Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 14 listopada 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Lublinie – I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący – Sędzia	SA Ewa Bazelan (spr.)
Sędziowie:	SA Jolanta Terlecka SA Ewa Mierzejewska
Protokolant	st.sekr.sądowy Dorota Kabala

po rozpoznaniu w dniu 31 października 2017 r. w Lublinie na rozprawie

sprawy z powództwa A. S. (1), M. S., A. S. (2) i Ł. S.

przeciwko Towarzystwu (...) Spółce Akcyjnej
z siedzibą w W.

o zapłatę

na skutek apelacji obu stron od wyroku Sądu Okręgowego w(...)

z dnia (...) r., sygn. akt (...)

I.  z apelacji pozwanego zmienia zaskarżony wyrok:

a)  w punkcie I i II w ten sposób, że oddala powództwo także co do kwot zasądzonych od pozwanego Towarzystwa (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz powodów A. S. (1) i M. S. tytułem odszkodowania za znaczne pogorszenie sytuacji życiowej (...) z ustawowymi odsetkami od (...)roku do dnia zapłaty;

b)  w punkcie VI, VII, VIII, IX w ten sposób, że nie obciąża powodów kosztami procesu poniesionymi przez pozwanego w pierwszej instancji;

c)  w punkcie X e, w ten sposób, że nakazaną do ściągnięcia na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego od pozwanego Towarzystwa (...)
i (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. kwotę (...) zł obniża do kwoty (...),(...) (...) (...) zł;

II.  oddala apelację pozwanego w pozostałej części oraz apelację powodów
w całości;

III.  nie obciąża powodów kosztami procesu poniesionymi przez pozwanego
w drugiej instancji.

I ACa (...)

UZASADNIENIE

W pozwie z dnia(...)r. powodowie domagali się zasądzenia od Towarzystwa (...) S.A. z siedzibą w W. następujących kwot:

I.  na rzecz A. S. (1):

-

(...)zadośćuczynienia za doznaną krzywdę związaną ze (...) P. S. (1) w dniu (...) r. wraz z ustawowymi odsetkami od dnia (...) r. do dnia zapłaty,

-

(...)odszkodowania z tytułu znacznego pogorszenia sytuacji życiowej po (...) P. S. (1) w dniu (...) r. wraz z ustawowymi odsetkami od dnia (...) r. do dnia zapłaty,

II.  na rzecz M. S.:

-

(...) zł zadośćuczynienia za doznaną krzywdę związaną ze (...) P. S. (1) w dniu (...) r. wraz z ustawowymi odsetkami od dnia (...) r. do dnia zapłaty,

-

(...)odszkodowania z tytułu znacznego pogorszenia sytuacji życiowej po (...) P. S. (1) w dniu (...) r. wraz z ustawowymi odsetkami od dnia (...)r. do dnia zapłaty,

III.  na rzecz A. S. (2) (...)zł zadośćuczynienia za doznaną krzywdę związaną ze (...) P. S. (1) w dniu (...) r. wraz z ustawowymi odsetkami od dnia (...) r. do dnia zapłaty,

IV.  na rzecz Ł. S. (...) zł zadośćuczynienia za doznaną krzywdę związaną ze (...) P. S. (1) w dniu (...)roku wraz z ustawowymi odsetkami od dnia (...)r. do dnia zapłaty

Powodowie domagali się również zasądzenia kosztów procesu wg norm przepisanych.

W odpowiedzi na pozew pozwany nie uznał powództwa wnosząc o jego oddalenie w całości i zasądzenie kosztów wg norm przepisanych.

Wyrokiem z dnia (...) roku Sąd Okręgowy w (...):

I.  zasądził od pozwanego Towarzystwa (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz powódki A. S. (1) kwotę (...)zł, tytułem zadośćuczynienia oraz kwotę (...)zł tytułem odszkodowania za znaczne pogorszenie sytuacji życiowej - z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia (...)roku do dnia zapłaty;

II.  zasądził od pozwanego Towarzystwa (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz powoda M. S. kwotę (...) zł tytułem zadośćuczynienia oraz kwotę(...) zł tytułem odszkodowania za znaczne pogorszenie sytuacji życiowej - z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia (...) roku do dnia zapłaty;

III.  zasądził od pozwanego Towarzystwa (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz powódki A. S. (2) kwotę (...)zł, tytułem zadośćuczynienia z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia (...) roku do dnia zapłaty;

IV.  zasądził od pozwanego Towarzystwa (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz powoda Ł. S. kwotę (...)zł tytułem zadośćuczynienia z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia (...) roku do dnia zapłaty;

V.  oddalił połączone powództwa w pozostałej części;

VI.  zasądził od pozwanego Towarzystwa (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz powódki A. S. (1) kwotę (...) zł tytułem częściowego zwrotu kosztów procesu;

VII.  zasądził od pozwanego Towarzystwa (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz powoda M. S. kwotę (...)zł tytułem częściowego zwrotu kosztów procesu;

VIII.  zasądził od pozwanego Towarzystwa (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz powódki A. S. (2) kwotę (...) zł tytułem częściowego zwrotu kosztów procesu;

IX.  zasądził od pozwanego Towarzystwa (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz powoda Ł. S. kwotę (...) zł tytułem częściowego zwrotu kosztów procesu;

X.  nakazał ściągnąć na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w (...)tytułem nieuiszczonych w sprawie kosztów sądowych:

a) od powódki A. S. (1) z zasądzonego na jej rzecz roszczenia kwotę (...)zł,

b) od powoda M. S. z zasądzonego na jego rzecz roszczenia kwotę (...) zł,

c) od powódki A. S. (2) z zasądzonego na jej rzecz roszczenia kwotę (...)zł, ,

d) od powoda Ł. S. z zasądzonego na jego rzecz roszczenia kwotę (...) zł,

e) od pozwanego Towarzystwa (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. kwotę (...) zł;

XI.  w pozostałej części nieobjętej rozstrzygnięciem w punkcie X wyroku - nieuiszczone w sprawie koszty sądowe przejął na rachunek Skarbu Państwa.

Podstawę tego rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia Sądu Okręgowego:

Dnia (...) r. w miejscowości J. P. S. (1) brała udział, jako poszkodowana w wypadku drogowym spowodowanym przez kierującego pojazdem R. H. (1).

R. H. (1) miał wówczas (...)alkoholu we krwi. W czasie jazdy kierowany przez niego pojazd (którego pasażerką (...)była P. S. (1)) został wyprzedzony przez pojazd kierowany przez (...)W ramach „rewanżu” R. H. (1) postanowił również go wyprzedzić, co czynił na łuku drogi. Poruszał się wówczas z prędkością około (...)km/h. Kierowany przez niego samochód był niesprawny technicznie. Oprócz P. S. (1), która (...) z tyłu było jeszcze (...). Kierujący stracił panowanie nad pojazdem i(...) Po przekroczeniu (...)km/h następuje wyrzucenie (...) Nadmierna prędkość była przyczyną wypadku. P. S. (1) poniosła śmierć (...). Miała we krwi (...)promila alkoholu etylowego.

P. S. (1) miała zapięte pasy bezpieczeństwa, co jednak - mając na uwadze siły działające na samochód w chwili wypadku - nie miało wpływu na doznane obrażenia.

P. S. (1) w dniu wypadku uczestniczyła(...)w miejscowości B.. Tego dnia miała jechać ze swoim (...), jednak doszło do zmiany planów, w związku z czym umówiła się na wspólny przejazd z R. H. (1), (...)

Po dotarciu do B. poszkodowana przyłączyła się do swoich znajomych. W czasie całego (...)nie spędzała czasu z R. H. (2). W okolicy, tej nocy, czynne były (...), pomiędzy którymi istniała duża rotacja uczestników.

