Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 21 grudnia 2017 r.

Sąd Okręgowy w Kielcach II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący: SSO Monika Kośka

Sędziowie: SSO Teresa Strojnowska

SSO Cezary Klepacz

Protokolant: starszy sekretarz sądowy Justyna Bińkowska

po rozpoznaniu w dniu 19 grudnia 2017 r. w Kielcach na rozprawie

sprawy z powództwa (...) Spółka z o.o. S.K.A. z siedzibą w W.

przeciwko M. M.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda od wyroku Sądu Rejonowego w Końskich

z dnia 17 lipca 2017 r. sygn. I C 8/17

uchyla zaskarżony wyrok w punkcie I (pierwszym) w części oddalającej powództwo co do kwoty 350 (trzysta pięćdziesiąt) złotych zasądzonej prawomocnym nakazem zapłaty z 19 grudnia 2016 r. w sprawie I Nc 1424/16 Sądu Rejonowego w Końskich i umarza postępowanie w tej części, oddala apelację w pozostałej części i wniosek powoda o zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego

Sygn. akt: 1228/17

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 17 lipca 2017 roku w sprawie o zapłatę, sygn. akt: I C 8/17, Sąd Rejonowy w Końskich oddalił powództwo – w pkt I oraz nakazał pobrać od powoda (...) Sp. z o.o. z siedzibą w W. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Końskich kwotę 920 zł tytułem wydatków sądowych.

Powyższe orzeczenie zapadło na tle następującego stanu faktycznego.

W dniu 31 grudnia 2013 r. M. M. zawarła z (...) Sp. z o.o. z siedzibą w W. Umowę P. Okresowych (...).PL nr (...). M. M. dokonała przelewu na konto Spółki opłaty rejestracyjnej w kwocie 1 zł., jednocześnie stwierdzając, że przeczytała i zgadza się z warunkami umowy pożyczek okresowych (...).PL. (...) powyższego, w dniu 31 grudnia 2013 r. (...) Sp. z o.o. z siedzibą w W. przelała na konto pozwanej kwotę 350 zł. z tytułu pożyczki (...).PL nr (...), określając w indywidualnie uzgodnionych warunkach pożyczki termin jej spłaty na dzień 30 stycznia 2014 r., kwotę do spłaty na 448,38 zł. Pozwana nie wywiązała się ze zobowiązania, a w dniu 10 listopada 2016 r. została poinformowana, że wierzytelność z tytułu umowy wierzyciel pierwotny zbył na rzecz (...) Sp. z o.o. S.K.A. z siedzibą w W.. W dacie sporządzania umowy pożyczki, w dniu 31 grudnia 2013 r., pozwana nie była zdolna do świadomego i swobodnego podjęcia decyzji i wyrażenia woli. Na podstawie orzeczenia o stopniu niepełnosprawności z 18 grudnia 2014 r. została zaliczona do stopnia niepełnosprawności umiarkowanego, który istnieje od urodzenia. Postanowieniem z dnia 19 kwietnia 2016 r. wydanym w sprawie I Ns 452/15 Sąd Okręgowy w Kielcach ubezwłasnowolnił częściowo M. M. z powodu upośledzenia umysłowego umiarkowanego. Sąd Rejonowy w Końskich w sprawie III RNs 76/16 ustanowił W. M. kuratorem częściowo ubezwłasnowolnionej M. M.. Obecne zadłużenie pozwanej z tytułu umów z różnymi podmiotami wynosi ok. 20 000 zł., zaś renta pozwanej - 600-700 zł. Pozwana, postanowieniem Sądu Rejonowego w Końskich wydanym w sprawie I. N. 182/16, ma ograniczoną władzę rodzicielską nad małoletnim dzieckiem.

W tak ustalonym stanie faktycznym, Sąd Rejonowy w Końskich uznał, że pozwana w dacie zawarcia przedmiotowej umowy pożyczki, z uwagi na upośledzenie umysłowe, znajdowała się w stanie wyłączającym świadome i swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, umowa ta jest zatem od początku nieważna. Pozwana z uwagi na stan zdrowia i upośledzenie umysłowe nie mogła przewidzieć konsekwencji swojego działania. Trudno też w tym stanie od niej wymagać, by liczyła się z obowiązkiem zwrotu świadczenia. W ocenie Sądu działanie podmiotów profesjonalnych, często nakierowane na zysk, pomija aspekty tego rodzaju, o których mowa w niniejszej sprawie, co w znacznej mierze dotyka osoby nieporadne życiowo ze względu na wiek, bądź stan zdrowia. Zdaniem Sądu tego rodzaju postępowanie nie powinno korzystać z ochrony, dlatego Sąd oddalił powództwo, a wydatkami sądowymi związanymi z opinią biegłych obciążył powoda, zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu, wynikającą z art. 98 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku wniósł powód. Zaskarżył niniejsze orzeczenie w części, co do kwoty 350 zł wraz z odsetkami liczonymi od tej kwoty za okres od 31 stycznia 2014 roku do 31 grudnia 2015 roku oraz odsetkami za opóźnienie liczonymi od tej kwoty za okres od 1 stycznia 2016 roku do dnia zapłaty. Zarzucił:

