Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 13 września 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący - Sędzia SA – Jolanta Pyźlak

Sędzia SA – Jan Szachułowicz (spr.)

Sędzia SO del. – Magdalena Sajur - Kordula

Protokolant: – sekretarz sądowy Paulina Czajka

po rozpoznaniu w dniu 13 września 2017 r. w Warszawie

na rozprawie sprawy z powództwa T. T.

przeciwko (...) Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w W.

o ustalenie nieważności lub uchylenie uchwał

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 27 stycznia 2016 r., sygn. akt IV C 758/14

I.  prostuje zaskarżony wyrok w ten sposób, że jako przedmiot sprawy w miejsce „o uchylenie lub stwierdzenie nieistnienia uchwał” wpisuje „o ustalenie nieważności lub uchylenie uchwał”;

II.  uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Warszawie, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt: VIA Ca 630/16

UZASADNIENIE

Powód - T. T. wnosił o stwierdzenie nieważności lub uchylenie uchwały Walnego Zgromadzenia Członków (...) Spółdzielni Mieszkaniowej (...) z dnia 27 czerwca 2014 r. utrzymującej w mocy uchwałę Rady Nadzorczej tej Spółdzielni z dnia 16 grudnia 2013 r. oraz o stwierdzenie nieważności lub uchylenie tejże uchwały Radu Nadzorczej (...) Spółdzielni Mieszkaniowej (...) z dnia 16 grudnia 2013 r., którą zatwierdzono plan techniczno-finansowy na 2014 r. w części ustalającej sposób pokrycia straty wynikającej z uiszczania należności za bezumowne korzystanie z gruntu w kwocie 691 811,67 zł.

Pozwana - (...) Spółdzielnia Mieszkaniowa (...) w W. wnosiła o oddalenie powództwa.

Wyrokiem z dnia 27 stycznia 2016 r. Sąd Okręgowy w Warszawie stwierdził nieważność obu uchwał objętych pozwem. Orzeczenie to oparte zostało na następujących ustaleniach i rozważaniach.

Powód jest członkiem pozwanej i zamieszkuje w jednym z budynków mieszkalnych przy ul. (...) w W.. Nieruchomość, na której znajdują się budynki mieszkalne położone przy ul. (...) nie jest własnością pozwanej. Pozwana w dniu 30 maja 2014 r. zawarła z właścicielem, tj. (...) W., umowę dzierżawy tej nieruchomości o powierzchni 6834 m ² . Na podstawie tej umowy okres dzierżawy ustanowiono na 3 lata, czynsz dzierżawny określono na poziomie 21 771,01 zł miesięcznie. Wcześniej pozwana korzystała z tego gruntu bez tytułu prawnego. Za bezumowne korzystanie za okres 3 lat (...) W. naliczyło wynagrodzenie w kwocie 691 811,67 zł. Kwota ta została przez pozwaną zapłacona w dniu 12 lipca 2013 r.

Rada Nadzorcza pozwanej uchwałą podjętą w dniu 16 grudnia 2013 r. zatwierdziła plan techniczno-finansowy na 2014 r. Uchwała ta podjęta została przez Radę Nadzorczą po uzyskaniu pozytywnej opinii w formie uchwały Walnego Zgromadzenia Członków pozwanej z dnia 2 grudnia 2013 r. Przedmiotowy plan między innymi przewidywał i określał wysokość opłat za bezumowne korzystanie z gruntu usytuowanego pod budynkami przy ul. (...) w W.. Zapłatą tego świadczenia obciążeni zostali tylko ci członkowie pozwanej, którzy zajmują lokale w tych budynkach. Świadczenie miało stanowić składnik czynszu i miało być uiszczane przez okres 5 lat. Stosownie do postanowień planu, wszyscy mieszkańcy budynków (...) i (...) zostali zobowiązani do zapłaty łącznej kwoty 691 811,67 zł, stanowiącej tę sumę, którą pozwana zapłaciła na rzecz (...) W.. Od uchwały Rady Nadzorczej, w części w jakiej nałożyła w planie techniczno- finansowym na członków z tego tytułu zobowiązanie, odwołali się członkowie pozwanej. Walne Zgromadzenie Członków pozwanej uchwałą podjętą w dniu 27 czerwca 2014 r. nie uwzględniło tego odwołania i utrzymało w mocy zaskarżoną uchwałę.

Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił w oparciu o przedstawione przez strony dokumenty (uchwały, korespondencja stron, odwołanie, plan techniczno- finansowy, umowa dzierżawy, odpisy z ksiąg wieczystych). Strony nie kwestionowały tych dowodów, co pozwalało uznać je za wiarygodne.

W ocenie Sądu Okręgowego, powództwo podlegało uwzględnieniu, przy czym powód w pierwszej kolejności wnosił o stwierdzenie nieważności uchwał, a wyłącznie alternatywnie wnosił o ich uchylenie, natomiast do obu żądań sformułował jednakową podstawę - niezgodności z obowiązującym prawem. Uchwała Rady Nadzorczej z dnia 16 grudnia 2013 r., która przyjęła plan techniczno-finansowy na rok 2014 nałożyła na niektórych tylko, wyselekcjonowanych członków pozwanej, obowiązek spłaty uiszczonego przez pozwaną wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z gruntu. W ten sposób postanowienie tej uchwały nałożyło na członków skonkretyzowane zobowiązanie i co więcej zostało ulokowane w wysokości spełnianego co miesiąc przez nich czynszu przez okres 5 lat.

Zdaniem Sądu Okręgowego, w pierwszej kolejności należało rozważyć, czy na gruncie art. 44 i art. 46 ustawy - Prawo spółdzielcze rada nadzorcza posiada kompetencje do podejmowania uchwał niosących nakładanie na członków obowiązki finansowe. Stosownie do tych regulacji, rada nadzorcza została wyposażona przez ustawodawcę wyłącznie w kompetencje nadzorujące i kontrolne. Biorąc to pod uwagę stwierdzić należy, że rada nadzorcza nie została wyposażona w kompetencje ustawowe do podejmowania uchwał, które w swojej treści nakładają na członków spółdzielni określone obowiązki finansowe, a taka sytuacja zachodzi w tym przypadku, skoro zaskarżona uchwała nałożyła na członków pozwanej obowiązek pokrycia spełnionego przez pozwaną wobec uprawnionego podmiotu wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z gruntu. Stosownie do art. 46 ustawy - Prawo spółdzielcze, rada nadzorcza może podejmować uchwały jedynie w zakresie swojego działania. W tym zakresie przepis ten ma moc bezwzględnie obowiązującą w stosunku do wszystkich podmiotów stosunków cywilno-prawnych. W każdym więc przypadku przekroczenie tego zakresu oznacza, że dochodzi do naruszenia prawa, co jednocześnie oznacza, że uchwała jest bezwzględnie nieważna.

W ten sposób, w ocenie Sądu Okręgowego, należy ocenić zaskarżoną w pozwie w części uchwałę Rady Nadzorczej z dnia 16 grudnia 2013 r., podjętą niezgodnie z ustawą - Prawo spółdzielcze i z tego powodu nieważną. Jest to nieważność ze skutkiem ex tunc, a więc uchwała nie mogła wywołać w tej części żadnych skutków prawnych, w szczególności wykreować pomiędzy pozwaną a jej członkami jakiegokolwiek węzła obligacyjnego (art. 58 § 1 i 3 k.c.).

Zdaniem Sądu Okręgowego, powołany w kwestionowanej uchwale § 63 ust. 1 pkt 1 statutu pozwanej nie mógł stanowić podstawy prawnej do podjęcia w takim kształcie omawianej uchwały, gdyż przepis ten jedynie uprawnia Radę Nadzorczą do podejmowania uchwał w sprawach uchwalania planów gospodarczych oraz co do programów działalności społecznej i kulturalnej. Czym innym jest kompetencja do uchwalania planów gospodarczych i programów działalności społecznej, a czym innym jest obciążanie członków spółdzielni obowiązkami finansowymi.