P. S. (1) tego wieczoru spożywała alkohol - najpierw wypiła (...) z osobami, z którymi przyjechała, następnie ze swoimi znajomymi (...). Gdy planowany był powrót, pozostałe osoby, z którymi przyjechała zadzwoniły po nią. Przy samochodzie zadecydowano kto gdzie siada i bez dłuższych rozmów wyruszono w drogę powrotną.

P. S. (1) znała R. H. (1), jednak nie byli oni bliskimi znajomymi. Wiedziała, że uprzednio, prowadząc pojazd pod wpływem alkoholu, (...)

P. S. (1) w chwili śmierci (...) lat. Była (...) z dzieci powodów: A. i M. S.. Powodowie A. i Ł. S. są (...)rodzeństwem poszkodowanej. W chwili jej śmierci mieli odpowiednio: (...)lat.

P. S. (1) pomagała rodzicom w codziennych obowiązkach, w szczególności w opiece nad (...)rodzeństwem. Pomagała im w odrabianiu lekcji, wychodziła na spacery, nad pobliskie jeziora, bawiła się z nimi.

Uczęszczała do (...)w L., do klasy o profilu (...). Od czasu rozpoczęcia nauki w szkole średniej nie mieszkała w domu rodzinnym, lecz w internacie. Utrzymywali ją rodzice. Przyjeżdżała do domu, (...)Pozostawała w codziennym kontakcie telefonicznym z rodzicami. Opowiadała o swoich planach na przyszłość - o tym, że chciała studiować w W. na kierunku (...) Obiecywała rodzicom, że w przyszłości im pomoże. Poszkodowana była (...) uczennicą. Brała udział i otrzymywała nagrody w konkursach(...)

Rodzina powodów jest ze sobą silnie zżyta. Poszkodowaną z bliskimi łączyły dobre, serdeczne relacje. Z rodzicami miała relacje przyjacielskie. P. S. (1) była radosną, pomocną i pełną życia osobą. Gdy wracała do domu z L. długo witała się z bliskimi, w szczególności z (...) rodzeństwem. W okresie wakacyjnym miała pracować w jednym z barów(...)

Powodowie prowadzili życie towarzyskie. Spotykali się z liczną rodziną.

Rodzice poszkodowanej o wypadku dowiedzieli się od rodziny. Dzwonili do okolicznych posterunków Policji i szpitali by uzyskać informacje o stanie c. (...) Gdy zadzwonili do ostatniego, w którym miał być żyjący uczestnik wypadku i okazało się, że nie jest to ich córka zaczęli rozpaczać. (...) rodzeństwo również na wiadomość o śmierci (...) zareagowało płaczem, było zdezorientowane.

Rodzice poszkodowanej w pierwszych dniach po jej śmierci przyjmowali ziołowe środki uspokajające. Powódka, na co dzień (...)przez dwa tygodnie była na urlopie. Powód jest (...), (...) A. i Ł. S. są smutni, wycofani, na co zwracali uwagę ich nauczyciele. Mają problemy z koncentracją. Nieznacznie gorzej się uczą. Pytają o siostrę, uczestniczą w przyozdabianiu jej grobu.

Po śmierci P. S. (1) rodzina stała się wyciszona, nie wychodzi w celach towarzyskich. Bliscy odczuwają brak poszkodowanej, tęsknią za nią. Dwa razy dziennie chodzą na cmentarz. Na jej grobie przez cały czas palą się znicze. Zamawiają msze w jej intencji. Do tej pory nie sprzątnięto jej pokoju, nie spakowano rzeczy.(...)rodzeństwo wzięło ulubione maskotki poszkodowanej i z nimi usypia. Powodowie otrzymują wsparcie od najbliższej rodziny, która ich często odwiedza. Święta są obecnie okresem smutnym, rodzina wspomina zmarłą.

W(...)r. A. S. (1) urodziła(...)

A. S. (1) aktualnie znajduje się w drugiej fazie procesu żałoby, w której doświadcza intensywnego smutku, żalu, płaczu oraz uczucia tęsknoty za zmarłą c. (1). Posługuje się mechanizmem obronnym zaprzeczania i niedopuszczania do świadomości traumatycznego przeżycia, co świadczy o intensywności negatywnych przeżyć. Ponadto przejawia skłonność do samoobwiniania się, co stanowi rodzaj obronności poznawczej i trudności z racjonalnym opanowaniem traumy. Obecnie powódka znajduje się w fazie „szukania” osoby córki, wspominania jej, silnej motywacji dążenia do kontaktu z nią, chociażby w miejscu pochówku. Nie jest aktualnie zdolna do akceptacji straty, doświadcza intensywnych cierpień psychicznych, które utrudniają jej przystosowanie się do zmienionego położenia osobistego i rodzinnego.

Korzystnym byłoby podjęcie terapii psychologicznej w celu przepracowania poznawczo-emocjonalnego traumatycznego doświadczenia biograficznego.

A. S. (1) łączyły z c. (1) silne więzy emocjonalne. W wyniku nagłej i niespodziewanej śmierci córki powódka doznała urazu psychicznego. Śmierć P. S. (1) wywołała proces żałoby po bezpowrotnie utraconym dziecku, czego naturalną konsekwencją jest wystąpienie takich uczuć jak smutek, żal, co w naturalny sposób obniża jakość życia, ograniczenie go do przeżywania żałoby.

Intensywność cierpień była szczególnie nasilona w okresie bezpośrednio po śmiercic. (2)i przez kilka następnych miesięcy. Obecnie siła przeżywania jest mniejsza. A. S. (1) może prowadzić spokojną rozmowę, pracuje zawodowo, zajmuje się domem. Negatywne emocje pojawiają się u niej w chwilach wywoływania wspomnień.

Obecnie u powódki pojawiają się stany przygnębienia, nie przeżywa radości w takim stopniu jak przed wypadkiem córki, miewa odczucia zniechęcenia, nie odczuwa potrzeby kontaktów towarzyskich. Objawy te mają u niej łagodne nasilenie, nie skutkują znaczącym upośledzeniem codziennego funkcjonowania.

Powódce przez całe życie towarzyszyć będą wspomnienia dotyczące córki, będą wracać szczególnie przy okazji świąt. W takim czasie mogą pojawiać się naturalne stany emocjonalne jak smutek, żal.

Pomimo, że stan żałoby jest procesem odwracalnym, A. S. (1) wciąż nie akceptuje tego co zaszło. Obecnie jednak nie można mówić u powódki o trwałym uszczerbku na zdrowiu. Ma on charakter długotrwały i wynosi 5%.

M. S. doświadcza aktualnie załamania dotychczasowej linii życia z powodu trudnej sytuacji śmierci c. (...) Cechuje go spadek energii witalnej, skłonność do utrzymywania się negatywnych emocji typu smutek, płacz, poczucie bezsilności i bezradność, charakterystyczne dla trzeciej fazy żałoby. Nie jest on zdolny do reorganizacji życia ani wyznaczenia nowych celów życiowych czy podejmowania nowych kontaktów społecznych. Obecne są nadal w specyfice jego funkcjonowania takie reakcje, stany i postawy, które świadczą o trudnościach adaptacyjnych do zmienionego położenia osobistego i zmienionej struktury i organizacji życia rodzinnego. Doświadcza pustki emocjonalnej i uczuciowej wskutek zerwania więzi z c. (1).

Wsparcie dla M. S. stanowi rodzina, w szczególności panująca w niej bliskość emocjonalna. Skuteczność pomocy terapeutycznej jest wątpliwa, z uwagi na brak motywacji do podjęcia terapii.

