Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 7 grudnia 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Dorota Goss-Kokot

Sędziowie: SSA Katarzyna Wołoszczak

SSA Jolanta Cierpiał (spr.)

Protokolant: st. sekr. sądowy Krystyna Kałużna

po rozpoznaniu w dniu 7 grudnia 2017 r. w Poznaniu

sprawy R. G. (1)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P.

o emeryturę

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P.

od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu

z dnia 28 czerwca 2016 r. sygn. akt VIII U 911/15

1.  oddala apelację.

2.  zasądza od pozwanego na rzecz R. G. (1) kwotę 360 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego w instancji odwoławczej.

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 10 lutego 2015 roku, znak: (...), Zakład Ubezpieczeń Społecznych, I Oddział w P., odmówił R. G. (1) prawa do emerytury.

Organ rentowy wskazał, iż na dzień 01.01.1999 r. odwołujący posiada 25-letni okres ubezpieczenia. Organ rentowy nie uznał jednak jako pracy w szczególnych warunkach okresu zatrudnienia od 13.09.1975 r. do 31.08.1990 r. w (...) albowiem do wniosku ubezpieczony przedłożył dokumentację zastępczą, która nie pozwala na dokładne określenie charakteru wykonywanej pracy. Ponadto z dokumentacji osobowej wynika zatrudnienie na stanowisku obuwnika, które nie zostało wymienione w zarządzeniach resortowych.

Od powyższej decyzji w przepisanym prawem trybie i terminie odwołał się R. G. (1), domagając się zmiany decyzji poprzez przyznanie mu prawa do emerytury z tytułu wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze.

W odpowiedzi na odwołanie Zakład Ubezpieczeń Społecznych, wniósł o jego oddalenie.

W toku postępowania odwołujący domagał się uwzględnienia w stażu pracy okresu zatrudnienia od dnia 13.09.1975 r. do 31.08.1990 r. w (...) oraz okresu praktycznej nauki zawodu od 1970 roku do 1973 roku.

Wyrokiem z dnia 28 czerwca 2016 r., wydanym w sprawie o sygnaturze akt VIII U 911/15, Sąd Okręgowy w Poznaniu, Wydział VIII Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał odwołującemu R. G. (1) prawo do emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych począwszy od 1 lutego 2015 r.

Podstawę rozstrzygnięcia Sądu Okręgowego stanowiły następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne:

R. G. (1) urodził się w dniu (...), wiek 60 lat ukończył w dniu (...), z zawodu jest obuwnikiem.

Odwołujący w dniu 10 lutego 2015 roku złożył w organie rentowym wniosek o emeryturę. Nie przystąpił do otwartego funduszu emerytalnego. Odwołujący obecnie prowadzi działalność gospodarczą, której przedmiotem jest naprawa obuwia.

R. G. (1) legitymuje się okresem zatrudnienia w wysokości ponad 28 lat okresów składkowych i nieskładkowych, wobec wymaganych 25 lat.

Organ rentowy nie uznał szczególnych warunków zatrudnienia odwołującego od 13.09.1975 r. do 31.08.1990 r. w (...) oraz okresu praktycznej nauki zawodu od 1970 roku do 1973 roku.

Wnioskodawca w dniu 20 czerwca 1973 roku ukończył (...) Szkołę Zawodową (...) w O. filia w M. w zawodzie szewskim. Była to szkoła dla pracujących, więc żeby się w niej uczyć trzeba było mieć załatwioną praktykę zawodu. Wraz z nauką odbył praktykę w zakładzie szewskim u mistrza J. B. w M. na podstawie umowy o naukę rzemiosła (k. 6 akt ZUS). Praktyka zawodowa odbywała się codziennie od poniedziałku do soboty. Nauka była po godzinie 15 przez 3 dni w tygodniu. Odwołujący pracował u J. B. od godziny 7 rano na ogół przez dziesięć godzin, a w dni kiedy były zajęcia szkolne do godziny 16. Z Zakładu, w którym odbywał praktyki było blisko do szkoły. Praktyka ta trwała przez 3 lata. Odwołujący zajmował się tam naprawą obuwia. Jako uczeń wnioskodawca otrzymywał wynagrodzenie. Na zakończenie praktyki było wydawane zaświadczenie o jej ukończeniu.