1.  naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 365 § 1 k.p.c. i at. 366 k.p.c. w zw. z 504 § 2 k.p.c. i art. 503 § 1 k.p.c., poprzez ich niezastosowanie i przyjęcie, iż nie zachodzi powaga rzeczy osądzonej co do części żądania pozwu obejmującego kwotę 350 zł, podczas gdy pozwana w sprzeciwie od nakazu zapłaty zaskarżyła tenże co do części, zaś co do pozostałej części tj. kwoty 350 zł nakaz zapłaty z dnia 19.12.2016 r. stał się prawomocny, co stanowi przesłankę nieważności postępowania, o której mowa w art. 379 pkt 3 k.p.c.;

W sytuacji nie podzielenia argumentów powoda przez Sąd II instancji, co do naruszenia proceduralnego w zakresie res iudicata, niniejszemu wyrokowi zarzucił:

2.  obrazę przepisów prawa materialnego poprzez niezastosowanie art. art. 410 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 405 k.c.. pomimo, iż przesłanki zawartej w tychże przepisach normy prawa materialnego zostały wykazane w toku postępowania dowodowego;

3.  naruszenie prawa materialnego, tj. art. 5 k.c., poprzez jego błędne zastosowanie polegające na nieuzasadnionym przyjęciu, iż powód, dochodząc swoich praw w postępowaniu sądowym, uczynił użytek z tegoż prawa w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego z uwagi na fakt bycia nastawionym na zysk, w sytuacji w której z samej definicji prowadzenia działalności gospodarczej wynika, iż każdy przedsiębiorca prowadzący działalność gospodarczą jest nastawiony na zysk, co nie powinno być postrzegane jako przesłanka niezgodności z zasadami współżycia społecznego uzasadniająca zastosowanie art. 5 k.c., a także polegające na błędnym przyjęciu, iż powód winien poczynić większe starania przy ocenie stanu psychicznego pozwanej oraz innych okoliczności towarzyszących zawarciu umowy, w sytuacji gdy usługa, z której skorzystała pozwana była świadczona drogą elektroniczną – bez bezpośredniego kontaktu między stronami – co wyklucza zarzut skierowany do powoda, co do nienależytego podejścia do pozwanej.

Mając na względzie powyższe zarzuty, powód wniósł o:

1.  zmianę zaskarżonego wyroku w części i zasadzenie od pozwanej na rzecz powoda kwoty 350 zł wraz z odsetkami ustawowymi liczonymi od tej kwoty za okres od 31 stycznia do 31 grudnia 2015 roku oraz odsetkami za opóźnienie liczonymi od tej kwoty za okres od 1 stycznia 2016 roku do dnia zapłaty;

2.  zasądzenie zwrotu kosztów postępowania za II instancję według norm przepisanych;

3.  ponowne rozstrzygnięcie o kosztach postępowania za I instancję.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja zasługuje na uwzględnienie w części.

Sąd Okręgowy podziela ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd I instancji i uznaje je za własne. Niemniej jednak, na tle prawidłowych ustaleń faktycznych, Sąd Rejonowy wyprowadził błędne wnioski.

Zasadnym bowiem okazał się zarzut naruszenia przez Sąd I instancji, a mianowicie przepisów postepowania, tj. art. 365 § 1 k.p.c. i art. 366 k.p.c. w zw. z art. 504 § 2 k.p.c. i art. 503 § 1 k.p.c. Przedstawicielka pozwanej w sprzeciwie (k.25), wyraźnie wskazała, iż zaskarża nakaz zapłaty z dnia 19 grudnia 2016 roku w części tj. w zakresie umorzenia kosztów postępowania oraz umorzenia odsetek, które narosły. Przedstawicielka pozwanej nie kwestionowała istnienia należności głównej w wysokości 350 zł. Wobec powyższego, brak zaskarżenia nakazu zapłaty, co do należności głównej w wysokości 350 zł, skutkował uprawomocnieniem się nakazu zapłaty w tej części. Niezaskarżony nakaz zapłaty ma skutki takie, jak prawomocny wyrok, co wynika z odpowiedniego stosowania, na podstawie art. 353 ² k.p.c., do nakazu zapłaty przepisów art. 365 k.p.c. i 366 k.p.c. Prawomocny nakaz zapłaty, tak samo jak prawomocny wyrok, korzysta z powagi rzeczy osądzonej i stanowi tym samym przeszkodę dla dopuszczalności ponownego orzekania w sprawie o to samo roszczenie, o którym rozstrzygnięto w nakazie. Ponadto, prawomocny nakaz zapłaty, analogicznie do wyroku, korzysta z mocy wiążącej, a tym samym wywołuje skutek prejudycjalny w innym postępowaniu między tymi samymi stronami, w którym kwestia rozstrzygnięta prawomocnie w nakazie zapłaty jest kwestią prejudycjalną.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 3 k.p.c. uchylił zaskarżony wyrok w punkcie I, co do kwoty 350 zł i umorzył postępowanie w tej części.