M. S. na skutek nagłej śmierci córki doznał urazu psychicznego. Cechujące proces żałoby takie uczucia jak smutek czy żal spowodowały obniżenie jakości życia, ograniczenie go do przeżywania negatywnych emocji. Powoda z c. (1) łączyły silne więzy emocjonalne. Intensywność cierpień była szczególnie nasilona w okresie bezpośrednio po śmierci córki i przez kilka następnych miesięcy. Obecnie siła przeżywania jest mniejsza. M. S. pracuje zawodowo, zajmuje się domem. Negatywne emocje pojawiają się u niego w chwilach wywoływania wspomnień. Obecnie u M. S. pojawiają się negatywne emocje, smutek, żal czy ogólne zniechęcenie. Objawy te stanowią jednak podstaw do podjęcia farmakoterapii przeciwdepresyjnej, nie zmuszają powoda do skorzystania z pomocy psychiatry.

Powodowi przez całe życie towarzyszyć będą wspomnienia dotyczące córki, będą wracać szczególnie przy okazji świąt. W takim czasie mogą pojawiać się naturalne stany emocjonalne jak smutek, żal.

Pomimo, że stan żałoby jest procesem odwracalnym, M. S. wciąż nie akceptuje tego co zaszło. Obecnie jednak nie można mówić u niego o trwałym uszczerbku na zdrowiu. Ma on charakter długotrwały i wynosi 5%.

A. S. (2) nie zakończyła procesu żałoby po śmierci (...) Utrzymuje się u niej silny smutek, niezdolność do wspominania osoby zmarłej, tęsknota i oczekiwanie na jej powrót. Doświadcza poczucia straty osobistej, negatywnych stanów emocjonalnych: smutku, przygnębienia, poczucia zagrożenia, dezorientacji z powodu zmiany funkcjonowania życia rodzinnego. Przyjmuje postawę współodpowiedzialności za stany psychiczne rodziców, co stanowi nieadekwatny do wieku rozwojowego opiniowanej sposób zachowania. Powódka przejawia negatywny nastrój, cechuje ją spowolnienie psychoruchowe oraz stany wycofania w sytuacji społecznej. Taka charakterystyka behawioralna pozostaje nietypowa w stosunku do normy wiekowej. Sposób funkcjonowania psychicznego wydaje się być reakcją obronną opiniowanej na ekstremalną sytuację rodzinną i przeżywanie sytuacji utraty jednego z najbliższych członków rodziny. A. S. (2) korzysta z rodzinnego systemu wsparcia emocjonalnego. W jej przypadku wskazana byłaby systematyczna terapia psychologiczna w celu przepracowania poznawczego i emocjonalnego traumatycznego przeżycia śmierci (...)

Ł. S. posługuje się zaprzeczaniem jako mechanizmem obronnym, redukującym negatywne emocje związane ze śmiercią (...)oraz dezorientację i chaos w sferze życia emocjonalnego. Stosowanie mechanizmów obronnych utrudnia mu zdolność do wglądu we własne stany psychiczne. Doświadcza poczucia krzywdy oraz poczucia inności własnej rodziny, a także poczucia zmiany struktury i wizerunku rodziny. Ponadto bycie świadkiem i obserwowanie cierpienia rodziców dodatkowo utrudnia przystosowanie do zmiany w życiu osobistym i rodzinnym powodując dezorientację we własnym położeniu życiowym i generując poczucie zagrożenia

Aktualnie doznaje deficytu potrzeby bezpieczeństwa i stabilności oraz frustracji potrzeby przynależności grupowej, co może mieć wpływ na rozluźnienie więzi wewnątrzrodzinnej i prawidłowy rozwój emocjonalny i społeczny powoda.

U małoletnich powodów wystąpiła reakcja żałoby, zaś wykazywane w pierwszych miesiącach po śmierci (...) reakcje lękowe obniżenie nastroju, trudności ze snem a w przypadku A. S. (2) także płacz) wskazywały na zaburzenia adaptacyjne. Powodowały one przez okres roku uszczerbek na zdrowiu w wysokości 5%. A. i Ł. S. obecnie dobrze funkcjonują społecznie, osiągają wyniki w nauce pozwalające na kontynuowanie edukacji. Utrata (...) w młodym wieku, choć była wydarzeniem traumatycznym, to jednak nie przekroczyła tzw. zakresu fizjologicznego w takim stopniu by powodowie musieli korzystać z pomocy specjalistycznej. Otrzymywali wystarczające wsparcie od bliskich.

Pismami z dnia 7 i 21 lipca 2014 r., odebranymi przez pozwanego 28 lipca 2014 r. powodowie zgłosili swoje roszczenia ubezpieczycielowi. A. i M. S. domagali się zapłaty po (...) zł tytułem zadośćuczynienia oraz po(...)zł odszkodowania z racji znacznego pogorszenia sytuacji życiowej. A. S. (2) i Ł. S. żądali zadośćuczynienia w wysokości po (...)zł.

Decyzjami z(...) r. pozwany przyznał rodzicom poszkodowanej po (...) zł zadośćuczynienia, zaś rodzeństwu po (...) zł. Jednocześnie ustalając 90%-owy stopień przyczynienia wypłacił powodom po 10% w/w kwot. W przedmiocie żądań opartych o art. 446 § 3 k.c. stwierdził, że nie istnieją podstawy do ich wypłaty.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o wymienione w uzasadnieniu dowody.

Sąd Okręgowy wskazał, że o zasadzie odpowiedzialności decydują przepisy art. 822 § 1 i 4 k.c. oraz przepisy szczególne wynikające z art. art. 34 ust. 1, art. 35 i art. 36 ust. 1 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (t. j. Dz. U. z 2013 r., poz. 392 ze zm., dalej jako „ustawa o ubezpieczeniach obowiązkowych”). Normy prawne z nich odczytane tworzą po stronie ubezpieczyciela zobowiązanie do zapłaty odszkodowania za wyrządzoną w związku z ruchem pojazdu szkodę, będącą następstwem śmierci, uszkodzenia ciała, rozstroju zdrowia, w granicach odpowiedzialności cywilnej sprawcy wypadku, jeżeli zdarzenie powodujące szkodę miało miejsce w okresie trwania odpowiedzialności ubezpieczeniowej. Odpowiedzialność cywilna w sprawie niniejszej określona jest w przepisach art. 436 § 2 k.c. i opiera się o winę sprawcy wypadku.

Towarzystwo (...) S.A. z siedzibą w W. podniosło zarzut przyczynienia się poszkodowanej do powstania szkody z uwagi na fakt, że podróżowała z kierowcą będącym pod wpływem alkoholu, a nadto, że nie zapięła pasów bezpieczeństwa. W toku postępowania likwidacyjnego oceniło poziom przyczynienia na 90%.

Zgodnie z przepisem art. 362 k.c. jeżeli poszkodowany przyczynił się do powstania lub zwiększenia szkody, obowiązek jej naprawienia ulega odpowiedniemu zmniejszeniu stosownie do okoliczności, a zwłaszcza do stopnia winy obu stron.

Sąd Okręgowy wskazał, że pozwany nie wykazał by P. S. (1) podróżowała bez zapiętych pasów bezpieczeństwa, na co jednoznacznie wskazał (...)

Następną z okoliczności wymagających rozważenia była nietrzeźwość kierującego pojazdem i to czy P. S. (1) wiedziała o tym.

Bezspornym było, że R. H. (1), sprawca wypadku był pod wpływem alkoholu- miał (...) alkoholu we krwi.

W ocenie Sądu pierwszej instancji poszkodowana winna w takiej sytuacji dostrzec, że kierujący jest w stanie nietrzeźwości. Na to wskazują również okoliczności sprawy. W pierwszej kolejności zauważyć należy, co w świetle zasad doświadczenia życiowego, w tym wiedzy ogólnej, jest oczywiste, że stężenie alkoholu we krwi występujące u R. H. (1), zwykło wywoływać zachowania oczywiście dostrzegalne dla drugiej osoby i wiązane właśnie z tym stanem. Nie można również pominąć, że takie stężenie wiąże się z spożyciem alkoholu w ilościach niewątpliwie powodujących charakterystyczną wyczuwalną woń. P. S. (2) zaś usiadła na przednim fotelu pojazdu, miała zatem możliwość odczucia tej woni, a zatem spostrzeżenia, że kierujący spożywał alkohol jeszcze przed wyruszeniem w podróż.