W dniu 02.04.1975 roku odwołujący uzyskał świadectwo czeladnicze w rzemiośle szewstwo.

W okresie od 13.09.1975 r. do dnia 31.08.1990 r. ubezpieczony był zatrudniony na podstawie umowy o pracę w (...) jako obuwnik. Odwołujący zajmował się naprawą obuwia w punkcie na (...). Była to praca związana przede wszystkim z kontaktem z klejami. Wentylacja była słaba, w pomieszczeniu pracowało po dziesięć osób.

Zatrudnienie odwołującego w powyższych zakładach pracy w opisanym charakterze miało charakter stały i w pełnym wymiarze czasu pracy.

Sąd Okręgowy ustalił stan faktyczny na podstawie zeznań odwołującego R. G. (1), zeznań świadków: J. G. i Z. W., K. O., W. D. oraz dokumentów na kartach akt niniejszej sprawy oraz akt ZUS nr (...).

W ocenie Sądu Okręgowego, zeznania odwołującego oraz świadków J. G., Z. W., K. O., W. D. zasługiwały na przymiot wiarygodności. Wskazani świadkowie potwierdzili na jakim stanowisku pracował odwołujący w okresie odbywania praktycznej nauki zawodu odbywanej w Zakładzie (...) u J. B. oraz w okresie zatrudnienia w (...), opisując szczegółowo rodzaj charakter wykonywanych przez niego obowiązków. Za ich wiarygodnością przemawia okoliczność, że byli zatrudnieni w zakładach pracy odwołującego w okresie, obejmującym czas jego zatrudnienia, wymagany do uzyskania emerytury na zasadach określonych w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 07.02.1983r.

Na wypadek gdyby jednak pozwany zakwestionował wartość zeznań świadków, które w zakresie charakteru pracy wykonywanej przez odwołującego są odmiennej treści w stosunku do świadectwa pracy, i twierdził, że dowód z dokumentów (świadectwa pracy) ma prymat nad zeznaniami świadków, Sąd Okręgowy z ostrożności procesowej przytoczył stanowisko Sądu Najwyższego, zawarte w uzasadnieniu wyroku z dnia 5.10.2011 r., sygn. akt II UK 43/11, które w całości podzielił.

Sąd Okręgowy dał wiarę zebranym w sprawie dokumentom. Dokumenty urzędowe Sąd uznał za wiarygodne i miarodajne, albowiem sporządzone zostały przez organy do tego uprawnione z zachowaniem wymaganej formy. Za wiarygodne Sąd uznał także dokumenty prywatne.

Na podstawie tak ustalonego stanu faktycznego Sąd Okręgowy, powołując się na treść art. 6 ust. 2 pkt 1 i 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity Dz.U. z 2013 r., poz. 1440 ze zm.), art. 1, art. 2, art. 3 ust. 1, art. 9, art. 10 ustawy z dnia 2 lipca 1958 roku o nauce zawodu, przyuczenia do określonej pracy i warunkach zatrudniania młodocianych w zakładach pracy oraz wstępnym stażu pracy (Dz.U. z 1958 r., Nr 45, poz. 226 ze zm.) obowiązująca od 01.07.1958 r. do 31.12.1974 r., art. 1 ust. 1 i 3 oraz art. 2 pkt 1 ustawy z dnia 19 grudnia 1975 roku o ubezpieczeniu społecznym osób wykonujących pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia (Dz.U. z 1995 r., Nr 65, poz. 333 ze zm.), art. 129 ust. 1, art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tj. Dz. U. z 2013 r., poz. 1440 ze zm.) w związku z §4 ust. 1 w/w rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.) oraz odwołując się do przykładów z orzecznictwa, uznał, że odwołanie zasługuje na uwzględnienie. R. G. (1) osiągnął wymagany prawem wiek (60 lat) oraz okres zatrudnienia (min. 25 lat) i nie przystąpił do OFE. Dalej Sąd Okręgowy wskazał, że okolicznością wymagającą rozważenia było, czy odwołujący spełnił warunek świadczenia pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w okresie co najmniej 15 lat, a w tym zakresie sporny był okres odbywania przez odwołującego praktycznej nauki zawodu u J. B. w latach 1970-1973 roku oraz zatrudnienia w (...) od 13.09.1975 r. do dnia 31.08.1990 r.