Z kolei alternatywny zarzut naruszenia przepisów prawa materialnego, poprzez niezastosowanie art. 410 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 405 k.c., pomimo, iż przesłanki zawarte w tych przepisach zostały wykazane w toku postępowania dowodowego, należy uznać za kompletnie chybiony. Zmiana przedmiotowa powództwa jest czynnością procesową powoda, która może polegać na przekształceniu obu elementów powództwa - żądania i podstawy faktycznej bądź jednego z nich. Może ona przybrać postać zmiany ilościowej, polegającej na rozszerzeniu albo ograniczeniu pierwotnego żądania, bądź jakościowej prowadzącej do zmiany żądania lub przekształcenia podstawy faktycznej powództwa, określanego jako wymiana przytoczeń. Niemniej jednak, przedmiotowej zmiany powództwa nie stanowi samo wskazanie alternatywnej podstawy materialnoprawnej dochodzonego roszczenia procesowego, bez zmiany żądania i okoliczności faktycznych je uzasadniających (por. wyrok SN z dnia 21 maja 2009 r., V CSK 439/08). Powód wywiódł swoje roszczenie z umowy pożyczki i takie żądanie rozpoznał Sąd Rejonowy. Na etapie pierwszoinstancyjnym nie doszło do zmiany powództwa. Zmiana powództwa w sądzie II instancji, zgodnie z art. 383 k.p.c. dopuszczona jest tylko w takim zakresie, który nie powoduje rozszerzenia granic zawisłości sporu. Nie można więc rozszerzyć żądania pozwu ani występować z nowymi roszczeniami, z tego względu Sąd Okręgowy nie mógł rozpoznać zmienionego powództwa.

W pozostałym zakresie apelacja powoda okazała się również bezzasadna. Nie ulega bowiem wątpliwości, iż umowa pożyczek okresowych (...).PL zawarta pomiędzy M. M. a (...) Sp. z o.o. z siedzibą w W. jest stosownie do art. 82 k.c. obarczona wadą nieważności. Z opinii sądowo – psychiatrycznej i psychologicznej jednoznacznie wynika, iż M. M. w czasie sporządzenia umowy – w dniu 31 grudnia 2013 roku nie była zdolna do świadomego i swobodnego powzięcia decyzji i wrażenia woli (k.46). Pozwaną cechuje brak zdolności przewidywania konsekwencji podejmowanych decyzji, sugestywność, podatność na negatywne wzorce zachowania, skłonność do działania pod wpływem doraźnych potrzeb i emocji, a także zaburzony krytycyzm. Sąd Okręgowy podziela stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w wyroku z dnia 7 lutego 2006 roku, IV CSK 7/05, iż stan wyłączający świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli, o którym mowa w art. 82 k.c. nie może być rozumiany dosłownie, wobec czego nie musi oznaczać całkowitego zniesienia świadomości i ustania czynności mózgu. Wystarczy istnienie takiego stanu, który oznacza brak rozeznania, niemożność rozumienia posunięć własnych i posunięć innych osób oraz niezdawanie sobie sprawy ze znaczenia i skutków własnego postępowania. Skoro nie doszło zatem do skutecznego zawarcia umowy pożyczki pomiędzy M. M. a (...) Sp. z o.o. z siedzibą w W., bezzasadnym jest rozstrzyganie o odsetkach naliczanych od należności głównej, wynikających z tej nieważnej umowy.

Biorąc powyższe pod uwagę, Sąd Okręgowy na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację powoda w pozostałej części.

Niezasadnym okazał się również wniosek powoda o zasądzenie kosztów postepowania apelacyjnego, z uwagi na szczególne okoliczności zachodzące po stronie pozwanej. W prawdzie powód wygrał apelację w części, jednakże na skutek bardzo trudnej sytuacji materialnej pozwanej oraz szczególnego charakteru niniejszej sprawy, Sąd mając na uwadze art. 102 k.p.c. postanowił odstąpić od obciążania pozwanej kosztami postepowania apelacyjnego.

SSO Cezary Klepacz SSO Teresa Strojnowska SSO Monika Kośka