Poszkodowana wprawdzie również była w stanie nietrzeźwości, jednak nie zwalnia jej to z obowiązków dbałości o własne bezpieczeństwo, chociażby z tego względu, że sama się w ten stan wprowadziła. Nie zmienia to faktu, że jej stan nie wykluczał możliwości oceny powyższych objawów, tym bardziej, że wiedziała o uprzednich doświadczeniach z prowadzeniem pojazdu pod wpływem alkoholu przez sprawcę (co wynika z zeznań W. K., która zeznała, że o problemach alkoholowych R. H. słyszała właśnie od poszkodowanej) i winna zwracać na to szczególną uwagę.

Zatem skoro kierujący był pod wpływem alkoholu, zaś poszkodowana miała wiedzę w tym zakresie, to z przyczynieniem poszkodowanego mamy do czynienia, jeżeli stan nietrzeźwości kierowcy pozostaje w związku z tym wypadkiem. Faktem powszechnie znanym jest, że spożycie alkoholu ogranicza zdolności percepcji i motoryki, wpływając na nieprawidłową ocenę przestrzenną i zdolność do reakcji. Oceny związku przyczynowego pomiędzy nietrzeźwością kierowcy a wypadkiem należy doszukiwać się okolicznościach i przebiegu zdarzenia.

Jak wynika z opinii biegłego z (...)bezpośrednią przyczyną wypadku była nadmierna prędkość samochodu na łuku drogi- pojazd poruszał się (...) km/h, zaś wyrzucenie pojazdu z zakrętu następuje po przekroczeniu(...) km/h . Nadto podjęcie tak ryzykownej prędkości przez kierującego związane było z chęcią wyprzedzenia znajomego, który uprzednio wyprzedził jego. Mając na uwadze tak opisane okoliczności, w świetle zasad doświadczenia życiowego, a także mając a uwadze treść art. 231 k.p.c., naturalnie nasuwającym się wnioskiem jest, że brawura kierowcy była wynikiem jego nietrzeźwości, a w efekcie osłabionych funkcji psychomotorycznych.

Poszkodowana przyjęła na siebie ryzyko podróży z osobą, która spożywała alkohol, wiedząc jednocześnie, z jakim wiąże się to zagrożeniem. Nie można w żaden sposób kwestionować, że przyczyniła się do powstania szkody w postaci naruszenia dóbr osobistych osób jej bliskich na skutek swojej śmierci. Rozmiar jej “udziału” w szkodzie pozwala na stwierdzenie, że przyczyniła się ona w 40%. Wyższy stopień przyczynienia, w ocenie Sądu, nie może zostać w danych okolicznościach przyjęty. Wszak pamiętać należy, że sam wypadek był efektem nieprawidłowości popełnionych przez kierowcę znajdującego się pod wpływem alkoholu. Innymi słowy, gdyby kierujący nieprawidłowości nie popełnił, do wypadku w ogóle by nie doszło, zaś rozstrzyganie w przedmiocie oceny zachowania poszkodowanej byłoby bezprzedmiotowe. Nadto zachowała minimum bezpieczeństwa zapinając pasy.

Jako podstawę prawną dochodzonego zadośćuczynienia Sąd Okręgowy wskazał art. 446 § 4 k.c., który stanowi, że jeżeli wskutek uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia nastąpiła śmierć poszkodowanego, Sąd może także przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.

Po przeanalizowaniu okoliczności mających wpływ na rozmiar doznanej krzywdy Sąd Okręgowy uznał, że A. S. (1) i M. S. tytułem zadośćuczynienia należy się kwota (...) zł, która w wyroku winna zostać obniżona o stopień przyczynienia (40%) oraz o kwoty już wypłacone w postępowaniu likwidacyjnym (po 2.500 zł). Ostatecznie Sąd zasądził na rzecz każdego z w/w powodów po (...) zł. Natomiast świadczenia należne A. S. (2) i Ł. S. wynoszą(...)zł. Po zmniejszeniu tej kwoty o 40% przyczynienia i(...)zł wypłacone dobrowolnie przez pozwanego należało zasądzić na rzecz każdego z nich po (...)zł.

W ocenie Sądu przyznane w/w kwoty odpowiadają rozmiarowi krzywd, pozwalają na ich kompensacje, nie są świadczeniami przyznanymi w wysokości wygórowanej, jednak jednocześnie przejawiają ekonomicznie odczuwalną wartość dla powodów.

Jeżeli chodzi o roszczenia rodziców zmarłej w zakresie odszkodowania z tytułu znacznego pogorszenia sytuacji życiowej to zgodnie z art. 446 § 3 k.c. jeżeli wskutek uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia nastąpiła śmierć poszkodowanego sąd może przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego stosowne odszkodowanie, jeżeli wskutek jego śmierci nastąpiło znaczne pogorszenie ich sytuacji życiowej. Zwrot "znaczne pogorszenia sytuacji życiowej" należy odczytywać nie tylko w materialnym aspekcie zmienionej sytuacji bliskiego członka rodziny zmarłego, ale w szerszym kontekście, uwzględniającym przesłanki pozaekonomiczne określające tę sytuację. Do tych ostatnich niewątpliwie zaliczyć należy utratę oczekiwania przez osobę poszkodowaną na pomoc i wsparcie członka rodziny, których mogła ona zasadnie spodziewać się w chwilach wymagających takich zachowań (wyrok SN z dnia 16 kwietnia 2008 r., V CSK 544/07, LEX nr 424335), a także negatywne emocje czy obniżenie aktywności i energii życiowej wypływających z faktu utraty osoby najbliższej, które zmniejszają zaradność czy zdolności życiowe (w tym zarobkowe) osób bliskich zmarłego (por. wyrok SN z 4 listopada 1980 r., IV CR 412/80, LEX nr 8277, wyrok SA w Łodzi z dnia 14 kwietnia 2004 r., I ACa 178/10, LEX nr 715515).

W ocenie Sądu żądania powodów są usprawiedliwione co do zasady, lecz nie co do wysokości.

Każdy z powodów wciąż pozostaje pod wpływem silnych emocji składających się na proces żałoby, jednak nie ma podstaw do stwierdzenia by wywołały one chorobę, osłabienie aktywności życiowej i motywacji do przezwyciężania trudności dnia codziennego, a tym samym pogorszyły one dotychczasową sytuację życiową, w rozumieniu art. 446 § 3 k.c., osoby z najbliższego kręgu rodziny zmarłego" (wyroku z 30 czerwca 2004 r., IV CK 445/2003, LexisNexis nr (...), MoP 2006, nr 6, s. 315). Powód, jak wynika z opinii psychologicznej, nie jest w stanie wyznaczyć sobie nowych celów w życiu, jednak nie można pominąć, że taki stan stanowi objaw jednej z faz procesu żałoby, zaś ta, na co wyraźnie wskazuje biegły psychiatra, ma charakter przejściowy. Dodać należy również, że powód (...), zatem także w tym zakresie jego aktywność życiowa jest ograniczona.

Sąd Okręgowy zwrócił uwagę na drugi z aspektów pogorszenia sytuacji życiowej - oczekiwaną pomoc. P. S. (1) była (...)z dzieci powodów, wyrażała chęć wspierania rodziców w przyszłości. Wprawdzie, mając na uwadze zasady doświadczenia życiowego, trudno znaleźć podstawy do przyjęcia, że wizja przyszłości kreślona przez nastoletnią P. S. (1) byłaby realna, to nie ulega wątpliwości, że poszkodowana wyrażała pewne ambicje życiowe, chciała rozwijać się, kształcić, pracować, zatem z dużym prawdopodobieństwem należy przyjąć, że w pewnym momencie życia byłaby w stanie, choć zapewne w ograniczonym zakresie, pomagać rodzicom finansowo. Niezależnie od powyższego, naturalnym jest również, że rodzice mogli oczekiwać pomocy osobistej od poszkodowanej, zaś oczekiwania te w związku z jej śmiercią stały się bezprzedmiotowe. Sąd jednak miał na uwadze, że P. S. (1) nie była jedynym dzieckiem powodów, zatem nie zostali oni całkowicie pozbawieni perspektywy wsparcia w przyszłości.