Zdaniem Sądu Okręgowego, charakter prac wykonywanych przez odwołującego w w czasie odbywania praktyk zawodowych oraz w okresie od 13.09.1975 r. do dnia 31.08.1990 r. gdy ubezpieczony był zatrudniony na podstawie umowy o pracę w (...) jako obuwnik, pozwala zaliczyć je do prac w szczególnych warunkach określonych w rozporządzeniu z dnia 07.02.1983 r., w wykazie A, Dziale VII poz. 12, tj. prace przy produkcji spodów obuwniczych ze skóry, gumy i tworzyw sztucznych oraz klejenie i powlekanie tkanin obuwniczych.

Biorąc pod uwagę powyższe rozważania, Sąd Okręgowy, na podstawie wskazanych przepisów prawa materialnego oraz art. 477 ¹⁴§2 k.p.c., zmienił zaskarżoną decyzję i orzekł jak w sentencji wyroku.

Apelację od powyższego wyroku wywiódł pozwany Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P. i zaskarżając go w całości zarzucił mu naruszenie prawa materialnego tj. art. 32 ust. 2 w zw. z art. 32 ust. 4 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z FUS (Dz. U. z 2015 r., poz. 748) poprzez jego błędną wykładnię, co doprowadziło do niezastosowania w niniejszym stanie faktycznym przepisów Rozporządzenia Rady ministrów z dnia 07 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze (Dz. U. z 91983 r. Nr 8, poz. 43 ze zm.), a w konsekwencji na przyjęciu, że odwołujący przez okres co najmniej 15 lat wykonywał pracę w szczególnych warunkach i wobec tego nabył prawo do emerytury w wieku 60 lat.

W związku z powyższym, organ rentowy wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w całości i oddalenie odwołania, ewentualnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

W odpowiedzi na apelację, pełnomocnik odwołującego wniósł o jej oddalenie oraz o zasądzenie od pozwanego organu rentowego kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje :

Apelacja organu rentowego nie zasługiwała na uwzględnienie.

Wskazać należy, iż R. G. (1) spełnia wymogi określone w art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2013r., poz. 1440; dalej ustawa emerytalna), tj. osiągnął wiek emerytalny przewidziany w art. 32 cytowanej ustawy ((...) ukończył 60 lat), posiada wymagany okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27 cytowanej ustawy, tj. co najmniej 25 lat dla mężczyzn (łączny staż odwołującego wynosił ponad 28 lat okresów składkowych i nieskładkowych) oraz nie przystąpił do otwartego funduszu emerytalnego. Spełnienie ww. warunków nie było sporne, a spór koncentrował się na ustaleniu czy odwołujący wykonywał pracę w szczególnych warunkach.

Szczegółowe warunki przyznania prawa do wcześniejszej emerytury określa rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8 poz. 43), które zachowuje moc obowiązującą również pod rządami ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

W myśl § 2 ust. l przedmiotowego rozporządzenia okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy. Ust. 2 § 2 cyt. rozporządzenia stanowi, iż w/w okresy stwierdza zakład pracy, na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach.

Zgodnie z § 4 rozporządzenia pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazie A, nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki - osiągnął wiek emerytalny wynoszący: 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn oraz ma wymagany okres zatrudnienia (zgodnie z § 3 cyt. rozporządzenia - 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn), w tym, co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

Istotne jest, że zgodnie z § 2 ust. 1 ww. rozporządzenia - okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy. Kwestia ta była wielokrotnie przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego, który wyjaśniał, że praca w szczególnych warunkach to praca wykonywana stale (codziennie) i w pełnym wymiarze czasu pracy, w warunkach pozwalających na uznanie jej za jeden z rodzajów pracy wymienionych w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 września 2007 r., III UK 38/07, OSNP 2008/21-22/329, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 1 czerwca 2010 r., II UK 21/10, LEX nr 619638, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 8 marca 2012 r., III UK 92/11 LEX nr 1215158).

W niniejszej sprawie znajdzie także zastosowanie Zarządzenie Nr 7 Ministra Przemysłu Chemicznego i Lekkiego z dnia 7 lipca 1987 r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.Urz.P.Ch.i L., 1987 r., Nr 4) - [dalej zarządzenie], które szczegółowo wskazuje, jakiego rodzaju prace wykonywane w zakładach przemysłu chemicznego i lekkiego zaliczane są do prac w szczególnych warunkach.

