tego doszło do niedopuszczalnej sytuacji, w której to wyłącznie od oceny przedsiębiorcy zależy, czy dane zdarzenie uzasadnia skorzystanie przez niego z uprawnienia do rozwiązania umowy. Tak więc jak słusznie zauważył Sąd I instancji jest to postanowienie przyznające kontrahentowi konsumenta uprawnienia do dokonywania wiążącej interpretacji umowy. Na marginesie należy tu zauważyć, że w tym zakresie klauzula ta w zasadzie pokrywa się z wyżej cytowaną klauzulą wpisaną do rejestru pod numerem 1610.

Przy tym postanowienie to reguluje bardzo istotne kwestie związane z wykonaniem umowy łączącej przedsiębiorcę i konsumenta, z jednej strony określają bowiem sytuacje, w której to wyłącznie przedsiębiorcy przysługuje prawo natychmiastowego zakończenia stosunku umownego, bez wykonania przyjętego na siebie zobowiązania, a z drugiej strony pozbawiają konsumenta prawa do jakiegokolwiek odszkodowania.

W ocenie Sądu Apelacyjnego w świetle powyższego nie ulega wątpliwości, że kwestionowane postanowienie umowne należy uznać za niedozwolone z uwagi na to, że narusza ono dobre obyczaje oraz rażąco narusza interes konsumenta w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c., a także przyznaje kontrahentowi konsumenta uprawnienia do dokonywania wiążącej interpretacji umowy, co odpowiada treści przykładowego, niedozwolonego postanowienia umownego określonego w art. 385 ³ pkt. 9 k.c.

Mając na uwadze przedstawione wyżej okoliczności Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. orzekł jak na wstępie. Rozstrzygnięcie o kosztach procesu oparto na przepisie art. 98 k.p.c.