Z tych względów Sąd Okręgowy wskazał, że kwotą odpowiednią w rozumieniu art. 446 § 3 k.c. jest odszkodowanie w wysokości po(...) zł dla każdego z powodów. Przyczynienie się poszkodowanej do powstania szkody powoduje, że Sąd w wyroku zasądził kwotę o 40% mniejszą.

O odsetkach od powyżej przyznanych świadczeń Sąd orzekł na podstawie art. 14 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych oraz art. 481 k.c. Powodowie zgłosili pozwanemu swoje roszczenia w postępowaniu likwidacyjnym dnia 28 lipca 2014 r., zaś 30 dniowy termin upłynął (...)r., co oznacza, że odsetki należą się od dnia następnego.

Niezasadne są według Sądu Okręgowego twierdzenia pozwanego, że odsetki od obydwu świadczeń winny zostać przyznane od dnia wyrokowania, gdyż na rozmiar świadczeń mają wpływ czynniki ocenne, co więcej, w toku postępowania sądowego przeprowadzone zostają dowody z opinii biegłych, które mogą ujawnić nowe okoliczności.

Podnieść należy, że pozwany działając jako profesjonalista, dysponuje wszelkimi celowymi środkami pozwalającymi na ustalenie okoliczności niezbędnych do określenia rozmiaru świadczenia. Jest to jego obowiązek poparty ustawowym terminem. Na etapie postępowania sądowego również prowadzone jest postępowanie dowodowe, jednak pamiętać należy, że co do zasady, przy prawidłowym i profesjonalnym działaniu ubezpieczyciela w postępowaniu likwidacyjnym nie istniała by konieczność prowadzenia sprawy sądowej. Sąd orzekając w przedmiocie zadośćuczynienia (również odszkodowania z art. 446 § 3 k.c.), wydaje wyrok deklaratywny, nie zaś konstytutywnie ustanawia wysokość świadczenia (por. wyrok SN z dnia 18 lutego 2011 roku, sygn. akt I CSK 243/10, LEX nr 848109), a okoliczności, o które się opiera istnieją już wcześniej. Ocena Sądu nie ma charakteru dowolnego, znajduje odzwierciedlenie właśnie w tych okolicznościach, które mogą zostać prawidłowo uwzględnione również przez podmiot prowadzący zawodowo działalność w tym zakresie. Skoro ubezpieczyciel uchyla się od swoich obowiązków, to jak najbardziej uzasadnione jest obciążenie go obowiązkiem zapłaty odsetek od dnia następującego po terminie, w którym, zgodnie z ustawą, winien świadczenie spełnić.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 100 zd. 2 k.p.c. rozdzielając je między stronami. O nieuiszczonych kosztach sądowych orzeczono w oparciu o art. 113 ust.1 i ust. 4 u.k.s.c.

Apelację od tego wyroku wniosły obie strony.

Powodowie A. S. (1), M. S., A. S. (2) i Ł. S. zaskarżyli wyrok w części, tj. w punkcie V oddalającym połączone powództwa w zakresie obejmującym przyjęcie przyczynienia oraz w punktach VI. VII. VIII i IX rozstrzygających o kosztach procesu.

Powodowie zaskarżonemu wyrokowi zarzucili:

1. naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dokonanie oceny dowodów w postaci zeznań świadków A. B., K. B., W. K. (2), M. K., W. H., P. B. i P. K. w sposób sprzeczny z zasadami logiki i doświadczenia życiowego i w konsekwencji ustalenie, że poszkodowana P. S. (2) powinna wiedzieć, bądź z góry zakładać, że kierujący samochodem R. H. (1) jest w stanie upojenia alkoholowego, podczas gdy poszkodowana znała go wcześniej tylko z widzenia i opowiadań, nie spędziła w jego towarzystwie wieczoru, w którym miał miejsce wypadek, nie widziała, jak spożywa on alkohol, a także z uwagi na fakt, iż sprawca wypadku nie zachowywał się jak osoba po spożyciu alkoholu nie miała obiektywnej możliwości stwierdzenia, że jest on w stanie upojenia alkoholowego oraz ustalenie, że powinna ona wyczuć woń alkoholu od konkretnej osoby - R. H. (1), podczas gdy w samochodzie znajdowało się kilka innych osób po spożyciu alkoholu i nie miała ona żadnej możliwości skonkretyzowania, czy woń alkoholu (o ile w ogóle była wyczuwalna) pochodzi od sprawcy wypadku;

2. naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 362 k.c. poprzez jego błędne zastosowanie, w sytuacji gdy poszkodowana nie przyczyniła się swoim zachowaniem do powstania szkody, a działania przez nią podjęte, w tym zapięcie pasów bezpieczeństwa oraz obiektywny brak wiedzy na temat stanu upojenia alkoholowego kierowcy samochodu, należy uznać za zachowanie należytej staranności w tej konkretnej sytuacji.

Powodowie wnieśli o zmianę zaskarżonego wyroku w punkcie V i:

1. zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów A. S. (1) i M. S. dalszych kwot po (...) zł tytułem zadośćuczynienia oraz dalszych kwot po (...) zł tytułem odszkodowania za znaczne pogorszenie sytuacji życiowej - z ustawowymi odsetkami od dnia(...)do dnia zapłaty;

2.  zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów A. S. (2) i Ł. S. dalszych kwot po (...)tytułem zadośćuczynienia z ustawowymi odsetkami od dnia (...) do dnia zapłaty

Powodowie wnieśli o zasądzenie kosztów postępowania za I i II instancję według norm przepisanych.

Pozwany Towarzystwo (...) Spółka Akcyjna w W. zaskarżył wyrok w części, to jest w zakresie:

1.  zasądzającym od pozwanego Towarzystwa (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz powódki A. S. (1) kwotę (...)zł tytułem zadośćuczynienia, tj. ponad kwotę(...) zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia (...) roku do dnia zapłaty tj. objętej pkt.1 wyroku,

2.  zasądzającym od pozwanego Towarzystwa (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz powódki A. S. (1) kwotę (...) zł tytułem odszkodowania za znaczne pogorszenie sytuacji życiowej z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia (...) roku do dnia zapłaty tj. objętej pkt. I wyroku,

3.  zasądzającym od pozwanego Towarzystwa (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz powódki A. S. (1) odsetki ustawowe za opóźnienie od kwoty(...) zł tytułem zadośćuczynienia od dnia (...)roku do dnia poprzedzającego dzień wyrokowania, tj. (...)roku, tj. objętej pkt. I wyroku,

4.  zasądzającym od pozwanego Towarzystwa (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz powoda M. S. kwotę (...)zł tytułem zadośćuczynienia, tj. ponad kwotę (...)zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia (...) roku do dnia zapłaty tj. objętej pkt. II wyroku,

5.  zasądzającym od pozwanego Towarzystwa (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz powoda M. S. kwotę (...)zł tytułem odszkodowania za znaczne pogorszenie sytuacji życiowej z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia (...) roku do dnia zapłaty tj. objętej pkt. II wyroku,

6.  zasądzającym od pozwanego Towarzystwa (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz powoda M. S. odsetki ustawowe za opóźnienie od kwoty(...) zł tytułem zadośćuczynienia od dnia(...) roku do dnia poprzedzającego dzień wyrokowania, tj. (...) roku, tj. objętej pkt. II wyroku,