Mając na uwadze powyższe przepisy oraz ustalenia, należy wskazać, że spór w przedmiotowym postępowaniu w pierwszej kolejności sprowadzał się do ustalenia, czy odwołujący R. G. (1) w okresie od 13.09.1975 r. do 31.08.1990 r. pracując w (...), wykonywał pracę w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, przez co okres ten może mu zostać zaliczony do stażu pracy w szczególnych warunkach i tym samym legitymuje się on co najmniej 15 letnim okresem pracy w szczególnych warunkach i jednocześnie spełnia wszystkie przesłanki do przyznania mu prawa do wcześniejszej emerytury, zgodnie ze wskazanymi powyżej przepisami oraz czy do powyższego zalicza się okres odbywania praktycznej nauki zawodu u J. B. w latach 1970-1973.

Sąd Okręgowy stwierdził, iż należało zaliczyć odwołującemu do stażu pracy w warunkach szczególnych okres od 13.09.1975 r. do 31.08.1990 r., kiedy to R. G. (1) stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał pracę jako obuwnik oraz w latach 1970-1973 w okresie odbywania praktycznej nauki zawodu u J. B. i tym samym legitymuje się 15-letnim stażem pracy w warunkach szczególnych. Sąd I instancji uznał, że praca wykonywana przez wnioskodawcę została wymieniona w wykazie A, dziale VII pod poz. 12 rozporządzenia z dnia 7.02.1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

Ustalenia dokonane przez Sąd Okręgowy zakwestionował apelujący organ rentowy, który w apelacji podniósł, że praca odwołującego na stanowisku obuwnika nie została wymieniona w zarządzeniach resortowych, a ponadto odwołujący przedłożył dokumentację zastępczą, która nie pozwala na określenie charakteru wykonywanej pracy. Apelujący nadmienił, że R. G. (1) odbywając praktykę w Zakładzie (...) wykonywał pracę szewca.

Wobec wątpliwości w zakresie charakteru świadczonej przez odwołującego pracy oraz wobec braku pełnej dokumentacji pracowniczej, Sąd Apelacyjny uzupełnił postępowanie dowodowe w ten sposób, że przeprowadził dowód z uzupełniającego przesłuchania w charakterze świadków: J. G. na okoliczność charakteru zatrudnienia odwołującego w (...) oraz K. O. na okoliczność praktyk odbywanych przez odwołującego w zakładzie szewskim, a nadto z uzupełniającego przesłuchania w charakterze strony R. G. (1) na okoliczność odbywania praktyk i charakteru zatrudnienia w spornym okresie.

Z uzupełniającego postępowania wynika, że ubezpieczony jako młodociany, ucząc się nauki zawodu, pracował od poniedziałku do soboty, przez cały okres nauki tzn. 3 lata. Odwołujący uczył się w szkole zawodowej dla pracujących, a nauka odbywała się 3 razy w tygodniu. W czasie praktycznej nauki zawodu uczniowie zajmowali się naprawą obuwia; były to usługi dla ludności, które obejmowały naprawę obcasów, szycie, klejenie zelówek i spodów. Przy tym z samej umowy o naukę zawodu z dnia 2 listopada 1970 roku wynika, że młodocianego ucznia w okresie nauki zawodu obowiązuje normalny czas pracy stosowany w zakładzie, ale jednocześnie jest on zobowiązany do dokształcania się w zakresie obranego zawodu w szkole zawodowej, oraz do czasu pracy wlicza się czas dokształcania określony w § 3 ust. 2 ( bez względu na to czy naukę odbywa się w godzinach pracy, czy poza godzinami pracy), jednocześnie w wymiarze nie większym niż 18 godzin tygodniowo i pod warunkiem wykonywania obowiązku dokształcania się.

W okresie od 26 października 1973 r. do 14 sierpnia 1975 r. R. G. (1)odbywał służbę wojskową.

Po zakończeniu służby wojskowej tj. od 13 września 1975r. podjął pracę w (...), gdzie został zatrudniony w charakterze obuwnika.