W ocenie Sądu Okręgowego, istnieje także druga zasadnicza przyczyna, która decydowała o zasadności całego powództwa, wynikająca z art. 4 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych. Przed zmianą stanu prawnego dokonaną ustawą z dnia 14 czerwca 2007 r. o zmianie ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, jej art. 4 stanowił, że członkowie spółdzielni partycypują w pokrywaniu kosztów związanych z eksploatacją i utrzymaniem nieruchomości stanowiących mienie spółdzielni, a ponadto jeszcze w pokrywaniu innych zobowiązań spółdzielni z innych tytułów prawnych. Tak więc do dnia wejścia w życie nowelizacji, tj. do dnia 31 lipca 2007 r. długi spółdzielni były uwzględniane w opłatach eksploatacyjnych. Wobec zmiany, aktualnie każdy członek spółdzielni zobowiązany jest ponosić koszty eksploatacyjne powiązane z utrzymaniem i eksploatacją jego tylko nieruchomości i to w odpowiedniej proporcji. Ma też obowiązek uczestniczyć w kosztach eksploatacji nieruchomości stanowiącej mienie spółdzielni, do której należy. Tak więc obowiązki członka spółdzielni nie dotyczą, według aktualnie obowiązującego stanu prawnego, uczestniczenia w innych zobowiązaniach spółdzielni i z innych tytułów niż te, które są wymienione w art. 4 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych. Wobec tego od dnia 31 lipca 2007 r. zobowiązania spółdzielni są pokrywane tylko przez nią na zasadach ogólnych. Jeżeli po tym dniu spółdzielnia zaciągnie zobowiązania lub poniesie koszty innego rodzaju niż te, o których mowa w art. 4 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, powinny być one pokryte wyłącznie z dochodów uzyskiwanych przez spółdzielnię lub z jej majątku. W żadnym więc razie dług wynikający z pokrycia kosztów bezumownego korzystania z gruntu nie może zostać skompensowany przez członków spółdzielni. Zatem i z tej przyczyny uchwała Rady Nadzorczej w zaskarżonej przez powoda części jest niezgodna z prawem, a więc w efekcie nieważna.

W konsekwencji Walne Zgromadzenie Członków pozwanej, podejmując uchwałę w dniu 27 czerwca 2014 r., procedowała w odniesieniu do nieważnej w tej części uchwały, a więc formalnie w tym zakresie nieistniejącej w obiegu prawnym. W tym więc przypadku także uchwała Walnego Zgromadzenia jest niezgodna z prawem, a więc również nieważna.

Z tych przyczyn Sąd Okręgowy uznał, że całe powództwo podlegało uwzględnieniu na podstawie art. 44, art. 46 ustawy - Prawo spółdzielcze w związku z art. 58 § 1 i 3 k.c., oraz na podstawie art. 4 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych. Rozstrzygnięcie o kosztach postępowania Sąd Okręgowy oparł na przepisie art. 98 k.p.c.

Wyrok Sądu Okręgowego strona pozwana zaskarżyła w całości apelacją zarzucając:

- błędną wykładnię i obrazę art. 42 Prawa spółdzielczego w zw. z art. 46 § 2 Prawa spółdzielczego i § 63 ust. 1 pkt 1 statutu pozwanej, polegające na ustaleniu, że rada nadzorcza spółdzielni została wyposażona przez ustawodawcę wyłącznie w kompetencje nadzorujące i kontrolne,

- błędną i sprzeczną z treścią statutu wykładnię § 63 ust. 1 pkt 1 statutu pozwanej polegającą na ustaleniu, że przepis ten nie mógł stanowić prawnej podstawy do podjęcia takiej uchwały oraz nieuzasadnionym twierdzeniu, że czym innym jest ustalenie planów gospodarczych a czym innym obciążanie członków obowiązkami finansowymi, zwłaszcza że zaskarżona uchwała jest przyjęciem prawomocnej i obowiązującej uchwały Walnego Zgromadzenia pozytywnie opiniującej plan techniczno-finansowy na 2014 r.,

- błędną wykładnię art. 4 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych w wyniku ustalenia, że opłata za bezumowne korzystanie z gruntu w wysokości równej opłacie z tytułu użytkowania wieczystego nie jest kosztem utrzymania i eksploatacji nieruchomości i w konsekwencji, że opłata ta nie może być kompensowana przez członków spółdzielni,