7.  zasądzającym od pozwanego Towarzystwa (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz powódki A. S. (2) kwotę (...)zł tytułem zadośćuczynienia, tj. ponad kwotę (...) zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia (...) roku do dnia zapłaty tj. objętej pkt. III wyroku,

8.  zasądzającym od pozwanego Towarzystwa (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz powódki A. S. (2) odsetki ustawowe za opóźnienie od kwoty (...)zł tytułem zadośćuczynienia od dnia(...)roku do dnia poprzedzającego dzień wyrokowania, tj. (...)roku, tj. objętej pkt. III wyroku,

9.  zasądzającym od pozwanego Towarzystwa (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz powoda Ł. S. kwotę (...) zł tytułem zadośćuczynienia, tj. ponad kwotę (...)zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia(...)roku do dnia zapłaty tj. objętej pkt. IV wyroku,

10.  zasądzającym od pozwanego Towarzystwa (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz powoda Ł. S. odsetki ustawowe za opóźnienie od kwoty(...) zł tytułem zadośćuczynienia od dnia (...) roku do dnia poprzedzającego dzień wyrokowania, tj. (...)roku, tj. objętej pkt. IV wyroku,

11.  rozstrzygającym o kosztach procesu, tj. objętej pkt. VI, VII, VIII, IX oraz X e wyroku.

Pozwany zarzucił naruszenie:

I.  prawa materialnego, tj.:

1.  art. 362 k.c. przez jego niewłaściwe zastosowanie i po ustaleniu okoliczności zdarzenia i nieprawidłowości popełnionych przez poszkodowaną P. S. (1), przyjęcie, że przyczynienie poszkodowanej do powstania szkody wynosi 40 % podczas gdy nieprawidłowości popełnione przez poszkodowaną powinny być traktowane jako niepomijalne i zawinione i w konsekwencji określone na poziomie co najmniej 50 %, co w rezultacie nastąpiło z naruszeniem tegoż artykułu,

2.  art. 446 § 3 k.c. poprzez jego błędne zastosowanie i zasądzenie odszkodowania za znaczne pogorszenie sytuacji życiowej powodów w sytuacji gdy materiał dowodowy zgromadzony podczas postępowania dowodowego w ogóle nie uzasadnia zasądzenia odszkodowania, co w konsekwencji spowodowało naruszenie tego artykułu i zasądzenie powodom nienależnych kwot,

3.  art. 481 § 1 k.c. w zw. z art. 817 § 1 k.c. poprzez niewłaściwe zastosowanie polegające na zasądzeniu odsetek ustawowych za opóźnienie na rzecz powodów od zasądzonych kwot od dnia (...)roku, podczas gdy wysokość zadośćuczynienia i odszkodowania ustalana jest według stanu na dzień wyrokowania i odsetki winny być zasądzone od dnia wyrokowania, tym bardziej, ze w sprawie spór dotyczył również ustalonego dopiero w toku postępowania dowodnego przyczynienia się zmarłej do zaistnienia szkody, zarówno co do zasady jak i wymiaru tego przyczynienia.

II.  prawa procesowego, które miało wpływ na wynik sprawy, tj.:

1.  art. 100 k.p.c. poprzez jego błędne zastosowanie i w konsekwencji zasądzenie niewłaściwych, zawyżonych kwot od pozwanego na rzecz powodów tytułem kosztów procesu w sytuacji gdy powodowie utrzymali się ze swoim roszczeniem jedynie w niewielkim stopniu.

W oparciu o tak sformułowane zarzuty na podstawie art. 386 §1 k.p.c. w zw. z art. 368 §1 pkt. 5 k.p.c. pozwany wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku w części i rozstrzygnięcie co do istoty sprawy poprzez oddalenie powództwa o zapłatę:

1.  kwoty (...) zł z tytułem zadośćuczynienia, tj. ponad kwotę (...) zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia (...) roku do dnia zapłaty zasądzonej na rzecz A. S. (1),

2.  odsetek ustawowych za opóźnienie od zasądzonej tytułem zadośćuczynienia na rzecz A. S. (1) niezaskarżonej kwoty (...)zł za okres od dnia (...)roku do dnia poprzedzającego dzień wyrokowania, tj. (...)roku,

3.  kwoty (...) zł tytułem odszkodowania za znaczne pogorszenie sytuacji życiowej z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia (...) roku do dnia zapłaty zasądzonej na rzecz A. S. (1),

4.  kwoty (...)zł z tytułem zadośćuczynienia, tj. ponad kwotę (...) zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia (...) roku do dnia zapłaty zasądzonej na rzecz M. S.,

5.  odsetek ustawowych za opóźnienie od zasądzonej tytułem zadośćuczynienia na rzecz M. S. niezaskarżonej kwoty (...)za okres od dnia(...)roku do dnia poprzedzającego dzień wyrokowania, tj. (...)roku,

6.  kwoty (...)zł tytułem odszkodowania za znaczne pogorszenie sytuacji życiowej z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia (...) roku do dnia zapłaty zasądzonej na rzecz M. S.,

7.  kwoty(...)zł z tytułem zadośćuczynienia, tj. ponad kwotę (...) zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia (...) roku do dnia zapłaty zasądzonej na rzecz A. S. (2),

8.  odsetek ustawowych za opóźnienie od zasądzonej tytułem zadośćuczynienia na rzecz A. S. (2) niezaskarżonej kwoty (...) zł za okres od dnia (...)roku do dnia poprzedzającego dzień wyrokowania, tj. (...)roku,

9.  kwoty (...)zł z tytułem zadośćuczynienia, tj. ponad kwotę (...) zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia(...) roku do dnia zapłaty zasądzonej na rzecz Ł. S.,

10.  odsetek ustawowych za opóźnienie od zasądzonej tytułem zadośćuczynienia na rzecz Ł. S. niezaskarżonej kwoty (...)zł za okres od dnia (...)do dnia poprzedzającego dzień wyrokowania, tj. (...) roku.

Wnosił także o zmianę zaskarżonego wyroku w części rozstrzygającej o kosztach procesu stosownie do wyniku postępowania odwoławczego oraz o zasądzenie od każdego z powodów na rzecz pozwanego zwrotu kosztów procesu za obie instancje, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm prawem przepisanych.

W odpowiedziach na apelację każda ze stron wniosła o oddalenie apelacji strony przeciwnej.

Na rozprawie odwoławczej strony podtrzymywały powyższe stanowiska.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja powodów podlega oddaleniu jako bezzasadna, zaś apelacja pozwanego jest uzasadniona w części – w zakresie rozstrzygnięcia o odszkodowaniu.

W ocenie Sądu Apelacyjnego ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Okręgowy i stanowiąca podstawę tych ustaleń ocena przeprowadzonych dowodów jest prawidłowa.

Nie ma uzasadnienia zarzut apelacji powodów dotyczący naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. co do oceny dowodów z zeznań wskazanych świadków, gdyż Sąd Okręgowy zgodnie z treścią tych zeznań i zgodnie z twierdzeniami przytoczonymi w apelacji ustalił, że poszkodowana znała wcześniej R. H. (1), ale nie byli bliskimi znajomymi, że nie spędziła w jego towarzystwie wieczoru, w którym miał miejsce wypadek i nie widziała, jak spożywa on alkohol.

Natomiast czym innym jest ocena czy P. S. (1) w występujących okolicznościach przyczyniła się do powstania szkody. Wiąże się to z zastosowaniem art. 362 k.c., który, wbrew zarzutowi apelacji Sąd Okręgowy właściwie zastosował, prawidłowo uznając, że poszkodowana przyjęła na siebie ryzyko podróży z osobą, która spożywała alkohol, wiedząc jednocześnie, z jakim wiąże się to zagrożeniem, czym przyczyniła się do powstania szkody.