Praca odwołującego w charakterze obuwnika w (...) – wykonywana przez niego stale i w pełnym wymiarze czasu pracy – w głównej mierze opierała się na klejeniu spodów obuwia, za pomocą klejów poliuretanowych z utwardzaczami. Były także dodawane rozpuszczalniki, które parowały. Wszystkie te środki były toksyczne. W zakładzie pracy odwołującego był problem z wentylacją, w związku z czym pracownicy byli narażeni na wdychanie oparów klejów i utwardzaczy. W punkcie w którym pracował odwołujący było tylko pomieszczenie z oknami, nie było innej wentylacji, a pracowało tam wielu obuwników. Obuwnicy zajmowali się naprawą obuwia i były to usługi dla ludności, jak i w dużej mierze naprawy obuwia przemysłowego przywożonego z zakładów pracy. Szczególnie trudne warunki powodowało pylenie gumy i skóry, a buty przemysłowe robiło się właśnie na skórze. Przy tym buty przywożone z zakładów pracy były składowane także w pomieszczeniu w którym dokonywane były naprawy, a często odtwarzanie tego obuwia (były np. wymieniane całe skórzane spody tych butów).

Sąd Apelacyjny dał wiarę zeznaniom odwołującego i świadków, także w zakresie uzupełniających zeznań, w takim zakresie w jakim były one spójne z pozostałym, zebranym w sprawie materiałem dowodowym (w tym zwłaszcza z umową o naukę zawodu, a zatem odnośnie czasu pracy odwołującego jako ucznia). O ile zatem mogło się zdarzać, że był przekraczany tenże czas pracy to jednak brak przesłanek wskazujących na przyczyny takiego stanu rzeczy i to przez cały okres pobierania nauki przez odwołującego. Z kolei dzięki zeznaniom dotyczącym charakteru zatrudnienia odwołującego jako obuwnika doprecyzowane zostały istotne szczegóły stanu faktycznego, które uzupełniają zebrany przez Sąd Okręgowy materiał.

Na podstawie tak ustalonego stanu faktycznego, Sąd Apelacyjny dokonał jednak po części odmiennej, niż Sąd Okręgowy, oceny prawnej.

W pierwszej kolejności należy wskazać, że Sąd Apelacyjny, odmiennie niż Sąd Okręgowy przyjął, że w okresie od 13.09.1975 r. do 31.08.1990 r. odwołujący pracował co prawda w szczególnych warunkach, ale jego praca została wymieniona w wykazie A, dziale VII pod poz. 14 rozporządzenia z dnia 7.02.1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze i odpowiednio w zarządzeniu resortowym Ministra Przemysłu Chemicznego i Lekkiego z dnia 7 lipca 1987 r. w wykazie A, dziale VII, pod poz. 14 ust. 1 i 2 – prace związane ze szlifowaniem, klejeniem i wykańczaniem wyrobów przemysłu skórzanego: obuwnik – montażysta, formowacz, szwacz (przy ścieraniu, ścienianiu i szlifowaniu elementów wyrobów); obuwnik – montażysta, formowacz, szwacz (przy nanoszeniu kleju i sklejania elementów wyrobów z użyciem klejów toksycznych.

Odnosząc się do wymienionego okresu nauki w (...) Szkole Zawodowej (...) w O. filia w M. nietrafnie Sąd pierwszej instancji uznał, że może on zostać zaliczony do okresu wykonywania pracy w szczególnych warunkach. Sąd Apelacyjny wskazuje, że warto podkresłić, iż już z samej umowy o naukę zawodu z dnia 2 listopada 1970 roku wynika, że co prawda młodocianego ucznia w okresie nauki zawodu obowiązuje normalny czas pracy stosowany w zakładzie, ale jednocześnie jest on zobowiązany do dokształcania się w zakresie obranego zawodu w szkole zawodowej, oraz do czasu pracy wlicza się czas dokształcania określony w § 3 ust. 2 ( bez względu na to czy naukę odbywa się w godzinach pracy, czy poza godzinami pracy), jednocześnie w wymiarze nie większym niż 18 godzin tygodniowo i pod warunkiem wykonywania obowiązku dokształcania się. O ile zatem mogło się zdarzać, że był przekraczany tenże czas pracy to jednak brak przesłanek wskazujących na przyczyny takiego stanu rzeczy i to stale, przez cały okres pobierania nauki przez odwołującego. Sam fakt wykonywania przez wnioskodawcę pewnych czynności właściwych dla zawodu obuwnika nie jest równoważny z pracowniczym zatrudnieniem na takim stanowisku w rozumieniu przepisów warunkujących prawo do wcześniejszej emerytury. Problem ten był już kilkakrotnie przedmiotem rozstrzygnięcia Sądu Najwyższego, który np. w wyroku z dnia 24 kwietnia 2009 r. II UK 334/08 ( OSNP 2010, nr 23-24, poz. 294), wyrażał pogląd, że młodociany odbywający naukę zawodu w ramach umowy zawartej z zakładem pracy na podstawie przepisów ustawy z dnia 2 lipca 1958 r. o nauce zawodu, przyuczeniu do określonej pracy i warunkach zatrudnienia młodocianych w zakładach pracy oraz o wstępnym stażu pracy ( Dz. U. nr 45, poz. 226 ze zm. ) posiadał status pracownika w rozumieniu przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym oraz ubezpieczeniu społecznym, jednakże okres nauki zawodu połączonej z obowiązkiem dokształcania się w zasadniczej szkole zawodowej nie stanowił okresu pracy w szczególnych warunkach, wykonywanej na zasadach określonych w §2 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze ( Dz. U. nr 8, poz.43 ze zm.).