- obrazę art. 6 ust. 1 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych poprzez bezpodstawne uznanie, że różnica pomiędzy kosztami eksploatacji i utrzymania nieruchomości zarządzanej przez pozwaną na podstawie art. 1 ust. 3 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, a przychodami z tytułu opłat (art. 4 ust. 1, 2 i 4 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych) nie powinna być zwiększana odpowiednio o koszty eksploatacji i utrzymania nieruchomości w roku następnym,

- obrazę art. 4 ust. 4 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych poprzez ustalenie, że obowiązek wynikający z prowadzenia przez Zarząd pozwanej odrębnie dla każdej nieruchomości ewidencji i rozliczenia przychodów i kosztów tej nieruchomości (o których mowa w art. 4 ust. 1, 2 i 4 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych) powinien zostać pokryty przez pozwaną, czyli innych członków zamieszkujących na innych nieruchomościach,

- obrazę art. 244 § 2 Kodeksu postępowania cywilnego poprzez pominięcie i nieustosunkowanie się do stanowiska oraz dowodów pozwanej, mających przemawiać za słusznością jej stanowiska.

Pozwana wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku w całości i oddalenie powództwa, względnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Powód wniósł o oddalenie apelacji.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje.

Apelacja jest uzasadniona, w szczególności na uwzględnienie zasługuje wniosek apelacyjny o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji.

Sąd Okręgowy wyprowadził w sposób błędny z obowiązującego stanu prawnego dwa nieprawidłowe poglądy prawne, które następnie zastosował rozpoznając sprawę. Zabieg ten z góry implikował określony wynik sprawy, bez potrzeby badania licznych podstaw powództwa sformułowanych przez powoda. Powód bowiem na poparcie swego stanowiska przedstawił w pozwie a następnie w toku postępowania różnorodną i szeroką argumentację, na którą w sumie składało się wiele różnorodnych wątków, wynikających z zastosowania różnych podstaw faktyczno-prawnych.

Tytułem jedynie przykładu wskazać można w tym miejscu na część twierdzeń powoda, że członkowie pozwanej mieszkający w budynkach przy ul. (...) w W. uiszczali już opłaty za korzystanie z gruntu za ten sam okres, na co powód składał dowody, że z gruntu tego trwale korzystają również inne podmioty, że kwota obciążająca członków jest wadliwie obliczona i zawyżona. Powód powoływał się także na zasady wynikające z ustawy o ochronie praw lokatorów oraz na poparte złożonymi orzeczeniami twierdzenie, że świadczenie, które ma być uiszczone przez członków ma być - zdaniem powoda - zużyte na pokrycie straty, co wymusza ściśle określony reżim jej pokrycia, inny niż wynikający z zaskarżonych uchwał.

Nie przesądzając w tym miejscu o zasadności bądź bezzasadności stanowiska powoda wskazać należy, że wyżej wymienione, jak również inne względy ujawnione przez powoda, Sąd Okręgowy pozostawił poza zakresem swych rozważań, co było konsekwencją przyjęcia wadliwej koncepcji i co doprowadziło do nierozpoznania istoty sprawy.

Podzielić należy stanowisko strony apelującej, że Sąd Okręgowy nie uwzględnił istotnej części art. 46 Prawa spółdzielczego, który w zdaniu pierwszym w § 2 stanowi, iż statut spółdzielni może zastrzec do zakresu działania rady nadzorczej jeszcze inne uprawnienia (poza wymienionymi w § 1). Natomiast z § 63 ust. 1 pkt 1 statutu pozwanej wynika, że Rada Nadzorcza może uchwalać plany gospodarcze, programy działalności społecznej i kulturalnej oraz plany techniczno-finansowe na lata następne.