Nie są uzasadnione stwierdzenia apelacji powodów jakoby Sąd Okręgowy uznał, że poszkodowana P. S. (2) powinna z góry zakładać, że kierujący samochodem R. H. (1) jest w stanie upojenia alkoholowego. Sąd Okręgowy natomiast uznał, że miała ona możliwość i winna dostrzec, że kierowca jest w stanie upojenia alkoholowego, co Sąd Apelacyjny w pełni podziela.

W tym względzie strona powodowa pomija szereg okoliczności, które w istocie wpłynęły na taką ocenę. Mianowicie pomija stopień nietrzeźwości R. H. (1) – (...)promila, miejsce i okoliczności spędzania przez niego czasu przed jazdą i wiedzę poszkodowanej o wcześniejszych problemach R. H. (1) z jazdą, a nawet (...), pod wpływem alkoholu.

Nie jest prawdą, jak podnosi strona powodowa w apelacji jakoby poszkodowana nie wiedziała o tym. Wprawdzie rzeczywiście W. K. (2) stwierdziła, że P. nie wiedziała o tym, ale co innego wynikało z zeznań K. B., która była jedną z najbliższych przyjaciółek P., która spędziła z nią ten ostatni wieczór i która wprost wskazała, że to właśnie P. powiedziała jej o tych problemach R. H. (1) z alkoholem (rozprawa z dnia 10 kwietnia 2015 roku, 00:59:55, k.262).

W tych okolicznościach trafnie podnosi strona pozwana i Sąd O., że biorąc pod uwagę wiedzę P. S. (1) o problemach R. H. (1) z jazdą po alkoholu, jej wiedzę, że spędził wiele godzin w miejscu, gdzie jednym z podstawowych zajęć (obok tańca) jest spożywanie alkoholu winna ona zachować zwiększoną czujność, zwrócić na to szczególną uwagę i dbając o własne bezpieczeństwo dołożyć staranności, sprawdzić jego stan oraz to czy może bezpiecznie prowadzić. Nawet jeśli nie uzyskałaby wiedzy w tym przedmiocie pytając wprost, to winna to uczynić na podstawie obserwacji. Jak wskazał Sąd Okręgowy nie zwalniało jej od tego to, że sama była pod wpływem alkoholu.

Co do zasady można się zgodzić z autorem apelacji, że w występujących warunkach (gdy P. S. (1) i większość osób w pojeździe spożywało alkohol) wyczucie od kierowcy woni alkoholu mogło być utrudnione, ale nie zmienia to faktu, że jego stan mogła i powinna ona zobaczyć w trakcie spotkania i wymiany zdań przy samochodzie przed wyruszeniem w drogę powrotną. W tym względzie trafnie podniósł Sąd Okręgowy, że stężenie alkoholu występujące we krwi R. H. (1) wywołuje objawy i zachowania oczywiście zauważalne dla drugiej osoby i łatwe jest ich zaobserwowanie, szczególnie przy podstawach do wzmożonej czujności.

Dlatego też stanowisko powodów jakoby P. S. (1) nie miała obiektywnej możliwości stwierdzenia czy późniejszy sprawca wypadku jest po spożyciu alkoholu nie jest uzasadnione.

Z tych względów przyjęcie przez Sąd Okręgowy przyczynienia po stronie poszkodowanej i zmniejszenie obowiązku naprawienia szkody na podstawie art. 362 k.c. było trafne, co skutkowało oddaleniem apelacji powodów jako bezzasadnej na mocy art. 385 k.p.c.

Nie jest także uzasadniony zarzut naruszenia art. 362 k.c. postawiony w apelacji strony pozwanej co do stopnia przyczynienia się poszkodowanej, gdyż nie ma postaw do przyjęcia, żeby stopień ten wynosił aż 50 %.

Jak trafnie wskazał Sąd Okręgowy, wypadek, a tym samym śmierć P. S. (1), były przede wszystkim spowodowane zawinionym zachowaniem samego kierowcy – brawurową jazdą z nadmierną prędkością pod wpływem alkoholu. Tym samym jego wpływ na powstanie szkody jest niewątpliwie większy niż osoby, która lekkomyślnie wsiadła do samochodu z pijanym kierowcą. Dlatego też nie można w tym wypadku zrównywać stopnia przyczynienia się tych osób do powstania szkody i nie zachodziły przesłanki do dalszego zmniejszania zasądzonych świadczeń.

Nie zasługują na uwzględnienie zarzuty apelacji pozwanego dotyczące naruszenia art.481 § 1 k.c. w zw. z art. 817 § 1 k.c. zmierzające do zasądzenia odsetek dopiero od daty wyrokowania.

W tym zakresie Sąd Apelacyjny w pełni podziela wywody Sądu Okręgowego.

Jak wynika z art. 481 § 1 k.p.c. wierzyciel może żądać odsetek jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego.

Dłużnik pozostaje w opóźnieniu jeśli nie spełnia świadczenia w terminie, w którym stało się ono wymagalne. W odniesieniu do świadczeń przysługujących od zakładu ubezpieczeń z tytułu obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody wyrządzone ruchem tych pojazdów terminy wymagalności świadczeń wynikają z przepisów art. 14 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 22 maja 2003 roku o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz. U. Nr 124, poz. 1152 z późn. zm.), czyli co do zasady zgodnie z art. 14 ust. 1 tej ustawy, zakład ubezpieczeń wypłaca odszkodowanie w terminie 30 dni licząc od dnia złożenia przez poszkodowanego lub uprawnionego zawiadomienia o szkodzie. Taki termin prawidłowo przyjął Sąd Okręgowy.

Zachodzą wprawdzie sytuacje, gdy datą, od której należy zasądzić odsetki ustawowe od kwoty zadośćuczynienia jest data wyrokowania, ale odnosi się do wyjątkowych wypadków, gdy wysokość świadczenia ubezpieczeniowego odpowiadającego odszkodowaniu czy zadośćuczynieniu za szkodę (krzywdę) wyrządzoną czynem niedozwolonym, ustalana jest według cen z daty ustalenia świadczenia, czyli według cen z daty wyrokowania w tym przedmiocie. Sytuacje kiedy wysokość zadośćuczynienia jest ustalana „według cen z daty ustalenia świadczenia” (wyrokowania) miały miejsce w okresach wysokiej inflacji przy odległej dacie zgłoszenia szkody od daty przyznawania należności (wyrokowania), kiedy ocena wysokości zadośćuczynienia uwzględniała bieżącą siłę nabywczą pieniądza. Występuje to także, gdy na wysokość zasądzanego zadośćuczynienia miały duży wpływ okoliczności, które nastąpiły dopiero w toku postępowania sądowego i Sąd ustalając wysokość zadośćuczynienia brał je pod uwagę i powodowały one zwiększenie przyznanej sumy zadośćuczynienia.

W niniejszym przypadku takie warunki nie mają miejsca.

Nie ulega wątpliwości, że w ostatnim czasie nie występowała znaczna inflacja, jak również w toku niniejszego procesu nie pojawiły się żadne nowe, wynikające ze śmierci P. S. (1) okoliczności, które nie były znane, bądź przewidywalne wcześniej. Z toku postępowania nie wynika wystąpienie jakichkolwiek nietypowych skutków, które mogłyby wpływać na wysokość zadośćuczynienia, których nie można było uwzględnić w (...)roku. Tym samym okoliczności mające znaczący wpływ na krzywdę powodów były już znane w momencie kiedy pozwany winien ukończyć likwidowanie szkody i już w tym czasie było możliwe ich określenie.

Natomiast to, że w ustawowo przewidzianym terminie pozwany zakład ubezpieczeń nieprawidłowo ocenił te okoliczności i powodowie zmuszeni byli wystąpić do Sądu i dowodzić swoich racji m.in. w drodze opinii biegłych nie może wpływać na datę wymagalności przysługującego powodom zadośćuczynienia, w sytuacji kiedy przy dochowaniu należytej staranności było to możliwe.