W uzasadnieniu tego wyroku Sąd Najwyższy w szczególności wywiódł, że dla spełnienia wymagania wykonywania pracy w szczególnych warunkach – dla celów emerytalnych istotne jest to, czy taka praca była przez pracownika faktycznie wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy przewidzianym dla stanowiska, na którym takie warunki występowały. Jeżeli więc przez cały okres zatrudnienia na podstawie umowy o naukę zawodu ubezpieczony pracował jako uczeń na warunkach wynikających z tej umowy ( w tym zawartego w niej zastrzeżenia, że do jego czasu pracy podlegał wliczeniu czas dokształcania w wymiarze do 18 godzin tygodniowo, bez względu na to czy nauka odbywała się w godzinach pracy, czy poza godzinami pracy), a zgodnie z ówczesnymi regulacjami ustawowymi młodociani przyjęci do pracy byli obowiązani do dokształcania się w celu ukończenia pełnej szkoły podstawowej lub do dokształcania się zawodowego lub ogólnokształcącego, natomiast młodociani zatrudnieni w celu nauki zawodu obowiązani byli do dokształcania się w zakresie obranego zawodu, to wynika z tego wniosek, że ubezpieczony – jako uczeń (...) Szkoły Zawodowej (...) – nie mógł wykonywać i faktycznie nie wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracy prac określonych w art. 32 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach (o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia), z którymi łączyło się wykonywanie zatrudnienia na stanowisku pracy, do wykonywania , której był przyuczony. Dokształcanie w rozumieniu art. 12 ustawy z dnia 2lipca 1958 r. nie oznaczało bowiem nic innego, jak zajęcia teoretyczne w warunkach szczególnych. Tak samo wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 stycznia 2011 r. II UK 169/10 LEX nr 786387, w którym Sąd stwierdził, iż okres nauki zawodu odbywanej przed dniem 1 stycznia 1975 r. w ramach umowy zawartej na podstawie przepisów z dnia 2 lipca 1958 r. o nauce zawodu, przyuczaniu do określonej pracy i warunkach zatrudnienia młodocianych w zakładach pracy oraz wstępnym stażu pracy był w rozumieniu prawa ubezpieczeń społecznych okresem zatrudnienia w ramach stosunku pracy. Nie jest to jednak wystarczające do uznania tych okresów za okresy wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze ( Dz. U. nr 8 poz. 43 ze zm.). Powyższe wskazuje na utrwalone stanowisko judykatury w kwestii oceny pracy młodocianych jako pracy wykonywanej w szczególnych warunkach. Taką też ocenę przyjął Sąd Apelacyjny.

Zważyć przy tym należy, iż Sąd Okręgowy w swoich rozważaniach prawnych zupełnie pominął okres odbywania przez odwołującego zasadniczej służby wojskowej (od 26 października 1973 r. do 14 sierpnia 1975 r.), natomiast powyższy okres podlegał wliczeniu do okresu pracy w szczególnych warunkach, uprawniający wnioskodawcę do wcześniejszej emerytury, jako że odwołujący po jej zakończeniu a przed upływem 30 dni tj. od 13 września 1975r. podjął pracę w szczególnych warunkach jako obuwnik w (...),.