Ten ostatni fragment postanowienia statutu, dotyczący planu techniczno-finansowego, Sąd Okręgowy pominął, mimo że dotyczył on materii spornej. Z postanowienia tego wynika zaś, że Radzie Nadzorczej przysługiwała kompetencja do uchwalenia planu stanowiącego przedmiot zaskarżonych przez powoda uchwał. Tego rodzaju plan, co wynika z jego istoty, powinien z jednej strony zawierać zestawienie ujętych rodzajowo i planowanych kosztów oraz z drugiej strony zestawienie ujętych również rodzajowo i planowanych przychodów. Te oczywiste kryteria spełnia sporny plan przyjęty przez Radę Nadzorczą (k. 300-301). Skoro Rada Nadzorcza posiadała kompetencję do przyjęcia tego rodzaju planu, to siłą rzeczy posiadała kompetencję do określenia planowanego pokrycia poszczególnych kategorii przewidywanych kosztów. W przeciwnym razie plan nie byłby kompletny i w istocie nie byłby planem techniczno-finansowym na rok następny, a jedynie zestawieniem wydatków (kosztów). Nie odpowiada rzeczywistemu stanowi rzeczy pogląd Sądu Okręgowego, jakoby Rada Nadzorcza pozwanej posiadała kompetencje jedynie kontrolno-nadzorcze.

Kwestii zaś, kto ma pokryć pozycję kosztów ujętych w wierszu nr 5a planu pod tytułem „Bezumowne korzystanie z gruntu (...)” (k. 300), omawiany plan samodzielnie nie wyjaśnia, albowiem o tym, jakie koszty pokrywa członek spółdzielni mieszkaniowej decyduje przepis powszechnie obowiązującego prawa, w tym przypadku art. 4 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, który w ust. 1 i 1 ^{( 1 )} stanowi, że członkowie spółdzielni, którym przysługują spółdzielcze prawa do lokali oraz osoby niebędące członkami spółdzielni, którym przysługują spółdzielcze własnościowe prawa do lokali są obowiązani uczestniczyć w pokrywaniu kosztów związanych z eksploatacją i utrzymaniem nieruchomości w częściach przypadających na ich lokale, eksploatacją i utrzymaniem nieruchomości stanowiących mienie spółdzielni. Natomiast w ust. 2 przepis ten stanowi, że członkowie spółdzielni będący właścicielami lokali są obowiązani uczestniczyć w pokrywaniu kosztów związanych z eksploatacją i utrzymaniem ich lokali, eksploatacją i utrzymaniem nieruchomości wspólnych, eksploatacją i utrzymaniem nieruchomości stanowiących mienie spółdzielni.

Każda z trzech wyżej opisanych norm zawiera kategorię „eksploatacja i utrzymanie nieruchomości”. W ocenie Sądu Apelacyjnego, kategoria ta niewątpliwie obejmuje także wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości i nie może być rozumiana tak wąsko, jak ujął to Sąd Okręgowy, który wyciągnął błędne wnioski z dokonanej w roku 2007 nowelizacji ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych. Zasadny jest zatem również zarzut apelacyjny dokonania błędnej wykładni art. 4 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych.

Te wszystkie względy uzasadniają już uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Warszawie na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. Tym samym zbędne byłoby roztrząsanie pozostałych zarzutów apelacyjnych pozwanej. O kosztach procesu Sąd Apelacyjny orzekł na podstawie art. 108 § 2 k.p.c.

Ponownie rozpoznając sprawę Sąd pierwszej instancji weźmie pod rozwagę wyżej przedstawione już oceny i wskazania. Nadto przystępując do ponownego badania sprawy wyłuska ze stanowiska powoda, rozbudowywanego w toku postępowania, wszystkie wątki uzasadniające – zdaniem powoda – jego powództwo. Następnie Sąd Okręgowy podda je swej rozwadze mając przy tym na względzie obowiązujący stan prawny związany z dopuszczalnymi ramami ewentualnego uchylania uchwał organów pozwanej, jak również z przesłankami rozstrzygnięcia w przypadku powództwa o ustalenie.

Sąd Apelacyjny sprostował zaskarżony wyrok na podstawie art. 350 § 1 i 3 k.p.c. Powód wnosił bowiem o stwierdzenie nieważności lub uchylenie uchwał, co należało zakwalifikować jako o ustalenie nieważności lub uchylenie uchwał, a nie, jak błędnie określił to Sąd Okręgowy, o uchylenie lub stwierdzenie nieistnienia uchwał.