Nie można także się zgodzić jakoby przyczynienie się pozwanej było ustalone dopiero w czasie postępowania dowodowego i że Sąd ustalił to dopiero w wyroku, gdyż strona pozwana przyznając powodom świadczenia w dniu (...) roku już sama przyjmowała przyczynienie się poszkodowanej, tyle, że bezpodstawnie oceniała je na 90 %. Oznacza to, że miała już przesłanki, żeby poczynić ustalenia w tym zakresie, a należy powtórzyć, że to, iż błędnie oceniła zakres przyczynienia nie może uzasadniać pozbawienia powodów należnych odsetek.

W konsekwencji brak było podstaw do przyjęcia jakoby nastąpiło ustalenie wysokości zadośćuczynienia według cen z daty wyrokowania i brak było danych do pozbawiania powodów odsetek za opóźnienie w spełnieniu przez pozwanego świadczenia za wcześniejsze okresy, wskazane w sentencji orzeczenia Sądu Okręgowego.

Z tych względów apelacja pozwanego także w tym zakresie podlegała oddaleniu na mocy art. 385 k.p.c.

Natomiast za uzasadniony uznał Sąd Apelacyjny zarzut apelacji dotyczący naruszenia art. 446 § 3 k.p.c. i zasądzenia na rzecz powodów odszkodowania za znaczne pogorszenie ich sytuacji życiowej.

Przede wszystkim Sąd Apelacyjny nie podziela stanowiska Sądu Okręgowego jakoby zwrot "znaczne pogorszenia sytuacji życiowej" należało odczytywać nie tylko w materialnym aspekcie zmienionej sytuacji bliskiego członka rodziny zmarłego, ale w szerszym kontekście, uwzględniającym przesłanki pozaekonomiczne określające tę sytuację.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego w obecnym stanie prawnym, po wprowadzeniu do art. 446 k.c. § 4 odrębnie regulującego naprawienie krzywdy związanej ze śmiercią bliskiego członka rodziny - szkody o charakterze niematerialnym, należy stwierdzić, że celem odszkodowania przyznawanego na mocy art. 446 § 3 k.c. jest naprawienie szkód majątkowych. Dlatego też pod pojęciem „znacznego pogorszenia sytuacji życiowej”, o którym mowa w art. 446 § 3 k.c. należy rozumieć niekorzystne zmiany bezpośrednio w sytuacji materialnej najbliższych członków rodziny zmarłego, a jeśli chodzi o zmiany w sferze dóbr niematerialnych, to tylko te, które rzutują na sytuację majątkową (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 lipca 2014 roku, III CSK 193/13).

Strona powodowa powoływała jako podstawę należnego jej odszkodowania pomoc spodziewaną przez rodziców od córki w związku z jej planami studiowania prawa w W. i założenia tam własnej kancelarii.

W ramach pogorszenia sytuacji życiowej, o jakim mowa w art. 446 § 3 k.c. uwzględnia się nie tylko obecną sytuację materialną osób najbliższych, ale także ewentualną utratę możliwości polepszenia sobie warunków w przyszłości. Niemniej jednak musi to być na tyle realne, żeby uznać, iż po stronie uprawnionych (powodów) nastąpiła by rzeczywista, odczuwalna zmiana, mająca wymiar ekonomiczny i to o znacznym charakterze.

W tym celu należy porównać hipotetyczną sytuację, w jakiej w przyszłości znajdowaliby się rodzice zmarłej P. S. (1) do sytuacji, w jakiej znajdują się w związku z jej śmiercią, przy czym ta sytuacja hipotetyczna winna mieć duże prawdopodobieństwo, co w niniejszym przypadku według Sądu Apelacyjnego nie zachodzi.

Sam Sąd Okręgowy wskazał, że trudno znaleźć podstawy do przyjęcia, że wizja przyszłości kreślona przez nastoletnią P. S. (1) byłaby realna. Należy pamiętać, że była ona przeciętną uczennicą, a sytuacja materialna powodów nie była dobra. Natomiast w celu realizacji powyżej wskazanych zamierzeń P. S. (1) musiałaby ukończyć liceum i zdać maturę na tyle dobrze, żeby dostać się na studia (...) w W., które następnie musiałaby skutecznie ukończyć (5 lat). W dalszym ciągu konieczne byłoby dostanie się i odbycie stosownej (...) (kolejne 3 lata), zdanie stosownego egzaminu i dopiero otworzenie (...)Trudno uznać, że rodzice (powodowie) mając niewielkie dochody i jeszcze troje dzieci byliby w stanie łożyć przez te wszystkie lata na jej utrzymanie w W.. Ponadto brak jest podstaw, żeby stwierdzić z dużą dozą prawdopodobieństwa, że przy istniejącej konkurencji oraz wysokich kosztach utrzymania P. S. (1) byłby w stanie na tyle dobrze prosperować prowadząc (...) (...), żeby utrzymać lokal, siebie w W., a jeszcze wspierać finansowo rodziców. Zasady doświadczenia życiowego wskazują, że często ta pomoc jest ukierunkowana odwrotnie.

Jest to mało realne, tym bardziej, że zakres tej pomocy musiałby mieć na tyle duży wymiar, żeby wpływać znacząco na sytuację materialną powodów. Dopiero wówczas można by ocenić, że doszło do znacznego pogorszenia sytuacji życiowej powodów A. i M. S. po śmierci (...) w rozumieniu art.446 § 3 k.c.

Z tych względów brak było przesłanek z tego unormowania do uwzględnienia powództwa o odszkodowanie i Sąd Apelacyjny na mocy art. 386 § 1 k.p.c. zmienił częściowo zaskarżony wyrok w punkcie I i II i oddalił powództwo w tym zakresie.

Konsekwencją powyższej zmiany wyroku jest także zmiana rozstrzygnięć co do kosztów.

W punkcie Xe Sąd Apelacyjny obniżył stosownie do zakresu uwzględnienie apelacji pozwanego przypadające od niego do pobrania na rzecz Skarbu Państwa koszty sądowe.

Dalsze oddalenie powództwa oznacza, że zwiększył się także stopień przegrania sprawy przez powodów, co przy zastosowaniu zasady stosunkowego rozdzielenia kosztów (art. 100 k.p.c.) skutkowałoby koniecznością zasądzenia od nich zwrotu części kosztów procesu na rzecz strony pozwanej. Jednakże zdaniem Sądu przeciwko temu przemawiają zasady słuszności.

Mianowicie biorąc pod uwagą charakter sprawy (dochodzenie należności w związku ze śmiercią (...)), to, że wysokość należnych powodom sum miała charakter oceny, że wpływ na tę ocenę miała kwestia przyczynienia i jego zakresu, zaś powodowie, w przeciwieństwie do pozwanego, nie mieli instrumentów do jego wcześniejszej analizy, należy stwierdzić, że subiektywne przekonanie powodów o zasadności zajmowanego stanowiska co do wysokości dochodzonych roszczeń było oparte na uzasadnionych podstawach. Obciążenie powodów jeszcze kosztami na rzecz strony pozwanej skutkowałoby pozbawieniem ich części środków, które mają rekompensować doznaną krzywdę po śmierci córki i siostry, co kłóci się z zasadami słuszności.

W tych warunkach, zdaniem Sądu Apelacyjnego, zachodził szczególnie uzasadniony przypadek, o jakim mowa w art. 102 k.p.c. przemawiający za nieobciążeniem ich tymi kosztami, o czym orzeczono w punkcie punkt Ib wyroku. Argumentacja ta dotyczy także rozstrzygnięcia o kosztach procesu za drugą instancję, o czym orzeczono w punkcie III wyroku.

Z uwagi na powyższe Sąd Apelacyjny orzekł jak w sentencji.