Zgodnie bowiem z art. 108 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 1967 r., Nr 44 poz. 220 ze zm. w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 stycznia 1975 r.), zwanej dalej „ustawą”, czas odbywania zasadniczej lub okresowej służby wojskowej wlicza się pracownikowi do okresu zatrudnienia w zakresie wszelkich uprawnień związanych z tym zatrudnieniem, jeżeli po odbyciu tej służby podjął on zatrudnienie w tym samym zakładzie pracy, w którym był zatrudniony przed powołaniem do służby (ust. 1), zaś w przypadku pracowników, którzy przed powołaniem do tej służby nie byli zatrudnieni albo którzy po jej odbyciu podjęli zatrudnienie w innym zakładzie pracy, Rada Ministrów po porozumieniu z Centralną Radą Związków Zawodowych ustali w drodze rozporządzenia, w jakim zakresie czas odbywania zasadniczej lub okresowej służby wojskowej wlicza się do okresu zatrudnienia (ust. 2). Zgodnie zaś z ust. 3 tego przepisu, warunkiem wliczenia służby wojskowej do okresu zatrudnienia jest zachowanie terminów, o których mowa w art. 106 ust. 1 lub w art. 107 ust. 1 ustawy. Przepis § 7 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 22 listopada 1968 r. w sprawie szczególnych uprawnień żołnierzy i ich rodzin (Dz. U. z 1968 r., Nr 44 poz. 318 ze zm. w brzmieniu obowiązującym od dnia 4 kwietnia 1975 r.), zwanego dalej „r.s.u.ż.r.”, pozwala wliczyć do okresu zatrudnienia w zakresie uprawnień określonych w § 5 ust. 1 r.s.u.ż.r. czas odbywania służby nawet żołnierzowi, który przed powołaniem do służby nie był zatrudniony, jeżeli w ciągu 30 dni od dnia zwolnienia ze służby wojskowej zgłosił do urzędu właściwego terenowego organu administracji państwowej wniosek o skierowanie do pracy i na podstawie tego skierowania podjął pracę albo nawet podjął pracę w tym terminie bez skierowania tego urzędu. Jak wskazał zaś Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 5 sierpnia 2014 r., wydanym w sprawie o sygn. I UK 442/13, czas zasadniczej służby wojskowej zalicza się do okresu pracy wymaganego do nabycia emerytury w niższym wieku emerytalnym (art. 184 w związku z art. 32 ust. 1 ustawy emerytalnej) także wtedy, gdy żołnierz przed powołaniem do zasadniczej służby wojskowej nie był zatrudniony, ale po zwolnieniu z tej służby w ciągu 30 dni podjął zatrudnienie i pracował w szczególnych warunkach pracy.

W konsekwencji dodając do powyższego, prawidłowo ustalonego przez Sąd Okręgowy okresu 14 lat, 11 miesięcy i 17 dni pracy w szczególnych warunkach w (...), okres służby wojskowej tj. 1 rok, 10 miesięcy i 9 dni , który w ocenie Sądu Apelacyjnego należało na podstawie art. 108 ust. 1 ustawy w zw. z § 7 ust. 1 r.s.u.ż.r. zaliczyć odwołującemu do okresu pracy w szczególnych warunkach, stwierdzić należy, że R. G. (1)na dzień 1 stycznia 1999 r. spełnił także wymóg posiadania wymaganego okres zatrudnienia 15 lat pracy w szczególnych warunkach. Stąd też zbędnym było – tak jak uczynił to Sąd Okręgowy – uzupełnianie powyższego okresu także okresem pracy odwołującego w czasie gdy pobierał on naukę zawodu.

Biorąc pod uwagę powyższe rozważania oraz uzupełnione przez Sąd Apelacyjny postępowanie dowodowe, apelację, jako bezzasadną, należało oddalić na podstawie art. 385 kpc.

O kosztach postępowania rozstrzygnięto po myśli art. 98, art. 99 i art. 108 § 1 k.p.c. oraz przepisów § 9 ust. 2 w zw. z 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. z 2015 r., poz. 1804 – w brzmieniu przed zmianą z dnia 27 października 2016 r. z uwagi na datę wpływu apelacji) zasądzając od pozwanego na rzecz ubezpieczonego kwotę 360 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za II instancję.

SSA Jolanta Cierpiał SSA Dorota Goss-Kokot SSA Katarzyna Wołoszczak